Księga dobrych rad ebook

Tytuł oryginału

Risāletü’n-nushiyye

Copyright © Wydawnictwo Akademickie Dialog and Jan Ciopiński 2005

Redakcja i korekta

Joanna Gil-Siemińska

Öztürk Emiroğlu

Skład, łamanie i projekt okładki

Ewa Ćmielak

ISBN (ePub) 978-83-8002-698-8

ISBN (Mobi) 978-83-8002-699-5

Wydanie elektroniczne, Warszawa 2017

Wydawnictwo Akademickie Dialog

00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks 620 87 03

e-mail: [email protected]

http://www.wydawnictwodialog.pl/

Skład wersji elektronicznej:

konwersja.virtualo.pl

Słowo wstępne

Yunus Emre to jeden z najznakomitszych poetów tureckiej literatury mistycznej zapoczątkowanej w Azji Środkowej przez Hocę Ah-meta Yeseviego, a rozwijającej się w Anatolii dzięki takim mistykom, jak Hacı Bektaş Veli i Mevlana Celaleddin Rumi. Zarazem jest jednym z niewielu poetów tworzących w języku narodowym utwory o wartości uniwersalnej. Od stuleci króluje w sercach czytelników. Jest sławny nie tylko wśród własnego narodu, zyskał już bowiem sławę międzynarodową.

Dzieła Yunusa Emre zaliczane są do klasyki literatury tureckiej. Tworzył po turecku wersety niezwykłej piękności. Jego wiersze są jak perły; Yunus sam powiedział o sobie: „Mój język jest jak miód, a ciało jak trzcina”. Jednocześnie był uczonym mistykiem wiedzącym dokładnie, co i dlaczego zostało powiedziane. Mówiono o nim: „Yunus wierszem wyraża objawienie Boga”. Mimo że był poetą mocno akcentującym wartości dydaktyczne, jego utwory to niewątpliwie liryka, a w jego wierszach słychać elementy muzyki. Tę melodyjność utwory zawdzięczają licznym powtórzeniom, rymom wewnątrzwersowym i niezwykłej harmonii brzmienia.

Na temat Yunusa Emre prace pisali naukowcy tureccy z Fuatem Köprülü na czele: Abdülbaki Gölpınarlı, Cahit Öztelli, Faruk Kadri Timurtaş, Sabahattin Eyüboğlu, Abdurrahman Güzel i Mustafa Tatşı.

Doczekał się również wielu opracowań turkologów z innych krajów – pisali o nim m.in. angielski orientalista i historyk literatury osmańskiej Elias John Wilkinson Gibb, francuska turkolog Irène Melikoff, niemiecka turkolog Annamarie Schimmel, polski turkolog Jan Ciopiński. Jednak dopiero po ogłoszeniu przez UNESCO roku 1991 Rokiem Yunusa Emre w związku z 750. rocznicą jego urodzin liczba prac na temat poety wzrosła. Zorganizowane wtedy konferencje, seminaria, panele i sympozja związane z Yunusem Emre rozsławiły imię poety siedem stuleci po jego śmierci.

W Polsce Yunus Emre przed rokiem 1991 nie był znany, choć jeszcze w 1985 roku turkolodzy Małgorzata Łabęcka-Koecherowa i Andrzej Ananicz opublikowali w wydawnictwie PIW przekłady jego wierszy pt. Droga. Jednak dopiero po 1991 roku twórczość poety została przedstawiona szerszej publiczności. Bez wątpienia duży wkład miały tu prace polskich turkologów. Wspomnianą już Drogę wydano po raz drugi w 2002 roku pod tytułem Z serca do serc. Ponadto wiersze Yunusa Emre ukazały się w przekładach Jana Ciopińskiego i Antoniego Sarkadego w książce pt. Płonę, idę.... Książka pod tym samym tytułem, ale zawierająca jedynie przekłady Antoniego Sarkadego, została wydana w Poznaniu przez Bibliotekę w 2002 roku.

Niniejsza książka jest najpełniejszą pracą, jaka ukazała się do tej pory w Polsce na temat Yunusa Emre i jego rozumienia mistyki. Punktem wyjścia była praca doktorska turkologa Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dra hab. Jana Ciopińskiego z 1972 roku. Ta wyjątkowo cenna praca akademicka nie mogła pozostać niewydana. Udało się ją opublikować dzięki pomocy finansowej Panów Saita Büyükbayraka, İlhana Gülera, Fikreta Büyükbayraka, Cevdeta Balkana i Cengiza Erika. Chciałbym serdecznie im podziękować za okazane wsparcie. Słowa podziękowania kieruję również do Pani Magdy Rockiej za pomoc techniczną przy redakcji tekstu.

W zakresie transkrypcji całego tekstu tureckiego Księgi dobrych rad zastosowano radykalnie uproszczony system, który nie zaciera jednak podstawowych cech języka epoki staroanatolijsko-tureckiej.

Dr Öztürk Emiroğlu

wykładowca języka tureckiego

na Uniwersytecie Warszawskim

Księga dobrych rad

1. Padişahuñ hikmeti gör néyledi;

Od u su toprag u yéle söyledi.

2. Bismillah déyüb götürdi topragı;

Ol arada hazır oldı ol dagı.

3. Topragıla suyı bünyad eyledi;

Aña Adem démegi ad eyledi.

1. Spójrz, co zdziałała mądrość Padyszacha1;

Przemówiła do ognia i wody, ziemi i powietrza2.

2. Rzekłszy: W imię Allacha3!, podniosła ziemię;

Wówczas ona już także była gotowa [stworzona].

3. Zmieszała wodę z ziemią

I nazwała to imieniem Adam4.

4. Yél gelüb ardınca debitdi anı;

Andan oldı cism-i Adem bil bunı.

5. Od dahı geldi vü kızdurdı anı;

Çünki kızdı cisme ulaşdı canı.

6. Surete can girmege ferman olur;

Padişah emri ana derman olur.

7. Sureti, can girdi, pür nur eyledi;

Suret dahı canı mesrur eyledi.

8. Hamd ü şükrétdi dédi éy zü’l-celâl;

Biñ benüm bigi yaratsañ ne muhâl.

9. Topragıla bile geldi dört sıfat;

Sabr u eyü-hu tevekkül mekrümet.

10. Suyıla geldi bile dört dürlü hal;

Ol safadur hem seha lutf u visal.

11. Yélile geldi bile, bil, dört heves;

Oldurur kizb ü riya tézlik nefes.

4. Potem przyszedł wiatr i powiał nań;

Tak powstało ciało Adama, wiedz o tym!

5. Przyszedł także ogień i ogrzał je;

Kiedy ciało rozgrzało się, wstąpiła w nie dusza.

6. Nakazano duszy wejść w ciało;

Nakaz Padyszacha stał się dlań [ożywczym] lekarstwem.

7. Dusza weszła w ciało i rozjaśniła je;

Ciało też uradowało duszę.

8. Uczynił [Adam] dzięki i rzekł: Boże Chwały,

Czyż nie jest możliwe, byś stworzył tysiąc takich jak ja?

9. Wraz z ziemią przyszły te cztery przymioty:

Cierpliwość, łagodność, [pokładana w Bogu] ufność i szlachetność.

10. Wraz z wodą przyszły cztery inne cechy:

Czystość i hojność, życzliwość i [pragnienie z Bogiem] zjednoczenia.

11. Wraz z wiatrem przyszły te cztery przywary:

Kłamstwo, obłuda, wybuchowość i uleganie ziemskim skłonnościom5.

12. Odıla geldi bile dört dürlü dad;

Şehvet ü kibr ü tama‘ birle hased.

13. Canıla geldi bile uş dört hisal;

‘İzzet ü vahdet haya adab-ı hal.

12. Wraz z ogniem przyszły cztery inne wady:

Rozwiązłość i pycha, zachłanność i zawiść.

13. Wraz z duszą przyszły te oto cztery zalety:

Godność, wiara w Jedynego Boga6, skromność i dobre obyczaje.

Fi ta’rifil-‘akl

‘Akl Padişahuñ kadimligi pertevindendür. ‘Akl dahı üç dürlüdür. Biri ‘akl-ı ma’aşdur; dünya tertiblerin bildürür. Biri de ‘akl-ı ma’addur; ahiret ahvalin bildürür. Biri de ‘akl-ı küllidür; Allāhu Ta’ālā ma’rifetin bildürür.

İman Padişahuñ hidayeti nurındandur. ‘İman da üç dürlüdür. Biri ‘ilmü’l-yakindür. Ve biri ‘aynü’l-yakindür. Ve biri hakku’l-yakindür. Amma ol imān kim ‘ilmü’l-yakindür ‘aklda yérlüdür. Ve ol iman ki’aynü’l-yakindür göñülde yerlüdür. Ve ol iman ki hakku’l-yakindür canda yerlüdür. Canıla olan iman, canıla bile gider.

Opis rozumu

Rozum pochodzi z blasku przedwieczności Padyszacha. Istnieją trzy rodzaje rozumu. Jednym z nich jest rozum życia doczesnego7; pozwala on poznać porządki tego świata. Drugim z nich jest rozum życia pozagrobowego8; pozwala on poznać sprawy tamtego świata. Zaś trzecim z nich jest rozum całkowity9; pozwala on poznać mądrość Boga Najwyższego.

Wiara pochodzi ze światła zbawiennej drogi Padyszacha. Istnieją również trzy rodzaje wiary. Jednym z nich jest [wiara oparta na] pewności wiedzy10. Drugim z nich jest [wiara oparta na] pewności oka11. Zaś trzecim z nich jest [wiara oparta na] pewności prawdy12. Wiara, która jest [oparta na] pewności wiedzy, mieści się w rozumie. Wiara, która jest [oparta na] pewności oka, mieści się w sercu. Zaś ta wiara, która jest [oparta na] pewności prawdy, mieści się w duszy. Wiara, która jest w duszy, wraz z duszą odejdzie.

Uçmak Padişahuñ fadlı pertevindendür. Tamu Padişahuñ ‘adlı pertevin[den]dür. Toprak Padişahuñ nūrı pertevindendür. Su Padişahuñ hayatı pertevindendür. Yél ol Padişahuñ heybeti pertevindendür. Od Padişahuñ hışmı pertevindendür.

Topragıla su uçmakda yérlüdür. Odıla yél tamuda yérlüdür. Odıla ve yélile gelen tokuz kişidür ki bunlar biñbaşlarıdur; biñer erleri vardur. Kime gelseler kendü makamına iletmek yaragında olurlar. Topragıla suyıla gelen on üç kişidür; bunlar dahi biñbaşlarıdur; biñer erleri vardur. Kime gelseler uçmaga dartarlar. Canıla gelen dahı dört kişidür; bunlar canıla geldi canıla gider. Bunlaruñ dahi biner erleri vardur. Bunlaruñıla olanlar didara müstagrak olasılardur. Topragıla suyıla gelen uçmakda olasılardur. Odıla yélile gelen tamuda kalasılardur. Canıla bile gelen hazretde müstagrakdur.

İmdi bilgil ki kanki bölükdensin? Kankısınuñ sözin dutarsan anuñ bölügindensin! Vallâhu a’lem.

Raj pochodzi z blasku łaski Padyszacha. Piekło pochodzi z blasku sprawiedliwości Padyszacha. Ziemia pochodzi z blasku światła Padyszacha. Woda pochodzi z blasku życia Padyszacha. Wiatr [Powietrze] pochodzi z blasku dostojności tego Padyszacha. Ogień pochodzi z blasku gniewu Padyszacha.

Ziemia i woda mieszczą się w raju. Ogień i wiatr mieszczą się w piekle. Jest dziewięciu13, którzy przychodzą z ogniem i z wiatrem. I są oni tysięcznikami; mają po tysiąc mężów. Do kogo przyjdą, służą, by doprowadzić [go] na jego właściwe miejsce, [do piekła].

Jest trzynastu14, którzy przychodzą z ziemią i z wodą. Ci także są tysięcznikami; mają po tysiąc mężów. Do kogo przyjdą, [tego] pociągają do raju. Jest także czterech15, którzy przychodzą z duszą. Ci z duszą przyszli i z duszą odejdą. Oni także mają po tysiąc mężów. Ci, którzy są z nimi, pogrążą się w [Boga] Obliczu [osiągną zbawienie]. Którzy przychodzą z ziemią i z wodą – będą w raju. Którzy przychodzą z ogniem i z wiatrem – pozostaną [na wieki] w piekle. Który przyjdzie z duszą – pogrąży się w [Boga] Obecności [osiągnie zbawienie].

A teraz uznaj, z którego jesteś oddziału? Którego z nich słowa zachowywał będziesz – z tego oddziału jesteś! Zaś Allach wie najlepiej.

Dāstān-ı rūh ve ‘akl ve mā yata‘llaku bihimā minel ahvāl

14. Gel imdi diñle sözi şerh édeyin;

Birin birin anı saña déyeyin.

15. Çü Şahuñ hikmeti akdemdenidi;

Bu birkaç söze şerh Ademdenidi.

16. Bu muhtasar cihan iki cihanca;

Dükeli bakarısañ yüz biñ anca.

17. Azim cihandurur göñül cihanı;

Seni izleriseñ bulasın anı.

18. Haber vériserem nefsüñ elinden;

Ümidüñ varısa gidesin andan.

19. İki sultandurur saña havale;

Diler herbirisi kim mülki ala.

20. Biri rahmanidür can hazretinden;

Biri şeytanidür garez yatından.

O duszy i rozumie, oraz o tym, co odnosi się do tych dwojga spośród spraw ludzkich

14. Chodź i posłuchaj: objaśnię [ci] teraz [te] słowa;

Powiem wszystko jedno po drugim.

15. Mądrość Szacha istnieje od wieków;

Objaśnienie tych słów istnieje od [czasów] Adama.

16. Świat [cały] dzieli się na dwa światy;

I nie zmieni się to, choćbyś spoglądał [nań] sto tysięcy razy.

17. Świat serca jest ogromnym światem;

Znajdziesz go, jeśli prześledzisz samego siebie.

18. Opowiem [ci też] o krainie Nefsu16;

Jeśli masz nadzieję [poprawy], to opuścisz ją.

19. Jest dwóch Sułtanów, których postawiono ci [do wyboru];

Każdy z nich pragnie [nad tobą] zapanować.

20. Jeden z nich jest boski, z dostojności duszy;

A drugi – szatański, z hańby upodlenia.

21. Gör imdi kim seni kime taparsın;

Kime kapu açub kime yaparsın.

22. Onüç biñ erdürür rahmani leşker;

Zebunsuz kimselerdür kéy érenler.

23. Tokuz biñdür bu nefsüñ haşreratı;

Müdam eyerlüdür bunlaruñ atı.

24. Nişanları bu kim yüzleri kara;

Bu nefrin ü şikâyet kanda vara.

25. Sakıngıl kim bulardan olmayasın;

Ki nefs divanına yazılmayasın.

26. Ko nefsüñ dilegin can besleriseñ;

Yerüñ nur can sözini esleriseñ.

27. Tekebbür nefsdür sultanı bilmez;

Çerisinde eyü dirlik dirilmez.

21. Przypatrz się teraz sobie: komu się pokłonisz;

Komu drzwi otworzysz, a przed kim zamkniesz?

22. Jest trzynaście tysięcy17 boskich wojowników;

Nieznający słabości, święci to mężowie18...

23. Dziewięć tysięcy19 liczy szarańcza Nefsu;

Konie ich są zawsze osiodłane...

24. Ich znakiem jest to, że mają czarne twarze;

Gdzie tylko się pojawią, [tam słychać] skargi i złorzeczenia.

25. Strzeż się, byś nie stał się jednym z nich;

Byś nie został przypisany do dworu Nefsu.

26. Porzuć pragnienia Nefsu, jeśli dbasz o duszę;

Gdy słów duszy posłuchasz – miejscem twym światło [będzie].

27. Do Nefsu należy Pycha, [która nawet] Sułtana nie uznaje;

W wojsku jej dobrze się nie żyje.

28. Kéy arı can gerek şeh hazretinde;

Irılmadin tura sultan katında.

29. Kadimden nefsdür sultana asi;

Bir urgandur hemen anuñ bahası.

30. Bu nefs oglanları tokuz kişidür;

Nifak u şirk anlaruñ işidür.

31. Ulu oglı tama’ eyü iş étmez;

Cihan mülki anuñ olursa yétmez.

32. Biñ er tonlu tururlar kapusında;

Esir etmiş cihanı tapusında.

33. Sever dünyayı çün oldur imanı;

Susuzdur dünyaya kanmaz revanı.

34. Neyi severiseñ imanuñ oldur;

Nice sevmeyesin sultanuñ oldur.

35. Sevüñdür bil seni senden ileden;

Ne severiseñ ol yañaya yéden.

36. Ki sevdügüñden öte menzilüñ yok;

Asıl ma’na budur söz keleci çok.

28. Czysta musi być dusza w obecności Szacha,

By niewzruszenie stała przed Sułtanem.

29. Od dawien dawna Nefs buntuje się przeciwko Sułtanowi;

Sznur zawsze jest za to zapłatą.

30. Ma ów Nefs dziewięciu20 synów;

Dziełem ich jest obłuda i bluźnierstwo.

31. Starszy jego syn – Zachłanność, nie zadowoli się niczym;

Jeśli [nawet] mienie [całego] świata będzie należało do niego, to i tak mu będzie mało.

32. Tysiąc mężów w barwie stoi u jego wrót;

Świat [cały] uczynił u siebie niewolnikiem.

33. Kocha ten świat; to jest jego wiara;

Świata tego jest spragniony; życiem się [łatwo] nie nasyci.

34. [Albowiem] wiarą twoją jest to, co kochasz;

I czego byś nie kochał – to jest twym Sułtanem.

35. Miłość twa jest tym, co cię od ciebie samego oddala;

Jest tym, co cię wiedzie ku temu, co kochasz.

36. I nie masz innego przystanku poza tym, co kochasz;

To jest myśl główna, zaś słów i zdań [może być] wiele.

37. Bu yolda da’va sıgmaz ma’na gerek;

Neyi kim severiseñ anı gerek.

38. Buçuk gün turmayan akluñ katında;

Ne lâyık ola şahuñ hazretinde.

39. Görem bir şahs gelür beñzi sararmış;

Dutulmış dili aklı yavıvarmış.

40. Gelüb akluñ öniñde tapu kıldı;

Hakka şükreyledi çün anı buldı.

41. Eger sen aklısañ gel beni gör dér;

Timar eyle benüm derdüme ér dér.

42. Ayıtmaduñ göreyin bir gün anı;

Ne sorduñ kimseye ol kimse kanı.

43. Tama’ kervanıyıla yoldan azdum;

Saña geldüm çün ögüm sende sezdüm.

44. Buñalub saña geldüm halümi bil;

Mededüñ varısa gözüm yaşın sil.

37. Na tej drodze21 nie mieszczą sie [inne] sprawy;

Potrzebna jest ta idea: potrzebne to, co kochasz.

38. Kto przed Rozumem ni pół dnia nie wytrwał,

Czegóż godzien będzie w obecności Szacha?

39. Spójrz: Zbliża się człowiek o pobladłej twarzy;

Mowę mu odjęło, rozum go opuścił.

40. Przyszedł i uczynił przed Rozumem pokłon;

Podziękował Bogu za to, że go odnalazł.

41. Jeśli jesteś Rozumem – rzecze – przyjdź i wejrzyj na mnie;

Ulecz mnie – rzecze – wniknij w me cierpienie!

42. Nie powiedziałeś [sobie nigdy]: Wejrzę nań kiedyś!;

Nikogo też nie spytałeś: Gdzie on jest?

43. [Tymczasem ja] zbłądziłem, [idąc] z karawaną Zachłanności;

[Teraz] przyszedłem do ciebie, ponieważ w tobie przeczułem swój ratunek.

44. Zdyszany, przybyłem do ciebie, rozeznaj mą sprawę;

Jeśli masz jakąś radę – otrzyj mi łzy z oczu!

45. Tama’ habsına düşdüm çıkamazın;

Katı berkdür divarı yıkamazın.

46. Kéy erenlerdürür zindanı bekler;

Bahadurlar demür yüreklü erler.

47. Biñ er tonludurur tama’ çerisi;

Mübarizdür bahadur her birisi.

48. Ele gireni zindana ururlar;

Ayagına da demür buyururlar.

49. Süal étdüm bulara ne kişisiz;

Uluñuz kimdürür kimüñ işisiz.

50. Dédiler kamusı nefs kullarıdur;

Kamusınuñ tama’ ulularıdur.

51. Tama‘daruñ yéri tamuda olur;

Kaçan tamuda olan asude olur.

52. Yolum aldı benüm aldadı tutdı;

Bugün yarınıla ömrüm düketdi.

53. Akıl anuñ sözin çünkim işitdi;

Tefekkür eyleyüb kendüye gitdi.

54. Çü géne geldi akl ögütler anı;

Bize gelenlerüñ kurtuldı canı.

45. Dostałem się do więzienia Zachłanności i wyjść nie mogę;

Twarde i mocne są jego ściany, zburzyć [ich] nie sposób.

46. Ciemnicy strzegą odważni mężowie22;

Mężowie twardzi, o żelaznych sercach.

Wydawnictwo Akademickie DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219tel. (22) 620 32 11, (22) 654 01 49e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218tel./faks (22) 620 87 03e-mail: [email protected]

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową