Alchemia miłości. Wybór myśli sufickich. ebook

Alchemia Miłości

wybór myśli sufickich

David i Sabrineh Fideler

Wydawnictwo Barbelo

Warszawa

2012

www.barbelo.com.pl

Wydawnictwo Barbelo

ul. Bacha 34/812

02-743 Warszawa

[email protected]

Tytuł oryginału:

Love's Alchemy: Poems from the Sufi Tradition

Wiersze przełożył:

Błażej Gałkowski

Przekład aneksów:

Paulina Domachowska-Gałkowska

Projekt okładki:

Błażej Gałkowski

Copyright © 2006 by David and Sabrineh Fideler

First published in the USA by New World Library in 2006

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Barbelo

Copyright © for the Polish translation by Wydawnictwo Barbelo

Wszystkie prawa zastrzeżone

Miniatura na okładce (młodzieniec pijący wino, Turcja, XVIII w.) pochodzi ze zbiorów Fundacji Książąt Czartoryskich w depozycie Muzeum Narodowego w Krakowie.

Korekta, projekt graficzny i skład: Days

Wydanie pierwsze

Warszawa, 2012

ISBN 978-83-933112-0-0

Konwersja do formatu EPUB: Legimi Sp. z o.o. | www.legimi.com

„Alchemia Miłości zabiera nas do tawerny mistycznej miłości pełnej oszałamiających skarbów sufickiej poezji. Odnajdujemy tu mistrzów miłości ­­- z Rumim pośród nich – mistrzów, których słowa przemawiają wprost do duszy. Z wdziękiem i mądrością uczą nas oni prawdy o naszej wiecznej naturze oraz tego, w jaki sposób serce otwiera się na Boga. Zachowaj te wiersze w swym sercu i pozwól im odżywić tajemne i ukryte części swej najgłębszej istoty”.

– Dr Llewellyn Vaughan-Lee

autor: Sufism: The transformation of the Heart (Sufizm: przemiana serca)

„Alchemia miłości to zachwycający, pochłaniający zbiór przekładów ważniejszych perskich poetów sufickich. David i Sabrineh Fideler ofiarowali nam wiarygodne interpretacje tych mistycznych tekstów w godnej zapamiętania formie. Miłośnicy Rumiego z radością odnajdą tutaj wielu innych autorów wywodzących się z tej samej tradycji”.

– Prof. Carl W. Ernst

Wydział Nauk Religijnych, Uniwersytet Karoliny Północnej, USA

„Od wielu lat cenię wysoce oryginalną, rzetelną i piękną pracę Davida Fidelera. Alchemia Miłości to owoc jego obszernej wiedzy i poczucia estetyki. Przynosi nam ona nasycone muzyką słowa, w których suficcy poeci kreślą subtelny most rozciągający się pomiędzy tym co ziemskie, a tym co duchowe, i oczarowują nas, budząc w ludziach pragnienie przekroczenia samych siebie”.

– Thomas Moore

autor: Care of the Soul (Troska o duszę)

oraz Dark Nights of the Soul (Ciemne noce duszy)

„Oto jak sami sufi nauczają sufizmu: poprzez poezję jako alchemię. A obecny przekład to prawdziwa transmutacja – przemiana złota języka perskiego w złoto angielskiego”.

– Peter Lamborn Wilson

autor: Sacred Drift: Essays on the Margins of Islam

(Święty prąd: eseje o granicach islamu)

Miłość jest starsza niż niebo i ziemia,

Miłość nie w naszym czasie się zrodziła.

– Hafez

Słowo wstępne

To, co uwalnia cię

od twego małego ja

Trudno znaleźć miejsce, w którym poezja, ze względu na swe artystyczne i duchowe walory, ceniona byłaby wyżej niż w klasycznej Persji. Przywiązanie do poezji przenika perską kulturę także dzisiaj – teksty tradycyjnej muzyki to niemal wyłącznie fragmenty sufickiej poezji mistycznej takich mistrzów jak Rumi czy Hafez, a wielu mieszkańców współczesnego Iranu jest w stanie przytoczyć z pamięci dziesiątki lub nawet setki strof autorstwa wielkich mistrzów. Także w zwykłych, codziennych rozmowach cytuje się klasycznych poetów. Nawet uliczni domokrążcy okraszają wierszem słowa zachęty do kupna swoich towarów.

W dawnych czasach nadworni poeci otrzymywali za swe dzieła sowitą zapłatę, a do najbardziej cenionych klasyków należeli właśnie suficcy mistycy. Każdego roku, tysiące turystów odwiedza ich piękne, promieniujące spokojem grobowce – po części z powodu duchowego błogosławieństwa (baraka), którego pielgrzymi spodziewają się dostąpić, odwiedzając takie święte miejsca.

Krótko mówiąc, poezja klasycznych twórców sufickich nadal pozostaje żywa i wciąż uważana jest we współczesnej kulturze perskiej za najwyższą formę literacką. Z historycznego punktu widzenia rytm i forma tej poezji okazują się być tak mocno splecione z muzyką, kaligrafią, a nawet z architekturą sakralną, że nam, ludziom Zachodu, w pierwszej chwili trudno jest pojąć ten wspaniale zintegrowany świat – świat, w którym różne formy sztuki są tak całkowicie zharmonizowane ze sobą nawzajem, z codziennym życiem, a także z najgłębszymi potrzebami człowieka. Chociaż wszystkie te formy sztuki z pewnością miały wzbudzać zachwyt, nie są one formami „rozrywki”. Jest to sztuka, którą należy postrzegać jako sacrum – zawsze mająca na celu otwarcie duszy na bezpośrednie postrzeganie duchowego wymiaru rzeczywistości.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat, wśród czytelników w Ameryce i Europie niezwykłą popularność zyskał suficki poeta Dżalal ad-Din Rumi (1207-1273), co uczyniło go najlepiej sprzedającym się poetą na amerykańskim rynku. Rumi urodził się w pobliżu miasta Balch na terenie dzisiejszego Afganistanu. Jego ojczystym językiem był perski. Kiedy miał około dziesięciu lat, jego rodzina, uciekając przed inwazją Mongołów, osiadła w Konyi, w Turcji. Miasto to stanowiło wówczas istotny punkt na jedwabnym szlaku. Tam Rumi nauczał i tam również znajduje się jego grobowiec.

Dorobek Rumiego jest przeogromny. Jego najobszerniejsze dzieło dydaktyczne, Masnawi, składające się z rymowanych dwuwierszy, to ponad dwadzieścia pięć tysięcy wersów podzielonych na sześć ksiąg. Jego Diwan (wiersze zebrane) zawiera około pięciu tysięcy oddzielnych utworów – ponad czterdzieści tysięcy wersów. We współczesnym świecie Rumi – nauczający o duchowej sile miłości oraz o boskiej jedności stanowiącej serce rzeczywistości, a także serce wszystkich religii – stał się jednym z najbardziej cenionych duchowych przewodników. Jest on również najbardziej znanym ze wszystkich perskich poetów.

Podstawowym przesłaniem obecnego zbioru jest to, że Rumi nie był sam. Jest on raczej wyjątkowym przedstawicielem o wiele szerszej tradycji perskiej poezji mistycznej, w której znajdziemy te same tematy, to samo piękno i ten sam wgląd. Perska poezja suficka to tradycja licząca sobie tysiąc lat. Podobnie jak Rumi studiował dzieła swych poprzedników i czerpał z ich dziedzictwa, tak i późniejsi twórcy znajdowali inspirację w jego dziełach. Z uwagi na to, że współczesny odbiorca z reguły poznaje Rumiego jako zupełnie samotny głos wyrwany z kontekstu, łatwo mu przeoczyć fakt, że poeta ten jest częścią żywej tradycji – tradycji istniejącej przed nim i kontynuowanej aż do dnia dzisiejszego.

Mamy nadzieję, że wiersze zebrane w tym tomiku pozwolą czytelnikowi zapoznać się z tą szerszą tradycją, i że damy w ten sposób głos poetom dorównującym Rumiemu swym geniuszem – innym mistrzom sufickiej poezji, których dzieło utkane jest z tej samej duchowej przędzy. Dla podkreślenia spójności tej tradycji, zebrane tu wiersze nie zostały uporządkowane według autorów, daty powstania lub tematu. Pochodzą one od ponad osiemdziesięciu poetów. Czytelnik zainteresowany chronologią znajdzie ich nazwiska i daty śmierci (o ile są one znane) w indeksie na końcu książki.

Większość wierszy w tym zbiorze to rubajaty, czyli czterowiersze: wiersze składające się z czterech wersów, których przedmiot stanowi jedna centralna myśl lub temat. Każdy z tych tetrastychów stanowi jednocześnie zwięzłe duchowe przesłanie, medytację lub „mistyczny epigramat” o sformalizowanej strukturze, przywodzącej na myśl japońskie haiku. Z historycznego punktu wiedzenia forma rubajat była dla perskich mistyków formą pierwotną. Podczas sufickich zgromadzeń wiersze te, podobnie jak inne formy perskiej poezji, śpiewano lub recytowano z towarzyszeniem muzyki.

Język perskiej poezji mistycznej

Wszystkie zebrane tu wiersze odzwierciedlają rozmaite aspekty i nauki wywodzące się z pewnej duchowej tradycji – wewnętrznej, gnostycznej, czy też mistycznej tradycji islamu znanej jako sufizm lub tasawwuf (oczyszczenie). Jednakże autorzy tych wierszy, podobnie jak ma to miejsce w przypadku Rumiego, nie „przynależą” wyłącznie do Persji, do świata islamu, czy nawet do samego sufizmu. Podobnie jak Rumi, należą oni do całego świata, a w szczególności do tych, którzy są w stanie doświadczyć istoty ich dzieł i pojąć ich ducha. Jak wyraził to jednen z poetów, „Mieszkam w miejcu bez miejsca. Mój ślad jest bez śladu”. To samo można powiedzieć o przedstawionej tu poetyckiej tradycji, gdyż idea stojąca u podstaw tych dzieł jest ponadczasowa i nie jest związana z konkretnym narodem, czasem, bądź miejscem.

Język perski niesie w sobie ogromne bogactwo i wielowymiarowość. Jedno słowo może wyrażać całe mnóstwo znaczeń i niuansów. Jednak największy urok perskiej poezji – a dla niewtajemniczonych także największa przeszkoda w jej rozumieniu – zawiera się w jej symbolice. W naszym współczesnym, świeckim świecie przyzwyczailiśmy się traktować wszystko dość dosłownie, a nawet powierzchownie. Natomiast dla mistyków ze wszystkich tradycji duchowych świata, każdą rzecz postrzegać można na wielu różnych poziomach znaczenia. W świętych tekstach, to, co rozumiemy dosłownie, często stanowi jedynie łupinę, szatę zewnętrzną. Z pewnością jest tak również w przypadku mistycznej poezji perskiej czyniącej użytek ze złożonego, wieloznacznego słownictwa zaczerpniętego z tradycji sufickiej. Niekiedy zaledwie kilka wersów może pomieścić w sobie cały świat znaczeń. Właściwe przetłumaczenie przedstawionych tu wierszy często wymaga użycia większej liczby słów lub wersów niż ma to miejsce w oryginale. Niektórych symboli w ogóle nie daje się „przetłumaczyć”, lecz trzeba pojąć je na ich własnym poziomie.

Znaczna część perskiej poezji napisana jest za pomocą symbolicznego kodu. Od czytelnika, aby był on w stanie zrozumieć pełne znaczenie wierszy, oczekuje się znajomości tego kodu. Natomiast jeszcze głębiej, spod powierzchni tego symbolicznego kodu, przeziera spójny obraz struktury rzeczywistości, obraz kondycji człowieka oraz duchowej ścieżki, do których odnoszą się wszystkie zastosowane symbole. Dlatego nie byłoby przesadą powiedzieć, że w przypadku wielu wierszy chodzi o to, by je rozumieć, jeszcze zanim się je przeczyta! I podczas gdy taka forma stawia przed czytelnikiem pewne bariery, to jednocześnie pozwala ona sufickim poetom na przekazanie treści o wielkiej głębi, nawet przy użyciu zaledwie czterech wersów. Stanowi ona także niewyczerpane źródło zachwytu dla odbiorcy, ponieważ w miarę jak poszerza on swoje zrozumienie, te same wiersze, na przestrzeni lat, odsłaniają przed nim kolejne, coraz głębsze poziomy znaczenia.

Najbardziej powszechne symbole są już wielu czytelnikom dobrze znane – na przykład wino, zakazane przez islam, odnosi się do boskiej miłości oraz do mistycznego poznania, które ona ze sobą niesie. Nietrzeźwość, czy też pijaństwo, symbolizuje boskie upojenie, ekstazę i bezpośrednie poznanie boskości. Słowa „Ukochany” lub „Przyjaciel” stosowane są w odniesieniu do Boga, lecz mogą one jednocześnie wskazywać na człowieka, który odzwierciedla w sobie atrybuty boskości.

Może wydaje się to proste, lecz gdy zagłębimy się dalej, symbolika często staje się złożona i zawiła. W niektórych wierszach na przykład części twarzy Ukochanego – aksamitne policzki, pieprzyk, wargi, włosy splecione w warkocz, czy też brwi – odzwierciedlają poszczególne aspekty najwyższej rzeczywistości. Do tego dochodzą dalsze znaczenia. Kosmyk włosów lub warkocz Ukochanego działa jak sidła – lok na jego końcu zaciska się wokół kochającego i przyciąga go bliżej, a wtedy, rzecz jasna, jest już po wszystkim! W innym miejscu kosmyk włosów porównany zostaje do kija do gry w polo. Piłka do polo jest tu głową kochającego, która musi zostać złożona na ziemi w ofierze dla Ukochanego, zanim, pewnym uderzeniem, będzie mogła zostać wystrzelona na inny poziom percepcji.

Czytając wiersze odwołujące się do „tawerny”, należy wiedzieć, że „Tawerna Ruiny” (charabat