Z puszczy i bagien. Podlaskie opowieści ludowe. Seria: Proza ze Ściany Wschodniej, tom 1 ebook

Wstęp

Z ogromną satys­fak­cją, rado­ścią i przy­jem­no­ścią prze­ka­zuję Pań­stwu moją kolejną skromną książkę. Tak samo jak dwie poprzed­nie napi­sane przeze mnie pozy­cje, ta rów­nież sta­nowi zbiór ludo­wych legend, wie­rzeń, tra­dy­cji, zwy­cza­jów oraz zabo­bo­nów. O ile jed­nak dwie poprzed­nie książki (Dziwy spod strze­chy i wierz­bo­wej dziu­pli oraz Kasza dla dia­bła, czyli kręte ścieżki lubel­skiego zabo­bonu) doty­czyły legend i zwy­cza­jów zebra­nych na mojej rodzin­nej Lubelsz­czyź­nie, o tyle niniej­sza pozy­cja zawiera mate­riał z Pod­la­sia.

Moja przy­goda z Pod­la­siem roz­po­częła się w 2005 roku, kiedy wie­dziony miło­ścią do dzi­kiej przy­rody po raz pierw­szy odwie­dzi­łem cudowną i prze­bo­gatą Pusz­czę Bia­ło­wie­ską, w któ­rej spę­dzi­łem wów­czas trzy tygo­dnie. Aby rzecz ująć pre­cy­zyj­nie, w samej pusz­czy, pośród leśnej głu­szy, śpiąc w paśni­kach czy też myśliw­skich ambo­nach, wśród kró­le­stwa żubra i sóweczki, prze­sie­dzia­łem równe dwa tygo­dnie, trzeci tydzień spę­dzi­łem nato­miast, wędru­jąc po oko­licz­nych wio­skach i pro­wa­dząc cie­kawe roz­mowy z ich miesz­kań­cami.

To wtedy wła­śnie udało mi się zebrać sporo nie­zwy­kłych, pasjo­nu­ją­cych opo­wie­ści o ludo­wej obrzę­do­wo­ści, o wciąż żywej „insty­tu­cji” szep­tu­chy, czyli zama­wiaczki, czy też mrocz­nych bajań o zakli­na­niu wężo­wej krwi po to, aby komuś póź­niej zaszko­dzić.

Już wów­czas zro­dziła się we mnie chęć zebra­nia obszer­niej­szego mate­riału na Pod­la­siu i wyda­nia książki na ten temat. Wiele lat miało jed­nak upły­nąć, zanim stało się to moż­liwe. Nie mia­łem wów­czas ku temu ani czasu, ani moż­li­wo­ści, bra­ko­wało mi też spre­cy­zo­wa­nego planu.

Od tam­tego czasu do Pusz­czy Bia­ło­wie­skiej przy­jeż­dża­łem jesz­cze wie­lo­krot­nie – czy to tury­stycz­nie, czy w ramach roz­ma­itych szko­leń, pro­jek­tów i warsz­ta­tów, aż w końcu w 2017 roku zago­ści­łem tam na nieco dłu­żej.

Wtedy wła­śnie, na sku­tek złej – a moim zda­niem wręcz fatal­nej – decy­zji ówcze­snego mini­stra śro­do­wi­ska, pro­fe­sora Jana Szyszki, w Pusz­czy Bia­ło­wie­skiej pro­wa­dzono wycinkę na masową skalę. Jako miło­śnik przy­rody bar­dzo szybko zaan­ga­żo­wa­łem się w pro­te­sty prze­ciwko tym dewa­stu­ją­cym pusz­czę wyrę­bom i do zakoń­cze­nia wycinki udzie­la­łem się na rzecz jej zatrzy­ma­nia.

To wła­śnie dzięki ludziom, któ­rych tam pozna­łem, dzięki ich zaan­ga­żo­wa­niu i wspar­ciu, mogą Pań­stwo dzi­siaj trzy­mać w ręku ową publi­ka­cję. To dzięki ich namo­wom, zachę­tom oraz kon­kret­nym czy­nom mogłem poświę­cić czas i ener­gię na zebra­nie, a następ­nie opra­co­wa­nie mate­riału do tej książki.

Mam nadzieję, że zgro­ma­dzony przeze mnie mate­riał, spi­sane opo­wie­ści i zwy­czaje zain­te­re­sują czy­tel­ni­ków oraz że ta skromna praca przyda się komuś, kto zechce się zapo­znać z lokal­nymi tra­dy­cjami, wie­rze­niami czy, mówiąc dość brzydko, zabo­bo­nami. Oczy­wi­ście nie jest to praca naukowa ani pod żad­nym pozo­rem nie ma zamiaru takiej uda­wać. Sta­ra­łem się jed­nak zro­bić wszystko, by zebrać jak naj­wię­cej róż­no­rod­nego mate­riału u źró­dła, a następ­nie rze­tel­nie go przed­sta­wić.

Nie ukry­wam, że nie­które opo­wie­ści są – w róż­nym stop­niu – nieco przeze mnie zre­da­go­wane, sfa­bu­la­ry­zo­wane, być może nawet – nie boję się użyć tego słowa – pod­ko­lo­ro­wane. Wszyst­kie one są jed­nak oparte na auten­tycz­nym, szcze­rym prze­ka­zie, a to, co sta­nowi jego sedno, nie zostało zmie­nione. Zmie­nione czy dodane mogą być imiona boha­te­rów, pewne dru­go­rzędne fakty i poboczne czę­ści histo­rii. Wszystko, co sta­nowi wystę­pu­jący czy gdzieś zasły­szany zwy­czaj, rytuał bądź opo­wieść, pozo­stało niezmie­nione. W wypadku nie­któ­rych krót­szych histo­ry­jek zre­zy­gno­wa­łem z jakie­go­kol­wiek fabu­la­ry­zo­wa­nia czy ozda­bia­nia i opi­sa­łem je „na sucho” – dokład­nie tak, jak je usły­sza­łem i zano­to­wa­łem.

Zbie­ra­jąc mate­riał, spi­sy­wa­łem wszystko jak leci, gdyż uwa­żam, że w kul­tu­rze ludo­wej bar­dzo cie­ka­wym zja­wi­skiem jest wszystko to, co – pod róż­nymi wpły­wami – ulega pew­nemu prze­mie­sza­niu, chcia­łoby się powie­dzieć: skun­dle­niu. Dla­tego w książce poja­wia się na przy­kład infor­ma­cja o tym, że nad Bie­brzą matki stra­szyły swoje pocie­chy tym, że – oprócz zmor, dzia­dów, czy bez­den­ni­ków – może je porwać Buka. Oczy­wi­ste, przy­naj­mniej dla mnie, jest to, że zostało to zaczerp­nięte z Doliny Mumin­ków, ale w chwili, kiedy pewna miej­scowa kobieta, zapy­tana o lokalne tra­dy­cje i demony, opo­wiada mi o Buce, nie mogłem tego nie zano­to­wać. Choć więk­szość histo­rii opiera się na tra­dy­cjach lokal­nych, także w nich łatwo dostrzec pewne obce wpływy. Daje się je na przy­kład wychwy­cić, kiedy wie­lo­letni szep­tun okre­śla pewną wie­kową zama­wiaczkę, swoją kole­żankę po fachu, mia­nem sza­manki.

Zebrane histo­rie pocho­dzą głów­nie z dwóch rejo­nów Pod­la­sia, mia­no­wi­cie: z oko­lic Pusz­czy Bia­ło­wie­skiej oraz z basenu Bie­brzy. W książce poja­wia się też kilka histo­rii z połu­dnio­wego Pod­la­sia (czyli tego leżą­cego już na tere­nie woje­wódz­twa lubel­skiego).

