Listy miłosne. Virginia Woolf i Vita Sackville-West ebook

» Dziennik VirginiiIX

15 grudnia

Zbyt wielki mam zamęt w głowie, żeby wyciągać z tego jakiekolwiek wnioski. To częściowo rezultat wczorajszego obiadu u Clive’a1, u którego poznałam uroczą, utalentowaną arystokratkę, Sackville-West. Niezbyt odpowiada surowszym z moich kryteriów – rumiana, z wąsikiem, kolorowa jak papużka, pełna tego giętkiego wdzięku arystokracji, ale bez dowcipu artystki. Pisze po piętnaście stron dziennie – skończyła właśnie kolejną książkę, publikuje u Heinemanna, zna wszystkich. Ale czy ja ją kiedyś poznałam? Mam być u niej na obiedzie we wtorek. Arystokratyczna maniera ma w sobie coś z aktorstwa – nie ma w niej fałszywej skromności czy nieśmiałości – czuję się przy niej dziewiczo, nieśmiało, po pensjonarsku. Ale po obiedzie wydałam opinię: jest w niej grenadier, jest twarda, przystojna, męska, ma skłonność do drugiego podbródka.

List Vity do Harolda

Long Barn, Sevenoaks

19 grudnia

Wprost uwielbiam Virginię Woolf, Ty też byś się zachwycił. Jej urok i osobowość zwaliłyby Cię z nóg. Przyjęcie było udane. Często pytano o Twojego Tennysona. Pani Woolf jest taka naturalna: niewątpliwie sprawia wrażenie, że ma w sobie coś wielkiego. Jest całkowicie bezpretensjonalna: nie nosi ozdób – ubiera się okropnie. Początkowo myślisz, że jest zwyczajna; po chwili ujmuje cię w niej coś w rodzaju duchowego piękna i obserwujesz ją z fascynacją. Ubiegłego wieczoru ubrała się bardziej elegancko, mianowicie zamieniła pomarańczowe wełniane pończochy na żółte jedwabne, ale z czółenek nie zrezygnowała. Zachowuje dystans, a przy tym jest w niej ludzkie ciepło; milczy do czasu, kiedy chce coś powiedzieć, i wtedy wypowiada się znakomicie. Jest dość stara. Do tej pory rzadko kto tak mi się podobał, a ona chyba mnie lubi. W każdym razie zaprosiła mnie do siebie do Richmond. Kochanie, całkiem straciłam głowę.

1 Clive Bell, krytyk sztuki, mąż siostry Virginii, Vanessy Bell.

Miłość czyni każdego nudziarzem.

List Virginii

Hogarth House, Surrey

3 stycznia

Szanowna Pani!

Nigdy bym się nie ośmieliła nagabywać Panią, gdybym wiedziała, jaka to okazała książka2. Naprawdę jest mi wstyd, więc chcę powiedzieć, że egzemplarze wszystkich moich książek są do Pani dyspozycji na kiwnięcie palcem – ale wyglądają opaśle, licho i szmatławo. Nic nie sprawia mi większej przyjemności niż historie rodów, zatem rzucam się na Knole, gdy tylko mam […].

Czy zechciałaby Pani przyjechać do nas na obiad? Nasze posiłki przypominają raczej pikniki, ponieważ Press3 wtargnęło do spiżarni i jadalni i nigdy się nie przebieramy.

Sprawdzę pociągi i napiszę, jak tu trafić, jeśli, mam nadzieję, będzie Pani mogła przyjechać.

Z poważaniem

Virginia Woolf

List Vity do Harolda

Ebury Street 182, Londyn

10 stycznia

Jutro jem obiad z drogą panią Woolf. […] Darzę panią Woolf chorą namiętnością. Ty też byś jej uległ. A zatem chyba nie pozwolę Ci jej poznać.

» Dziennik Virginii

19 lutego

Mieliśmy niespodziewaną wizytę Nicolsonów. Ona [Vita] jest zdeklarowaną safistką i być może, jak powiada Ethel Sands, wpadłam jej w oko, mimo że jestem stara. Będąc jednak snobką, tropię jej uczucia pięćset lat wstecz, więc robią się w moich oczach romantyczne, jak stare żółte wino. Harold to od początku do końca bezceremonialny prostak; nosi krótki czarny płaszcz i spodnie w kratkę; chciałby być pisarzem, ale jak się dowiaduję i w co wierzę, nie nadaje się z natury. Dusza, jak widać, wygłasza te wszystkie opinie i powiada: to mi się nie podoba, to jest drugorzędne, to pospolite; to miłe, szczere i tak dalej. Dusza mi jednak niestety stopniała wraz z upływem wieczoru.

» Dziennik Vity

22 lutego

Obiad u Virginii w Richmond. Ona jest jak zawsze wyśmienita. Ma dużo racji, mówiąc, że miłość czyni każdego nudziarzem, natomiast to, co jest w życiu ekscytujące, zawiera się w „małych ruchach” zbliżających do drugiego człowieka. Możliwe jednak, że tak uważa, ponieważ prowadzi doświadczenia na ludzkości i w jej życiu nie ma grande passion.

» Dziennik Virginii

17 marca

Tej zimy było mi pod numerem 46 [Gordon Square]4 bardzo przyjemnie. Nicolsonowie jedli tam obiad przedwczoraj wieczorem. Pod wpływem światła elektrycznego ujawniają się ciemne plamy na jajku. To znaczy uznaliśmy ich oboje za nieuleczalnie głupich. On się zgrywa, ale, och, w tak oczywisty sposób; ona, jak stwierdził Duncan5, zaraziła się od niego i nie ma nic własnego do powiedzenia. Był Lytton6, giętki i delikatny jak stara skórzana rękawiczka, co jeszcze podkreślało ich sztuczność. Wieczór ogólnie stromy i skalisty.

» Dziennik Vity

19 marca

Jadłam lunch z Virginią na Tavistock Square, dokąd właśnie przyjechała. Pierwszy raz byłam z nią tak długo sama. Potem pojechałam zobaczyć się z moją matką, Virginia zawróciła mi w głowie.

List Vity

Ebury Street 182

26 marca

Szanowna Pani!

Piszę do Pani dziś wieczorem, ponieważ, jak mi się wydaje, powiedziała Pani, że wyrusza do Hiszpanii 27 marca, a zależy mi, żeby otrzymała Pani ten list przed wyjazdem. Zarząd PEN Clubu pragnie, by została Pani jego członkiem, i za ich sugestią zgłosiłam Pani kandydaturę. Czy byłaby Pani tak miła i zezwoliła, by Panią przyjęli? Choćby przez wzgląd na mnie. To tylko gwinea rocznie, a tak się ucieszą. Raz w miesiącu spotykają się na obiedzie; jest bardzo zabawnie. Proszę się zgodzić i przyjść na majowy obiad, którym będą podejmować znamienitych zagranicznych pisarzy. Pani kandydatura spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem zarządu, a [John] Galsworthy7 wstał i (mogę tak się wyrazić) skłonił się głęboko.

Mam nadzieję, że będzie Pani dobrze się bawić w Hiszpanii. Nie znam lepszego kraju. Proszę mnie zawiadomić, kiedy Państwo wracają, ponieważ bardzo bym chciała gościć Państwa w Long Barn i zabrać do Knole. Nie będę wiedziała, że Państwo już przyjechali, jeżeli mnie Pani o tym nie poinformuje.

Z poważaniem

Vita Nicolson

List Virginii

Hotel Ingles, Madryt

30 marca

Szanowna Pani!

(Pragnę jednak, by dała się Pani nakłonić do mówienia mi po imieniu). Otrzymałam Pani list, kiedy wyjeżdżaliśmy z Richmond. Bardzo mi pochlebia propozycja członkostwa PEN Clubu.

