Fényks ebook

Artur Jablonsczi

Fényks

Gdiniô 2015

1.

Niebò sã pôli. Ju sã widnica robi. Dlô jednëch żëcé sã kónczi. Jinëma dopiérze tere òno sã zaczinô. Jô jem medzë dwùma widamë, jak dësza na pòkùce. Tehò jô nie przëniosla ze sobą. Nen swiat jiny mie zawiązalë. Òn nie je mie ani „tim”, ani „drëdżim”, le je. Jô żëjã w nece. Czej le czehòsz brëkùjã, dôwajã blós klëkã. Móm drëchów wszędze, dze le. Nie darwajã znac sã na wszëtczim. Lëdze sã znają. Jô wiém, jak jich nalezc. Bò jinterneta to nie je spòsób. Òna je bezùstónkòwą zjinaką. Przebiérajã, zapamiętëjã, przecedzajã. Nie je mie nót znac wszëtczëch pòdrobnosców: mòdlów, ôrtów, datów, sëmów, pòz­wów. Mie sygnie zamklosc. Wiedno móm wëbiér.

Jo, kò kòżdi swòją biédã gniece w ti nece. Jô le wiém, że nie chcã ùswiędnąc przed kòmpùtrã. Neta to doch nie je apartnô juwernota, leno to je hic et nunc. Jô ni móm z nią zrzeszonëch żódnëch przédnëch ùmëszleniów. Òna nie je mòjim snienim, blós jawą, co wcyg przéńdzewô sã z celestnym rëmã.

Jô chcã żëc czësto jak mòji rówienicë ë miec swiat na pòdobã jejich swiata. Jô chcã zarabiac pieniądze. Miec dëtczi na rézowanié. Wëdawac je na jimprë, wino ë jigrë. Nie darwajã drapac sã pò stępniach kariérë. Ni mùszã do czehòsz doprzińc. Miónczi szërów to nie je dlô mòji generacje. To ju bëlo. Jô czerëjã sã lëgòtką pòznaniéhò, co òd wiedno rozwijala sã we mie, a tere wëôrtowa w szëkbã apartnëch swiatów.

Zacznã òd wëmalowaniéhò sã. Jasnô ceniô na górną pòwiekã ë lęk brëwi. Krém na dólną. Ten bruny mdze pasowôl w sóm zadżib. Czerzwionobrunô farwa pòd òczamë, a w bënowi nórcëk òczënów letkò zlotô ceniô. Czôrny sztréczk krétką nad rzęsamë ë jesz blós wësmarëjã so ne rzęsë tuszą. Në. Lepi malo, a dobrze. Dze jô móm nã szminkã?

— Nie maluj diôbla, bò sóm przińdze.

— Czó! Cotkò, jesce wë ju tu?

— A cëż jô móm wiele do robòtë? Zacygnąc sztorë, wëgasëc wid, kò jak wiedno, të doch wiész nôlepi. Nëże, pòj sa, pòprawiã cë klatë, bò të jes pòszadzonô.

— Wezce, Lucjô, nożicczi ë ùrznicë mie je. Dzyse jidã pierszi rôz do robòtë, nie chcã wëzdrzec jak jakôsz Barbie.

— Dzeckò! Cëż të pleszczesz. Szkòda nëch twòjëch ­biôlëchnëch wlosów, co të je môsz taczé za matką.

— Za matką, za òjcã! Móm jô cosz czësto swòjéhò!?

— Môsz. Grędi dopùst…

— Cotkò. Në, cëż wë? Ni ma trzeba plakac. Jesz nó miã przińdze kawel, że móże sã nawetka òżeniã! Jô le tak rzekla, cobë cotkã pòceszëc, pò prôwdze żenic sã nie darwajã.

— Jo, domężnô të ju jes, dzéwczątkò mòje. Zakùkala kùkóweczka przed dwòrã.

Sedzy nasza mlodô pani za stolã. Zjédz co, mój të ptôszkù.

— Nié, mie sã jesc nie chce, a czej wë ju spiéwôce, téj jô pùdã. Òstanice z Bògã.

— Biôj z Bògã, mòjkò, z Panã Bògã.

Òna ju lata ù nas domùje, ta cotka Lucjô. Jak jô le mògã pamiętac. Jakùż sã ùdalo mòjim jã zgòdzëc, jô nie wiém. Ale zdôwô mie sã, że znajã jã dlëżi, jak wszëtczëch ­jinëch. Móże nawetka lepi, jak mëmkã. Kò dzéń a noc ta bialeczka w tëch chëczach je. Ju lata lateczné. Kòl nas wiedno wszëtkò bëlo na rębë wëwróconé. Przez tã chërã. Tak do kónca szkòlë jô nie znala żódnëch jinëch dzecy. Ni miala kòleżank, ani drëchów. Jô mësla, że na swiece są blós mama, papa, cotka Lucjô ë szkólnô Teréza, co przëchòdzëla mie ùczëc doma. Pò prôwdze.

Rôz ò pòrénkù, czej ju bëlo kónc ùczbë, jô jesz nie szla spac. Bùten dalo sã mie czëc mòtór jaczéhòsz aùta. Rzôdkò do nas chtosz pòdjéżdżôl. Jem pòdleca do òkna ë chcala òdsënąc gardinã. Mac bëla zare nerwés ë nó miã wadzëla, a Lucjô mie òd nehò òkna òdnëkala. Rzekla mie, że na sluncu sã czecznieje. Tehò jô nigdë nie zabądã. Pierszi rôz jem òdczëla, że nasz dôdom je mie klôtką. Chòc to je ju grëpa czasë, jô dërch móm no wseczëcé.

Cemnosc. Tã jô znala nôlepi. Kòl nas zaczinalo sã żëcé, czej to so ju nocëlo. Cemnô jizba. Cemné stegna ë szaséje. Cemny ògród kòl cemnéhò wikù, a ta bùjawka na cemno pòmalowônô. A matizernoga! Co to bél za szpòrt, czédë mëma pierszi rôz mie nó niã wsadzëla. Nie wiém jak jô téj bëla stôrô, ale dosc żebë ju nie dzëwòwac sã blós sobą. Më jesmë wszëtcë mielë fest ùcechã. Ten jeden òd czile blós sztótów, czej mëmka ë tatk bëlë ùsmiôny. Móże nawetka szczestlëwi? Jem biegala òtiwroti medzë nima, bùjawką a drzéwiętamë. Òni dwòje, mùlkòwie òbjęti, wzéralë rôz nó miã ë rôz w jaskré niebò, jak Nocnô ­Gwiôzda mòcno swiécy. Jakbë chcelë cosz nama rzec – témù niebiesczémù ùskarnieniémù Jastrë a swòji òtroczëcë. Jô to widza, ale jesz jem nie rozmia sã jich spëtac ò czim téj dëdalë. Pòtémù ju nigdë nie bëlo taczi leżnoscë. Kòchalë sã, jakbë òd pòkónu swiata bëlë sobie namieniony. Lëdze mëslą, że môlé dzecë nick nie rozmieją ë malo co mògą so wdarzëc.

— Të pò miesąc sygôsz. — Tak mie rzekla mëma, czej jô bëla ju dwanôsce lat stôrô ë jem nó niã ùstëgòwala, żebë mie dala jic do gimnazjum razã z jinëma dzecamë. — Të môsz fędrë-mędrë w glowie! — Wrzeszczala. — Nie wierzë nigdë jasnémù niebù ë czlowiekòwi, co sã wiedno ùsmiéwô. — Pòwiedza czej jô ji rzekla, że mie cygnie do biôléhò dnia. — Të dërch sedzysz w tëch kòmpùtrach ë móżesz sã doznac, jak wiele lëdzy w nocë żëje. — Rzuca ju czësto nerwés. Jem ji nó to rzekla, że dzéń je do robòtë, a noc do spaniéhò. — Jô sã dobrze czëjã ë nawetka dochtór òstatno rzek, że stęglosc ANA je ù mie baro môlô, ë że ten LDN, co jô hò bierzã òd dwùch lat baro mie pòmóg. — Mëma blós sã nó mia tak jakòsz przëzdrza ë szla z jizbë ruten.

Glupie jem zrobila. Kò òna nie bëla krziw. Nic ni mògla zó to, że jô òd ùrodzeniéhò chòrzala nó te wszelejaczé aùtojimùnologiczné chòrobë. Mëma téż bëla przez to ­biédnô. Miala le dërch starã ó miã. Kùli pieniądzy wëdala, to blós òna wié. Në, a to òpaczné żëcé, to z ni czëstą notã zrobilo. Òni gôdają, że na noc, ta ju niejednéhò ònocëla. Jo. Na òstatkù mëma nie jezdzëla ju wicy ze mną do dochtorów. — Jô ju ni móm mòcë. — Rzekla rôz do Lucje. Jô to czëla ë jem stojala na westrzódkù naszi paradnicë, jak ten kam. Òna mie nie ùkòchala.

Jô bë wszëtkò dala za tã jedną chwileczkã w remionach mëmë. Jem nie brëkòwala chleba ë òbleczeniów, le blós cobë mëma miala dlô mie czas. Të prosysz ë prosysz, a to nie wëchôdô. Kòżdéhò czasë tak je. Móżesz nawetka czaramë ùrzędowac ë bëc taką czarzbónką, co rozmieje w mëszą dzurã wlezc, le jak mëmë ni ma, to të ju czarzëc nie mdzesz.

Jednéhò wieczora, czej ma miala jachac do dochtora, Lucjô wsadzëla mie w aùto ë pòwiedza, że ma jedzema do Swôrzewa. — To je blós pińc kilométrów ë je nôdzeja, że tę sã skónczi ta twòja męka. — Rzekla cotka. Pòd drogą òna gôdala, że jedzema do Nôswiętszi Panienczi, Królewi Naszéhò Mòrzéhò, że przed ji figùrą przeprosëma za grzéchë mòje a mòjëch starszëch, ë że móże stónie sã cud. Mdzema sã mòdlëla ò mòje zdrowié, bò tu żóden dochtór nie pòmóże, ëżlë mną zli gòspòdarzi. Jô to mògã dobrze pamiętac, bò jô bëla ju dzesęc lat stôrô. Lucjô téj wiele pòwiôdala. Òd nëch wszëtczëch czarowiesczëch slów, òd ti czarzbë, tëch czarzanców ë tehò diôbla, co ­rozmiôl zaczarzëc, jô jaż dosta gòrączczi. A jak ma ju wlazla w nen kòscól, jem sã zaczęna trzisc òd ti zëmë, bò doch ten wiôldżi jak stodola, ceglany bùdink nie bél grzôny. Cotka Lucjô ùzdrza jak jô calô dërgòcã ë padla na kòlana, a glosno pòwtôrzala: – Swięti Bòże, swięti mòcny, swięti a niesmiertelny, zmiluj sã nad namë.

Òstatny parmiéń zachôdającéhò sluneszka, co dostôl sã bënë przez przëòtemklé dwierzeje, rozjasnil Bòską Matkã z ùsmiônym knôpiczkã na rękach. Òni wëzdrzelë jistnô jak z nehò òbrôzka, co Lucjô hò miala kòl nas w chëczach w swòji jizbie wiszącé. Stojalë òbòje w zloti jasnocë ë za nima jasnielë gwiôzdë na cemnomòdrim niebie. Na Matka wzérala nó miã taczim ceplim, a tak dobrim zdrokã, jakbë chcala rzec, ëż ni móm sã jiscëc, ë że wszëtkò mdze dobrze, czej jô ju jem tu kòl ni. Jô so pòmësla, ëżlë òna móże tak wszëtczëch kòchac, téj jô téż mùszã jesz barżi swòjëch milowac.

Jô wëcygnęna ręce, cobë ùkòchac Lucjô ë żebë òna mie wzęna òpa. Cotka schwôca mie wpól, bò jô doch bëla letkô jak piórkò, a téj ma jesma nëka, Lucjô na nogach, a jô w lëfce, w taczi jeden nórt z przódkù, dze bëla kamianô jakbë stępa. Cotka nabrala z ni gróscą wòdã ë chilnęna mie prosto w gębã ze slowamë, że mie chrzcy w troje mión Òjca ë Sëna ë Swiętéhò Dëcha, ë że òd tere diôbel nie mdze miôl do mie przistępù. Czédë na lodowatô wòda z ti chrzestnicë chlastla w mòjã rozpôloną skarń, jô bëla ju czësto òd se. Jô ni mògã sã domagac, acz bëlo pòtémù.

Jem òtemkla òczë ju w swòjim lóżkù. Gòrączka mie òdeszla, téj jô miala jasny wid ë jem ùzdrza, jak cotka Lucjô nôprzód ùrzeszëla pęk brzózkòwëch chawk na dosc dludżim sztilu, a téj dwa razë plwnęna na mialczi kónc ti zrobiony miotlë ë rzekla: – Jô dajã tobie troje mión, bądzesz wëmiota jizbã, kùchniã ë dóm. A czej wieszczi mdze chcôl wlezc do jizbë, a dwiérze bądą zamklé, to òn òdezwie sã „miotlo nieòchrzconô wpùszczë”, a të hò nie wpùscysz!

Tere ma òbëdwie bëla òchrzconé, jô ë ta miotla, co òd te czasë miala stojec ju wiedno za mòjima dwiérzamë.

Tak za trzë dnie òd ti sztridë z mëmą, cotka mie dala znac, że ma móma jic razã do dochtora. Ëżlë mdze dobrze, móm pòzwòleństwò ë mògã chadac òb dzéń do szkòlë. Na Lucjô adwòkata bë przefërkòtala. Jaką jô tédë miala redosc!

2.

Të bë nie bél pierszi, ani nié òstatny. Bëlo cos w tëch slowach zataconé. Na nôdba zrobila Jana czësto òd se. Wzërôl na matkã. Jak slowaczëla. Nerwés. Òbòdwòje bëlë nerwés. Òna nie przestôwala kôzania trzëmac. Òn ju ji nie slëchôl. W ùszach mù zwònilo. Nié pierszi. Nié òstatny. Òna tak rzekla. Ta swiãtô bialka. Zdrzôl w òkno. To bél pajicznik. Wôlniawa plënęna pò niebie. Chcôl, cobë ju przëszla nalega. Jak pò kòżdim sztormie.

W nym samim sztóce, za lasã, kréjżôga ùcęna pôlc Bòżimù Janowi. Pierstrzeniowi. Òn rznąn délë. Kloc miôl sęk. Chlop klënąn walętińsczima djôblamë. Miôl ból, żebë scanë rwôl. Krëwawil mòcno. Bél w christusowëch latach. Gôdalë na niehò, że je stôri përa. Tere mdze kaléczny. Òstónie bólkã. Le ò tim jesz so rozpòwiémë. Na Bòżéhò Jana jesz przindze czas.

Jana bòlalo móże jesz barżi. Bëne mù cosz pãklo. Ni móg przińc na slowò. Krzëkwia. Krëwiô nie leca. To bëlo gòrzi. Ten jift! Ten móg mù jich òbrôz zatrëc. Tehò òn nie chcôl. Kò są jedny rëdë. Jan zdrzôl na òbòdwòje. Miôl strach. Czejbë zamk tere òczënë… Móg jich nie ùzdrzec ju taczima jak wiedno. Mëmã ë Tatã.

Òjc sedzôl sztël. Jak le ùczul, że syn chce sã rozdac, nic wnetka nie rzek. Jakże to? Cëż sã stalo? Dzesęc lat pò zdënkù? Dali òn ju blós damil. Jan nie darwôl sã żënic. Matka mù téj gôdala, że chòc ta jehò je piãknô jak póldëtk, òn sã mô jesz namëszlëc. Sréla òsmenôscelatny. Taczi lózbùksa mô doch czas. Téj òn jima to rzek. Mdze miôl dzëckò. Òn bë miôl jã samą z tim òstawic? Z bęksã? W żëcym nié! Katolëk tak cosz bë nie zrobil. Òni le zdrzëlë nó sã. Nic ju dali nie gôdalë.

Bëlo wieselé. Nié za wiôldżé. Òna ju w szóstim ksężëcu. Szlejer na glowie mia. Jaż pò zemi sã wlék. Na glowie wiónk, w brzuszkù Jónk. Zamieszkalë razã. W òjców chëczach. Póżni dostalë òd nich sztëk zemi we wsë. Wëbùdowalë swój dôdom. Mielë sëna ë córkã. Òbòdwòje òchrzcony. Knôp przëjęti do pierszé komùnie. Kò richtich jak sã przënôlégô. W niedzelã pôlnie. Rôz kòl jednëch starków. Rôz kòl drëdżëch. Ò dwanôsté. Jak kòl gbùra. Òni kòl nich w swiãta. Na jastrowim frisztëkù. Na wilijny wieczerzë. Razã kòle grobù starëszków.

Co lëdze rzeką!? Takô sromòta! Na calé Pùstczi. No wszëtkò przez niã. Matka wié. Lëdze wiedzą. To je richtich sëkã. Òna lubi pieskòwac. Czejbë nie dala, pies bë nie wząn. Ale niech. Chlop mùszi miec cosz na ten szczôk. Kòhòsz na bòkù. Le bialka hò mô trzëmac w szturze. Ta jehò tehò nie rozmia!? Bialka je przez Bògã namienionô. A co Bóg zlączil, czlowiek nich nie rozlączô. Òna jehò miala tak dobrze bònnikã òbònic! Ò żódnym rozdënkù bë nie bëlo gôdczi. Kò na swiece rozmajice biwô. Swiãti sã w niebie. Le jesz nicht w ti rodzënie nie bél rozlazli! Nigdë! Lëchi prziklôd psëje dobré òbëczaje.

Przed zdënkã bëlë krótkò razã. Móże roczk. Òna robila w krómie. Jan jesz miôl zawòdową szkòlã do skóńczeniéhò. Na kòscelny drodze òn pierszô rôz jã ùzdrzôl. Òd ne czasë biegôl na wszëtczi nabòżeństwa. Ni miôl nic jinszéhò do robòtë. Wszëtcë mlodi tę sã spòtikalë. Na różeńcu. Na majewim. Kaplëca na krziżewëch drogach. To bëla jich mòdlëtewniô ë „dôdom kùlturë” met. Z czerzwiony ceglë. Na tôflë bëlo tę napisôné „Swiãtémù Józefòwi za ùretanié z wòjnë. 1946 r.”

Mija ji bëlo na miono. Czej ju sã wëmòdlëlë ë naspiewalë, szlë w gromadze do krzëżôka. Tehò, co bél wkòpôny na winklu bielawsczi drodżi. Wóltowi knôpi, dzéwczęta òd Détlawów, òtrocë Péczów, Bùrclawów, Drzéżdżonów, Mrówków. Lëdze z Pùstk. Naszińsczi z Biélawë ë z Òstrowa. Òn szed z nima blós, cobë jã òdprowadzëc. Òczë pasc. Móg òstac doch w Czarnowsczim Mlinie. Mieszkôl òbliżą kaplëcë. Òna wiedza, że ju dôwno nó niã pòzerô. Bél ji mlodszy. Tak dwa lata. Nie mësla ò nim pòwôrzno. Òb lato do krómù rozmajiti bëńlowie przëchôdalë. Z miasta.

Jan, jak ju nã drogã z Miją skroczil, abò ë ze sto razë, rzek ji w kóńcu, że chce z nią chòdzëc. Smiala sã. Chòdzëc móże zgrzébiã za kòblą! Ùrzas hò wząn. Mija ne jehò przestraszoné òczë widza. Wiedza, że strach rozëmù ni mô. Wzęna Jana za rękã. Przestôl dërgòtac. Rzekla mù, że mdze ji nôbarżé pòùfalim przëjacélã. Wërwôl rękã z ji òbjimiãcéhò. Ùcek.

Nëkôl przez las, jak jaczi bòlech. Jakbë hò mielë zare jachtôrze trafic. Sromòta mù bëlo. Òna miala hò richtich na òbszôl dostôné. A òn bél tak w nią zazdrzôny. Ale òn sã na lëdzczé òbsmiechë nie dô! Weznie nó niã òbùcha. Jesz jã mdze miôl. Jesz jã mdze grôl. Chto do jądra chce sã dostac, mùszi òrzech przegrëzc. Jesz òni przińdą z nią do jehò starszëch na òbzérczi. Jan mdze miôl swòje òbialczënë.

To bëlë dójasë. Ti co tédë rządzëlë. Wszëtczëch chcelë kòntrolérowac. Wszëtkò miôrkòwac. Wëdzelac. Wërechòwac. Partowac. Miãso, cëczer, maslo, cygaretë, bótë. Lëdztwò. Zdrzenié. Dejã. Nawetka to jima sã ùdôwalo. Pò òkù. Nôród bél jak smòla w kòclu. W kòżdim sztóce to sã mòglo wëlac. Zapalëc. Pùszczëc z dimã nëch pùrtisów. Nen jich pòrządk.

Ti mielë lëdzóm dôné zakôz. Ni mòglë chòdzëc w gromadze. Blós Kòscolowi dalë zgòdã na pielgrzimczi. Le, że w nocë. Kò jak cosz je zakôzôné, lepi szmakô. Lëdzy jesz wicy szlo. Mlodi. Stôri. Zdrów ë chòri. Kòmpaniô do Wejrowa. Przë widze miesąca szlë. Czasã leno przë gwiôzdach. Czasã czësto òcemnicą. Przez stôri darżlëbsczi las. Z mùzyką. Jich spiéw nioslë òrzlë. Òne mielë swòje gniôzda w tim stôrim bòrze. Lecalë stądka hen. Na Òrzlową Górã kòl Swôrzewã. Cobë ne nabòżné piesnie czëla Królowô Mòrzéhò.

To nie tak ejnfach za òbraznika bëc. Na òdpùst na Swiãtëch Górach wiele mil doch sã jidze. Jan sóm chcôl. Bënômnij nie mdze na Mijã dërch zdrzôl. Jesz bë mù w rozëm zaszlo. Bél ju përznã òbdôny. Le ji nie chcôl òbzerac. Docz? Co z òczu, to ze sërca. Jesz mù przë lëdzach co rzecze, abò wësmieje hò. Tej drëszë bë mù dopiérze òrzechë lębralë na jehò glowie.

Kòl Dalecznicë stojôl krziż. kòl tëhò krziżó witalë sã pielgrzimczi. Ze Strzelëna, Lebcza, Starzëna, Mëchòwë, Pùcka, Swôrzewa ë z Wiôldżé Wsy. Òd stalat. Nôprzód so krziże sã klóniają. Bez mùzyczi. Tej klóniają sã chò­rąg­wie. Téż bez mùzyczi. Dopiérze czej sã klóniają òb­rôzë mùzyka graje. Te są na òstatkù. Jan z drëchamë pò tëch òbrzãdach prawie feretrón na zemiã stôwiôl. Cosz hò ­zagëldzëlo na krzëbce. Òn sã òbrócyl. To bëla Mija. Ti trzeji zare zdżinęnë.

Dzéwczã hò z drëftë w las pòcygnęno. Bëlë le dwòje. Gôdala cosz, że ji głupie je. Nie chca hò prosto zbëc. Pùstą gôdką. Le, że òna mô planë. Chce wëcygnąc do miasta. Ne Pùstczi jã ju mier’zą. Dlô nich òna nie widzy przińdnotë. Òn to mùszi zrozmiec. Jan przezérôl sã nó niã òslupialima òczamë. Stojôl jak prékel. Letczi wiaterk móg hò zwrócëc. Ò cemnicą Mija nié mògla widzëc, jaczi paralusz òn dostôl. Chcala dobrze. Pòsmùknęna hò pò skarni.

To mù syglo. Krëwiô zôs zaczęna w nim bôldowac. Jak miôzga w drzewie na zymkù. Trzeba lemic pipë! Chwacyl Mijã wpól. Zdżąn, jak ręka sã gnie w dzidżólu. Ùpadla. Ji twôrz przëlgla do mòkri dzarninë. Òna mù sã nié òprzéczala. Stęknęna blós, cobë wëskòk z ni, jak mdze kóńczil. Wzerala na piéń. Glëchi pień. Cemno. Przedpòrénkù jesz widzec nie bëlo. Jan òdchlastnąn ji sëkniã. Rozerwôl pòdgajczi. Targnąn nią, jak wiater drzewã. Wëcygnąn swój dolch. Klwôl. Nie zdrzôl. Klwôl. Wpôli ji! Niech grëbô chòdzy. Swiniã téż trzeba nôprzód òbùszëc, a tej nóż do sërca wsënąc. Òna ju dzëkùje. Bądze mięso!

Muzykeńcë zagralë. Krziżewi sklonilë krziże ë so ręce pòdalë. Pielgrzimka szla dali. Jan za Miją nawetka sã nie òbezdrzôl. Dwigôl ju swój òbrôz. Dopiérze na Górach, kòl kaplëcë Pilata, jã dozdrzôl. W òczach miala nimòta. ­Wzerala, le nikòhò nie widza. Móże chcala ùmrzec? Niżóden czlowiek nie wié czédë ùmrze. Mòdlëla sã. Bóg dopùscy, ale nie òpùscy.

Biskùp Bòles kôzanié prawil. Naszińsczi. Pùstkòwi hò znalë. Dobri to bél prôwca. Jan sã domagôl, jak hò czédësz witôl w jich parafie. W miono mlodëch. To bëlo zare pò tim, jak buskùp jich wëbierzmòwôl. Miôl òn to tere zôs w lepie. Dëch swiãti swòjémë daramë nas ùbòkadnil. Më tehò brëkòwalë, cobë jesz barżi katolecczi sã stac. Cobë òdpòwiadac za Bòżé Królestwò w nas ë na swiece. Mdzemë mielë tere wicy dëchòwi mòcë, żebë wëznawac naszą wiarã z òdwôgą. Mdzemë dozdrzenialima wëznôwcamë Chrystusa.

A jak jehò nipòcota sã wëdô? Jan dostôl strach. Òżeni sã z nią. Mija mù darëje. Ksądz wëslëchô jehò spòwiedzë. Bóg òdpùscy grzéch. Darowôl mù ju przedtim. No mùrglanié pënczi. Òn doch sã nie zrobil slepi, chòc ksądz w spòwiednicë mù rzek, że mdze blinia. Bél tedë móże tak jednôsce lat stôri, czej ta rzôdczëna mù wëcekla. Òn jesz dobrze nie wiedzôl nawetka, że to je jehò semiã. Pò tim òn dluhò sã szorowôl. Tere nie mdze ręk ùmiwôl. Nigdë!

Nawetka nigdë mô swój pòczątk ë kónc.

3.

Tere, czej jô jidã z Rozgardë, dze je nasza chëcz, do Pùcka stegną kòl strądë, domôgajã sã jak tądka jô szla pierszi rôz na biôlim dniu. Nigdë rëchli swiat nie bél tak pstri. Noc je slepô. Zelony tëpich z sëri trôwë òbsadlë żôlté mlécze ë jastrë. Dzëwô jablónka bëla jak biôlô krutka na westrzódkù nehò smùgù. Czerzwioné pòtrusë ùroslé na brunym krowińcu klaksniętim przez ­czôrnobiôlą òlęderską mùżã, abò móże przez no skôczącé pò lasã czerzwionobestré celã. Dali, jaż pò widnik, cemnobrunilë sã brózdë sëti zemie na pòlach Zôpùcczi. A cëż dopiérze rzec ò zelonomòdrëch wòdach Pùcczéhò Wikù, w chtërnëch liszczëlo sã zloté sluneszkò? Jô ni miala smialoscë wezdrzec nó to parmienisté cëdo, rozsadlé na mòdrim niebie jak trón jaczi zgnili. Na wôlnianożôltim strądowim piôskù sklënilë rekówczi òparmienioné, strzébrznobiôlé, pòrozdrzuconé medzë tësąclatnëma kamamë lizniętima jęzëka lodë nordowéhò lodowiszcza. Achpaniejo! Jô sã tim wszëtczim pòtemala, jak na jaczim wieselim.

Jaż cotka Lucjô miã dostala do òrnągù ë ma mògla jic dali. Òna rozpòwiôdala mie ò ptôchach, co ­krézlowalë nad namë. Ò wiesolim skòwrónkù, tim spiéwakù Nôswiętszi Pannë, ò spieklony ë nieùslëszny kanie, ò skórcu ë jehò jagódkach. A tu nôgle, mie nic tobie nic, przebieglë nama drogã przepiórczi, tak chùtkò, że òstôl za nima le pòmión jich wòlaniéhò. Cotka Lucjô smiala sã téj ë zaczęna mie rozpòwiadac, jak rôz na jednym dwòrze dzéwczęta przënioslë kòsznikóm pòdpôlnik. Zamiast jic dôdom òne zaczęnë z nima wrëjowac. Przed pôlniã na pòlé przëszed pón. Jak nen widzôl, że kòsznicë jesz pòdpôlnikùją ë z dzéwczętamë sedzą, to hò mòcno rozdiablëlo ë òn zacząn klic: — Żebë waju ti a ny wzęnë! Żebë wa sã lepi w ptôchë zamienila, a mòjim kòsznikóm glów nie zawrôcala! — Jak òn to wërzek, dzéwczęta pòdlecalë do górë a sã w przepiórczi zamienilë ë zaczęnë wòlac na kòszników: — Pòjta sec! Pòjta sec!... — òd tehò czasë òne co rokù przed żniwamë wòlają: — Pòjta sec! Pòjta sec!... — jem sã smiala razã z cotką, chòc jô nie zrozmia tédë, co to bëlo no wrëjowanié.

Na malinkô kawnica ò milim mionie Kafeteriô Mistral, tu kòl mòli, w żeglarsczi hôwindze, pòd nym stalatnym bùkã, òtemklô je dzéń w dzéń blós òb lato. W jinëch cządach rokù to je përznã takô loteriô ùtrafic, czej òna mdze ôpen. Czédë sã mô përznã szczescéhò… Keep calm and drink coffee… móże jã trafic òtemklą. Jô bë so rôd ­espresso wëpila, czej tądka jidã, a tak mùszã dożdac do sobòtë, cobë so tu sadnąc ë pògùtorzëc z môlowima. Ò jich ­póltorarocznym tuskù, co nie rozmieje przińc, czej wòlô sã hò pò mionie, ò jeglënach wërwônëch z jich ògrodë przez Ksawra, në ten arkón, ò windsurfingù, ò mistralu ë żôglowëch bôtach, òptimistach ë laserach, na òstatkù téż ò rézowanim. Lubi mie slëchac jak wëzdrzą swiatë jaczëch jô nie znajã.

Ne òpòwiescë są jak dôka. Pòdnôszają sã nôprzód pòmale z zabëtëch nórcëków lëdzczi pamięcë, czejbë dôczné blónë z ląk kòl Môléhò Mòrzéhò. Czédë nima przemiknã, tédë czëjã sã jak na jakôsz wòdnô baszka. Mòja glowa òdewstôwô òd resztë nierësznéhò cala, jakbë bëla czôrnym kólcã òdjętim òd sztrępla z szablowatima zelonëma lëstamë. Wanożã tédë nie rëszającë sã z mòjéhò flachù.

Jô sã naùcza pic kawã, czej nót bëlo sebie samą ùdostac na nen nowi, dniowi ôrt żëcéhò. To nie bél fejn òbrôzk. Zare zdrok òdwrôcôl, chto le nó miã nie wezdrzôl. Jem bëla jakòsz òsoblëwie zmiartô ë lëbawô. Dozérnica w ­szkò­li mësla, co jô jem anemiczką, a czej badérowanié krëwie wëszlo dobrze, òna nó miã miala pòmëszlenié ò anorektizna. Knôpi wòlalë za mną mòra. Ë to jesz bëlo to lepszé. Czasã kòmùsz sã wërwalo „wëceklorzëtô”. Bëlo widzec, że dërch jem jakôsz zdechlô.

Jô ju nie pamiętajã chto to bél, co mie pierszi rôz dôl pseùdefedrinã. Në kò to je na bòlącé roztoczi w glowie. Jo, nó to téż. Czédë jem zjadla calą grósc tëch pëlów zare mie sã òczë szërok òtemklë. Pòtémù ju nen sztof bél colemalo mòcniészi. Rôz mie zaprosëlë na rozgrã, në taką richtich z mùzą, sznapsã ë dobrim sztofã. Chtosz miôl szesnôsti gebùrstach. MDMA. Rôz, drëdżi, trzecy. Jaż jem dosta slepòtã farw.

Téj jô dluhò leża w mòrsczim charszce ë rëcza. Jô mësla, że to ju je kónc swiata. A òn, nen swiat, nie stanąn nawetka na sztócëk. Niebò pòbieglo blónamë. Kropil deszcz. Sluneszkò nie chcalo mù pòpùscëc. W strądowi piôsk za jednéhò wmikalë kapùlczi wòdë, sluncowé parmienie ë mòje lzë. W nym wiater pòwstôl. Mòrsczi pùrtk òszôlôl ë tak zrëszil lëftã, że jem ùzdrza grëpã wiatrë w  kręckòwim tóncu. Nen kręcbal warôl blós sztócëk, a téj jô widza jak nalôżalë sã biôlé gęsë na briżnëch walach. Narôz tęgã zaczęna pic wòdã z taczi jedny brëzgòtë. Dwafarwnô. Czôrnożôlti szlejer na jasnym niebie. Lzë téj mie tak szlë jak groch.

Nalazla mie nasza Mùcha. Pies sôd so stroną ë wil. Téj ma tak razã plakala. Jô òbjęna tehò kòchônéhò tósza baro mòckò, że jaż jem pòcôrnęna sobie òczë jehò lzamë, a téj jô ùzdrza, jiże wkól nas są jesz jiny lëdze ze swòjima klatôkamë. Jakbë òni tu wszëtcë przëszlë szpacérą nã òsoblëwą tęgã òbzerac. Jô tę nikòhò nie zna. Zôs òni, czej szlë nimò, ùsmiéwalë sã do mie ë tak zdrzalë nó miã, jakbë chcelë rzec më ce znajemë, të jes nasza. Le nicht nic nie gôdôl. Dalo sã blós czëc jak mòrzé spiéwalo òpòcëszkù, a téj wiater niós nã piesniã przez nen charnisti strąd, co jô tę bëla na nim leżącé. Milo sã slëchalo ny melodie medzë tima drësznëma lëdzamë. Jem zamkla òczë, a czej jô zôs wezdrza, téj jich ju tę nie bëlo, blós dalo mie sã widzec strzódã żôrów. Ne wiôldżé ptôchë lecalë w nordowi nórt. Jô wstala ze zemie ë szla òpòsladë za jich trururu. Jakbë mie wòlalë.

Nicht mie nie wierzil, bò doch slepòtã farw to mają chlopi. Bialczi téż miéwają, jak chlopi reka piersë. Jô widzã czôrnożôltą tęgã. Pò prôwdze. Taką jem widzôrką. Jô jesz jima pòkôżã, co ta zmiartô móże.

Jô jem sã wzęna za ùczbã. Dosc chùtkò jô bëla nôlepszô w klase ë móże nawetka w szkòli. Czédë jô wëgra Kònkùrs Wiédzë ò Pòmòrzim, z historie ë tereczasnoscë, w nôdgrodã to dalo jindeks Gdónsczéhò Ùniwersytetë. Wszëtcë bëlë proszony na rozdanié nôdgród. Mëma nie przëszla. Miala robòtã. Wiedno cosz ji stôwalo przék, czej chòdzëlo ó miã.

Jô bëla nó niã zlô. Chcalo mie sã rëczec. Widza to Zuzana, mòja drëszka z klasë. Dala mie gòlëtkã ë rzekla, że móm sã nią chajstnąc, téj to mie ùlżi. Jô przëszla dôdom ë jem sã zamkla w laznie. Bëlo genaù, jak gôdala Zuza. Jem zrobila dwa tnienia na lewi ręce. Bòlalo, le czédë krëwiô plënęna ju pò przedremienim, przëszed nó miã lubny spòkój. Nicht ju mie nie zrobi nerwés. Nicht mie nie zreni.

Z czasã to bél ju spòsób na wszëtkò. Na zlosc, smùtk, na czëcé sã òdrzuconą. Na rękach jô sã rznęna rzôdkò. Wicy na ùdach, tak ju prawie na sadze. Bënômni nie bëlo widzec, czej jô sjęna bluzkã, abò nawetka bùksë. Czasã jô to robila w szkòli, w paùzach, le nôczęszczi doma. W swòji jizbie. Sama. Na pòdrechòwanié caléhò dnia, wszëtczëch ren ë lęków. Krëwiô plënęna, a jô plakala. Taczé czarzenié przed spanim. Ani mëma, ani Lucjô nick nie wiedzalë. Blós Zuza ë Rita z mòji klasë.

Na òstatkù jô ju chcala z tim so dac pòkù, blós jô nie wiedza jak móm to zrobic. Zuza téż nie wiedza. Glupie ji bëlo, że mie do te namówila. Òna sama le rôz, abò dwa spróbòwala ë nie wiedza, że jô so tak w to wcygnã. Rita mie nagôdala, cobë jô szla z tim chajstanim do szkòlowéhò psychòlodżi. Móże mie rzecze, jak móm sã radzëc z mòjima zniesënamë.

Ten psychòloga prawie czëtôl gazétã, czej jô wlazla do jehò jizbë. Spitôl czë mie to nie mdze przeszkôdzalo, ëżlë òn dokónczi taczi jeden articzel ë dôl mie w rękã czilesz staren tehò pismiona, cobë jô miala co do robòtë.

W nédze nen Jinter, bò tak bëlo napisôné na jehò wizytkôrce, mie nic tobie nic, òdezwôl sã ë rzek, że ëżlë czlowiek robi lëché rzeczë w swòjim żëcym, to blós przez ne renë, jaczëch doznôl. Żebë so z tim dac radã, z tima renamë ë z tim sekrétnym bólã, czlowiek dzesz ùcékô ë robi taczé szôloné rzeczë. Nôwikszim przeklęcym je to, że më nie znajemë sami sebie ë nie wiémë, co sã z namë dzeje. Chcemë jinaczi, a robimë czësto cosz jinéhò.

— Jaczéhò mùmacza të môsz w se? — Spitôl sã.

— Mùmacza? Jidze wami ò mòje demónë?

— Në prawie ó to.

— Jô bë chcala bëc kòchônô ë szczestlëwô.

— Kòżdi tehò brëkùje. Milosc ë szczescé dotikô kòżdéhò. Mómë je na codzéń.

— Jô jich ni móm.

— Të môsz. Blós le czasã zabiwôsz ò tim…

— Jo. Mëmë nigdë ni ma, a Lucjô blós rozmieje warzëc ë rëczec!

— Nie gadôj tak. Móżesz të sã domagac, jak wiele jes dosta òd nich dobréhò kòżdéhò dnia? Z ti pòwszédnotë zapòminômë co je cëdowné ë apartné. Depczemë to  letkòmëslno, a më bë to prawie mielë ùważac. Lubisz të pòézjã?

— Jô lubiã.

— Jô téż. To je to samò żëcé, le òpòwiedzôné përznã jinym jęzëkã. Blós le sprawë, chtërnëch sã tikô wzęté są doch z naszéhò żëcéhò.

— Fejn, że kùńsztã przëpòminają nama ò prostëch rzeczach, le na taczi jaczisz òdswiętny spòsób. To prôwda, że czédë ùcékômë òd codniowòscë, w tim rëmie wiele je czëc.

— Jo, jeżlë nama sã ùdô do swiata ùtwórstwa wlezc, mómë szansã na pòznanié sebie. Doznômë sã, że jiny mają przeżëté jistné, co më. Mdzemë mòglë chòcle jich pòòbzerac w taczëch samëch leżnoscach.

— Dokôz ùtwórcë je piękny sóm w se. Je czimsz nié z tehò swiata, co ledwò móżemë dotknąc.

— To je prôwda. Le prôwdą téż je to, że nasze żëcé móże bëc jidzenim do ti pôlni, jaką je nen dokôz.

Widzalë mie sã te sztótë ù nehò psychòlodżi. Òn bél trochã kaléczny, në jidze ó to, że miôl pùczel, le jô hò zó to nawetkã jesz barżi lubila. Ma tę wiele nie robila, le czëtala so razã gazétë ë përznã kôrbila. Òn blós rôz sã spitôl mie ó to chajstanié. Pòtémù ma rozprôwia nôwicy ò tim, co nama lubi.

Òn gôdôl wiele ò pòlitice ë bëlo czëc, że sã na tim znaje. Jô mù pòwiôdala ò cyberrëmnym swiece bùtnowëch brëkòwników ë jak mòje pòkòlenié zmieni wszëtkò wkól nas. Në, że jesz përznã ë nie mdze w krómach papiorowëch gazétów, że nawetkã przestóną sã rechòwac jinfòrmacjowé pórtale, bò spòlewé media mdą rządzëlë. Bilietë na elektrisze czë metro mdze sã kùpialo le przez wëslanié esemesa, a ksążczi mdą blós elektroniczné. Dzëka tim zéńdzenióm jô sã òdnęcëla òd tehò tnieniéhò. Dobrze, że jesz są lëdze, co mają përznã czasë ë lubią prosto pòkôrbiec.

4.

Jeżlë bë chto wiedzôl ò czim, co stoji na przék temù zdënkòwi, mô òbrzészk w swòjim sëmieniém tere to rzec, abò damic do smiercë. W kòscelë òdrazë sztël sã stalo. Jakbë za pòwrózk pòcygnąn. Na wôltôrz wzeralë. Wszëtcë. Nicht sã nie òbezdrzôl. Jakbë òni miele diôbla strach. Kò to doch je wiedzec, że za pòzwòleniém Bożim za wiôldżim sedzy pùrtk ë na wòlowi skórze zapisëje tëch, co gôdają, smieją sã ë òbzerają. Ò tëch bialkach, co chòdzą do kòscola, cobë blós swój sztôt lëdzom pòkazac, ten spieklińc téż nie zabądze. A móże òni sã nie obzeralë, bò mielë sztiw swòjëch tôklów?

Jô Róza bierzã cebie Janie za chlopa ë zdôwajã ce milosc, òstac wiérną, a bëc ùtczëwą, a téż, że òstnã z tobą jaż do smiercë. Tak niech mie dopòmóże Pón Bóg wszëtkòmògący w Trójcë jistny ë wszëtczi swiãti.

Òn jã w Krokòwie na zabawie pierszi rôz ùzdrzôl. W zómkù. Bél prawie do kawnicë w sklëp jidzony. Róza, z tą drëgą, ju tę sedza. Na tëch lawach, co tę bëlë wisząc na luńcuchach pòd balką. Jak jakô bómbówka. Ale to ce bél fejn òbrôzk. Òn so wząn òbsztelowôl bôleczkã kawë ë je dwie zahaczil. Òna bëla z Karwi. Zare mù sã ùwidza. Takô czôrnëchnô. Czarzélcka. Chùtkò kôlszczil bùlwë. Òd slowa, do slowa ë to dwòje szlo w tónc. Jakbë sã kądzel na nich pôlëla.

Òn tere w ji chëczach dërch bél. Na bôt Rózenéhò papë sã zgòdzyl za rëbôka. Robòtë ni miôl. Jan bél z lasë. Kò z Pùstk. Taczi robòtë nie bél nôlożen. Ale tere chòc nie pùstożil. Mòrze mù sã widzalo. Le jehò bańtka jesz ­barżi. Róza bëla taką richtich pùstoszką. Maroczëla ò czim wicy, jak bëc le rëbacką córeszką ë bialką rëbôka. Szla tej do Pùcka za frëzérkã sã ùczëc. Òjc nie chcôl zgòdë dac. Szertuch so ùszëla. Òd cotczi Mijë pieniądze na biliet pòżëcza ë sama do stôréhò Hildebranta jachala w ùczbã. Bëla dobrą ùczónką. Rzôdkò chto bél tak ùczinny jak Rózka. Nazôd do gęs pasëniô òna nie chca jic.

Na pòmarénkù ù stôréhò Bézë letkò nie bëlo. A òb tęto lato dalo sztiw rib. Ceplo bëlo. A tej jesz óst dërch wiôl. Rëbacczi tróst. Wòda zëmnô, tej stôrnia grëbô. Jaż do dnia, czej jesińc zatóncowôl z lëstamë. Tej to zrobilo na zmianã sztrumù. Bańtczi w szorze przestalë tóncowac. Kò doch kòżdi tónc mô swój pòczątk ë kónc. Malo czédë szlë w mòrze. Janowi to nie przëszkôdzalo, żebë dali w Rózenëch chëczach òb noc òstawac. Na pszãtrze òn swój flach do spaniéhò miôl. Òbòje bëlë z tehò rôd. Mòglë sã dzéń w dzéń spòtëkac. Rozpòwiôdalë sã ë smielë wieczór na lawie razã sedzącé. Szpacérą do mòrza szlë.

Pajk zacząn pajiczënã psëc. Do Wszëtczëch Swiãtëch to ju sã mialo. Ksądz probòszcz sã dowiedzôl. Òd lëdzy. Tej so stôréhò Bézã zawòlôl. To nie je pò katolëckù. Pòd jednym dakã przëd zdënkã? Czas córeszkã żenic! Lëdze ju gôdają. Ti kasprëją! W zôpùstë niech wieselé wëprawią. Tere ten Jan mùszi z rëbôka chëczi jic rut. Nó te jehò Pùstczi. Niech chòdzy do brutczi. Le niech razã nie mieszkają.

Janowi bëlo pùsto za Rózą. Zajęcé òn miôl. Òjc brôl hò do kleftów. Wiôldżé bële ne drzewiszcza ë mòcné w tim jich lese. Richtich drżéniasté chójczi. Pannë w zelonëch sukniach ë brunëch nogawicach. To sã czlowiek namarachùje przë taczi gnôcati robòce. Kòle wieczora òni dopiérze dôdóm przëchôdalë. Do Karwi bëlo dalëk jic. Jan bél pùstkòwi, le nié pùstelnik. Sedzec na flachù òn bë nie ledôl.

Na pùstkòwëch móżesz bëc spùstni. Òni ce nie dadzą zmarniec. Przëszed czas ë szlë w panëszczi. Z paradą. We wsy mieszkalë znëkùnowie. To są téż lëdze. Czasã lepszi òd naszëch. Jaczi chto, taczi co. Skądka òni bëlë? Czart znaje rusa! Czilesz lat pò wòjnie tu przëcygnęnë. W latach pincdzesątëch. Jesz za Stalina. Na môl Katebarchów przëszlë. To bëlë dobré zemie. Òd stalat òtlogã nie leżącé.

Przëbëcznëch w tëch stronach nie bëlo wiele. Tę dzesz jo. Kòl Lębòrga, abò Bëtowa. Òsoblëwie Ùkrajinców. Caléma wagónamë jich wiozlë. Na nã Kaszëbskô, z nëch banów sã tëmlowalë. Tę jich ùtidrowalë. Jak ta bëkã. Le nié tu. W nordã, chtërnô dôwô nôdzejã na zjinakã, wslëchiwalë sã Kaszëbi, Niemcë, Szwédzë, Òlędrzë, Pòlôszë. Kòl Wiôldzéhò ë Môléhò Mòrzéhò przez wieczi twòrzëlë apartné spòlé. Le Ùkrajicë nié.

W swięti wieczór kòzel òtemk rogamë dwiérze do ­jizbë. Wjachôl kóń. Bòcón wëcygôl sloma z lóżków i na westrzódkù paradnicë bùdowôl gniôzdo. Nalôz òn pùpã ë rzucôl jã dzéwczętom w klin. Kòminiôrz smùkôl ne dzeùsë ręką kòtlëną ùtrzepôną. Cegón przëprowadzôl na lińcuchù miedzwiedza. Òn Martã tej ùzdrzôl. Widza mù sã ta sibrzónka. Zacząn figle strojic. Skôkôl ùceszno. Kò  richtich cyrk. Na szterzech pòdeszed do Martë. Wząn jã wpól ë pòrwôl do tóńca. Krzik, trzôsk, gònitwa, smiech.

We gwiôzdkã ji sã rojil nen miedzwiedz. Nie bëla ju mlodô. Dluhò cnotowala. Òsta sedzec na jajach. Strzédnica. Wiedza ju, że chòcbë calô rzma pańców jã òbstąpila, òna blós le jehò chca. Wstala z lóżka. Wëjaskrzoné niebò znobilo.

Panëlk to bél z tehò Jana. Czôrnis. Przë widnicë szed w chléw do chòwë. Marta ju tę żdala. Plincnęna przed nim na sano. Stwórni dzéwczã! Blond. Rozchòlnica. ­Miala ­taczi kastë, jaż ji sã trzëslë. Òn miôl chrapkã na ceplé kòlana. Pùscëc kònia, a chwacëc mësz? Tehò brzadu je bòkadosc. Na Janową twôrz szed òd sluńca taczi sztrôl przez rutã. Są dobré ë zli znaczi.

Jan na Martã sã lég. Ni stąd ni znąd. Czul, jak cawnô drëżala. Cëtkni le ribkò zlotô. Cëtkni le. Pòlożil twôrz na ji kòkòszce. Zawònialo. Jak lączi òd kwiatów. Cknęnë. Jan susôl. Znojma. Marta nôprzód zdrętwiala. Le czej òn sã pòdsënąn, mòckò òbjęna jehò srąb rëmionamë. Òn grablingòwôl. Òna hò pò krziżach smùkala. Òn stępniã. Òna mù nokce w skórã wbila. Òn drëblã. Òna sã rwala do żëcéhò. Òn przëszëd w rozkòlib. Ù ni rozkòsz bëla. Dôlëbóg! Jô nie lżã.

Òbòje sedzelë w rozkòszny biédze… Jakbë jima chto zarzeszil jehò dżirë z ji rękamë, a ręce z Marcënyma nogamë. Blós zębë jima òstalë. Jan chcôl z tehò wëlezc, le nikòhò ò pòmòc proszëc ni móg. Bòżé dwiérze sã zatrzaslë. Róza to zrozmieje. Òn doch je chlop, a nié bòjin. Ò wszëtczim ji rzecze. Marce mdze bęksnewé placyl. Ë niech mù dô Jan na miono. Mdą na tehò bebra bòżi Jan gôdalë. Niech.

Czlowiecze grzeszni, jak to sã mòglo stac!? Panëszka przëniosla.

Rikôsz jak rozewsczi bùla. Òtrzë sobie nôprzód te swòje rëczënë, a tej biôj w jizbã. Jan zacësnąn lepë. Stazja mù tak do zębów szturala. Nie lubila ji. Gôdala, że to je smòczëca, że smòk przez niã szczekô, bò chto jinszi nié. Jan sôd na smòlã ë co òni tere z tehò mają! Chòc to dobrze, że jã trzimôl smùgã. Òn nic nie rzek. Stojôl ë wzerôl. Przez pęklą rutã. Widzôl, jak òna òdjeżdżala. Wszëtcë szlë rut. Òlędrzë. Drzewa sã tak wëriwô. Razã z kòrzeniã. Wòzë rëmòtalë. Òna sedza na pierszim. Ada. Jachalë za Rëknicã. Pòmalëczkù.

Refòrmacjô ani Kòntrefòrmacjô, ani szwédzczé wòjnë, rządë królów, kajzerów, kanclerzów, ani marszôlkôw czë gitlerów jich nie rëszëlë. Nicht ni móg przewrócëc stalatnéhò szëkù Nordë. Nawetka ruskô armiô. Szczescé òd Bòga, że ti żôlnierze dluhò na Pùstkach nie zabawilë. Jan sëdzôl tej w bùnkrze. Stazja ë jehò sostra mù to pòwiôdalë. Òne zdążëlë za szafã wlezc. Rusk wrzeszczôl na mùter, że je Miemką. Òstro nó niã szed. Wëwlék bialkã na pòdwòrzé. Të dwie sedzalë cëszé kòta. Móże chòc òne przëżëją. Cëż te swinie robią za ramór! Na òstatkù pôd szos. Seriô szosów. Sztël. Pòtémù tępòt kòni. Stazja z tą jehò sosterką wëskòklë bùten. Nënczëny szorc bél cawny òd swini krëwie. Są na swiece wieprze.

Prawie w tim bùnkrze òn Adã zapòznôl. To bëla takô dichtich kùla. Kòl jezórk òni jã wëkòpalë. Bënômni bëlo dze piôsk zatacëc. W nocë to robilë. Hewò, tę w laskù. W tim brzidnikù, dze dzëczi sã czorchalë. Wicy jich bëlo. Nëch bùnkrów ë tëch, co w nich sã tacëlë. Jan bél tęti nocë sóm jeden w bùnkrze. Różenc mówil. Nó ten czas chtosz zaklepôl na luczkã. Na jich spòsób. Òn òtemk. Jezórnica jakô? Snôżô! Òd glowë ji szed miesądzowi sztrôl, jak jaczi szlejer. Ùkôzka? Niasta to bëla z krëwie ë gnôta. Przëniosla mù chleba. Cawny las nim wòniôl.

Òd te czasë Jan za Adą dërch wëzérôl. Calima dniamë. Przińdze chtosz òd ni, czë przińdze òna? Bél jak rëkùl, co żdże żebë z lasu wëlazla sarna ë zaczęna mù sã ùslizgiwac. Drësze mù gôdalë, żebë òn sã czehò nie dokùlôl z tą Adą. Kò Pón Bóg sã nie znaje na szpòrtach, le zarë dësziczkã dô. Òna tak piękno spiewala. Zużu, żużu do wieczórka, przińdze nënka z tatkã jaż òd jezórka, a przëniese tobie môléhò kòcórka. Jich sklejnota. Dwa métrë pòd zemią bëlo jima dobrze ze sobą. Ceplo.