Mam głę­boką nadzieję – jesz­cze raz to powtó­rzę – że mój trud nie pój­dzie na marne i książka spodoba się czy­tel­ni­kom. Z serca życzę miłej lek­tury i ser­decz­nie pozdra­wiam.

Michał Cho­miuk

Zamowy w Tyniewiczach

Na prze­ło­mie kwiet­nia i maja Anno Domini 2018 wraz z Halszką i Sewe­ry­nem zbie­ra­li­śmy mate­riał do niniej­szej książki, jeż­dżąc po pięk­nych, malow­ni­czych wio­skach powiatu haj­now­skiego. Odwie­dza­li­śmy ich wie­ko­wych miesz­kań­ców, prze­pro­wa­dza­li­śmy wywiady. Ludzie ci chęt­nie dzie­lili się z nami swoją wie­dzą, doświad­cze­niem i nie­kiedy nad wyraz barw­nymi i cie­ka­wymi opo­wie­ściami oraz klech­dami z tych oko­lic. Opo­wia­dali o pozo­sta­ło­ściach ludo­wej obrzę­do­wo­ści, baśni, wie­rzeń, legend, oby­cza­jów, demo­no­lo­gii, wszel­kich cza­rów, zamów, dzi­wów i sen­sa­cji. Ja, jako czło­wiek wie­rzący i mający świa­do­mość tego, że wśród roz­ma­itych ludo­wych guseł i zwy­cza­jów mogą być – a nawet bez wąt­pie­nia są – takie, które niosą w sobie prze­kaz sprzeczny z reli­gią chrze­ści­jań­ską lub nawet pewne realne demo­niczne zain­fe­ko­wa­nie, byłem bar­dzo ostrożny i zaczy­na­łem wszystko od modli­twy. Sta­ra­łem się też pozo­sta­wać w zaży­ło­ści i bli­sko­ści z Panem Bogiem, czę­sto przy­stę­pu­jąc do spo­wie­dzi świę­tej i komu­nii.

Zda­rzyło mi się jed­nak wów­czas dwa razy samemu wziąć udział w sean­sie zama­wia­nia. Mimo że nie zauwa­ży­łem ani wów­czas, ani póź­niej żad­nych nega­tyw­nych skut­ków dla mej wiary, ducho­wo­ści i tak dalej, a poza tym mia­łem świa­do­mość, iż zama­wia­cze byli oso­bami wie­rzą­cymi, a ich zamowy pole­gały przede wszyst­kim na wzmo­żo­nej i aktyw­nej modli­twie do Boga, Matki Bożej i do pra­wo­sław­nych świę­tych, do dzi­siaj mam pewne wąt­pli­wo­ści, czy zro­bi­łem słusz­nie. Uwa­żam jed­nak, że w prze­ci­wień­stwie do roz­ma­itych komer­cyj­nych uzdro­wi­cieli: sza­ma­nów, bio­ener­go­te­ra­peu­tów, wró­żek, taro­ci­stów, kaba­li­stów i tym podob­nych – w więk­szo­ści hochsz­ta­ple­rów i oszu­stów, któ­rych siła bazuje albo na ludz­kiej naiw­no­ści, albo też na real­nych kon­szach­tach z kimś, z kim w żadne układy wcho­dzić nie należy – w wypadku zwy­cza­jów i wie­rzeń ludo­wych mamy do czy­nie­nia z praw­dzi­wym, bar­dzo cen­nym i god­nym ochrony bogac­twem.

Nawet jeśli ist­nieje tutaj pewne nie­bez­pie­czeń­stwo – wszak w dzie­dzi­nie ludo­wo­ści, jak wszę­dzie, wystę­pują siły dobre i złe, ciemne oraz jasne cha­rak­tery, wystę­pują też kusze­nie i dzia­ła­nie złych duchów – to jed­nak to nie­zwy­kłe bogac­two, dzi­siaj już ginące, odcho­dzące w nie­pa­mięć i nie­byt, trzeba moim zda­niem chro­nić, rato­wać, noto­wać i spi­sy­wać. Nie po to oczy­wi­ście, by samemu korzy­stać z pew­nych sto­so­wa­nych przez wiej­skich zakli­na­czy czy przez szep­tu­chy prak­tyk, spo­so­bów oraz metod (przed tym jako chrze­ści­ja­nin prze­strze­gam, szcze­gól­nie przed rze­czami typowo magicz­nymi), ale po to, by być świa­do­mym ogromu ojczy­stego i regio­nal­nego bogac­twa, jego zło­żo­no­ści, wiel­ko­ści i potęgi, roz­ma­itych spla­ta­ją­cych się moty­wów, pie­śni, opo­wia­dań i tra­dy­cji kształ­tu­ją­cych się nie­raz przez wieki, przyj­mu­ją­cych i adap­tu­ją­cych roz­ma­ite wpływy i nale­cia­ło­ści, wra­sta­ją­cych w żywy i barwny orga­nizm tra­dy­cji, kul­tury, ludo­wo­ści i dzie­dzic­twa.

Pra­gnę jesz­cze dodać, chcąc szcze­gól­nie uspo­koić wszyst­kich, któ­rzy od razu i we wszyst­kim doszu­kują się dzia­łań złego ducha, że nie zawsze to, co na pozór wydaje się magią czy prak­tyką czar­no­księ­ską lub podobną, musi tym być w swej isto­cie. Inny bowiem jest język reli­gij­nej orto­dok­sji, inny mistyki, a jesz­cze inny język reli­gij­no­ści ludo­wej. W tej ostat­niej w każ­dym regio­nie mamy do czy­nie­nia z prze­ni­ka­niem się ele­men­tów baśnio­wych, legen­dar­nych, cza­sami też bar­dzo naiw­nych, lecz pięk­nych. Nie zawsze i nie w każ­dym przy­padku – cho­ciaż tego wyklu­czyć nie można – reli­gij­ność ludowa, nawet prze­mie­szana z jakimś obcym wpły­wem, musi być sprzeczna z orto­dok­sją. O tym rów­nież należy pamię­tać.

Jako przy­kład podam tutaj cho­ciażby oka­dza­nie dymem z pokru­szo­nego ziela z wia­nusz­ków świę­co­nych na oktawę Bożego Ciała. Pamię­tam taki zwy­czaj z mojej wio­ski rodzin­nej, z prze­ka­zów mojej świę­tej pamięci babci, że wła­śnie dymem z tych spa­la­nych wia­nusz­ków oka­dzano wymiona krów, które miały zapa­le­nie. Z jed­nej strony można powie­dzieć, że jest to prak­tyka magiczna, bo prze­cież ten dym miał uzdro­wić chorą krowę czy też, w innych przy­pad­kach, chore dziecko. Ja jed­nak za nic w świe­cie nie posą­dził­bym osób, które sto­so­wały tę prak­tykę, o jaką­kol­wiek magię. Wiem, że moja bab­cia, która opo­wia­dała o tym zwy­czaju, obra­zi­łaby się na każdą suge­stię wska­zu­jącą, iż może mieć to cokol­wiek wspól­nego z cza­rami czy magią. Lud wiej­ski abso­lut­nie nie trak­to­wał tego czy też podob­nych zwy­czajów jako czar­no­księ­skich bądź magicz­nych. Wprost prze­ciw­nie – to nie sam w sobie dym miał uzdra­wiać. Tym, co uzdra­wiało, co poma­gało w każ­dym przy­padku, miała być modli­twa. Dopiero zioła, które poświę­cono – czy to w cer­kwi, czy w kościele – zyski­wały moc jakie­go­kol­wiek uzdra­wia­nia i uży­tecz­no­ści.

Wra­ca­jąc do naszej wyprawy, jako że powiat haj­now­ski pod tym wzglę­dem należy do naj­bar­dziej uro­dzaj­nych w całej Pol­sce, a tra­dy­cja szep­tuch zama­wia­ją­cych wszel­kie dole­gli­wo­ści jest tutaj żywa i popu­larna, nie omiesz­ka­li­śmy – jak już wcze­śniej zazna­czy­łem – na wła­snej skó­rze spró­bo­wać dzia­ła­nia owego szep­ta­nia. Skła­da­jąc samego sie­bie na ołta­rzu wie­dzy (acz­kol­wiek tylko po czę­ści, prze­cho­dzi­łem bowiem zapa­le­nie gar­dła i ból był praw­dziwy), skie­ro­wa­łem swe kroki do wio­ski Tynie­wi­cze, gdzie mieszka i zama­wia uznany ludowy uzdro­wi­ciel.

Siwo­włosy sta­ru­szek, ponad dzie­więć­dzie­się­cio­letni, jak się póź­niej oka­zało, otwo­rzył drzwi drew­nia­nej chaty, do któ­rej zapu­ka­łem. Sewe­ryn, który obwo­ził mnie wów­czas swym sła­wet­nym volks­wa­ge­nem T-3 z bla­szaną balią na dachu, wzbu­dza­jącą zdu­mie­nie, a przy­naj­mniej spore zain­te­re­so­wa­nie tubyl­ców, posta­no­wił pocze­kać na zewnątrz. Star­szy czło­wiek zapy­tał mnie, z czym do niego przy­cho­dzę, na co – zresztą zgod­nie z prawdą, może tylko mini­mal­nie nacią­ganą – wytłu­ma­czy­łem mu, że powo­dem mojej wizyty jest ból gar­dła, który trzyma mnie już od tygo­dnia, i czy on, znany zama­wiacz, mógłby mi pomóc jakimś spo­so­bem pozbyć się tej zamroki. Miły sta­ru­szek zapro­sił mnie do środka chaty. Mówił do mnie w języku bia­ło­ru­skim, a ści­śle: „po swo­jemu”, czyli dia­lek­tem lud­no­ści pra­wo­sław­nej żyją­cej na tych tere­nach. Wpro­wa­dził mnie do izby kuchen­nej i popro­sił, bym usiadł na krze­śle.

Dom, a raczej nie­wielka cha­tynka, od razu urzekł mnie nie­zwy­kłym kli­ma­tem wschod­niej reli­gij­no­ści, a nawet mistyki, w któ­rej życie ludz­kie jest wple­cione w sieć nie­zwy­kle mister­nych powią­zań ze świa­tem ducha, domeną świę­tych, apo­sto­łów, męczen­ni­ków i cudo­twór­ców, któ­rych wsta­wien­nic­two i opieka są naj­wyż­szą gwa­ran­cją ducho­wego bez­pie­czeń­stwa oraz powo­dze­nia w bata­lii z siłami zła. Wsta­wien­nic­two to jest także jedyną godną zaufa­nia pomocą pro­wa­dzącą na wyżyny ducha, ku peł­nemu i osta­tecz­nemu zba­wie­niu i połą­cze­niu się z Bogiem. Bogac­two wszę­dzie poroz­wie­sza­nych ikon, wize­run­ków świę­tych, butelki (nie­stety, czę­sto pla­sti­kowe) z cudowną wodą z róż­nych źró­deł świę­tych, na przy­kład z Gra­barki, księgi modli­tewne pisane cyry­licą, Ewan­ge­lia, wiel­ka­nocne rózgi, far­bo­wane jaja, lniane szmatki oraz zwoje wiszą­cych lnia­nych pakuł – cały arse­nał narzę­dzi do walki z cho­robą, uro­kiem, naj­roz­ma­it­szym złem, bólem i biedą.

Kiedy już sie­dzia­łem na krze­śle i podzi­wia­łam tę wspa­niałą, iście muze­alną eks­po­zy­cję, sta­ru­szek nakrył moją głowę lnianą chu­stą i poło­żyw­szy na niej swe dło­nie, roz­po­czął inwo­ka­cje. Ogrom­nie żałuję, że moja zna­jo­mość bia­ło­ru­skiego pozo­sta­wia tak wiele do życze­nia, gdyż z potoku cichej, a przy tym nie­zwy­kle szyb­kiej mowy, zle­wa­ją­cej wszyst­kie słowa w jeden nurt, udało mi się wyło­wić tylko poje­dyn­cze wyrazy. Zro­zu­mia­łem, że męż­czy­zna pro­sił o wsta­wien­nic­two Maryję, Jezusa Chry­stusa, apo­sto­łów Pio­tra i Pawła, a także archa­nioła Michała. Nie zatrzy­mu­jąc się w swo­jej modli­twie, wziął do ręki nie­wielką, na czer­wono far­bo­waną kra­szankę i tą kra­szanką wodził jakiś czas dookoła mej szyi, mego karku i gar­dła, tak jakby na to jajko nawi­jał nici cho­roby jak na szpulę swo­istą, aby wycią­gnąć z ciała zain­fe­ko­wa­nego tę oto bolączkę, która nie dawała cie­szyć się zdro­wiem i kłuła, i dźgała niby nożem.

Powtó­rzyw­szy kilka razy zabieg z nawi­ja­niem cho­roby na jajko, dzia­dek odszedł, wziął w dłoń wiel­ka­nocną rózgę (jak mnie­mam, odpo­wied­nik kato­lic­kiej palmy) i sta­nąw­szy za mną, szep­cząc pod nosem zamowy, trzy­krot­nie tą rózgą siek­nął mnie po ple­cach. Potem usiadł, prze­stał szep­tać i popa­trzył na mnie. „To z zazdro­ści – powie­dział. – Ktoś cię prze­klął i ja tę klą­twę ode­gna­łem”. Wyja­śnił mi ze śmier­telną powagą, że pro­blemy z gar­dłem pocho­dzą z jakiejś klą­twy, rzu­co­nej na mnie może nawet nie­świa­do­mie. Obie­cał mi także, że tego samego dnia wie­czo­rem będzie się jesz­cze modlił w mojej inten­cji.

Tak więc byłem – według niego – „uzdro­wiony”. Uzna­łem jed­nak, że wiel­kim nie­tak­tem (a raczej zmar­no­wa­niem oka­zji) byłoby w mojej sytu­acji nie pod­py­tać co nieco sza­now­nego szep­tuna o taj­niki jego uzdro­wi­ciel­skiego, magicz­nego fachu. Taka oka­zja tra­fia się raczej nie­czę­sto, a uzy­skana wie­dza mogła w znacz­nym stop­niu wpły­nąć na war­tość niniej­szej publi­ka­cji. Raczej nie mogłem liczyć na udo­stęp­nie­nie for­muł modli­tew­nych zamów, które były nie­zmier­nie dłu­gie, dekla­mo­wane „po swo­jemu” i z tego, co powie­dział mi sta­ru­szek, moż­liwe do prze­ka­za­nia jedy­nie następcy zama­wia­cza. Ale jaka­kol­wiek wie­dza prze­ka­zana przez znawcę tematu także sta­no­wi­łaby dla mnie ogromną war­tość.