Zgodziłabym się z przyjemnością, gdybym wiedziała, co oznacza bycie członkiem. Czy trzeba się zobowiązać do wygłaszania mów i referatów albo do regularnego uczestniczenia w spotkaniach, lub jeszcze czegoś innego? Ponieważ mieszkam dość daleko, obiady byłyby uciążliwe, no i nie umiem przemawiać.

List Vity

Long Barn, Sevenoaks

8 kwietnia

Moja droga Virginio!

(Sama widzisz, że nie trzeba mnie długo nakłaniać. A Ty dałabyś się również nakłonić, jak sądzisz?)

Miło słyszeć, że wstąpisz do PEN Clubu, pod warunkiem że nie będziesz musiała wygłaszać mów. To mogę Ci zagwarantować, ponieważ statut ich zakazuje. Możesz spodziewać się najwyżej oświadczenia prezesa. Jeśli nie chcesz, nie musisz uczestniczyć w obiadach. Nie wygłasza się również referatów. Bywasz na obiadach, kiedy masz ochotę, i zdajesz się na los, jeśli chodzi o to, czy będziesz siedziała obok pana H.G. Wellsa, czy obok pryszczatego młodego dziennikarza, o którym mało kto słyszał.

Nie przypuszczam, że ten list kiedykolwiek do Ciebie dotrze. To wprost niewiarygodne, że listy w ogóle dochodzą na miejsce przeznaczenia. Ale chyba przypominam sobie, że na temat listów powiedziałaś – a raczej napisałaś – już wszystko. Więc nie będę z Tobą konkurować.

Nie znajduję słów, by wyrazić, jak Ci zazdroszczę pobytu w Hiszpanii. Żałuję, że nie jestem z Tobą… Ale rzeżucha łąkowa wygląda bardzo ładnie przy żywopłotach, a moje tulipany już wschodzą.

Z poważaniem

Vita Nicolson

[Dopisane ołówkiem] Atrament wsiąka w ten papier jak w bibułę.

List Virginii

Murcia, Hiszpania

15 kwietnia

Szanowna Pani!

Sekretarz PEN Clubu przysłał mi list z wiadomością, że zostałam wybrana na członka. Z wielką przykrością musiałam odmówić, ponieważ, jak czytam w klubowych pismach, przynależność sprowadza się do spotkań przy obiadach, a z doświadczenia wiem, że mieszkając w Richmond, nie mogę należeć do tak działającego klubu. Próbowałam w dwóch tego rodzaju, co skończyło się katastrofą. Bardzo żałuję, ponieważ chętnie poznałabym członków i również spotkała się z Panią.

Mam nadzieję, że to drugie powiedzie się w innych okolicznościach.

(...) jestem nadzwyczaj dumna i doprawdy wzruszona, przy całym moim dziecinnie ślepym uczuciu do Ciebie, że zadedykowałaś ją [książkę] mnie.

» Dziennik Virginii

5 lipca

Właśnie wróciłam, ale nie z Klubu 19178, tylko z Knole, dokąd w rzeczy samej zaproszona zostałam na prywatny lunch z Jego Lordowską Mością. Jego Lordowska Mość żyje w skorupie ogromnego orzecha. Trzeba przebyć całe mile galerii, minąć obojętnie nieskończone skarby – krzesła, na których mógł był siadywać Szekspir – gobeliny, obrazy, podłogi wykonane z połówek pni dębów, aż w końcu dociera się do błyszczącego okrągłego stołu, nakrytego dla jednej osoby. […] Ale krańce, a w istocie także część centralna, są martwe. Sznury dzielą pokoje w połowie, krzesła i obrazy wyglądają na konserwowane, życie już je opuściło. Od stu lat właściciele nie siadali do obiadu w wielkiej sali jadalnej. Jest tu też ołtarz Marii Stuart, przed którym modliła się tuż przed śmiercią. „Jeden z naszych przodków wręczył jej wyrok śmierci”, powiedziała mi Vita. Wszyscy ci przodkowie i te stulecia, srebro i złoto, wyhodowały ciało doskonałe. Vita jest jak jeleń, albo raczej jak rumak, poza twarzą, którą ma odętą, no i niezbyt przenikliwym umysłem. Jeśli jednak chodzi o ciało, jest perfekcyjna. Tyle rzadkich i dziwnych przedmiotów sypnęło mi się w umysł, jak ziarenka, które może później wykiełkują. Jednak to rodowód Vity zrobił na mnie niezatarte wrażenie, niosłam ją i Knole w oczach, jadąc pośród niższych klas średnich, przez dzielnice nędzy. Oto jest takie Knole, w którym można by pomieścić wszystkich tych nieszczęsnych biedaków z Judd Street, tymczasem w jego skorupie mieszka tylko ten jeden samotny lord.

List Vity

Tre Croci, Cadore, Włochy

16 lipca

Chyba jeszcze nikt nigdy nie rzucił mi rękawicy, której bym nie podniosła, i mam nadzieję, że tak się nie stanie. Prosiłaś mnie, żebym napisała dla Ciebie jakąś historię. Piszę ją na szczytach gór i nad zielonymi jeziorami. Zamykam oczy na fiolet gencjany i koralową czerwień naradki; zatykam uszy na huk rwących rzek; zatykam nos na woń sosen; skupiam się na mojej historii. Możliwe, że przyjmiesz rolę uprzejmego wydawcy i ta historia wróci do mnie – Hogarth Press z żalem informuje, że załączony maszynopis itd. – czy jaka tam formułka jest przyjęta. I tak nie będę żywić urazy. Góry, zielone jeziora i samo wyzwanie nadały temu wartość i zadedykuję tę opowieść Tobie osobiście. Oczywiście prawdziwym wyzwaniem wcale nie była ta historia (w końcu jest to „oferta handlowa”), lecz list. Napisałaś, że w moich listach czuje się bezosobową oziębłość. No cóż, może trudno pisać inaczej w kraju, w którym tuż za oknem dwa skaliste szczyty w całym swoim majestacie wznoszą się ku niebu, a górzysty amfiteatr zamyka horyzont i staje człowiekowi na drodze. Dzisiaj wspięłam się do granicy wiecznego śniegu i napotkałam tam intensywnie żółte maki zmagające się zarówno z lodowcem, jak i z wichurą; ich odwaga mnie zawstydziła. Rozumiesz więc, że wobec tego można czuć się bezosobowo i bez znaczenia. Nie potrafię powiedzieć, ile dolomickich mil i jakie wysokości mam w nogach. Czuję się tak, jakby cały mój intelekt rozpłynął się w czystej fizycznej energii i dobrostanie. Właśnie tak człowiek powinien się czuć, jestem przekonana. Przyglądam się młodym górołazom obwieszonym linami i czekanami i myślę, że tylko oni wiedzą, jak żyć – ciekawa jestem, czy zechcesz kiedyś porzucić kulturę i uciec z Bloomsbury, i czy udasz się w podróż ze mną. Nie, skądże, nie zrobisz tego. Powiedziałam Ci swego czasu, że wolałabym pojechać do Hiszpanii z Tobą niż z kimkolwiek innym, a Ty wyglądałaś na zakłopotaną, uznałam więc, że popełniłam gafę – w rzeczy samej byłam zbyt szczera – ale to stwierdzenie jest nadal prawdziwe i nie będę usatysfakcjonowana, dopóki nie skuszę Cię do wyjazdu. Czy w przyszłym roku pojedziesz w miejsce, do którego Cyganie z całego świata pielgrzymują dla jakiejś Madonny? Zapomniałam nazwy. Ale to gdzieś nieopodal kraju Basków; zawsze chciałam tam pojechać i JADĘ w przyszłym roku. Moim zdaniem też powinnaś się wybrać. Spójrz na to, jeśli wolisz, jak na literacką wersję – według mnie w ten sposób patrzysz na wszystko, również na związki między ludźmi. O tak, lubisz ludzi bardziej głową niż sercem – wybacz, jeśli się mylę. Oczywiście muszą być wyjątki, zawsze są. Lecz ogólnie rzecz biorąc […].

Ponadto nie wierzę, że można poznać ludzi w ich własnym środowisku; poznaje się ich w oddaleniu od niego, dopiero gdy zerwą się nawet te cienkie niteczki i pajęczynki nawyków. Long Barn, Knole, Richmond i Bloomsbury. Nazbyt znajome i usidlające. Albo ja jestem w domu, a Ty jesteś obca; albo Ty jesteś w domu, a ja jestem obca; w rezultacie żadna z nas nie jest tą prawdziwą, właściwą osobą i powstaje zamieszanie. Natomiast w kraju Basków, wśród hordy zingaros, byłybyśmy w równym stopniu obce i w równym stopniu prawdziwe.

W sumie uważam, że powinnaś podjąć decyzję, pozwolić sobie na wakacje i wyjechać.

List Virginii

Monk’s House, Lewes

19 sierpnia

Czy wróciłaś, skończyłaś książkę – kiedy ją dostaniemy? A ja zawracam Ci tu głowę pytaniami.

Podobał mi się Twój osobisty list z Dolomitów. Sprawił mi wiele bólu – bez wątpienia tak jest na początkowym etapie zażyłości – bez przyjaciół, bez serca, tylko beznamiętna głowa. Nie szkodzi: bardzo podobały mi się Twoje obelgi. […]

Nie będę się rozpisywać, bo inaczej dostałabyś naprawdę osobisty list, a wtedy bym Ci się nie spodobała jeszcze bardziej, nawet bardziej niż teraz.

Ale proszę, daj mi znać, co z książką.

List Vity

Long Barn

22 sierpnia

Czyż to nie świństwo sugerować, że je zrobiłam? Przetrząsnęłam umysł, usiłując przypomnieć sobie, co też w moim liście mogło sprawić Ci wiele bólu. A może po prostu wyraziłaś się tak, żeby dać mi pstryczka? W każdym razie nie miałam takiego zamiaru, o czym zapewne wiesz. Czy zawsze myślisz to, co mówisz, lub mówisz to, co myślisz? A może z przyjemnością wprawiasz w konsternację ludzi, którzy próbują podpełznąć do Ciebie odrobinę bliżej?

Obawiam się, że moja opowieść jest wariackim przedsięwzięciem. Gdybyś kategorycznie wyznaczyła mi termin oddania książki, przepisanej na maszynie i schludnej, dostosowałabym się, bo jestem bardzo uległa. Jeśli powiesz, że musisz ją mieć w przyszłym tygodniu, będę siedziała dzień i noc, aż skończę. Jeśli powiesz „w dowolnym czasie”, nadal będę spoglądała na nią z niesmakiem raz dziennie i chowała z powrotem do szuflady, nie napisawszy ani jednego nowego słowa. Trzy czwarte książki już istnieje, a Twój list dał jej szturchańca. Proszę, wydaj nieodwołalne polecenie.

Nie spodobałabyś się jeszcze bardziej. Kochana Virginio (powiedziała, wykładając karty na stół), doskonale wiesz, że podobasz mi się bajecznie; potwierdzi to każdy z moich przyjaciół. Przypuszczam jednak, że zobojętniałaś na przejawy sympatii – choć nie, nie zobojętniałaś – cofam te słowa.

Mało brakowało, a odwiedziłabym Cię w zeszłą niedzielę, kiedy wracałam od matki z Brighton, ale pomyślałam, że nie będziesz zadowolona. Na dodatek dzień był okropny, wietrzny i deszczowy.

A teraz lepiej, żebym zajęła się tą opowieścią.

List Virginii

Monk’s House

26 sierpnia

Moje stanowisko w sprawie Twojej opowieści jest takie: jeżeli będziesz mogła dostarczyć ją do 14 września, postaramy się wydać książkę tej jesieni; jeżeli zrobisz to później, najprawdopodobniej wydamy ją nie wcześniej niż w pierwszych miesiącach następnego roku. […]

Naprawdę tak powiedziałaś – nie pamiętam dokładnie, ale chodziło o to, że stworzyłam literackie wersje wszystkich moich przyjaciół i że troszczę się o ludzi głową, a nie sercem. Powtarzam: nie pamiętam, dajmy więc sobie z tym spokój.

Vita spędziła noc z 13 na 14 września u Virginii i Leonarda, pierwszy raz odwiedzając ich w Monk’s House. Przywiozła maszynopis opowieści Seducers in Ecuador.

» Dziennik Virginii

15 września

Vita spędziła tu niedzielę, przemknęła przez wioskę swoim nowym, wielkim błękitnym austinem, którego prowadzi pewną ręką. Ubrana była w prążkowaną żółtą bluzę i duży kapelusz i miała neseser pełen srebra i koszul nocnych zawiniętych w bibułkę. Nelly [Boxall]9 stwierdziła: „Gdyby tylko ona nie była taka wysoko urodzona!”, i nie była w stanie zanieść jej gorącej wody. Mnie jednak bardzo się podoba, że ona jest wysoko urodzona, a jest; dama doskonała, pełna tego arystokratycznego blasku i odwagi, a mniej, niż się spodziewałam, dziecinna. Twarz ma jak bardzo dojrzały owoc winogrona, wąsik, odęcie; zrobi się nieco ociężała, ale na razie przechadza się na swych pięknych nogach10, w dobrze skrojonej spódnicy, i choć nieco zawstydzająca przy śniadaniu, to ma w sobie męski zdrowy rozsądek i prostotę, która odpowiada i L., i mnie. Tak, podoba mi się; mogłabym ją dołączyć na stałe do swojego orszaku; i przypuszczam, że jeśli życie pozwoli, to może być z tego jakiś rodzaj przyjaźni. Vita zabrała nas do Charleston11 – jakże świat nam wiruje – wszystko tam w blasku jej obecności wydawało się takie szare, byle jakie i źle dopasowane. Jeśli chodzi o Monk’s House, to zmienił się w zrujnowaną stodołę, a piknik odbył się na kupie śmieci.

List Virginii

Monk’s House

15 września

Bardzo podoba mi się Twoja opowieść – w istocie zaczęłam ją czytać zaraz po Twoim wyjeździe, przerwał mi Clive, na spacerze nieustannie o niej myślałam, wróciłam i dokończyłam lekturę ze szczególnego rodzaju zaciekawieniem, które, śmiem twierdzić, wiąże się z tym, że sama chciałabym coś takiego napisać. Nie wiem, czy po takim wyznaniu nie zbagatelizujesz moich pochwał, ale jestem przekonana, że stworzyłaś coś znacznie bardziej interesującego (przynajmniej dla mnie) niż dotychczas. Oczywiście nie jest to rzecz w pełni gotowa; myślę, że mogłaby być bardziej zwarta i ukierunkowana, ale w żaden sposób nie da się jej zepsuć. Wszystko jest całkiem szczere, choć nie tak dobrze wyrażone.

Bardzo się cieszę, że wydamy tę książkę, i jestem nadzwyczaj dumna i doprawdy wzruszona, przy całym moim dziecinnie ślepym uczuciu do Ciebie, że zadedykowałaś ją mnie.

List Vity

Long Barn

17 września

Od kiedy dostałam Twój list, jestem w siódmym niebie. Nie znajduję słów, by powiedzieć, jak cieszy mnie Twoja aprobata, i postaram się, żeby książka była bardziej zwarta – też czułam, że to jest potrzebne. Wszelkie sugestie chętnie przyjmę.

To urzekające, że siedzisz na młyńskich kamieniach i mówisz miłe rzeczy. Zaraz po przeczytaniu Twojego listu poczułam się jak głaskany kot. Jak widzisz, doceniam to, że żadne z Was nie jest pobłażliwym krytykiem […] ani utworów, ani ludzi.

List Virginii

Tavistock Square 52, Londyn

4 października

Właśnie wróciliśmy; i co znajduję na stoliku w salonie, jak nie list, z którego (by się usprawiedliwić, a Ciebie całkowicie zawstydzić) zacytuję fragment:

Spójrz na to, jeśli wolisz, jak na literacką wersję – według mnie w ten sposób patrzysz na wszystko, również na związki między ludźmi. O tak, lubisz ludzi bardziej głową niż sercem.

No widzisz. Przyjedź, aby uzyskać przebaczenie. Seducers in Ecuador wyglądają bardzo ładnie, trochę jak biedronka. Jedynie tytuł lekko niepokoi starszych dżentelmenów u Bumpusów12.

List Vity

Mount Street 66, Londyn

6 listopada

Byłam dziś na Tavistock Square. Weszłam na górę i nacisnęłam Twój dzwonek – zeszłam na dół i nacisnęłam Twój dzwonek. I nic, zobaczyłam tylko niegościnne ciemne schody. Więc odeszłam niepocieszona. Chciałam

a) zobaczyć Cię;

b) zapytać, czy sprzedały się jakieś egzemplarze naszego wspólnego potomka, a jeśli tak, to ile;

c) poprosić o więcej ulotek reklamowych;

d) poprosić o autograf na dwóch Twoich książkach, które właśnie kupiła moja matka;

e) uzyskać przebaczenie.

Odeszłam, nie zaspokoiwszy tych wszystkich pragnień.

Teraz wracam na swoje błota i zostanę tam do pierwszego grudnia, a potem przenoszę się do Knole.

Z drżeniem czekam na recenzje.

List Virginii

Tavistock Square 52

9 listopada

Powiększyłaś listę swoich grzechów, przychodząc tu bez telefonicznego uprzedzenia – kiedy tylko przechadzałam się po ulicach, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza; mogłam spokojnie zostać w domu, bardzo chciałam Cię zobaczyć. […]

Podpiszę tyle książek, ile lady Sackville sobie zażyczy. Nie: nie przebaczę Ci. Nie przyjechałabyś tu na jeden dzień ponownie, uprzedziwszy mnie o tym?

List Vity

Long Barn

13 listopada

Piszę w pośpiechu.

Nie będę w Londynie do grudnia, ale wtedy na wszelki wypadek zatelefonuję! Tyle że nie cierpię przeszkadzać ludziom telefonowaniem.

Dziękuję za krótki komunikat – mam nadzieję, że 430 egzemplarzy sprzeda się rewelacyjnie.

GRZECHY:

1. Powiedzenie, że V.W. patrzy na przyjaciół jak na literackie wersje.

2. Wizyta bez zapowiedzi.

Co jeszcze?

Spróbuję zadośćuczynić za to, przekazując komentarz zawarty w liście, który dzisiaj otrzymałam. Po raz drugi czytam Pokój Jakuba. Uważam, że jest to jedna z naj [lepszych] obecnie książek. Przeraża mnie. Przy niej wszystkie pozostałe są prostackie i pospolite. Własne rzeczy wydają się okropne i ordynarne.

No to masz: kadzidło do Twojej kadzielnicy.

» Dziennik Virginii

21 grudnia

To naprawdę jest hańba – aż tyle pustych stron w tym zeszycie! Wpływ Londynu na dziennik jest zdecydowanie niekorzystny! Wyobrażam sobie, że to już ostatni zeszyt. […]

Jak bardzo towarzystwo ujawnia charakter człowieka – czy raczej innych ludzi! Na przykład Roger13 z Vitą któregoś wieczoru […]. Wpływ, jaki to wywarło na Vitę, był katastrofalny. […] Jego kwakierska krew buntuje się przeciwko bogatym, winnym fluidom Vity; poza tym ona ma zwyczaj wygłaszania bezkrytycznych opinii na temat sztuki, co uchodzi w jej środowisku, ale nie w naszym. Szło bardzo opornie, póki nie zjawił się dobry stary Clive i nie zajął się uspokajaniem kochanego, starego, tępawego, arystokratycznego, zapalczywego grenadiera – Vity.