Namerkôny ebook

Artur Jablonsczi

Namerkôny

Ji lica czerzwioné zëmnym lëftã. Wlosë szadé wiatrã. To nie bëlo dlugò, jak òni we wiôlgą jizbã gòspòdë wlézlë. Wkól lëdze gùtorzëlë.

– Hewò, Walkù, tę kòle kòminka je jesz përznã placu, chòc òni gôdają, że pòd kòminkã lubią mieszkac krôsnięta – pòwiedza ùsmiéwającë sã Marta.

– Të jich ni môsz strachù, doch nié? – rzek bërkòwno.

– To të bë miôl miec strach! Co të bë zrobil, czejbë òne mie wzęnë?

Kelnerka przëniosla arbatã. Jich zmiarzlé lëpë kùszkalë rańtë biôlëch tasków. Bëlë spraglé sebie. Përznã przëòtemklé, nabùcznialé krëwią, czerzwioné ògniã, mòkré z chęcë, drëżącé niecerplëwie. Kònuszkamë pôlców òn wanożil pò ji ręce. Ceńtiméter za ceńtimétrã...

– Eee! Walęti!

Co to sã dzyse dzeje w ti naszi jastarnicczi gòspòdze?! – pòmëslôl. A to doch rëbôcë dzelëlë partë. Na lawie nôblëżi piécka sedzyl szëper Jan Kąkòl ze stôrim Bóldą ë maszopã Bùdą, a dërch sã z czehòsz wëszczérzalë. Brzëchë sã jima trzęslë, a piwò ceklo pò brodach. Kąklowi jaż mùca na òczë spadla.

– Cëż wa chca? – Walk ni móg wicy ùdawac, że nie czëje, jak ti trzeji na niehò wòlają. Nawetka letczi w glowie bë zmerkôl, że próbùje rznąc glëpaséhò.

– Walęti, të rzeczë nama jak to bëlo z tim kòniã, co twój ópa jehò kùpil kòl gbùra we Wiôldżi Wsy.

– Wa ju do kónca żëcéhò jémù tehò nie zabądzeta, doch jo!

– Të nie mdzë zli. Wiedno czej më so tak tu sadniemë przë piwie, nama sã przëpòmni jak ten kóń z twòjim ópą czadzyl, że chalëpianie ë kùsfelanie ni mielë czasë sã dobrze przëzdrzec cëż je lóz. – rzek stôri Bólda.

– Wa ju to znajeta... – òn ni miôl chęcë jima pòwiadac.

– Rzeczë jima, Walkù, jô téż lubiã tehò slëchac. – Marta wcësnęna sã w jehò remiona.

– Czej ópa ju zaplacyl wiôlżińsczémù gbùrowi Torlińsczémù – zacząn prawic Walk – òni jémù tehò kònia zaprzëglë do wòza. Tak òn sôd na nen wóz ë jachôl. Le miast kònia trzëmac, òn mù lécczi fùrnąn...

– Ópa bél gwës, że z kòniã je jak z bôtã, doch jo?! – zacząl sã wëszczerzac Hermanów Tóna.

– Tak je. Òn so mëslôl: „przëfùrnã mù szotã, jak na żôglu, a kóń zwòlni”. Jo! Le to z kòniã nie je tak ejnfach! Òn parzil – le z widë...

Nie je wiedzec czë chtosz òkróm Martë jesz czul òstatné slowa Walętéhò. W jizbie chlopi wnet kùlalë sã ze smiéchù. Jeden przez drëdżéhò ùdôwalë, że zaklôdają slã ë sã ùczą fùrmanic. Zrobil sã taczi jôch, że Walk móg tere spòkójno wezdrzec na swòjéhò mùlka. Marta letëchno sã ùsmiala i jesz barżi przëcësnã sã do niehò.

Norda pasowala prosto w malińczé òkno gòspòdë. Kwaczôl plësk. Z ti chaje, jakbë z jaczéhòsz piekla, w òczenkù ùkôzala sã twôrz stôréhò Fręca Kónczi. Òtemklë sã dwiérze. Fręc wszed bënë. Wëzdrzôl jak zmòkli skórc. Trępnąn nogą, përznã sã òtrzepôl, a téj dopiérze pòdniós glowã ë zawòlôl:

– Piwa!… – ë stôl sã sztël.

Sôd so òn na lawie. Drëdzë wzéralë na niehò, ale nicht nie òdwôżil sã przërzec chòc slowã. Fręc bél czlowiekã, co to mô bëté w rozmajitëch stronach. Stôri òkrętnik z tëch, co jich nawetka karczma nie pòpsëje.

– Hola, co tu je taczi sztël!? – Fręcowi bëlo nijak dzywno.

– A wiéce wë – òdezwôl sã Bólda – më tu tak prawie wspòminalë, jak to przódë lat biwalo. Walęti nama prawil jak jehò ópie przëszlo rôz wòzã jachac...

– Téj wa bë chca czehòsz pòslëchac? – letkò ùsmiôl sã Fręc.

– Kò gwës, że jo!

– A je tu dzyse Gerat?

– Jo, jô tu jem – dzesz w nórce òdezwôl sã jastarnicczi òrganista.

– To doch bëlë Jastra – gôdôl dali Fręc – téj rzeczë nama, co të wiész Gerace ò tim naszim zwëkù bęblowaniéhò na rezurekcjã.

– Në, czej przëszed do Jastarnie ksądz Lendzón, a to ju mdze jaczé sto lat nazôd, téj òn stôrëch Kaszëbów ùdostôl na nen zwëk. Taczéhò Gùsta Barlasza òn pòslôl do Gdónska do kòscola Nôswiętszi Marije Pannë, a tę bëlë mniszë Fręcyszkanrowie. Òd nich Gùst kùpil nen bębel ë òni hò mielë naùczoné nã melodiã, co më jã jesz terezka grajemë, czej chòdzymë calą wies ò pòrénkù w Jastrową Niedzelã.

– Czej wa blós to wiéta, téj wa nick nie wiéta, jo! – rzek z wiôlgą pòwôgą Kónka.

Lëdze zaczęlë nó se pòzerac, le kòżdémù bëlo glupie pëtac, czë Fręc wié co wicy. A òn wząn szlëber piwa ë zacząn prawic:

– Sprawa tehò bęblowaniéhò zaczęla sã tu kòl nas jesz w 18. wiekù, a to je sto lat rëchli, jak wa mëslita.

– Téj skądka lëdze wiedzelë do gôdczi – wtrącyl sã Beniamin – że Gùst miôl nen bębel òd Fręcyszkanrów?

– Bò pò prôwdze Fręcyszkanrowie ze Gdónska znalë baro dobrze zwëk bęblowaniéhò. Ten trafil do Jastarnie dzesz kòle 1760-1770 rokù. Téj jesz Fręcyszkanrowie przëjéżdżalë do nas, a nié më do nich.

– Jakże to? – zdzëwòwôl sã Bùda.

– W 1750 rokù bialka pùcczéhò starostë Przebędowsczéhò, Òrszula, wëbùdowala na tim placu, dze dzyse stoji nasz kòscól malineczką kapelkã. Probòszcza jesz téj w Jastarnie nie bëlo. Pierszi sã pòjawil w 1839 rokù, a bél nim ksądz dr Friderik Lukas. Ale to ju tę są czësto jiné czasë. W ti drëdżi pòlowie 18. wiekù Fręcyszkanrowie òdprôwialë nawetka czasã kòl nas mszã swiętą. A przëjéżdżalë òni tu za rëbą ë za skóramë zélintów.

– Në, wiéta wa co!? – rzek Tóna. – To doch nie je do wiarë!

– Je, je. Bò to wszëtkò ze sobą pasëje – skónczil pòwiadac Fręc.

– Ale wë tu nama môce tere samé nowiznë rzeklé. – òdezwôl sã tak za jaczisz sztót òrganista Gerat. Tehò ë sóm nasz probòszcz nie mdze wiedzôl. Czej wë tak gôdôce, téj to zycher je prôwda.

Jiny blós cziwalë glowamë ë pilë swòje piwò.

– Në jo, jô tak dlugò prawil, że mie je czësto sëchò stôné w gardle.

Na te slowa Fręca, pòderwalo sã zare pińc sztëk chlopa ë dawôj stawiac przed Kónką fùl zbónczi piwa. Zarezka téż stalo sã zôs glosno. Chlopi rozprôwialë medzë sobą, czë to wszëtkò abò je prôwda. Prawie téj Walęti z Martą òpòcëszkù wëszlë bùten. Trzëmającë sã za ręce, szlë do mòrzéhò.

Jakòsz nie bëlo jima na gôdkã. Przestalo padac. Szadi mróz òkriwôl strąd zëmòwim szalã. Jak mlodi biczk lizôl jich pò gębie ë gòlëch rękach. Z szoru dobijalë do kraju gladisë lodu. Marta òbjęna rękamë swój brzuszk. Mëslë tëch dwòje bëlë dzesz przë niedôwnëch, jak sã jima zdôwalo, Jastrach. Nawetka zmiarzli piôsk plestôl ò nich pòd bótamë. Na zôloju wòda zamieniala jehò w zëmòwé kwiatë. W mòji gróscë je trochã cepli – pòmëslôl Walęti ë wzęn përznã nehò piôskù. Ògrzôny w gróscë ùchôdôl medzë pôlcamë. Wiater niós piôskòwé zôrna, a czej ùpôdalë, Walkòwi ë Martce wëdôwalo sã, że czëją nã melodiã jastrowéhò bębla: ram tada dam, ram tada dam, ram tada dam. Pudu dum dum dum, pudu dum dum dum...

Acz to sã stalo? Bębel graje? Alaże, to doch je ju czas wstac na jastrową witrzniã. Ram tada dam, ram tada dam… Dze òni są z tim bęblã? Pudu dum dum dum… Mést dzesz kòl Kùsfeldë. Téj jô móm jesz dosc czasë ë przed kòscolã zdążã jic do mòrza a ùmëc sã w jastrowi wòdze. Naszi jesz spią, téj to graje, jô pùdã ë zare mdã nazôd.

Jô mùszã miec cosz z tim mòjim deklã, że mie tu przënioslo nad nã wòdã. Chòc no jastrowé mëcé mô robic czlowiekã zdrowim. Gréta òd Papaszków rzekla mie czédësz, że pò taczim mëcym dzéwczęta ni mają ju wicy priszczów. Gôdala téż, że ji óma wëpila rôz jastrową wòdã zmieszóną z krëwią òpéhò ë to jã ùretalo òd smiercë w cężczi chòrobie.

Jezës jo, za czim jô to robiã? Òn doch mô nã swòjã Dórã ë òn ju dôwno mô jã żenic, a cëż jô taczé czôglã? A téj òn je dosc tëli starszi ë nie òbzérô sã za tak mlodima brutkamë. Czémùż òn mie sã mùszi widzec? Malo je bëńlów w Jastarnie ë w Bòrze? Martka, Martka! Wez të sã òbdôj.

Jakùż na wòda je zëmnô. Ręce chcą mie òdpadnąc, a mùszã doch ùmëc przënômni gębã. Weznã ji le përzinkã ë dotknã mòjëch skarniów. Terezka jesz òczënë. Jak dobrze, jaż mie sã nie chce òtmëkac pòwieków. Mój Bòże… Lubi mie, czej na lodowatô, slonô wòda kropelkùje pò mòjëch licach, mùjkô lëpë, na sztócëk zatrzimùje sã na kóncu brodë, a téj smùcze mie szëjã. Jehò pôlce téż są tak lëbé? Jak òn to robi? Rozmieje òn bëc jak na wòda ë sprawic, że przińdze nó miã ògrôżka? Czej nasz zdrok – to bél le sztócëk – pòtkôl sã w Wiôlgą Sobòtã przë klekòtanim wkól kòscola, sërce mie jakòsz dzywno rôkòwalo. Tere òno rôkùje tak samò, a wòda piescy mòje piersë. Do te jesz mòrzé tak szëmi, jakbë to òn szeptôl mie w ùchò ne wszëtczé snôżé slowa, co je wiedno ë tak wiele razë pòwtôrzają mùlkòwie. Jô ju nie wiém czë mòje gręzë mùjkô wòda, czë jehò drëszné grósce. I to szeptanié… Jak jô sã na niehò laszczã, jak mëga jehò soków dulczã. Spraglô, jak miewa westrzód sztormù krziczã. Co sã ze mną dzeje? Mùszã scygnąc ze se nen dludżi kléd ë stanąc nagô w dôce tehò pòrénkù. Gòsk rozpùscyl swòje kònie. Wiater bezsromòtnik zabôwiô sã w mòjëch rozpùszczonëch wlosach. Plece copë, jak parmienie miesąca ë zarezka pòtémù ùklôdô z nich szlejer. Proch na strądze sceli sã jakno lojfer – bòkadny, chòc z resztków ùtkôny. Chce mie sã wrzeszczec. Aleluja, kòt zjôd wùjã! Aleluja!

Zwònë zwònią w gromadã na Aleluja… Że jô nie czul bębla? Dobrze, że jô mieszkajã tak blëze kòscola, to mdze mòmeńt, a bądã szed razã z wszëtczima w procesje. Dze jô móm ne kòscolowé bùksë? Kòszla gwësno nie je wëplatowônô, a bótë trzeba wëpùcowac. Jene jo, ten mój zaczert je doch cali zmięgòlony, jak jô mdã wëzdrzôl. W żokach jô móm dzurã ë ni mògã nalézc jinëch stréflów. Mama mô prôwdã, czej gôdô, że to ju je czas dac sã żenic. Dóra bë chca, ale mie do żeńbë nie cygnie. Mie z nią nie je lëchò. Dzéwczã je snôżé ë rozëmné, przë mie rozmieje sã zakrącëc ë jak to sã rzecze: „dobrze warzi i seje, chlop z nią dobrze żëje”. Jednakò cosz mie w ni felô. Leno jô nie pòtrafiã ti felë nawetka nazwac. Przë naszëch zrękòwinach ùpôd ji pierscón. Przed tim òni gôdalë, że czej tak cosz sã stónie, z wieseléhò nic nie mdze. Dze jô móm nen szlips?

– Tak to ju na swiece biwô, że ti co nôblëżi zwònicë mieszkają, wnetka wiedno do kòscola sã spózniają, doch jo Walęti?

– Ale Dórka, të wiész, co jô wczôrô wieczór do pózna robil?

– A nie robila ma dze czasã tehò razã?

– Wez doch nie gadôj tak glosno, jesz chtosz nas w ti procesje ùczëje.

– Niech lëdze czëją. Òni ju nômni rok ò nas pludrëją. Dôwno jesma pò zrękòwinach, a të nie chcesz dac sã òżenic.

– Ale jo, Dórka, jô chcã, blós brëkùjã jesz përznã czasë.

– Co të pleszczesz? Jô wiém, że të mie òstawisz.

– Jô nie przëszed na jastrową witrzniã sã sztridowac.

– Të nie chcesz za mną gadac, téj biôj z Bògã.

A to miôl bëc taczi fejn dzéń. A niech… Witro pùdã jã wëdëgòwac, a zôs mdze zgòda.

– Pòchwôlony.

– Na wieczi wieków… Chto to bél? Jô jã ju wczôrô widzôl przë kòscele. Ach, terezka jô ju wiém, to doch je to dzéwczã òd Mùżów. Alaże, to cë dopiérze wërós z niehò paradny dzeùs. Alaże. Pón Jezës zmartwëchwstôl! Pò prôwdze zmartwëchwstôl.

Beniamin ju klepie na òkno. Ala diachlowie, jesz nie rôz! Kò to ju je czas na dëgùsë.

– Walęti, jidzesz të z namë mët?

– Jô bë nie szed?!

– Tédë të môsz tu dëgówkã, dzéwczęta ju żdają.

– Jô mùszã chùtkò nëkac do Dórë, czej ji òd sërca wdëgùjã tą jeglëną, téj jã minie nen górz òd wczôrô. Knôpi sã ju òstro wzęnë do robòtë. Jô widzã, że Wòjk z Tóną ùdëgòwalë ju pól kòsza jôj.

– Dëgù, dëgù pò dwa jaja, a chto nie dô, tehò prajã!

– Le pierzë, Wòjkù, kùli wléze, z ce je dobri dëgôrz!

Zare, nie mieszkają tu czasã Mùżowie? Jô bë ni móg przepùscëc taczémù snôżémù dzéwczątkù. Nëże, jak sã tu dostac do tëch chëczów. Móże przez kòmòrã? Òczenkò je za môlé. Téj òstôwô mie weńc pò drôbce na dak ë wlézc bënë luką.

Deade mie sã to ùdalo. Dze tere je ji jizba? Niechle, zazdrzã nôprzód tu. Glupi mô wiedno szczescé, trafil jem za pierszą razą. Në téj, Walęti, niech dzéwczã mô co òd żëcéhò, niech jã parobcë na òżenienié chloscą!

Hola! Jak to fejn wëzdrzi, czej tak spi. Ji wlosë na zôglówkù ùlożëlë sã w dludżi, zloti szlejer. W spikù ùsmiéwô sã. Do mie? Cëż ten Grzenia wëstwôrzô w ti snôżi glówce, co òn ji pleszcze do ùcha? Móże smùcze ne rozpôloné skarnie, kùszkô jakbë stwòrzoné do kùszkaniéhò lëpë, chwôtô za ręce – sztôltné, jak ù pùpë, wcëskô sã pòd nocną kòszlã, letëchno mùjkô to glôdczé, tak jesz mlodëchné calo. Jakùż òna je pięknô w tëch parmieniach renëchnéhò sluneszka. Côrnã jã blósle kóncamë pôlców.

– ?

– Martka, jô…

– To je jawernota czë snicé?

– To nie je to jistné?

– Jo, to blós szmakô za wicy…

Walęti ni móg ju zapanowac nad swòjim rozprzenioslim calã. Wëcygnąl ręce, a Marta zdżinęna w jehò remionach. Ji lëpë przëlgnęlë do jehò lësënë ë pòmalinkù sënęlë w stronã lëpów Walętéhò. Kùszkala jehò zaspôné jesz pòwieczi ë përzinkã zadzarti nos, ùbrunioné a zaroslé kąsk lica. Òn dlëgszi sztót pòddôwôl sã témù z lubkòscą ë kù reszce wetk w ji nabùcznialé lëpë swój mòkri jęzëk. Zmerkôl, że ji to plażëlo. Scygnąl òn z ni kòszlã ë z cali mòcë przëgrużdżil jã do se. Medzë nima nie bëlo rëmù na nômniészi chùch lëftë. Szeptającë, że òn je ji maroczenim, zjęna z niehò òbleczenié. Pòkùsno sã ùsmiéwala ë zdrzala przegrzônëma òczamë na jehò wlosati srąb. Zamanówszi, jak òsamętôny, cëcôl ji cwiardé piersë, kùszkôl òkręglëchné pólrzëdczi, lizôl sërą rësënã mòkréhò klina, wanożil pò pluszewi skórze jęzëkã wëschlim z pragniączczi, pòpęcônëma z chęcë lëpamë spijôl lëbiszk z czelicha ji pùnë. A czej òn bél ju bënë ni, Marta zaczęna jęczec z ti gromisti, dzëwi lakòtë ë drëżącëma rękamë mùjkac letkò bruną skórã na jehò krzepce.

Walęti, szczestlëwi ë ùmęczony, przëlég do Martë, a òna jesz dërch drëżala. Òbëdwòje mielë zamklé òczë, a na jich twarzach malowala sã snôżô spòkójnosc.

Norda bëla przëcëchlô, jednakò mróz szczipôl, jaż mòrzé trzeszczalo. Januar dôwôl ò se znac.

– Martka, më gwësno pùdzemë ju dôdom.

– Jo Walęti, to je taczi zyb stôny. Jesz trochã, a nasze dzecuszkò zmiarznie w mòjim brzëchù.

– Czó! Hélsczé zwònë są czëc?

– Jo, to pò prôwdze są jaczész zwònë, le ò tim czasë? – Walkù, òni zwònią ùmarlémù!

– Marta! Nasz papa...

– Biegôj chùtkò mój mùlkù, jô so pòmalinkù duńdã.

Walęti biegôl na zajcowëch nogach. Kòl krziża pòtkôl swòjéhò brata, chtëren szukôl hò ju òd pól gòdzënë. Nim dobieglë do chëczë, Gerat zdążil pòwiedzec Walętémù, jak jich òjc kònôl. Stôri Kónka sóm jesz pòslôl za ksędzã. Kôzôl sã ùmëc ë òbléc czësté ruchna. Rzek żebë hò zaniesc do òkna. Sztót zdrzôl na Môlé Mòrzé, a w òkù lza mù sã zakrącëla ë nie wërzek ju slowa. Żegnôl sã z nym swiatã w cëszbie. Mùter zaczęna rëczec, a ksądz jakòsz dlugò nie szed. Téj Gerat gôdôl do ni, żebë dala pòkù, kò òjc doch z ksędza sã nigdë nie sztridowôl, mést bez probòszcza nie ùmrze. Òn bél ju czësto lëbi, czej przëstąpil do niehò ksądz. Chòroba òdebrala mù wszëtką mòc. Szeptôl cosz do jehòmòsca, a ten le cziwôl glową ë mówil mòdlëtwë. W stëdnący gróscë Léón trzimôl gromicã – tã samą co jã miôl przë swòjëch chrzcënach. Bëlo to jehò òstatné wëznanié wiarë. W ji widze lepi móg dozdrzec swòje grzéchë. Nënka pòdzëkòwala probòszczowi, a czej wëchôdalë z jizbë, dim ze zgaszonëch swiéców szed jakbë za nima. Kónc bél ju baro blëze. Léón spòkójno wzérôl na krziż nad dwiérzamë. Tak òn téż ùmar. Wszëtcë klëklë a zaczęnë òdmawiac Apòstolsczi Sklôd.

Zarëczalëch ë przë mówienim różeńca nalôz jich Walęti. Wszed do tatkòwi jizbë ë ùzdrzôl jehò òczë szërok ôpen. Tak jakbë papa jesz za nim żdôl. Pòdeszed do zôglówka i próbòwôl pôlcamë przëlożonëma do szëje wëczëc bicé sërca. Pòtémù wząn jesz malińczi szpédżel ë przëstawil hò do tatowëch lëpów. Léón òddôl dëszã Panu Bògù. Jehò pierwòrodny zamk mù tere òczë. Jinszi zakrëlë plôchtą szpédżel. Docz niebòszczik mô sã w nim przëzerac ë widzec, jak smierc mô hò zmienioné? Kò òn bë móg sã rozgòrzëc ë jesz szpédżel stluc.

Nie waralo dlugò, a w dómie dalo sã czëc „Pòchwôlenié” cotczi Rózë z Bòru. Òna bëla òbùwôczką, abò òblekajką, jak gôdalë drëdzë. Stanęna w nogach smiertelnéhò lóżka, przeżegnala sã, wzęna përznã swięcony wòdë ë pòkropila nią twôrz niebòszczika. Miala jesz nôdzejã, że móże Léón żëje, kò lepi sprawdzëc, czë òn sã blós nie zawząn. Da ręką znac, że wszëtcë mają jic rut.

– Chòroba nie piastëje, le marnëje – rzekla Róza, gwësno barżi do se, jak do Walętéhò, chtëren razã z nią terezka òstôl przë trupie. – Nëże sënie, pòmòże tatka rozebléc, a hò pòrządnie przed òstatną drogą ùmëc. Przëniesë miskã z ceplą wòdą ë mëdlo. Léón mùszi doch przed Rëbôkã Piotrã wëzdrzec jak bëlny Kaszëba.

Czej za sztót Walęti bél ju nazôd, Róza nie przestôwa gadac.

– Jo, jo, smierc nie òdpòcziwô. Waji papa ni miôl wrogów? – spitala, le nie brëkòwala òdpòwiescë. – Jô so tak mëszlã, móg hò chto ùspiewac? Nié, doch! Co jô za glëpòtë gôdajã. Pòdôj të mie nen ręcznik. Wéle, to mdze dobrô szôtra do zażegnaniéhò różë. A wiész të, że tim móże téż bardówczi ùlékarzëc? Blós, co të mie ji czasã nie spôlisz. Nen grzebiéń jo, ten të móżesz spalëc, a brzëtew sã wez. Pamiętôj! Brzëtwë, babë a zégarka chlop nie pòżëczô. Alaże! – më zabëlë ò zégrze. Zatrzimie hò Walkù, le chùtiszkò.

Chtosz zaklepnąn na òkno. Bùten stojala Marta.

– Biôj do ni – rzekla òbùwôczka – ë piluj, żebë òna tu nie przechwala. Szkòda dzeckò zmarnowac. Rzeczë të blós twòji mamie Trudze, żebë tu przëszla ë ne òkna zacygnęna. Niech tu nicht nie zazérô.

– Mùlkù, téj to je prôwda… – Marta òbjęna swòjéhò chlopa ë przëlgnęna do niehò wszëtczima mòcamë.

– Jo, to sã dzeje na pò prôwdze. – òdrzek jakbë cëzym glosã Walęti ë z òczów wëplënęnë mù lzë. Òn nie próbòwôl ju nawetka jich wstrzëmac. Jak ze zdrójkù lecalë mù pò skarniach ë wmikalë w ji wlosë sklëniącé sã w widze miesąca.

Tak kòl pól ósmi wieczór ju na drëdżi dzéń w Léònowi chëczë zaczęnë sã schadzac na Pùstą Noc. Wedle stôréhò ùstawù Walęti zarezka reno pò smiercë papë, szed òd chëczë do chëczë a kòżdéhò w miono niebòszczika pòzdrôwiôl ë zaprôszôl nó tã pòspólną mòdlëtwã, pòczi òn jesz bél medzë żëwima.

Chto wchôdôl bënë, stôwôl nôprzód przë zarkù ë witôl sã z niebòrôkã Léòna chwôtającë jehò rękã w grósc, pòtémù szed so klëknąc dzesz w nórt. Pòczi jesz spiéwôk ni miôl zaczęté, bëla leżnosc zamienic pôrã slów z sąsadã. Szepcząc téj, tę sę, rozprôwialë ò niebòszczikù. Léón wëzdrzôl baro dobrze. Òblokli bél, jakbë szed zare na wiôlgą, na nogach miôl nowé bótë. Z gębë òn wëdôwôl sã nawetka mlodszi, nigle pò prôwdze bél. Ùczosôny, ògòlony – rodzëna pamiętala ò wszëtczim.

Czôrny ancuch ùszëti bél na miarã, chòc krôwcka Jaszczënô rëchtowala hò na òkò, mòdlącë sã przë tim za dëszã swięti pamięcë Léòna.

– Môsz të sënie wszëtczéhò dozdrzôné? – szepnęna do Walętéhò òbùwôczka Róza.

– Jo, cotka. Tak, jak wë mie gôdalë.

– Të wiész, dlô wszelczi òstrzédżi trzeba bëlo wlożëc nen sztëk jadra w zark. A jakbë sã òkôzalo, że òn je wieszczi!?

– Klészczkã jô móm, cotka, wlożoné mët. Tak, jak sã kòżdémù rëbôkòwi slëchô.

– W miono òjca ë Sëna ë Swiętéhò Dëcha – Czas ju bél zaczënac. – Òjcze nasz, jaczi jes w niebie, niech sã swięcy Twòje miono, niech przińdze Twòje królestwò…

– … A nie dopùscë na nas pòkùszeniéhò, ale nas zbawi òde zléhò. Amen. – Marta mòdla sã razã z jinëma, chòc mùsza sama òstac w swòji jizbie. Bëla doch pin ë wnet miala rodzëc. Czejbë przëzdrza sã na trupa, dzeckò mòglobë sã ùrodzëc lëbé a schòrzalé, abò téż bë ùmarlo zarezka pò ùrodzenim.

Marta tehò dzecka nie plonowala rëchli. Wszëtkò stalo sã tak chùtkò. Ò dëgùsach nicht doch sã ni miôl dowiedzec. Czej òna dlugò nie dostôwala cządzawicë, bëla blëze òglëpieniéhò. Jednakò nie rzekla ò tim nikòmù. Bëla ji sromòta pòtkac sã z Walętim, chòc òn przëchôdôl do Mùżów dzéń w dzéń. Krótkò pò Jastrach rozmówil sã z Dórą ë sã z nią rozeszed. Przëtrôfkã wdostôl sã téż do maszoperie Marcënéhò òjca. Jeden maszop ùtopil sã na zymkù przë stawianim niewòdë, a rib bëlo latos tak wiele, że czej blós Walęti rzek, że mògbë pòmòc, stôri maszop Mùża dôl mù zgòdã. Chùtkò téż ti dwaji nalazlë medzë sobą wiele pòdobiznów. Rôz w niedzelã, czej chlopi gralë w kôrtë, matka kôzala Martce zaniesc jima kòrnusa. Dzeùs sã nie spòdzôl, że medzë chlopamë mdze ji mùlk. Bùdla ë czeliszczi wnetka wëpadlë ji z ręków. Ze spùszczonëma òczamë pòdala papie sznaps ë ju miala wińc, czej Walęti przëstąpil do ni a pòprosyl szëpra, cobë móg z Martą sztót pògadac. Mùża rôd sã zgòdzyl. Wëszlë téj z jizbë, a òn zacząn zare pëtac, co sã dzeje, czémù òna nie chce hò znac. Òn doch dlô ni òstawil Dórã, òn jã kòchô. Nó to Marta zaczęna rëczec. Walęti nie wiedzôl, co mô robic ë wząn jã w swòje remiona.

– Jô ce plażã miec wiedno kòle se – rzek, czej përznã sã ùspòkòjila.

– Walkù, jô ò niczim tak nie snijã, jak blós, żebë bëc z tobą – szepnęna Marta.

– Dlôte të sã chòwiész doma ë nie chcesz sã ze mną pòtkac?

– Jô sã sromajã ò tim gadac…

– ò czim?

– Pamiętôsz të, jak nama bëlo dobrze w nen Jastrowi Pòniedzôlk?

– Zycher, że jo. Jô móm w pamięcë kòżdi sztót ë maroczã, cobë ma zôs mògla sã kòlibac na dënëgach milotë.

– Mùlkù, mój kòchôny, jô jem pin.

– Téj jô ce chùtkò mùszã żenic – dërno rzek Walęti.

Z tehò rozmiszlaniéhò wërwalë Martã machtné krępë rodzenicë. Dzeckò pchalo sã ju na nen swiat.

– Co robic? Wszëtcë sã mòdlą na Pùsti Nocë. Móże to przeńdze, móże to jesz nie je czas na rodë? – Marta próbòwala sã ùspòkòjic. – Aua! Zôs to miã scësnęno. Jô so sama nie dóm radë, mùszã nalézc Walętéhò. Czó! Tę je tak sztël, że gwësno sã tere nie mòdlą, bò spiéwôcë mùszą cosz zjesc ë kawã wëpic. To je dobri mòmeńt, cobë zlézc w dól.

Szla pòmalinkù, na kòżdi trapie òpasowala, żebë sã nie zwrócëc. Na òstatnëch nogach doszla do dwiérzi paradnicë. Ni miala mòcë wòlac za nima. Sadla téj na progù ë żdala jaż chtosz przińdze. Miala strach wezdrzec na trupa, ale móże chòc przëzdrzi sã na zark.

Swiéce, pôlącé sã dotąd równo, wnym zaczęnë zamanówszi strzelac plomieniã, a gardinë zadrżalë jak òska. Sekretny wiater przewiôl cawné calo Martë ë zaczęna nią trząsc zëma. Dzecuszkò ruksalo rękamë ë nogamë w ji żóce, jakbë mialo strach, że nigdë nie ùzdrzi swiata. Òd razë wszëtkò ùcëchlo, a òna zmerkala, że pòrodzy niedarniélca. Nó to môlniô chlastla bùten, dzesz baro blëze, a ji jasny wid rozwidnil paradną jizbã. Marcë zdalo sã, że w ti jasnocë ùzdrza chlopa ë malińczéhò ptôszka rozprôwiającëch medzë sobą.

– Jednym na swiat, drëdżim ze swiata. Pòj jidzema – rzekla pòstacëjô stojącô za zôglówkã zarkù. To bél Léònowi duch, chtëren zdążil przińc nazôd z Bòżéhò Sądë na swòjã Pùstą Noc.

– Co sã stalo ti bialce, chtërna mô bëc mòją matką? – zaspiéwôl ptôszk pòkazëjącë na Martã. – Pùdze òna z namë?

– Nié, òna je z jinéhò swiata. Z tehò, co të sã tak na niehò wëriwôsz. Nic ji nie mdze. Ma tere pùdzema na mój bôt, a òna za sztót òdecknie. – zagwësnila Léònowô dësza.

Szlë téj drogą na pòrt, to znaczi chlop szed, a ptôch lecôl. Ni mògla sã na dësza, co dopiérze miala przińc nó ten swiat, nadzëwòwac témù co ji òcze ùzdrzalë. Wszëtkò bëlo dlô ni czësto nowé. Pitala sã téj ó to ë ò tamto, chcala wiedzec to a no, gadac ò tim ë ò nym. Lôtôl nen ptôsz przë tim jak òsamętôny. Dim, wiater, òdżin, prësk. Léònów duch smiôl sã z tehò do rozpękù ë nie dôwôl żódnëch òdpòwiesców. Jaż kù reszce ptôszk przësôd na jehò remiã. Wëcygnąn téj z taszë swòjéhò czôrnéhò ancuga różk, zażil so prizã dobri tobaczi, nôprzód w jedną nozdrã, a téj w drëgą, òddichnąn ë rzek:

– Ta tobaka to je to, co czlowieka jesz trzimô na swiece.

– Ten bruny pich? To was trzimalo na nym pięknym swiece?! Jô tak czehòsz nie rozmiejã, wë jesce żëlë dlô ti szczëptë nehò zeléhò?

– A dlô tehò sztótë, czej jô w bôce mijôl glówczi hôwindżi ë bél fri.

­ – Co to znaczi bëc fri?

Le Léón damil, jakbë hò chto zamówil. Pòprawil blós rëbacką mùcã. Wcësnąn jã glębi na glowã, chòc wiodro bëlo òd wiatrë.

Czupsnik, nen ptôszk z mùcką, co hò niechtërny tak zwią, wezdrzôl w górã ë ùzdrzôl wieżã jastarnicczéhò kòscola. W jednym sztóce pòdlecôl òn wësok, jaż na sóm ji szpëc. A nie bëlo w cali òbéńdze niżódnéhò tak wësoczéhò bùdinkù, nie bëlo niżódny tak zachtny chójczi. Przësôd so ptôszk tę ù górë ë dostôl dopiérze òczë. Blós blinia bë sã nie zazdrzôl. Na Rozewsczi Glowie stojala bliza. Wid na wid. Rôz, dwa, trzë, sztërë, pińc. Hewò zôs… Jeden, dwa…

– Ach Panie – wzdichnęna dëszã dzecuszka. – Mój Panie! Jaczi nen swiat je piękny.

– Nie gadôj ò fësz, pòczi jesz rëbë nie są na strądze – ùczul wnym czupsnik ë pòmëslôl, że to Léònowô dësza do niehò gôdô. Blós Léòna nie bëlo nigdze widzec, a nen glos dalo sã ptôszkòwi czëc znowa. – Przëzdrzôj sã na widnik drëchù ë rzeczë mie, co të tę ùzdrzôl.

W widze trzech blizów: rozewsczi, jastarnicczi ë hélsczi widzôl òn tere mòrzé, a czej dżinęno w cemnicë nocë, widzôl zemiã, dalek a szërok. A téj zôs cemno sã robilo nad zemią ë rozwidnialo sã mòrzé. Na ùsëchù zariwalë sã dënëszcza ë walëlë na zôlój.

– Hewòle! – zawòlôl glos. – Héne, dze krôj lączi sã z mòrzã, zaczinô sã Kaszëbskô. Mają szczescé Kaszëbi do swòjéhò aniola stróża. Òn mie tak prosyl, żebë jesz tu wama co dorzëcëc. Trochã jezórk, rzéczków ë blotków, përznã grzëpów a kępów, ùrmã rzmów, bòrë, lasë, në a no snôżé mòrzé. Jaż chce sã tu żëc. Kąsk cë zazdrôszczajã, chòc… Swiat sã krący, a lëdze na nim.

– Co wë mie chcece rzec? – òdezwôl sã ptôszk.

– Jô chcã ce dëszo pòslac na nen swiat, żebë të nie żëla nimò. Nômianã twòjéhò nôrodu òddôwajã w twòje ręce.

– Nimò czehò?

– Hm, bò widzysz, z lëdzamë to je tak, jak z nym Żëdã, co baro mòcno chcôl wëgrac w loteriã. Dërch miôl do mie żôl, że jô nie chcã mù dac dobëc. Jaż wząn mie rôz na niehò wiôldżi górz ë jô jem mù rzek, żebë kù reszce kùpil chòc nen kawel! Kò dokònôsz sã sóm, że lëdze jak lëdze, dzys tak, witro tak. Czlowieka medzë nima cężkò nalézc.

– Cëż to znaczi? Jak jô móm to rozmiôc? – Ale nó te pitania nicht ju czupsnikòwi nie òdrzek.

Stalo sã tak jakòsz cëchò w òkòlim. Jednakò ju za sztót dalo sã czëc z dôleka spiéw Léònowi dëszë. Sedzala na bôce zgnilo kòlibiącym sã na westrzódkù Môléhò Mòrzéhò.

– Jô w Jastarnie ùrodzony ë w Jastarnie chcã ùmrzéc… – nócëla stôrą rëbacką lëfórkã. Czupsnik sôd so na ródrze, a czej dësza przesta spiewac, spitôl:

– Co je Kaszëbóm namienioné?

– Robic, synkù, cężkò robic… Kaszëbsczi dzéń warô czasã sztërë dwadzesce gòdzyn. Czej sluneszkò zgasnie, zapôli sã wid ë robòta jidze dali. – rzekla dësza.

– To je nôpierszi cél?

– Célã je kaszëbskô bëlnota. Òna je nôlepszim szlachectwã. Ùtcëwé, spòkójné żëcé ë bezpiek. To òtmikô szczescémù wrota. A żlë të chcesz miec ùbëtk, to robi, co cë kôżą, bierzë, co cë dôwają, a trzëmôj pësk, chòcbë të prôwdã miôl.

– A co Kaszëbie je nômilszé? – ptôszk chcôl wiedzec wszëtkò.

– Kaszëbskô! Wszędze je dobrze, ale w naji Kaszëbsce je nôlepi – dësza stôréhò rëbôka rzekla to bez wątpieniéhò. ­– To tu je nasza zemia.

Na widnikù dalo sã widzec zloté parmienie wschôdającéhò slunca. Mòrzé zaczęno sã letëchno skrzëwic.

– Jo, nó miã ju je czas – òddichnęla Léònowô dësza. – To mdze mój òstatny wzenik sluneszka. Bëlnéhò rëbôka grób je w mòrzim. A të, ptôszkù, pierszi witôj no sluneszkò. Lecë, lecë nad nym zelonym mòrzã, niech to je dobrô znanka na pògòdã twòjéhò nowéhò żëcéhò.

Czupsnik pòderwôl sã z Léònowéhò bôta ë wząn czerënk na óst. Że bëla glada lecôl baro niskò nad wòdą. Nie wiedzôl, że czas ë mòrzé cëchò ùstojec ni móże. W nym przëszla zuda ë zacząn padac deszcz. Mòrzé sã pògrabelkòwalo. Jedną razą rozpùszczëlo swòje diabelsczé òrganë, jęczalo, trzeszczalo, chrapilo, gwizdalo a zaczęno sã dwigac. Szlo w górã, bielalo, cëskalo grzëwamë, wralo. Ptôszkòwi namiklë skrzidelka ë ni móg sã biédôk pòderwac w górã. Czej òn chcôl sã wërwac z remión ti wiôldżi wòdë, òna jednym prëskã przëcësnęna hò do se ë zdżinąn nôgle w szorze cwiardéhò mòrzéhò.

Dzeckò bëlo ju w òknie. Medzë ùdamë Martë szërok rozlożonëma na rodnym lóżkù, Walęti ùzdrzôl glówkã swòjéhò sëna w czôpkù, òwiniętą w rodny pęchôrz. Blisnąn le na ùmęczoną bialkã ë pòmëslôl, że ji nie rzecze, jiże jich synk ùrodzyl sã z plechą na glowie. Docz òna mô sã martwic, że òn bdze wieszczim. Tak a tak, co je kòmù namienioné, to hò nie minie.

– Nëże, Martka, to jesz nie je kónc. Të jesz mùszisz përznã przéc. – W rodny jizbie bòlëcë spòkòjny glos dozérnicë rozlég sã mòcno, jak zwón na wieżi stôri pùcczi farë.

– òno sã jesz nie pchô, jesz nie chce bëc pierszé, do czasë! – Smiôl sã stojący z bòkù dochtór.

– Në, terezka mdzesz piarla z cali swòji mòcë – dala znac grótka, chtërna cali czas trzimala w rękach ju ùrodzoną glówkã.

Marta piarla, a chòc chcalo ji sã wrzeszczec, ani nie mrëknęna. Tak baro żëczëla so, żebë òno ju przëszlo na nen swiat. Nie pamiętala, jak nalazla sã w bòlëcë, ale skòrno tu je, mùszi bëc jesz mòżnota ùrodzëc żëwé dzecuszkò. Wëcygna rękã do Walętéhò, a òn schwôcyl jã mòcno. Tak chcôl ji pòmòc, blós nié òn rodzyl. Mòdlil sã téj w dëchù, żebë blós wszëtkò bëlo dobrze.

Wnym srąb dzecka wëskòk, jak szos z flińtë, a téj pòmale wëpùrgalë sã nóżczi. Grótka letkò klepnęna knôpa w slôdk, a ten chcëwò nabrôl lëftë w plëca. Tere pòlożëla hò Marce na piersach. Walętémù dozérnica pòda nożiczczi do przecęcéhò pępòwinë. Zrobil to z drëżącëma rękamë ë z zapiartim dëchã. Zarezka pòtémù òdeszlo slédné, a dochtór, czej sã blós dokònôl, że wszëtkò szlo dobrze, kôzôl dozérnicë ë grótce wińc ze zalë.

Jak le blós Marta ë Walęti òstalë sami ze swòjim sënã, òna pòda chlopòwi dzeckò ë zdrzącë na nich rzekla:

– To je nasz tatéra, nasz òtrok.

– Jak të chcesz mù dac na miono? – spitôl Walk.

– Widzysz Walkù, czej jô tę leża pòd papòwim zarkã w naszi paradnicë, merkala jem, że òno ùrodzy sã martwé. Tak jem czëla, jakbë żëcé z niehò òdeszlo w jednym sztóce. A terezka të trzimôsz hò w remionach żëwéhò. Nie je to cud? Jehò miono, òno mùszi mù bëc drodżé. Jô chcã, żebë òno òznôczalo milotã, wòlnotã, jednotã…

– Żëcé je cëdã, jô ni móm wątpieniéhò. Czémù le òn bë miôl bëc namerkôny przez jaczész dzywné miono? – bronil sã Walęti, a w mëslach miôl nen czôpk, w jaczim dzecuszkò sã na nym swiece pòkôzalo.

– Nie bój sã, òn so dô radã!

– Téj Martka, jak ma hò nazwiéma?