Dzia­dek oka­zał się cał­kiem wdzięcz­nym roz­mówcą. Wyja­śnił mi, że jego zamowy mają wyłącz­nie „boski” cha­rak­ter, że to, co on robi, jest czy­stą modli­twą. „Ja znam ponad sto modlitw, wszyst­kie na pamięć, każdą na co innego. Znam modli­twy na nogi, na ręce, na brzuch, wrzody, na głowę, nerwy, na wszystko. Ja muszę umieć to na pamięć i tak samo osoba, która chcia­łaby prze­jąć ode mnie. Nie ma komu, ja już stary, a po mnie kto przej­mie? To trzeba, by cho­dził koło mnie, uczył się, na pamięć uczył się wszyst­kiego, to nie pro­ste. Wszystko, wszyst­kiego na pamięć trzeba się nauczyć” – żalił się sta­ru­szek świa­domy wiel­kiego zagro­że­nia swo­jego rze­mio­sła.

„A sły­szał pan może o tych, co «na złe» zama­wiają, cza­rują, żeby krzywdę na kogo spro­wa­dzić?” – spy­ta­łem. „A są tacy – odpo­wie­dział. – Tutaj nie­da­leko jest taka dia­blica, sza­manka, co to złe robi. Ona jak zama­wia, to się modli do «tiom­nych sił», a co to te «tiomne siły», sam pan chyba dosko­nale rozu­mie. Do sza­tana się modli, do dia­bła. Tam do niej jadą, jak kto złego co komu chce zro­bić. Grube pie­nią­dze płacą, po tysiąc zło­tych i wię­cej. Jak teściowa na zię­cia zła i chce, żeby co go nie­do­brego spo­tkało, zięć na teściową… i tak dalej. Potem do mnie jadą, żebym pomógł, żebym odcza­ro­wał, zdjął te złe uroki, co ona zadała. Ina­czej to i umrzeć ta osoba by mogła, bo to bar­dzo silne potęgi, panie”.

Po chwili kon­ty­nu­ował swoją opo­wieść: „Albo inni też do mnie jadą, też chcą, bym rzu­cał złe czary na kogo, żebym ja to zło ludziom zada­wał. Myślą, że u mnie może taniej, to jadą. Ale ja w życiu, niech, no niech mi pan wie­rzy, w życiu, za żadne skarby tego nie robię, nie robi­łem i robić nie będę. Mnie nie wolno, ja w zeszy­cie oczy­wi­ście mam to wszystko spi­sane, ale prze­kre­ślone, nawet czy­tać mi nie wolno. Czy Pan Jezus pozwa­lał komu źle życzyć, źle czy­nić, krzyw­dzić? Prze­cież pokój i dobro tylko naka­zy­wał. Zna pan Ewan­ge­lię? No to wie pan, co tam napi­sane. Ja znam, ow­szem, wszyst­kie te zamowy, te dia­bel­skie, znam na pamięć, ale użyć ich nie mogę. Ja tylko z Bogiem. Żeby mi i zło­tem pła­cili, tobym nie chciał tego złego się cze­piać. Ale są tacy, co robią. Powiem panu jedną histo­rię. Mój kolega, leśni­czy, co w lesie pra­cuje, w pusz­czy, kie­dyś jakoś na obchód się wybrał. Idzie, patrzy, a tam chleb leży pod drze­wem. A nad chle­bem tym wąż powie­szony, łeb ucięty, krew kapie na bochen. I on patrzy, a co ta kro­pla krwi kap­nęła na ten boche­nek, to ten chleb stęka, jakby mu ciężko jakoś było. I to prawda. Panie, to czary, to grzech mocny. Oni potem ten chleb pod­rzu­cają komuś i to strasz­nie szko­dliwe. Węże potem się wylę­gają w żołądku i duszą, do gar­dła idą, zabić mogą nawet, to jest prawda”.

Nie­sa­mo­wite opo­wia­da­nie starca prze­nio­sło me myśli w kra­inę mrocz­nych wyobra­żeń, jakich nie powsty­dzi­liby się David Lynch ani Ing­mar Berg­man. Widać było jed­nak, że męż­czy­zna świę­cie wie­rzy w to, co mówi – tak samo jak w moc swo­ich zamów, także tych złych, któ­rych nawet czy­tać nie wolno. Naj­do­bit­niej­szym dowo­dem jego wiary było to, że męż­czy­zna za żadne skarby nie chciał zdra­dzić ani kawałka złych zamów, gdyż gdyby poznali je pewni ludzie, za ich pomocą wza­jem­nie by się zabi­jali. Przy­znam szcze­rze, że chęć pozna­nia tych for­muł dla wła­snej cie­ka­wo­ści (bo nie mia­łem i nie mam naj­mniej­szego zamiaru na nikogo rzu­cać uro­ków ani cza­rów zabój­czych) była we mnie dość duża, ale wia­domo, dokąd cie­ka­wość zapro­wa­dzić nas może, przeto lepiej może, że wyszło, jak wyszło.

W każ­dym razie po powro­cie do domu przez kilka dni popi­ja­łem cudowną wodę ze Świę­tej Góry Gra­barki, którą poda­ro­wał mi sta­ru­szek. Wody star­czyło na jakiś tydzień i nim całą wypi­łem, wszelki ból w moim gar­dle ustą­pił. Nie potra­fię powie­dzieć, czy rze­czy­wi­ście zadzia­łała tutaj moc zama­wia­nia, czy modli­twa, czy woda cudowna, czy też zwy­kła auto­su­ge­stia, czy po pro­stu naj­zwy­czaj­niej w świe­cie cho­roba prze­szła samo­ist­nie. Zda­rze­nie to jed­nak nie­wąt­pli­wie było czymś cie­ka­wym. Odkryło ono przede mną nie­zwy­kle barwny i cie­kawy świat tej sta­rej, tak nie­gdyś powszech­nej, a dziś już giną­cej tra­dy­cji, którą – nie­za­leż­nie, czy wie­rzymy w jej sku­tecz­ność medyczną, czy też nie – powin­ni­śmy opi­sy­wać, doku­men­to­wać i w ten spo­sób chro­nić, gdyż jest ona czę­ścią żywego, boga­tego dzie­dzic­twa tych ziem i dla­tego ma wielką war­tość.

Wężowa krew

Było piękne, późne kwiet­niowe popo­łu­dnie. Soczy­sta, eks­plo­du­jąca zie­leń pano­szyła się wszę­dzie, uwol­niona z mrocz­nych kaza­ma­tów nie tak odle­głej jesz­cze zimy. Dwa mie­siące temu świat wyglą­dał prze­cież zupeł­nie ina­czej. Sza­ruga, wiuga, śnie­życe, depre­syjny brak słońca i życia, jak gdyby skost­nie­nie i mar­twota już na zawsze miały zwy­cię­żać w kosmicz­nej bata­lii, prze­są­dza­jąc o losach stwo­rze­nia.

Ale cud zmar­twych­wsta­nia nie zawiódł, try­um­fo­wał chwa­leb­nie i rado­śnie, oży­wiał zmy­sły, ciało i ducha. Grała melo­dia w milio­nach serc i umy­słów, w miliar­dach pąków, liści oraz w kwie­ciu nadob­nym, róż­no­barw­nym, będą­cym ozdobą leśnego poszy­cia i roz­cza­pie­rzo­nych koron wiej­skich drzew. Pusz­cza ożyła. Białe, a gdzie­nie­gdzie i żółte łany zawil­ców upięk­szały swym wdzię­kiem tajemną dzicz pra­ma­cie­rzy. Potężne kolosy w naj­prze­dziw­niej­szych kom­po­zy­cjach i ukła­dach, powy­krę­cane drzewne labi­rynty, pała­cowe kom­naty, stop­nie, kra­iny, o jakich nie śniło nie­jedno ludz­kie oko, prze­pych godny samego króla Salo­mona albo i tuzina ruskich carów. Gdzieżby zresztą szu­kać wśród dzieł rąk ludz­kich tako­wego kunsztu, fine­zji, wyczu­cia. Skąd ten czar, skąd ten zachwyt, to uczu­cie, żeś w domu, u sie­bie, żeś stąd wyrósł niby dąb tysiąc­letni, poorany bruz­dami czasu, choć w bez­cza­sie, chło­nąc wszyst­kie zapa­chy, kro­ple desz­czu, żar słońca, ryk jele­nia, śpiew ptasi i to wszystko dookoła…

Tak, wszystko to wła­śnie gma­twa­nina kona­rów, wykro­tów, suchych pni, mło­dych sie­wek. Dziu­ple, stare olbrzymy i kłody w nie­skoń­czo­ność. Wiecz­ność w zasa­dzie, cho­ciaż nie ta praw­dziwa – nie­biań­ska – ale ziem­ska, poetycka i tak bli­ska. I ta cisza, ta pustka prze­ogromna, nie­zmą­cona. Bo gdy nawet trzask jakiś, szmer gałęzi czy powiew albo pta­ków śpie­wa­nie, to ta cisza, ta pustka jest w sercu tego dźwięku, tam kró­luje, na tro­nie zasiada, tak że dźwięk jej nie mąci, a prze­ciw­nie: istotę odkrywa, czy­niąc ją jesz­cze głęb­szą, jesz­cze cich­szą, pustą bar­dziej, nade wszystko wspa­niałą.

Zie­leń niby kolebka, która do snu utula – albo raczej nie do snu, a do trwa­nia w bez­ru­chu, w jakimś dziw­nym zachwy­cie, gdzie brak lęku, goni­twy, gdzie ty tylko i Bóg twój, przy­stań twoja pra­dawna.

Wszel­kiej mocy sie­dli­sko z nie­wi­dzial­nej kry­nicy, z któ­rej wielu czer­pało, różne mając inten­cje.

Pośród dąbrowy zie­lo­nej, pośród mchów i przy­lasz­czek, w spo­koju i magii, z dzi­czy Bożej kró­le­stwa jakiś ruch się wyła­nia, jakiś stęk, jęk stłu­miony. Chu­sta barwna na gło­wie, kostur w ręku drew­niany, krok powolny i torba skó­rzana. Nogi dep­czą zawilce, wargi szep­czą po cichu jakieś dłu­gie lita­nie lub modły albo może zaklę­cia, lecz tak cicho, że pra­wie nie sły­chać.

Baba stara, kule­jąca, pomarsz­czona i siwa, z kijem w dłoni pomyka, ledwo lezie, choć twarz ma zawziętą. A cóż to za dzi­wa­dło – jakby z drewna się wylę­gła, jakby kukła stru­gana kozi­kiem, niby frag­ment konara, który ożył i zaczął wędrówkę. Ona idzie, mam­ro­cze, cza­sem wes­tchnie, przy­sta­nie, cza­sem na pniu usią­dzie. Cze­goś tam pośród gałęzi i mate­rii leśnej szuka, coś obser­wuje, na coś spo­gląda. Wzrok ma wredny, zawistny, naj­wy­raź­niej nie­do­bry. Jakaś ona zło­wroga, coś tu nie gra, coś w tej całej postaci dziwny zamęt wpro­wa­dza. Nagle zrywa się baba, czła­pie, woda brudna jej w butach chlu­poce, widać, że biec by chciała, lecz, nie­stety, nie może sta­ru­cha. Śle­pia paskud­nie i zło­wiesz­czo się błysz­czą i jarzą, usta sine, bez­zębne puchną w gry­ma­sie, dziki uśmiech wykrzy­wia obli­cze. Jest demo­nom podobna, złem prze­żarta, jadem strasz­nym zatruta, czymś prze­klę­tym, dia­bel­skim – bo to wiedźma zapewne, cza­row­nica, szep­tu­cha od złego.

Zaci­snęły się kości­ste ręce na zwin­nym, wygi­na­ją­cym się wężo­wym ciele, który to wypełzł nie­opatrz­nie, by przy­wi­tać wio­snę, i ku swemu nie­szczę­ściu i zgu­bie tra­fił aku­rat na ścieżkę, którą podą­żało zde­spe­ro­wane bab­sko. Baba wyszcze­rzyła czarne pnie powysz­czer­bia­nego uzę­bie­nia w gry­ma­sie zawist­nej rado­ści, a okrą­głe, chy­tre, błysz­czące i wyłu­pia­ste śle­pia się zaiskrzyły. Czym prę­dzej z kie­szeni ser­daka dobyła ostry nóż. Zdjęła torbę z ramie­nia, wycią­gnęła z niej dość dużych roz­mia­rów paku­nek zawi­nięty w lniany obrus i poło­żyła go na ziemi.

Gdy już roz­su­płała zawi­niątko, widać było, że wewnątrz znaj­do­wał się boche­nek chleba, nad któ­rym kobieta zaczęła szep­tać jako­weś for­muły, może modły nie­do­bre i zapewne wszel­kie naj­gor­sze prze­kleń­stwa, jakie tylko znała. Po chwili unio­sła nad tym chle­bem nie­szczę­snym – który pra­gnął być zwy­kłym, nie­ska­żo­nym, dobrym nade wszystko pokar­mem i, jak każdy chleb, darem nie­bios – wciąż wiją­cego się węża. Skie­ro­wała go głową do dołu i nie zaprze­sta­jąc swych dia­bel­skich modłów, obe­rżnęła głowę nie­szczę­śli­wemu stwo­rze­niu, które poświę­ciło swe życie dla nie­cnych pla­nów dia­bo­licz­nej sta­ru­chy.

Wów­czas pusz­cza zamarła, ptaki nagle uci­chły, pociem­niało na nie­bie. Jakaś zło­wroga melo­dia popły­nęła przez bez­kres, wiatr się zerwał i zawył żało­śnie.

Z wężo­wej szyi pły­nęła krew. Wąską, równą strużką przy akom­pa­nia­men­cie prze­klę­tych szep­tów do ciem­nych sił przy­zy­wa­nych przez babę. Krew spły­wała na święty boche­nek chleba powsze­dniego. Ku złemu, ku krzyw­dzie, ku śmierci. Naj­wy­raź­niej chleb – który prze­cież od Boga pocho­dzi i dany nam został jako pokarm dla ciała i ducha, boć prze­cie i Chry­stus jako chleb się obja­wił – znieść już tego nie zdo­łał i ku prze­stro­dze od złego stę­kał, wzdy­chał, roz­pa­czał. Co krew spad­nie, on stęk­nie, co szept pły­nie, on wzdy­cha. Bieda będzie, oj, bieda…

Pusz­cza smęt­nie zagrała, zaskom­lało w nie­szczę­ściu i bólu splu­ga­wione stwo­rze­nie.

***

Swieta była trzy­dzie­sto­dwu­letną wdową, którą o dzie­sięć lat star­szy mąż trzy lata temu zosta­wił samą z trójką dzieci na tym świe­cie, odcho­dząc na wieczne odpo­czy­wa­nie z powodu prze­wle­kłej cho­roby serca. Kobie­cie nie było lekko. Pra­co­wita i dobra, jakoś sobie radziła, ale jako że poza dwoma hek­ta­rami ziemi, walącą się sto­dołą, drew­nianą cha­łu­piną, kawał­kiem łąki, kil­koma kurami i krową majątku nie miała pra­wie żad­nego, a do tego dzie­ciaki rosły – trzeba było jeść dać, ubrać jakoś – to bywały też chwile bole­ści. Nie raz i nie dwa w domu chleba nie było, garnki puste, zni­kąd pomocy, zarobku żad­nego, dzieci głodne pła­kały: „Mamo, jeść”… Zawo­dziły, aż się serce kra­jało, a Swie­cie łzy spły­wały po twa­rzy. Ileż się w cer­kwi pod ikoną Zba­wi­ciela namo­dliła o poprawę losu i zdro­wia, ileż ślu­zów rzew­nych wylała na posadzkę kamienną, ile wresz­cie zwy­czaj­nie, po ludzku, pracy wło­żyć musiała w to, by zdo­być tro­chę gro­sza – czy to w polu, czy w ogro­dzie, czy gdzie w dwo­rze, wyle­wa­jąc siódme poty. Masło, jak naro­biła – sprze­dała, ser – sprze­dała, jajka – to samo.

Tak więc tylko to, co naj­po­śled­niej­sze i naj­mniej pożywne, pozo­sta­wało dla niej i dzieci. A to glo­nek chleba z cukrem, a to tro­chę jakiej kaszy cza­sem czy ugo­to­wa­nych kar­to­fli, i to dobrze jesz­cze, jak choć tro­chę zsia­dłego mleka można było podać do tego, bo cza­sami i tego nie było. Naj­gor­sze były wła­śnie te trzy lata od śmierci Swie­to­wego męża – Iwana. Wów­czas naprawdę bieda potra­fiła przy­ci­snąć i trzy­mać. Kiedy jesień czy zima, nasta­wał mar­twy sezon pustki w spi­ża­rence, piw­nicy i kuchni.

Dwie jasno­włose dziew­czynki – jedna miała lat sześć, a druga osiem – oraz dzie­się­cio­letni chłop­czyk, cho­ciaż zahar­to­wani w nie­do­statku od dziecka, prze­ży­wali istne katu­sze. Ich płacz, ich woła­nie i para wydo­byta z opa­dłych na zie­mię krysz­ta­ło­wych łez uno­siły się upar­cie ku górze. Wypły­nąw­szy przez otwarte okienne wrota, wędro­wały ku niebu, nio­sąc nie­stru­dze­nie dra­ma­tyczną skargę ku świę­tym oraz Maryi Prze­czy­stej, któ­rzy z kolei, na mocy nada­nych przez nie­biosa przy­wi­le­jów świę­tego wsta­wien­nic­twa, dzień po dniu, godzina po godzi­nie zano­sili te skargi i modli­twy przed tron Naj­wyż­szego.

Nawet święte i naj­czyst­sze serce samego Chry­stusa, co zmar­twych­wstał, a w Swym chwa­leb­nym zmar­twych­wstałym ciele wciąż pamię­tał ból i nędzę ziem­skiego żywota, lito­wało się nie­zmier­nie i w głę­bo­kim współ­czu­ciu. Nie­biosa nie mogły pozo­stać głu­che na ten lament i wydały dekret w tej spra­wie. Oto pod koniec trze­ciego roku mor­dęgi zdolna i pra­co­wita Swieta za zaosz­czę­dzone czer­wońce zaku­piła maszynę do szy­cia. Śliczną, malo­waną czarną ema­lią, ze zło­tym zdo­bie­niem, z fabryki Sin­gera. I oka­zało się, że kobieta jest mistrzy­nią w tej spra­wie. To, co szyła – czy suk­nie, czy spód­nice, czy spodnie, czy obrusy, czy zasłony – było pierw­szej jako­ści. Bar­dzo zgrabne, świet­nie skro­jone i bez skazy. Jedno za dru­gim posy­pały się zamó­wie­nia, a że Swieta była sprytna i nad wyraz pra­co­wita, prę­dziuchno w domu zaczęło robić się lepiej. Pie­niążki spły­wały i spły­wały, Swieta szyła i szyła – i w nie­całe pół roku już pano­wał w jej domu taki dosta­tek jak kie­dyś, za życia mał­żonka. Dzieci pięk­nie odżyły, bie­gały szczę­śliwe po polach i łąkach, to znowu poma­gały matuli w domo­wych robo­tach.

Tak to jed­nak już bywa, że gdy ktoś z biedy wycho­dzi, bo swoim wła­snym wysił­kiem nie­dolę odpę­dzi albo los się do niego uśmiech­nie, kłuje nie­raz w oczy zawist­nych sąsia­dów, któ­rzy, nie­stety, nie życzą mu dobrze. Jest już coś takiego w czło­wieku, że jego cha­rak­ter i postawa wzglę­dem bliź­nich nie zawsze oka­zują się szla­chetne. Czę­sto zazdrość paskudna bie­rze górę albo jakaś duma ura­żona czy też nie­speł­nie­nia, pra­gnie­nia i porażki zapi­sane w histo­rii oso­bi­stej pchają czło­wieka, by zło­rze­czyć temu sąsia­dowi, co mu lepiej tro­szeczkę aku­rat w tej chwili i cza­sie. Aby krzywdy mu życzyć, cie­szyć się jego bólem i cier­pie­niem – zamiast pra­gnąć dobrego. Tak też oto Swieta, choć dobra, uprzejma, choć każ­demu życz­liwa i miła, nara­ziła się przez to, że jej lepiej się robić poczęło, że dostat­niej w jej domu, w jej obej­ściu, że uśmiech na twa­rzy zago­ścił.

A miała Swieta sąsiadkę – starą, szczer­batą i zgorzk­niałą Walen­tynę. Roz­czo­chrane siwe widmo. Nie baba, ale kości­sta sta­ru­cha o złym, zawist­nym spoj­rze­niu, od któ­rego ucie­kała wszelka Boża istota, czy to zwie­rzę, czy czło­wiek – kto­kol­wiek. Jej spoj­rze­nie, mówili, powo­do­wało same nie­szczę­ścia. To bydło zdy­chało, to koń osłabł, to cho­roba chwy­ciła kogoś we wsi, więc kto mógł, ten omi­jał tę Walę z daleka. Oczy­wi­ście jeśli ktoś był naprawdę wie­rzący, szcze­rze Bogu oddany i zabo­bon omi­ja­jący z daleka, zło dostępu do niego nie miało. Jeśli jed­nak ktoś był cho­ciaż tro­chę w wie­rze sła­bo­wity, na jakie­kol­wiek suge­stie czy uroki podat­niej­szy, wtedy złe spoj­rze­nie czy czary mogły tako­wemu człe­kowi czy rodzi­nie jego więk­szą szkodę uczy­nić. Owa Wala była kobietą o wiel­kiej gory­czy w sercu, pełną nie­na­wi­ści i zło­ści o potę­dze prze­past­nej, któ­rymi czę­sto­wała wszyst­kich wokoło, roz­sie­wa­jąc zatrute ener­gie i prądy.

Coś zapewne w mło­do­ści tej kobiety zawa­żyło, może jakaś trauma z dzie­ciń­stwa, może bieda, może nawet jakaś więk­sza krzywda prze­byta, że jej serce stward­niało, ska­mie­niało, że osła­bła w nim ostat­nia iskra dobra, życz­li­wo­ści czy miło­ści. Tak czy owak, bez prze­ba­cze­nia, bez pojed­na­nia i odda­nia się Bożemu miło­sier­dziu stała się okrutną jędzą, zawist­nicą, potwo­rem.

Gdy zoba­czyła, że jej młoda sąsiadka Swieta w coraz lep­szej kon­dy­cji, w coraz więk­szym dostatku, że w zarad­no­ści swej bie­dzie powie­działa: „Won, wyno­cha!” i przez pracę swych rąk podźwi­gnęła się mocno z upadku i nędzy, że już dzieci jej nie­głodne, że z ener­gią i ze śmie­chem bawią się, rumie­nią, rosną pięk­nie, że ubrane, że obute, że jak trzeba wszystko wokół, to w kobie­cie coś szep­nęło, coś swój jad w nią wlało, zacza­dziło, do prze­stęp­stwa nakło­niło i złych czy­nów.

Zapie­kłe, nie­zna­jące dobroci serce kobiety uknuło podły i prze­wrotny plan, aby zgu­bić i pogrą­żyć swą sąsiadkę. Jej wro­dzona prze­bie­głość pozwo­liła ukła­dać sce­na­riu­sze tak chy­tre, że sam dia­beł – jej kom­pan i druh wierny – wiel­kie żywił powa­ża­nie i uzna­nie dla odda­nej swo­jej służki. Jego macki jakże dawno i serce, i umysł babie oplo­tły niby nicią paję­czą, uwio­dły go i zdo­były, by od Boga ją odda­lić i wieść na wieczną zgubę.

***

Pięk­nej kwiet­nio­wej nie­dzieli Swieta oraz trójka jej dzie­cia­ków powró­cili z cer­kwi do domu i kobieta pełna rado­ści zabrała się za goto­wa­nie obiadu. Wzięła dobrej pszen­nej mąki, zagnio­tła cia­sto, naro­biła far­szu z kar­to­fli i sera i poczęła for­mo­wać pie­rogi. Dzieci były zado­wo­lone na samą myśl o tym i nie mogły się docze­kać jadła. Pra­wie trzy godziny spę­dzone na cer­kiew­nej litur­gii spra­wiły, że głód był już duży. Oczy­wi­ście inny, zupeł­nie nie taki jak za dni nie­do­statku, kiedy głód, praw­dziwy głód prze­kleń­stwem był okrop­nym oraz nędzą. Ten, choć mocny, był rado­sny, bo wia­domo, że krótki, że już zaraz się skoń­czy i jeść będą do syta.

Nagle stu­kot sły­chać – do drzwi ktoś łomoce. Wala, ta zawistna sąsiadka, stoi za pro­giem i wejść pra­gnie do kuchni sąsiadki kraw­co­wej. Swieta, jako że przy­ja­zna i dobra, zapra­sza, każe usiąść kobie­cie na krze­śle za sto­łem. Pyta o zdro­wie sąsiadkę, o nowiny, co gdzie sły­chać, jak się żyje, czy nic nie dolega i nie boli. Nie­świa­doma okrut­nych zamia­rów złej jędzy pro­po­nuje jej jadło, gościnę, życz­li­wym sło­wem czę­stuje, uśmiech pośle – zwy­czaj­nie, po ludzku, jak się godzi. Na to Wala: „Ja żem przy­szła tu do was, bo mam chleba za dużo, od piątku mi zostało, sama nie zjem, a dobry, nie zaschnięty, wyrzu­cać nie będę, a i kurom też szkoda odda­wać. Może zje­cie? Was czworo, na kola­cję, do mleka czy do czego, będzie w sam raz, a mi samej za wiele”.

Zadzi­wiła się Swieta na to, bo znała Walę ze skąp­stwa i złej woli i tro­chę nie­zwy­kłe jej się to wydało, ale nie­stety w swej naiw­no­ści przy­jęła ten gest sta­ru­chy za dobrą monetę. Pomy­ślała, że może coś drgnęło, jakiś odruch serca, iskierka, co prze­cie cza­sem w naj­gor­szym się potrafi ode­zwać. Ucie­szyła się nawet, że być może od teraz jakiś prze­łom w rela­cjach nasta­nie, że a nuż na lata stare sąsiadka zechce wró­cić na lep­szą drogę i że będą moż­liwe jakieś ludz­kie układy, nor­mal­ność. Ale nie­stety… jakże się myliła Swieta w swych prze­my­śle­niach. Jakiż błąd popeł­niła, przyj­mu­jąc od wiedźmy poda­rek. Jesz­cze gdy zła baba sie­działa w jej cha­cie, ukro­iła po paj­dzie dla każ­dego z dzie­cia­ków i podała im, by jadły, a resztę skrzęt­nie zacho­wała. Bły­snęły zawistne iskierki w wyłu­pia­stych i prze­krwio­nych oczach sąsiadki, ledwo dostrze­galny gry­mas w kąci­kach pod­łych ust się uka­zał. Baba zado­wo­lona szep­nęła coś z cicha. Wie­działa, że jej plan się powie­dzie. Szkoda było jej wpraw­dzie, że tylko dzie­ciaki to zja­dły, że matka nie ruszyła podarku – ale i to wystar­czyło.

Każde z dzieci chleba pod­ja­dło, by przed poda­niem na stół pie­ro­gów pierw­sze łak­nie­nie zaspo­koić. Naraz Wala wstała od stołu: „Muszę iść – gada Swie­cie. – Krowę muszę napoić i prze­pa­lo­wać, bo już trawę na pewno wygry­zła, co miała od rana”. Swieta na to jej mówi, żeby cho­ciaż na obiad została, zaraz pie­rogi będą, zje i pój­dzie, krowa poczeka. Ale Wala mówi, że nie, że już i tak za długo ta krowa tam czeka i że ona wpa­dła tu tylko, żeby chleba im przy­nieść. Poszła przeto sta­ru­cha z Swie­to­wego domo­stwa. Drzwi trza­snęły i baba znik­nęła.

Nie minęło nawet pół godziny, a pie­rogi już były podane i ze sma­kiem zja­dane przez dzieci. Wtedy naj­młod­sza dziew­czynka poskar­żyła się: „Mamo, boli! W brzu­chu coś sie­dzi, jeść nie mogę!” – zawo­łała i zapła­kała żało­śnie i w bólu.

Wów­czas także druga dziew­czynka i chłop­czyk skrzy­wili się, zapła­kali, poskar­żyli się na ból brzu­cha, zble­dli, zaczęli jęczeć i pocić się. Jakiś tajem­ni­czy ból w brzusz­kach dzie­cię­cych się usa­do­wił, wier­cił dziurę niby świ­drem, doku­czał. Palący, kłu­jący i prze­ni­ka­jący na wylot, spra­wiał małym istot­kom katu­sze. Per­li­ste kro­ple potu wystą­piły na czoła dzie­cięce i spły­wały gęstym poto­kiem, niby woda kry­niczna. Młode liczka nabrzmiały, sinieć nagle zaczęły jak ten grzyb sinie­jący. Kiedy pal­cem naci­śniesz, odde­chu zła­pać nie mogą, pisz­czą i jak węże się wiją w kon­wul­sjach.

Trwoga i roz­pacz wielka tar­gnęły ser­cem Swiety. Co robić, jak rato­wać dzie­ciątka nie­winne? Chry­ste Panie, ratuj od złego. Czy to pie­rogi, co przy­rzą­dziła, im zaszko­dziły czy też jakie inne paskudz­two? Prze­cie jesz­cze przed chwilą takie wesołe, szcze­bio­cące, rumiane, takie żywe, nic im nie było, roz­bry­kane jak jele­nie w pusz­czy, jak zające na polu, jak te czajki lata­jące nad łąką i kwi­lące szczę­śli­wie. Cóż się stało, na Boga? Cóż będzie?

A dzie­ciaki coraz bar­dziej i bar­dziej sine, jęczą tylko cichu­teńko, ledwo dyszą, oczęta zamglone jak opary nad bagnem, co wscho­dzą. Zaraz zemrzeć im pew­nie pisane. Bar­dzo krótko trwały nie­zde­cy­do­wa­nie i lament kobiety. Pier­wotny mat­czyny instynkt i głę­boka, naj­więk­sze góry prze­no­sić zdolna miłość do dzieci musiały zwy­cię­żyć. Pio­ru­nem, bez myśli w gło­wie zupeł­nie, Swieta wybie­gła na zewnątrz i jak hura­gan mknęła przez wieś, świa­doma każ­dej sekundy, każ­dego jej ułamka. W Bogu zło­żyw­szy cały swój los i swych dzieci, musiała dzia­łać prędko, bez waha­nia. Naj­bliż­sze istoty trzeba było rato­wać od śmierci, wszystko inne naraz nie­ważne, naraz błahe się stało. Cho­ciaż tchu już jej brak, choć nie nawy­kła do takich wyczy­nów, choć wiatr płuca roz­dyma od biegu, wytrzy­mała to Swieta, cho­ciaż ciało jej mocno osła­bło.

Dobie­gł­szy do drew­nia­nej, pięk­nie zdo­bio­nej chaty na dru­gim końcu wio­ski, przed którą przy dro­dze stały dwa wiel­kie krzyże, rzu­ciła się ku drzwiom i na krze­sło w izbie upa­dła. „Ratuj­cie, bab­ciu Ninoczko, moje dzieci kochane!!! One tam umie­rają, całe sine, naraz cała trójka, pła­czą, jęczą, poty oblały je całe. Duszą się, jakby coś je od środka zże­rało, krę­po­wało, jakby coś we wnętrz­no­ściach sie­działo, brzu­chy mocno im puchną, nabrzmie­wają, sinieją. Jam myślała z początku, babu­niu, że to pie­rogi moje zaszko­dziły, ale ja też je jadłam i mnie nic się nie stało. Ale wpierw jesz­cze ta Wala, sąsiadka moja, chleba nam bochen przy­nio­sła, tom zdzi­wiła się bar­dzo, bo ona ni­gdy nic nikomu nie dała i w ogóle na wszyst­kich patrzy nie­na­wist­nie, a tu przy­nosi i mnie daje, jakby z serca. Ale ja głu­pia myśla­łam, że ona może coś tro­chę popra­wiła się, lep­sza na sta­rość chciała być, tom wzięła, dzie­ciaki zja­dły po paj­dzie, a ja nie ruszała… Pew­nie to z tego się stało, ratuj­cie!!!”.

Bab­cia Nina była jedną z naj­moc­niej­szych szep­tuch w oko­licy. Stara, ponad dzie­więć­dzie­się­cio­let­nia, lecz żywotna, wesoła i żwawa, bogo­bojna, dobra, szczera. W jej cha­łu­pie wszę­dzie wisiały ikony i zioła. Każdy, kto miał jakąś biedę, cho­robę czy zmar­twie­nie, ten do Ninoczki – bo tak piesz­czo­tli­wie ją zwali – pędził, bo wie­dział, że jak ona nie zdoła, to już nikt nie pomoże.

Ninoczka od razu wie­działa, co robić, i co jest przy­czyną nie­szczę­ścia. „To wężowa krew w chleb była wlana – wska­zała. – Kto chce komuś zaszko­dzić, straszną biedę wywo­łać u kogoś, nie­na­wiść czuje do niego i zło­rze­czy, węże łapie wtedy, głowę obcina i tę krew na chleb spusz­cza, odma­wia­jąc przy tym modli­twę do dia­bła. I jak komu potem tenże chleb da do zje­dze­nia, to ten czło­wiek, zjadł­szy go, strasz­nych cier­pień i bole­ści dostaje. Tak jakby węże gdzieś w środku z tego chleba wypeł­zały i gry­zły, a potem do gar­dła aż idą i duszą. Czło­wiek wije się, odde­chu zła­pać nie może, a cza­sami to jest tak mocne, że i z tego umiera”. Wzdry­gnęła się na te słowa Swieta z prze­ra­że­nia o swe dzieci i pobla­dła, ale Ninoczka uspo­ko­iła ją i mówi: „Dobrze, żeś ty na czas do mnie przy­szła, żeś wie­działa, gdzie szu­kać pomocy. Ja modli­twą spró­buję tu pomóc”.

Sta­nęła Ninoczka naprze­ciw ikony, dłu­gie modli­twy i zamowy prze­ciw złemu szep­tała, a Swieta towa­rzy­szyła jej przy tym, modląc się w sercu, pro­sząc Boga o wspar­cie. Ninoczka przy­zy­wała Jezusa Chry­stusa, Maryję Pannę, apo­sto­łów i świę­tych, archa­nioła Michała, by pomo­gli ode­gnać sza­ta­nów. Powie­działa wszak Swie­cie Ninoczka, że jej modły same w sobie pomóc nie mogą, że nie ona pomaga, lecz Bóg tylko. Ona tylko się modli, tylko prosi, ale Bóg przez nią działa. Że to tylko jak kto wie­rzy, jak wiarę ma mocną i żywą i do końca Bogu zaufa, wtedy tylko moż­liwe się stają uzdro­wie­nie oraz losu poprawa.

Swie­cie tego nie trzeba powta­rzać, wszak jej wiara była bar­dzo głę­boka. Skromna, miła, uczciwa, każ­dego dnia wychwa­lała Naj­wyż­szego, wciąż dzię­ku­jąc za każdy dzień życia. Kiedy przy­stę­po­wała do Naj­święt­szego Sakra­mentu spo­ży­cia Pań­skiego Ciała i Krwi Pań­skiej, kiedy Chry­stus zmar­twych­wstały, mistrz z Naza­retu jed­no­czył się z nią duchem i cia­łem w tej cudow­nej komu­nii, wszystko dookoła było na wskroś prze­nik­nięte duchem Bożym. Ciało i krew Pań­ska obecne były dla niej we wszyst­kim: w słońcu i wodzie, w drze­wach owo­cu­ją­cych i kwit­ną­cych, w wie­trze, w kamie­niu czy w obło­kach. Cała natura, całe Boże stwo­rze­nie co roku dawało jej widomy znak zmar­twych­wsta­nia. Jak to kwie­cie – co rok wystrze­la­jące ku słońcu po zimie, co ze śmierci wsta­wało jak z otchłani. Boża moc w każ­dym tchnie­niu obecna, w każ­dej myśli i w każ­dym uczu­ciu. Modli­twy Ninoczki jesz­cze bar­dziej pobu­dziły tę wiarę.

Z naj­głęb­szą i naj­czul­szą miło­ścią do swych dzieci Swieta kie­ro­wała swe prośby ku Bogu. Ptaki śpie­wały rado­śnie za oknem, latały jaskółki i szpaki, kwi­tły gęsto, bie­luchno jabło­nie. Ninoczka prze­że­gnała się kilka razy nad wodą źró­dlaną i mówi: „Masz to, Swieta. Ja się już pomo­dli­łam, jesz­cze wie­czór się dzi­siaj pomo­dlę, a ty daj to dzie­cia­kom do picia, to pomoże. Idź z Bogiem szczę­śli­wie”.

Swieta chwy­ciła butelkę z omo­dloną wodą i co tchu pobie­gła do domu. Ileż rado­ści, łez ze szczę­ścia pły­ną­cych i śmie­chu było, kiedy kobieta spo­strze­gła, że już dzieci spo­kojne i wesołe. W chwili, gdy bab­cia Ninoczka zaczęła się modlić, od razu poczuły ulgę oraz spo­kój. Z każdą chwilą jej modłów zły czar ucho­dził, aż w końcu cał­kiem zagi­nął. Swieta dała dzie­cia­kom zamó­wio­nej wody, by do cna prze­gnać złego, i zmó­wiła modli­twy dzięk­czynne. Resztkę prze­klę­tego bochenka chle­bo­wego w piec cisnęła, by ogień ją stra­wił.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki