Katastrofa Challengera. Historia bohaterstwa i dramatu na krawędzi kosmosu ebook i audiobook

Dla Isli

Osoby dramatu

Siedziba główna NASA, Waszyngton

Robert FroshAdministrator NASA w latach 1977–1981

James BeggsAdministrator NASA w latach 1981–1986

William GrahamZastępca administratora

Jesse MooreZastępca administratora ds. załogowych lotów kosmicznych: szef programu promów kosmicznych w latach 1984–1986

Mike WeeksZastępca administratora ds. lotów kosmicznych – sprawy techniczne

Centrum Lotów Kosmicznych imienia Lyndona B. Johnsona, Houston, stan Teksas

Christopher Kraft jr Dyrektor centrum w latach 1972–1982

George AbbeyDyrektor ds. operacji lotniczych

Gene KranzZastępca dyrektora ds. operacji lotniczych

John YoungSzef Biura Astronautów

Arnold AldrichKierownik programu promów kosmicznych

Maxime FagetDyrektor działu inżynierii i rozwoju

Tom MoserSzef działu projektowania strukturalnego w latach 1972–1982

Dorothy „Dottie” LeeKierowniczka podsystemów aerodynamiki

Jay GreeneDyrektor lotów, Centrum Kontroli Misji

Jenny HowardInżynier systemów silników pomocniczych

Steve NesbittOdpowiedzialny za kontakt z mediami (PAO); główny komentator; Centrum Kontroli Misji, 1986

Centrum Lotów Kosmicznych imienia George’a C. Marshalla, Huntsville, stan Alabama

Wernher von BraunDyrektor centrum w latach 1960–1970

William LucasDyrektor centrum w latach 1974–1986

George HardyZastępca dyrektora ds. naukowych i inżynierii

Judson LovingoodDyrektor ds. inżynierii i napędu

Stanley Reinartz Kierownik w biurze projektów wahadłowców

Larry MulloyKierownik projektu silników rakietowych na paliwo stałe

Gene ThomasDyrektor ds. startu

Cecil HoustonKierownik rezydent w Centrum Lotów Kosmicznych imienia George’a C. Marshalla

Johnny CorlewInspektor kontroli jakości, zespół zamykający kompleks startowy

Charlie StevensonSzef zespołu ds. kontroli oblodzenia (Ice Team), wydział inżynierii

Przedsiębiorstwo Morton Thiokol, oddział Wasatch, stan Utah

Jerry MasonDyrektor generalny i wiceprezes

Cal Wiggins Zastępca dyrektora generalnego i wiceprezes

Bob Lund Wiceprezes ds. inżynierii

Joe Kilminster Wiceprezes ds. programu silników pomocniczych do rakiet kosmicznych

Allan McDonaldDyrektor projektu silników rakietowych na paliwo stałe dla promu kosmicznego

Arnie ThompsonKierownik ds. projektowania konstrukcji dla obudów silników rakietowych na paliwo stałe

Roger BoisjolyEkspert ds. naukowych, mechanika strukturalna, projekt silnika rakietowego na paliwo stałe dla promu kosmicznego

Bob EbelingKierownik ds. montażu końcowego, projekt silnika rakietowego na paliwo stałe dla promu kosmicznego

Astronauci

Joe Allen

Jim Bagian

Guion Bluford

Charles Bolden, Jr.

Manley „Sonny” Carter, Jr.

Richard „Dick” Covey

Bob Crippen

Anna Fisher

Robert „Hoot” Gibson

Frederick Gregory

Henry „Hank” Hartsfield

Frederick „Rick” Hauck

Bruce McCandless II

Ron McNair

Story Musgrave

George „Pinky” Nelson

Ellison Onizuka

Judy Resnik

Sally Ride

Francis „Dick” Scobee

Rhea Seddon

Mike Smith

James „Ox” van Hoften

Inni uczestnicy lotów kosmicznych

Jake Garn

Greg Jarvis

Christa McAuliffe

Barbara Morgan

Bill Nelson

Komisja Rogersa

William Rogers Przewodniczący

Neil Armstrong Wiceprzewodniczący

Dr Richard Feynman Fizyk, noblista

Gen. Donald Kutyna, U.S. Air Force Były szef operacji wahadłowców z ramienia Pentagonu

Wszystkie tytuły wg stanu na rok 1986 – o ile nie zaznaczono inaczej.

Prolog

Sala kontroli lotów nr 2

Centrum Lotów Kosmicznych imienia Lyndona B. Johnsona, Houston

28 stycznia 1986 r., 8:30

Kawa jak zwykle była paskudna: gorzka i słaba, w kolorze herbaty; prawie na pewno nie nadawała się do picia1. Mimo wszystko napełnił kubek, wrócił do konsoli i podpiął słuchawki z mikrofonem. To miał być długi poranek.

Steve Nesbitt wcześnie pojawił się w pracy. Sprawdził najnowsze prognozy pogody dla przylądka Canaveral, a potem poszedł obok stawów z kaczkami do Budynku 30, gdzie wjechał windą na trzecie piętro, do Mission Control (Centrum Kontroli Misji). Na podstawie tego, co widział w telewizji, dzisiejszy start wydawał się bardzo mało prawdopodobny: na Florydzie było bardzo zimno, z elementów wieży startowej zwisały półmetrowe sople. Wszystko wskazywało na to, że misja promu kosmicznego oznaczona jako 51-L po raz kolejny się opóźni.

Nesbitt pracował w dziale public affairs NASA od ponad pięciu lat. Był na miejscu podczas triumfalnego pierwszego startu promu kosmicznego w 1981 roku, pomagając odpowiadać na setki pytań prasy i mediów z całego świata. Od tego czasu stał się głównym sprawozdawcą Mission Control – komentował na żywo z Houston prawie każdy z 24 lotów wahadłowców. Mimo to wciąż odczuwał zdenerwowanie.

Odpowiedzialność za tłumaczenie przytłaczającego żargonu i skrótów używanych przez inżynierów NASA i astronautów na język zrozumiały dla opinii publicznej rozpoczynała się od komentarza w czasie odliczania przed startem, który rozbrzmiewał z głośników na przylądku Canaveral. Później, gdy odliczanie dochodziło do zera, a rakieta startowała, Nesbitt komentował wszystko, co się działo. Nie miał żadnego scenariusza, a wiedział, że jego słowa trafiają na żywo do każdego, kto ogląda start w telewizji – czy to w trzech ogólnokrajowych sieciach, czy na niedawno uruchomionym kanale kablowym CNN, czy za pośrednictwem dedykowanego kanału satelitarnego NASA. Musiał więc polegać na własnej „liście wydarzeń”, zawierającej wszystkie najważniejsze etapy wznoszenia się wahadłowca na orbitę okołoziemską – od powolnego obrotu po opuszczeniu platformy startowej do momentu wyłączenia głównych silników na skraju przestrzeni kosmicznej.

Wyciszone otoczenie pomieszczenia kontroli lotów2 zostało zaprojektowane tak, aby każdy z kontrolerów mógł się skupić na własnych zadaniach; dopiero niedawno obok konsoli dyrektora lotu zamontowano telewizor, na którym można było obserwować wahadłowiec w locie. Nesbitt rzadko miał czas, by patrzeć na ekran3, bo skupiał się na konsoli przed sobą. Miał na niej dostęp do informacji o statku kosmicznym w czasie rzeczywistym: na swoim zestawie słuchawkowym mógł słuchać dziesiątek komunikatów wymienianych między grupami inżynierów NASA i kontrolerami lotu w wewnętrznej sieci komunikacyjnej; na dwóch czarno-białych monitorach widział dane telemetryczne przesyłane z wahadłowca z powrotem na Ziemię – aktualizowane co sekundę kolumny liczb, opisujące każdy z tysięcy parametrów technicznych istotnych podczas lotu.

Nesbitt miał do wyboru ponad 70 takich kanałów informacyjnych, ale dwa z nich były dla niego najważniejsze: „Procedury operacyjne lotu” – dane na temat wydajności silników wahadłowca – oraz „Trajektoria”, kanał informujący o prędkości, wysokości i odległości od celu. Choć każdą potrzebną informację miał na wyciągnięcie ręki, nadal stresował się koniecznością komentowania wszystkiego na żywo, toteż często ćwiczył. Poważnie traktował swoje obowiązki i nie znosił, gdy inni komentatorzy używali kwiecistego języka w stylu hollywoodzkich specjalistów od PR. Chciał mówić prosto i zrozumiale.

Tym razem jednak Nesbitt z zadowoleniem przyjąłby kolejne opóźnienie lotu: był w złej formie z powodu przeziębienia, które złapał poprzedniego dnia, bolało go gardło i nie był pewien, czy zdoła mówić przez cały czas lotu promu na orbitę bez nadwerężenia głosu i chrypki. Czekał w ciszy na swoją kolej: na moment zapłonu silników wahadłowca i gigantycznych rakiet nośnych na paliwo stałe; czekał, aż sprawozdawca pracujący na przylądku Canaveral ogłosi, że Challenger opuścił wieżę startową.

Była niemal dokładnie 11:38, kiedy Nesbitt zobaczył, że cyfry na jego ekranie zaczynają się zmieniać. Kilka sekund później wcisnął przycisk na mikrofonie i zaczął mówić:

– Obrót potwierdzony. Challenger leci teraz w pozycji odwróconej.

Przy sąsiedniej konsoli lekarka wojskowa nadzorująca misję od strony medycznej, ubrana w pełny mundur marynarki wojennej, uważnie wpatrywała się w duży telewizor po drugiej stronie pomieszczenia. Cały start wyglądał po prostu idealnie. Challenger był w powietrzu niecałe pół minuty, kiedy Nesbitt podał kolejny komunikat:

– Silniki zaczynają zmniejszać moc do 94 procent – powiedział. – Normalna moc przez większą część lotu wynosi 104 procent. Na chwilę zmniejszymy moc do 65 procent.

Siedząca obok lekarka obserwowała wahadłowiec wzbijający się coraz wyżej w stronę chmur wiszących nad Atlantykiem. Nesbitt nadal wpatrywał się w monitory.

– Prędkość 2257 stóp na sekundę – mówił. – Wysokość 4,3 mili morskiej. Downrange distance 3 mile morskie*.

Liczby sugerowały, że wszystko jest w porządku. Sześćdziesiąt osiem sekund po starcie Nesbitt ogłosił kolejny ważny punkt z leżącej przed nim listy.

– Silniki zwiększają ciąg. Trzy silniki pracują obecnie z mocą 104 procent.

Trzy metry od niego siedzący w kolejnym rzędzie konsol astronauta Richard Covey potwierdzał waśnie tę zmianę z dowódcą wahadłowca:

– Challenger, pełna moc.

– Przyjąłem, pełna moc.

Lot trwał już minutę i dziesięć sekund.

Cztery sekundy później Nesbitt usłyszał w słuchawkach głośne trzaski.

Lekarka obok niego zobaczyła, jak Challengeraprzesłania wielka kula pomarańczowo-białych płomieni.

– Co to było? – zapytała.

Ale Nesbitt wciąż wpatrywał się w monitory.

– Jedna minuta, piętnaście sekund. Prędkość 2900 stóp na sekundę – mówił. – Wysokość dziewięć mil morskich. Downrange distance siedem mil morskich**.

A potem podniósł głowę i podążył za wzrokiem lekarki, wbitym w ekran telewizora. Stało się coś strasznego. Po Challengerze ani śladu – w miejscu, gdzie się przed chwilą znajdował, widać było tylko błyskawicznie rosnącą kulę ognia i smugi spalin pozostawiane przez dwie rakiety wspomagające, skręcające w przeciwnych kierunkach. Konsola Nesbitta nie dostarczała żadnych wiadomości: strumienie danych zatrzymały się w miejscu. Wokół niego siedzieli oszołomieni i zaszokowani kontrolerzy lotu. Nikt nic nie mówił.

Nesbitt wiedział, że musi coś powiedzieć, ale nie miał żadnych informacji na temat tego, czego właśnie był świadkiem. Jego umysł pracował na najwyższych obrotach. Myślał o swojej odpowiedzialności wobec opinii publicznej, wobec rodzin astronautów. Przypomniała mu się sytuacja sprzed niemal pięciu lat, kiedy doszło do zamachu na prezydenta Reagana: Dan Rather, prezenter wiadomości stacji telewizyjnej CBS, ogłosił wtedy, że zginął sekretarz prasowy Białego Domu, James Brady; później okazało się, że Brady, choć kula trafiła go w głowę, przeżył. Nesbitt nie chciał popełnić podobnej pomyłki.

Chwila ciszy ciągnęła się już pół minuty. Bolesna, martwa cisza wypełniła obieg informacji NASA i trwała całą wieczność. Na ekranach telewizorów biała chmura dryfowała z wiatrem; szczątki i odłamki opadały w kierunku powierzchni oceanu. Dyrektor lotu na próżno usiłował uzyskać jakiekolwiek odpowiedzi od członków swojego zespołu.

Minęło 41 sekund, zanim Steve Nesbitt ponownie się odezwał:

– Kontrolerzy lotu bardzo uważnie analizują sytuację – powiedział, a jego głos był płaski i beznamiętny. – Najwyraźniej mamy do czynienia z poważną awarią.

1 Steve Nesbitt, wywiad autora, 7 kwietnia 2021 r.; wizyta autora w Budynku 30 z Nesbittem, 27 stycznia 2023 r.; William Harwood, Timeline of Challenger’s Final Flight, CBS News, https://www.cbsnews.com/network/news/space/home/memorial/51l.html; STS-51L-Launch Flight Directors Loop, wideo w serwisie YouTube, 28 stycznia 1986 r., https://www.youtube.com/watch?v=H3SYYrKxHD8.

2 Dick Covey, wywiad autora, 13 grudnia 2021 r.; Covey, OHI-J, Jennifer Ross-Nazzal, 15 listopada 2006, 27.

3Nesbitt, wywiad autora; STS-51L-Launch Flight Directors Loop.

Część pierwsza Ostatni człowiek na Księżycu

1Ogień w kompleksie startowym nr 34

Martha Chaffee była właśnie w kuchni1, gdzie robiła hot dogi na kolację dla dzieci, kiedy przez okno zobaczyła stojącego przed frontowymi drzwiami Michaela Collinsa; dokładnie w tym momencie zrozumiała, że została wdową. Astronauci i ich rodziny tworzyli niewielką, zwartą społeczność – mieszkali obok siebie w dzielnicy, którą zwali żartobliwie „Togethersville”*. Tego dnia kilka żon astronautów zgromadziło się w salonie należącego do Chaffeech domu z żółtej cegły przy Barbuda Lane. Ktoś wspominał o jakimś wypadku, ale z początku nic nie wskazywało na to, żeby Martha miała się czym niepokoić: samochody stojące na ulicy mogły być po prostu częścią normalnego piątkowego popołudnia, kiedy ludzie kończyli pracę i wracali do domów. Poza tym choć mąż Marthy, Roger, brał udział w jakichś ćwiczeniach na przylądku Canaveral, nie był przewidziany do udziału w locie. A jednak teraz przed jej drzwiami stał Michael Collins, sam, z poważną miną. Powód mógł być tylko jeden.

– Wiem, Mike – powiedziała Martha, kiedy otworzyła drzwi. – Ale i tak musisz mi to powiedzieć.

Odwróciła się, a Collins w ciszy ruszył za nią przez wąski przedpokój. W salonie, gdzie jej dwójka dzieci oglądała telewizję, ktoś wyłączył odbiornik, zanim zaczęły się wiadomości. Był 27 stycznia 1967 roku.

***

Trzydziestojednoletni Roger Chaffee2 był najmłodszym i najmniej doświadczonym z trzech astronautów wyznaczonych do załogi Apollo 1, pierwszego załogowego lotu w ramach nowego programu NASA – programu, którego ostatecznym celem miało być lądowanie człowieka na Księżycu. Ciemnowłosy, przystojny Chaffee był astronautą niecałe trzy lata i jeszcze czekał na swój pierwszy lot w kosmos. Status nowicjusza podkreślały dziecinna twarz i drobna budowa ciała. Droga jego kariery była niemal archetypiczna: niegdyś był harcerzem, wcześnie złapał bakcyla związanego z lotnictwem, razem z ojcem – znanym pilotem – budował modele samolotów. Skrupulatny i pracowity, skończył studia inżynierskie na Purdue University, później sam został pilotem lotnictwa marynarki wojennej. Jeszcze na studiach poznał Marthę, królową zjazdu absolwentów college’u; wkrótce został jej oddanym mężem, sam opracował projekt ich domu w Houston, a w wolnych chwilach relaksował się, konstruując strzelby i robiąc do nich amunicję, której następnie używał w czasie weekendowych wypraw myśliwskich. Dowódca misji Apollo 1, doświadczony astronauta Gus Grissom – drugi Amerykanin w kosmosie, niski, prostolinijny 40-latek, pilot doświadczalny, znany z tego, że lubił wypić i był kobieciarzem – określał Rogera jako „wspaniałego chłopaka”. W ciągu tych kilku miesięcy, jakie spędzili na wspólnym treningu, młodszy mężczyzna okazywał podziw dla doświadczonego dowódcy, między innymi naśladując charakterystyczną mowę ciała Grissoma i jego soczyste słownictwo; było to na tyle osobliwe, że koledzy często mu z tego powodu dokuczali. Trzecim członkiem załogi był starszy pilot Ed White, także doświadczony astronauta i zapalony sportowiec, którego wizerunek odcisnął się w pamięci całego narodu, kiedy jako pierwszy Amerykanin odbył „kosmiczny spacer”, opuszczając kapsułę Gemini IV nad Pacyfikiem, połączony z nią jedynie błyszczącą pępowiną, która dostarczała mu tlen.

W czasie gdy Chaffee, White i Grissom dowiedzieli się, że zostali wyznaczeni do misji Apollo 1 – w ramach której mieli spędzić 14 dni na orbicie okołoziemskiej, sprawdzając działanie wielu nowych, skomplikowanych systemów skonstruowanych na potrzeby przyszłej wyprawy na Księżyc i z powrotem – wyścig kosmiczny między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim wywoływał coraz większe emocje. W maju 1961 roku3, kiedy prezydent Kennedy ogłosił, że przed końcem dekady Amerykanie wyślą człowieka na Księżyc, niedawno utworzona Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (National Aeronautics and Space Administration, NASA) nie zdołała jeszcze nawet wysłać człowieka na orbitę okołoziemską, a tymczasem doświadczała kolejnych upokarzających porażek z rąk Rosjan. Zaledwie miesiąc wcześniej pierwszy człowiek znalazł się na orbicie – i był nim radziecki kosmonauta Jurij Gagarin.

Jednak w ciągu kolejnych pięciu lat stale rosnąca liczba naukowców, inżynierów i techników zaangażowanych w eksperymentalny projekt inżynieryjny na bezprecedensową skalę dokonała serii przełomów, dzięki którym NASA zdołała zniwelować opóźnienie w stosunku do radzieckiego programu kosmicznego. W lutym 1962 roku John Glenn jako pierwszy Amerykanin trafił na orbitę okołoziemską – on i sześciu pozostałych astronautów programu Mercury zostali uznani za bohaterów narodowych. W czerwcu 1965 roku Ed White odbył swój niezwykły spacer kosmiczny, a w grudniu tego samego roku załogi Gemini VI i Gemini VII dokonały pierwszego w historii spotkania na orbicie. W czerwcu 19664 roku trójnoga, w pełni automatyczna sonda kosmiczna Surveyor 1 jako pierwszy amerykański pojazd w sposób kontrolowany wylądowała na Księżycu, skąd przesłała do Centrum Kontroli Misji w Houston ponad 11 tysięcy zdjęć. Perspektywa wysłania na Księżyc misji załogowej nie wydawała się już poza zasięgiem NASA – wciąż jednak pozostawała ogromna liczba trudności i przeszkód, które trzeba było pokonać, aby wysłać człowieka na Srebrny Glob i bezpiecznie sprowadzić go z powrotem. Do upływu terminu wyznaczonego przez Kennedy’ego pozostały zaledwie trzy lata, tymczasem technologie niezbędne do osiągnięcia tego celu – potężne rakiety Saturn V, kapsuły Apollo zdolne bezpiecznie przewieźć trzyosobową załogę przez ponad 400 tysięcy kilometrów przestrzeni kosmicznej i delikatny, przypominający owada lądownik, który miał umożliwić ludziom dotarcie na powierzchnię Księżyca – były dopiero w fazie projektowania lub budowy. Kolejne etapy procesu wiązały się z kolejnymi problemami…

Kiedy lato 1966 roku zbliżało się ku końcowi5, Chaffee, Grissom i White polecieli do Kalifornii, aby wziąć udział w spotkaniu z głównymi inżynierami NASA i firmy North American Aviation, która miała zbudować ich statek kosmiczny – jednej z tysięcy prywatnych korporacji wynajętych przez rząd do projektowania i produkcji sprzętu na potrzeby programu księżycowego. Spotkanie odbyło się w niskim, kamiennym budynku położonym pośród rozległego kompleksu hangarów i pomieszczeń przemysłowych w fabryce firmy w Downey, 16 kilometrów na wschód od międzynarodowego lotniska w Los Angeles. Konferencja – formalnie określana jako Customer Acceptance Readiness Review (dosł. przegląd gotowości do akceptacji przez klienta) – miała być ostatnim krokiem przed wysłaniem przez North American kapsuły załogowej Apollo na Florydę w celu przekazania jej NASA. Prace posuwały się powoli, a końcowe testy kapsuły nie zostały jeszcze zakończone. Jednak Joe Shea, który zarządzał programem statku kosmicznego Apollo, powiedział wszystkim, że i tak zamierza przeprowadzić przegląd. Shea – arogancki, charyzmatyczny menedżer, a zarazem wybitnie utalentowany inżynier systemów – został zatrudniony kilka lat wcześniej jako ktoś, kto potrafi zarządzać, a jednocześnie rozumie najdrobniejsze szczegóły eksperymentalnej technologii: miał pomóc zintegrować liczne nieustannie zmieniające się części programu księżycowego. Uwielbiał gry słowne, zawsze nosił czerwone skarpetki i był bezgranicznie oddany sprawom zawodowym – szybko zdobył uznanie swoich pracowników i stał się niemal symbolem NASA, podobnie jak niemiecki naukowiec, specjalista od rakiet, Wernher von Braun, ojciec amerykańskiego programu kosmicznego.

Lista nawracających problemów kapsuły – znanej jako Spacecraft 012 – w której polecieć mieli Chaffee, Grissom i White, była długa, a załoga dokładnie zapoznała się z jej wadami podczas poprzednich wizyt w fabryce w Downey. Wielu astronautów było nie tylko świetnymi pilotami, ale także doświadczonymi specami technicznymi z zaawansowanymi kwalifikacjami w dziedzinie inżynierii lotniczej i mechaniki lotów kosmicznych. Od samego początku zdawali sobie sprawę, że oddają swoje życie w ręce rządowych kontrahentów, którzy często wymyślali technologię podróży kosmicznych na bieżąco. Słynna była pewna wypowiedź Alana Sheparda, pierwszego Amerykanina w kosmosie. Zapytany, o czym myślał, przygotowując się do startu na pokładzie rakiety Mercury-Redstone, odpowiedział: „O tym, że każda część statku została zbudowana przez oferenta, który zaproponował najniższą cenę”6.

Teraz wszyscy astronauci biorący udział w programie Apollo byli zaangażowani w pomoc w opracowywaniu zmian projektowych i poprawek sprzętu, który miał ich zabrać na Księżyc. Gus Grissom rzadko spuszczał z oczu Spacecraft 0127: syn Grissoma, Mark, szacował, że w ciągu całego 1966 roku jego ojciec spędził w domu z rodziną nie więcej niż 18 dni. Prywatnie dowódca Apollo 1 był głęboko zaniepokojony tym, co zobaczył w Downey: kiepskim projektem i tandetnym wykonaniem kapsuły. Astronauci mieli wrażenie, że połowa pracowników kalifornijskiej fabryki jest sumienna i skrupulatna, ale druga połowa raczej niedbała i niekompetentna. Roger Chaffee rzucił wyzwanie inżynierom z North American i sam naszkicował możliwe rozwiązania w przypadku wykrytych usterek. Niestety – niektóre z najpoważniejszych problemów trapiących statek były uporczywe i wyjątkowo trudne do rozwikłania8. Układ kontroli środowiska, który odpowiadał za dostarczanie tlenu i utrzymywanie odpowiedniej temperatury wewnątrz kapsuły, był podatny na wycieki roztworu glikolu etylenowego i zapalił się już podczas jednego z testów. Grube wiązki przewodów elektrycznych, które wiły się, przebiegając przez wnętrze statku kosmicznego, okazały się źle zainstalowane, a ich izolacja często się strzępiła, zwiększając ryzyko iskrzenia i zwarć wewnątrz kabiny. Główny właz był składającą się z trzech warstw niezgrabną konstrukcją, która otwierała się do wewnątrz ciasnego kokpitu, a w dodatku – w przeciwieństwie do wcześniejszych rozwiązań z kapsuł w programach Mercury i Gemini – w sytuacji awaryjnej nie dało się jej odrzucić za pomocą ładunków wybuchowych. Zamiast tego Ed White, leżący pośrodku trzech leżanek dla załogi, musiał sięgnąć za głowę i użyć uchwytu zapadkowego do obsługi mechanizmu zabezpieczającego sześć zatrzasków utrzymujących właz w pozycji zamkniętej. Nawet w idealnych warunkach otwarcie włazów i wydostanie się ze statku kosmicznego zajmowało trzem osobom od 40 do 70 sekund9. Niemal wszyscy astronauci programu Apollo byli bardzo krytyczni wobec takiej konstrukcji i starali się wymóc zastąpienie jej czymś, co można by szybko i łatwo otworzyć od wewnątrz. Joe Shea odmówił.

– Za dużo pieniędzy, za mało czasu – powiedział.

Prowadząc przegląd gotowości dotyczący Spacecraft 01210, Shea był otoczony przy stole konferencyjnym przez załogę, kierownictwo North American i kolegów z NASA, w tym projektanta statku kosmicznego Maxa Fageta, dyrektora ds. operacji lotniczych Chrisa Krafta i kilkunastu urzędników z Houston. Sam sprawiał wrażenie optymistycznego i niefrasobliwego. Jego przemowę przerywały żarty i śmiech. Główne problemy statku kosmicznego nie znalazły się w porządku obrad, dyskusja skupiła się na szeregu drobnych usterek lub kwestiach, które zostały omówione wcześniej. Mimo to spotkanie trwało sześć godzin. W pewnym momencie, już pod koniec dnia, uwagę wszystkich zwróciła kwestia łatwopalnych materiałów w kokpicie. Od początku programu kosmicznego astronauci używali nylonowej siatki i rzepowych pasków przyklejonych do ścian statku kosmicznego, aby przechowywać listy kontrolne i elementy wyposażenia, które w przeciwnym razie mogłyby się dostać pod leżanki lub unosić w powietrzu w stanie nieważkości. Kabina statku Spacecraft 012 nie stanowiła wyjątku: było w niej pełno rzepów, umieszczonych tam na prośbę Grissoma, White’a i Chaffeego. Niestety wszystkie te materiały były łatwopalne. Inżynierowie NASA od dawna się tym martwili, i to nie tylko ze względu na ryzyko wybuchu pożaru w przestrzeni kosmicznej (nikt nie wiedział, jak będą się zachowywać płomienie przy zerowej grawitacji, a próby opracowania sprawnej gaśnicy do użytku na orbicie spełzły na niczym), ale także dlatego, że atmosfera kokpitu składała się z czystego tlenu, którego ciśnienie podczas startu wynosiło ponad 110 kilopaskali, czyli nieco ponad jedną atmosferę.

W kapsułach kosmicznych NASA od czasów programu Mercury zamiast mieszanki tlenu i azotu przypominającej powietrze atmosferyczne używano czystego tlenu – ze względów zarówno inżynieryjnych, jak i medycznych. Projektanci uważali, że sprzęt niezbędny do stworzenia mieszanego środowiska gazowego jest zbyt ciężki i skomplikowany, by wysyłać go w kosmos. Z kolei lekarze obawiali się, że astronauta oddychający azotem i tlenem może doświadczyć choroby dekompresyjnej, jeśli na orbicie kapsuła straci ciśnienie w kabinie. I choć w czystym tlenie ogień rozprzestrzenia się szybciej i gwałtowniej niż w powietrzu, początkowo ryzyko wydawało się możliwe do opanowania. Prowizoryczne, przybliżone obliczenia sugerowały, że jednoosobowe kapsuły programu Mercury były tak małe, że wybuchający w nich ogień spaliłby dostępne zapasy tlenu w ciągu kilku sekund, a następnie sam by zgasł. Jednak trzyosobowa kabina Apollo była prawie sześć razy większa niż kapsuły Mercury’ego, co odpowiednio zwiększało ryzyko związane z pożarem. Początkowo wykonawcy z North American planowali użyć atmosfery mieszanej, lecz ówczesny szef programu statków kosmicznych NASA nie zgodził się na to, nalegając ponownie na użycie czystego tlenu. Doszło nawet do bardzo gorącego spotkania, podczas którego skonfrontował się on ze swoim odpowiednikiem w firmie North American. Obaj menedżerowie zaczęli na siebie krzyczeć, aż w końcu urzędnik NASA zakończył kłótnię:

– Jesteś wykonawcą – powiedział. – Robisz, co ci każą. Kropka11.

Agencja zdawała sobie sprawę z potencjalnych konsekwencji tej decyzji. W lipcu 1963 roku w wewnętrznym dokumencie NASA stwierdzono, że w testach w atmosferze czystego tlenu „zaobserwowano, że w płomieniach staje wiele normalnie niepalnych materiałów, nawet ludzka skóra”. Jednak w złożonej sieci kompromisów inżynieryjnych niezbędnych do zbudowania w prawie niemożliwym terminie kapsuły wystarczająco lekkiej i praktycznej, aby zabrać trzech ludzi na Księżyc bez nadmiernego narażania życia załogi, uznano to za „akceptowalne ryzyko”12. Plan na wypadek awarii i problemów, nakreślony w dokumencie z 1963 roku, był prosty: „Pożary w statku kosmicznym muszą być wykluczone za wszelką cenę”.

Przepisy13 dotyczące materiałów łatwopalnych w kokpicie Apollo 1 były bardzo wymagające: żaden z tych materiałów nie mógł znajdować się w odległości mniejszej niż cztery cale (ok. 10 cm) od potencjalnego źródła zapłonu; dotyczyło to niemal 25 kilometrów problematycznego okablowania, 640 przełączników, wskaźników, komputerowych elementów sterujących i wyłączników, które wypełniały kapsułę. Kiedy ta kwestia została poruszona14 w czasie spotkania Readiness Review w Downey, Joe Shea zaangażował się w kilkuminutową wymianę zdań z inżynierami z North American, a potem powtórzył zasady i nakazał im:

– Sprawdźcie cały ten cholerny statek i usuńcie wszystkie rzepy i wszystko to, co mogłoby podsycić potencjalny pożar.

Drobna, łatwa do rozwiązania kwestia…

Gdy spotkanie dobiegało już końca15, o głos poprosił Gus Grissom, który z dużej koperty wyciągnął dwie odbitki fotografii. Przedstawiała ona jego, Chaffeego i White’a siedzących przy małym stoliku, na którym spoczywał model kapsuły Apollo. Patrzący na model trzej astronauci pochylali głowy i składali dłonie, jakby modlili się o pomoc do siły wyższej. Grissom wręczył jedną z odbitek na pamiątkę dyrektorowi North American Space Division.

– Mamy też fotkę dla Joego Shea – powiedział. – Joe poradził nam, abyśmy ćwiczyli wszystkie procedury awaryjne z religijnym oddaniem. Tak więc robimy.

Wszyscy zgromadzeni w sali zaczęli się śmiać. Grissom podał zdjęcie na drugą stronę stołu. Shea zobaczył, że odbitka była podpisana przez całą trójkę astronautów, którzy dodali także przesłanie od siebie: „Nie chodzi o to, że ci nie ufamy, Joe – tym razem jednak postanowiliśmy zwrócić się do kogoś wyżej…”.

***

Na początku 1967 roku Joe Shea był już niemal celebrytą. Coraz częściej zapraszano go do wygłaszania publicznych przemówień i wykładów, często był widywany u boku prezentera wieczornych wiadomości CBS, Waltera Cronkite’a. Teraz redaktorzy magazynu „Time” przygotowywali o nim duży artykuł, którego publikacja miała się zbiec w czasie ze startem pierwszej załogowej misji Apollo. Ale statek kosmiczny wciąż nie był gotowy! Przybył już, zgodnie z harmonogramem16, z fabryki North American w Downey na przylądek Canaveral, lecz jego budowa nie była jeszcze ukończona; razem z pojazdem pojawiły się części zapasowe i mnóstwo sprzętu, który trzeba było zamontować, a także długa lista testów, które powinny być przeprowadzone w Kalifornii, ale nie zostały dokończone. Układ kontroli środowiska nadal sprawiał problemy, grożąc poważnym opóźnieniem startu. Moduł serwisowy, w którym znajdował się główny silnik statku kosmicznego, został uszkodzony podczas testów. Rzepów i nylonowych siatek zamontowanych w kabinie przez astronautów nie usunięto zgodnie z instrukcjami Joego Shea, przeciwnie: było ich więcej niż kiedykolwiek.

Na początku października17 Shea dostał list od Hilliarda Paige’a, członka kierownictwa działu rakiet i przestrzeni kosmicznej w koncernie General Electric, doradzającego NASA w kwestiach bezpieczeństwa statków kosmicznych. Paige był niedawno świadkiem przeprowadzonego przez jednego z pracowników testu spalania próbek taśm rzepowych w środowisku czystego tlenu. Z przerażeniem obserwował, jak materiał zapalił się w mgnieniu oka i został błyskawicznie pochłonięty przez płomienie. Technik powiedział Paige’owi, że próbował zgłosić tę kwestię do NASA, ale nikt nie zwrócił na nią uwagi. Paige jasno wyraził swoje obawy: „Nie sądzę, by technicznie rozsądne było nadmierne kierowanie się historią sukcesów naziemnych oraz lotów w programach Mercury i Gemini w środowisku stuprocentowego tlenu – napisał. – Pierwszy pożar w statku kosmicznym może mieć fatalne skutki”.

Shea przekazał tę sprawę swojemu zastępcy, który – zasypany mnóstwem innych problemów związanych z programem – potrzebował aż siedmiu tygodni na odpowiedź, ale w końcu zapewnił szefa, że nowo ukończone oceny ryzyka wskazują, iż nie ma się czym martwić. Wtedy Shea wysłał Paige’owi list, w którym poinformował go, że inżynierowie NASA pracują nad tą kwestią, i załączył kopię nowej oceny; w odręcznym postscriptum ujawnił jednak własne obawy: „Problem jest niełatwy – napisał. – Sądzimy, że mamy wystarczający margines, by nie dopuścić do wybuchu pożaru, jeśli jednak do niego dojdzie, będziemy mieli problemy”.

Tymczasem w miarę zbliżania się daty startu Gus Grissom coraz bardziej irytował się18 stanem statku Spacecraft 012, a także symulatora lotu, na którym on i załoga mieli trenować. Martwił się, że astronauci i technicy są rozkojarzeni, za bardzo się spieszą ze startem, zaniedbując podstawowe kwestie dotyczące bezpieczeństwa. Dla prawie wszystkich osób zaangażowanych w projekt osób stawało się oczywiste, że pojazd Apollo 1 po prostu nie jest gotów do lotu; jak stwierdził jeden z urzędników NASA: „Gdyby Spacecraft 012 był koniem, trzeba by go było zastrzelić”19. Grissom czuł jednak20, że wszyscy są obojętni na jego ostrzeżenia. Zarówno menedżerowie NASA, jak i astronauci dali się porwać – jak później uznano – „gorączce startu”: desperacko dążyli do dotrzymania terminów i harmonogramu niezależnie od problemów, w przekonaniu, że jeśli po prostu będą robić swoje, zdołają „po drodze” naprawić wszystkie usterki. Takie podejście sprawdzało się w zakończonych triumfem programach Mercury i Gemini, które – pomimo kilku naprawdę ryzykownych sytuacji – przebiegły bez jakiegokolwiek poważnego wypadku. A teraz, gdy wyznaczony termin udanego lądowania na Księżycu był coraz bliższy, „gorączka startu”21 dawała się we znaki bardziej niż kiedykolwiek. Kiedy John Young, przyjaciel Grissoma, również astronauta, zapytał dowódcę misji, dlaczego nie stawia ostrzej sprawy kiepskiego okablowania wewnątrz kapsuły Apollo, Grissom powiedział bez ogródek: „Jeśli coś o tym powiem, zwolnią mnie”22.

Pod koniec listopada 1966 roku23 kolejne problemy ze statkiem spowodowały przesunięcie daty startu misji Apollo 1 na nowy rok; NASA ogłosiła, że także kolejne misje ulegną opóźnieniu, a jedna z nich została w ogóle odwołana. Publicznie Grissom nie wyrażał głośno swoich obaw dotyczących pierwszego załogowego lotu Apollo. W cyklu wywiadów telewizyjnych na koniec roku, które miały pomóc NASA w budowaniu publicznego poparcia dla programu kosmicznego, zapewniał, że misja jest na dobrej drodze; dopiero odpowiedź na pytanie o to, co składa się na udany lot, zasugerowała jego prawdziwe odczucia: „Jeśli chodzi o nas, to sukcesem będzie, jeśli cała nasza trójka wróci”24. Większość słuchających uznała to za żart.

Zbliżało się Boże Narodzenie25 i astronauci pojechali na święta do swoich rodzin w Houston. Roger Chaffee dowiedział się, że wspaniała świąteczna iluminacja, którą stworzył przed własnym domem – zwieńczona wizerunkiem Świętego Mikołaja i jego reniferów galopujących po dachu – zdobyła pierwszą nagrodę Nassau Bay Garden Club. W dniu Bożego Narodzenia Martha dostała od niego w prezencie specjalną przypinkę misji Apollo, którą wraz z kolegami zaprojektowali jako pamiątkę ich lotu. Astronauci chcieli zabrać przypinki w kosmos, a potem dać je żonom po powrocie na Ziemię, ale zabrakło im cierpliwości i zamiast tego wręczyli je jako prezenty świąteczne. Jeszcze przed Nowym Rokiem zaprojektowali nowe pamiątki, które miały z nimi polecieć, a potem trafić w ręce ich żon – złote zawieszki, maleńkie repliki statku kosmicznego Apollo 1. Każda z nich była jedyna w swoim rodzaju: zawierała diamencik, który wskazywał miejsce członków załogi wewnątrz kapsuły – Grissom po lewej, White w środku, Chaffee po prawej.

***

27 stycznia 1967 roku, krótko przed pierwszą po południu, trójka astronautów wyszła z windy na pomalowaną na szkarłatny kolor wieżę wyrzutni kompleksu startowego 34, by rozpocząć ćwiczebne odliczanie, pełną próbę generalną startu Apollo 1, znaną jako „test odłączenia”. Sześćdziesiąt metrów pod nimi nowo ukończone drogi dojazdowe rozrastającego się kompleksu startowego na przylądku Canaveral ciągnęły się w kierunku nakrytego kopułą betonowego budynku kontroli startu26, a potem dalej w stronę oceanu. Atlantyk lśnił turkusowo w ostrym świetle florydzkiego słońca.

NASA wybrała to miejsce27 jako punkt startowy misji księżycowej niemal sześć lat wcześniej i od tego czasu Centrum Kosmiczne Johna F. Kennedy’ego błyskawicznie wyrosło na dzikich wcześniej terenach. Wieże startowe stały na przylądku, którego nazwa posłużyła za przydomek całego centrum**, gdzie wąski pas piaszczystych plaż i smaganych oceanicznym wiatrem zarośli wcina się w ocean na 55 kilometrów; większość obiektów Centrum Kosmicznego znajdowała się na zachodzie, między rzekami Banana i Indian, na słonych bagnach Merritt Island. Budynki, w których astronauci programu Apollo przygotowywali się do wyruszenia w księżycową podróż, stanęły na 88 tysiącach akrów podmokłych terenów nawiedzanych przez roje komarów i na lagunach pełnych aligatorów. Stały tam: centrum operacyjne (Operations Building), budynek z sypialniami i przebieralnią dla załóg (Checkout Building), hala montażowa, w której składano rakiety Saturn (Vehicle Assembly Building), i wreszcie kanciasty, modernistyczny budynek Centrum Kontroli Startu (Launch Control Center). Odległa i niegościnna lokalizacja została starannie wybrana przez inżynierów agencji: z przybrzeżnych stanowisk startowych statki kosmiczne leciały na wschód nad Atlantykiem, z dala od zamieszkanych terenów; bliskość równika sprawiała, że masywne rakiety dzięki ruchowi obrotowemu Ziemi dostawały dodatkowy impuls pomagający im w ucieczce przed grawitacją***. Natura jednak niechętnie poddawała się postępom ery kosmicznej: Korpus Inżynieryjny Armii Stanów Zjednoczonych potrzebował trzech lat i ogromnych ilości środków owadobójczych, aby uczynić ten obszar „biologicznie niezdatnym” dla komarów. Fundamenty olbrzymiej montażowni (Vehicle Assembly Building), wystarczająco dużej, aby pomieścić piramidę Cheopsa, zostały zakotwiczone w gruncie przez tysiące stalowych rur wbitych w skałę macierzystą niemal 50 metrów pod powierzchnią. Miało to ustabilizować przypominającą pudełko konstrukcję na wypadek silnych wiatrów. Subtropikalna pogoda bywała nieprzewidywalna28: latem występowały tu gwałtowne burze, a czasami huragany; zimą gęste mgły spowijały czasem bez ostrzeżenia stanowiska startowe. Tego dnia jednak pogoda była wprost idealna do testów29: powietrze było czyste, było ciepło i jasno, nic nie ograniczało widoczności.

Opatuleni w białe, nylonowe skafandry ciśnieniowe30 Grissom, White i Chaffee oddychali czystym tlenem ze zbiorników układu kontroli środowiska, które nosili w rękach jak bagaż. Zbiorniki łączyły z ich hełmami elastyczne węże. Rano, podczas wkładania kombinezonów31, astronauci sprawiali wrażenie nieco spiętych i powściągliwych. Grissom był zaniepokojony awariami systemu łączności statku i zasugerował, by Joe Shea dołączył do nich wewnątrz kapsuły na czas testu, aby sam mógł zobaczyć, jak bardzo jest źle. Jednak technicy North American Aviation nie byli w stanie zapewnić dodatkowego zestawu słuchawkowego wewnątrz Spacecraft 012, a Shea nie był przygotowany na spędzenie całego popołudnia w kucki w ciasnej przestrzeni u stóp Grissoma bez możliwości usłyszenia, co się dzieje. Zaplanował więc powrót do Houston tego samego popołudnia, obiecując, że omówi tę kwestię z Grissomem później, w symulatorze. Po ostatnim wywiadzie z dziennikarzem pracującym nad artykułem dla „Time’a” Shea udał się na lotnisko w pobliskim Melbourne.

„Test odłączenia”32 był wymagającą i złożoną procedurą na ogromną skalę. Brali w nim udział nie tylko astronauci i personel pomocniczy na przylądku Canaveral; wymagał skoordynowanej pracy tysięcy inżynierów i wykonawców za konsolami tam i niemal półtora tysiąca kilometrów dalej, w sali Mission Control w Houston. Pełna symulacja startu Apollo 1 – od początkowego uruchomienia komputerów i systemów naprowadzania aż do momentu osiągnięcia orbity – miała na celu sprawdzenie, czy każdy z systemów statku kosmicznego i jego rakiety nośnej działa zgodnie z założeniami. Było to doświadczenie najbardziej zbliżone do prawdziwego startu, jak to było możliwe bez faktycznego odpalania silników. W tygodniach poprzedzających symulację gigantyczna rakieta nośna – Saturn 1B – została powoli przetoczona na platformę startową, a statek kosmiczny ustawiono na jej szczycie za pomocą specjalnego dźwigu. Gdy astronauci znaleźli się wewnątrz kapsuły, odliczanie trwało do chwili, gdy ich pojazd przechodził na własne zasilanie; kilka minut później, kiedy zegar doszedł do zera, załoga platformy odłączała ostatnie pępowiny łączące Apollo 1 z suwnicą, tak jak zrobiłyby to automatyczne systemy w momencie startu. Następnie, kiedy w czasie prawdziwego startu rakieta opuściłaby wieżę, kontrola misji miała dalej poprowadzić symulowany lot na orbitę. Na koniec Gus Grissom planował przećwiczyć także awaryjną ucieczkę z kapsuły: było tak wiele do zrobienia, jeśli mieli dotrzymać lutowej daty startu, że dowódca starał się wcisnąć w procedurę jak najwięcej przygotowań. Cały test był niezwykle złożony, ale mało kto w NASA uważał go za niebezpieczny. Rakieta Saturn nie była przecież napełniona paliwem, a ta sama rutynowa procedura stanowiła kamień milowy w postępie wszystkich poprzednich załogowych startów – i zawsze przebiegała bez incydentów. Zespół ratownictwa przeciwpożarowego, który stacjonował w pobliżu platformy podczas prawdziwego startu, nie być częścią symulacji.

Załodze kompleksu startowego ponad godzinę33 zajęło uszczelnienie niewygodnych włazów Spacecraft 012 i ostatecznie technicy musieli zamknąć jeden z nich siłą. Wnętrze kabiny miało kształt ściętego sześcianu wewnątrz stożkowatego modułu dowodzenia. Regulowane leżanki astronautów były ściśnięte w kwadracie o boku liczącym dwa i pół metra, otoczonym z trzech stron panelami przyrządów i przegrodami na sprzęt. Płócienne leżanki pozwalały astronautom leżeć podczas startu na plecach i spoglądać w górę na szereg przełączników i pokręteł, które znajdowały się w zasięgu ręki, ale tworzyły niski, skośny sufit uniemożliwiający stanie; właz znajdował się za ich głowami. Około 14:45 zespół kompleksu startowego poinformował, że Grissom, White i Chaffee zostali właśnie zamknięci w kapsule. Pomieszczenie wypełniono czystym tlenem; ciśnienie wynosiło 115 kilo­paskali, dociskając wewnętrzny właz niczym korek w butelce szampana.

I niemal od razu sprawy zaczęły iść w złym kierunku. Pojawiły się kolejne problemy z układem kontroli środowiska, co doprowadziło do uruchomienia głównego alarmu. W dodatku – dokładnie tak, jak wcześniej obawiał się Grissom – rwała się komunikacja radiowa między kapsułą a kontrolerami na ziemi. Astronauci odhaczali kolejne punkty na listach zadań do wykonania, przełączali kolejne przełączniki, ale mieli problemy ze słyszeniem instrukcji kontrolerów. Mijały godziny, trzej członkowie załogi usiłowali pokonać jakoś trudności z radiem, ale choć problemy narastały, odliczanie trwało. W pewnym momencie rozmowy trzech mężczyzn z ziemią zaczęły się nakładać z rozmowami prowadzonymi przez lokalną kontrolę ruchu lotniczego. O 18:20, gdy do symulowanego czasu startu pozostało zaledwie dziesięć minut, kontrolerzy wstrzymali odliczanie, a Grissom zaczął wymieniać elementy wyposażenia w celu wyizolowania usterki. Do 18:30 astronauci spędzili ponad pięć godzin w niesprawnej kapsule, a kontrola startu przygotowywała się do wznowienia odliczania. Grissom był wściekły.

– Jak zamierzamy dostać się na Księżyc, skoro nie jesteśmy w stanie utrzymać łączności między trzema budynkami? – pytał przez zakłócenia.

Tymczasem z sąsiedniego miejsca Ed White przerwał mu, mówiąc, że kontrolerzy nie słyszą ani słowa z tego, co mówi.

– Jeeezu Chryste! – westchnął zirytowany dowódca.

Przez kolejne 30 sekund panowała cisza. Instrumenty wykrywały ruch w kapsule, z włączonego mikrofonu Grissoma dochodziły odgłosy chrobotania – astronauta wyraźnie poruszał się na swojej leżance. Potem telemetria zarejestrowała nagły skok napięcia wewnątrz kapsuły, a czujniki przymocowane do klatki piersiowej Eda White’a zanotowały wzrost pulsu i częstości oddechów. Kilka sekund po 18:31 kontrolerzy naziemni na przylądku Canaveral i w Houston zostali zaskoczeni pojedynczym, uciętym okrzykiem usłyszanym przez radio na kanale VHF o nazwie Black-3. Grissom – a może był to Chaffee – krzyknął:

– Hej!

Dwie sekundy później Chaffee – do którego obowiązków należało utrzymywanie kontaktu z obsługą naziemną w wypadku wystąpienia niebezpieczeństwa – powiedział spokojnym, opanowanym głosem:

– Mamy ogień w kokpicie.

Kilka kilometrów dalej, w sali kontroli startu na Merritt Island, jeden z nadzorujących test inżynierów z North American spojrzał w swoje notatki i odwrócił się do kolegi siedzącego przy sąsiedniej konsoli.

– Czy on powiedział „ogień”? – zapytał. – O czym oni, do cholery, mówią?!

Wewnątrz budynku kompleksu startowego technik z firmy RCA, obserwujący zestaw monitorów z obrazami telewizyjnymi, usłyszał głos Chaffeego i przełączył się na obraz z kamery 24. Przetestowana w tak zwanym Białym Pokoju – czystej przestrzeni na poziomie A834 suwnicy startowej otaczającej bok statku kosmicznego – kamera 24 mogła wykonać zbliżenie i pokazać widok przez okno kapsuły na część jej wnętrza. Na początku technik widział tylko jasną poświatę wewnątrz, ale potem dostrzegł migotanie płomieni i ręce Eda White’a sięgającego ponad głową, w kierunku rygli włazu.

Od pierwszego raportu Chaffeego minęło zaledwie kilka sekund, kiedy wszyscy słuchający kanału Black-3 – w kompleksie startowym, na Merritt Island, w Houston – ponownie usłyszeli najmłodszego astronautę; słowa brzmiały niewyraźnie, ale w głosie słychać było zdenerwowanie.

– Poważny pożar, musimy się wydostać… Palimy się!

Na ekranie monitora technik z RCA widział gwałtowny ruch wewnątrz kabiny Spacecraft 012. Ręce Eda White’a wyciągnęły się w stronę włazu, cofnęły, wyciągnęły ponownie… Potem dołączyła do nich druga para rąk, podczas gdy płomienie rozprzestrzeniały się po lewej stronie kokpitu, w kierunku iluminatora. Chwilę później ogień zasłonił widok.

Na kanale Black-3 przez moment było słychać krótki, straszny dźwięk, jakby krzyk agonii – a potem zapadła cisza. Od pierwszego meldunku o ogniu minęło 18 sekund.

Na poziomie A8 suwnicy startowej dowódca kompleksu startowego stał przy swojej konsoli na wahadłowym wysięgniku, niecałe cztery metry od statku kosmicznego, gdy usłyszał pierwszy krzyk załogi przez skrzynkę komunikacyjną. Dobiegło go tylko słowo „ogień”, ale to wystarczyło.

– Zabierz ich stamtąd! – krzyknął do swojego głównego technika.

Gdy odwrócił się z powrotem, aby powiadomić załogę na dole o sytuacji awaryjnej, usłyszał głośny świst i nad jego głową przeskoczył płomień, opalając leżące przed nim papiery. Główny technik, który już zmierzał w kierunku kapsuły, został odrzucony przez eksplozję w stronę drzwi suwnicy i zasypany deszczem ognistych odłamków. Dym i płomienie kłębiły się w przejściu, zmuszając mężczyzn do powrotu do windy w wieży startowej, gdzie znaleźli maski gazowe i wrócili razem z trzema kolegami, aby walczyć z pożarem, używając jedynej gaśnicy, jaką udało im się znaleźć.

Cała piątka czołgała się jeden za drugim wśród wysokiej temperatury i duszącego dymu, przez który niemal nic nie widzieli; zanim zdołali otworzyć ciężkie włazy Spacecraft 012, minęło około pięciu minut. Poczerniałe wnętrze kabiny tliło się, rozjaśniane od środka przez bursztynowe lampki ostrzegawcze wciąż świecące na tablicach przyrządów. Gus Grissom i Ed White leżeli u podnóża włazu, a ich skafandry ciśnieniowe były stopione przez ogień. Roger Chaffee pozostał przypięty do swojej kanapy, gdzie do końca utrzymywał łączność. Na teflonowej powierzchni okna kokpitu widniał pojedynczy odcisk dłoni35, otoczony sadzą.

Dowódca kompleksu wycofał się z uszkodzonego statku kosmicznego i podniósł zestaw słuchawkowy łączący go z budynkiem poniżej. Przez chwilę zastanawiał się nad tym, co ma powiedzieć, nie chcąc ujawniać całej prawdy na otwartym kanale.

– Nie jestem w stanie opisać tego, co widzę – powiedział w końcu.

1Dora Jane Hamblin, The Fire and Fate Have Left Eight Widows, „Life” 64, No. 4, 26 stycznia 1968 r.; Grissom i Still, Starfall, s. 188; Cernan i Davis, The Last Man on the Moon, s. 10–11 oraz wywiad z Marthą Chaffee w filmie o tym samym tytule, 36 minuta; Collins, Carrying the Fire, s. 271.

2Chrysler i Chaffee, On Course to the Stars, s. 41–61; Grissom i Still, Starfall, s. 178.

3 Kennedy wezwał do wysłania człowieka na Księżyc w swoim przemówieniu do Kongresu 25 maja 1961 roku. Alan Shepard poleciał w kosmos 5 maja, ale Gagarin wyprzedził go o trzy tygodnie – a lot Sheparda był jedynie krótką misją suborbitalną, trwającą zaledwie 15 minut; Gagarin krążył wokół Ziemi przez prawie dwie godziny.

4Paul D. Spudis, Surveyor 1, America’s First Lunar Landing, „Air & Space”, 2 czerwca 2016 r., https://www.smithsonianmag.com/air-space-magazine/surveyor-1-americas-first-lunar-landing-180959289/.

5 Murray i Cox, Apollo, s. 120–123, 183–184, 186.

6 To zdanie było także przypisywane Scottowi Carpenterowi i Johnowi Glennowi w anegdotach sięgających 1963 roku. Ta wersja pochodzi z: Kranz, Failure Is Not an Option, s. 200–201.

7Leopold, Calculated Risk, s. 168, 226.

8Tamże, s. 170–174; Eisele, Apollo Pilot, s. 34

9Raport Apollo 204 Review Board, D-13-11.

10Murray i Cox, Apollo, s. 184; Andrew Chaikin, Apollo’s Worst Day, „Air and Space Magazine”, listopad 2016, https://www.airspacemag.com/history-of-flight/apollo-fire-50-years-180960972/.

11 Chaikin, Apollo’s Worst Day.

12 Wydawało się, że są ku temu solidne podstawy. Do czasu pożaru NASA łącznie zarejestrowała ponad 20 tysięcy lotów i testów z wykorzystaniem atmosfery czystego tlenu. Leopold, Calculated Risk, s. 170.

13Tamże, s. 172

14Murray i Cox, Apollo, s. 185; Chaikin, Apollo’s Worst Day.

15 Murray i Cox, Apollo, s. 184.

16Wally Schirra, OHI-J, Roy Neal, 1 grudnia 1998 r., 12.26–12.27.

17Chaikin, Apollo’s Worst Day.

18Leopold, Calculated Risk, s. 175; Grissom i Still, Starfall, s. 179–182.

19 Walt Williams, dyrektor operacyjny NASA podczas programu Mercury, cyt. w: Leopold, Calculated Risk, s. 176.

20 Sam Grissom mówił, że czuł się „jak wilk wyjący w dziczy” – tamże, s. 178.

21Schirra, OHI-J, 12.27.

22Leopold, Calculated Risk, s. 172.

23Chrysler i Chaffee, On Course to the Stars, s. 117–118.

24Leopold, Calculated Risk, s. 178.

25Chrysler i Chaffee, On Course to the Stars, s. 118-119.

26Murray i Cox, Apollo, s. 221.

27Lipartito i Butler, A History of the Kennedy Space Center, s. 57–58, 100–101.

28 Zeznanie pułkownika E.F. Kolczynskiego, meteorologa Sił Powietrznych USA, RCR, vol. V, s. 984.

29 Dane pogodowe NOAA (amerykańskiej Narodowej Agencji Oceanów i Atmosfery) dostępne online, dane klimatologiczne dla Melbourne Area, Floryda, styczeń 1967 r.

30 Leopold, Calculated Risk, s. 185; zdjęcie NASA przedstawiające załogę podczas przechodzenia przez pomost, Chaikin, Apollo’s Worst Day.

31Murray i Cox, Apollo, s. 187; Leopold, Calculated Risk, s. 183.

32Tamże; Chrysler i Chaffee, On Course for the Stars, s. 123.

33Leopold, Calculated Risk, s. 187–188; Murray i Cox, Apollo, s. 191–193; John Tribe, wywiad autora, 12 lipca 2021 r.

34Leopold, Calculated Risk, s. 192, 194–196.

35Tamże, s. 190; Murray i Cox, Apollo, s. 197. Leopold wyjaśnia prawdziwe położenie ciała Grissoma, inne, niż opisano to w oficjalnym raporcie NASA Apollo 204; Leopold, Calculated Risk, s. 196.

Challenger: A True Story of Heroism and Disaster on the Edge of Space

Copyright © by Adam Higginbotham 2024

Copyright © for the Polish translation by Jan Halbersztat 2025

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo SQN 2025

Redakcja – Marek Szpanowski

Redakcja merytoryczna – Hubert Kijek

Korekta – Adrian Kyć, Grzegorz Krzymianowski

Opracowanie typograficzne i skład – Joanna Pelc

Przygotowanie e-booka – Natalia Patorska

Okładka – Pete Garceau

Adaptacja okładki – Paweł Szczepanik / BookOne.pl

Schematy – Alexis Seabrook

All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

Drogi Czytelniku,

niniejsza książka jest owocem pracy m.in. autora, zespołu redakcyjnego i grafików.

Prosimy, abyś uszanował ich zaangażowanie, wysiłek i czas. Nie udostępniaj jej innym, również w postaci e-booka, a cytując fragmenty, nie zmieniaj ich treści. Podawaj źródło ich pochodzenia oraz, w wypadku książek obcych, także nazwisko tłumacza.

Dziękujemy!

Ekipa Wydawnictwa SQN

Wydanie I, Kraków 2025

ISBN mobi: 9788382104028

ISBN epub: 9788382104035

Wydawnictwo SQN pragnie podziękować wszystkim, którzy wnieśli swój czas, energię i zaangażowanie w przygotowanie niniejszej książki:

Produkcja: Kamil Misiek, Joanna Pelc, Joanna Mika, Grzegorz Krzymianowski, Natalia Patorska, Katarzyna Kotynia

Design i grafika: Paweł Szczepanik, Marcin Karaś, Julia Siuda, Zuzanna Pieczyńska

Promocja: Aleksandra Parzyszek, Piotr Stokłosa, Łukasz Szreniawa, Barbara Chęcińska, Małgorzata Folwarska, Marta Ziębińska, Natalia Nowak, Martyna Całusińska, Ola Doligalska, Magdalena Ignaciuk-Rakowska

Sprzedaż: Tomasz Nowiński, Patrycja Talaga

E-commerce i it: Tomasz Wójcik, Szymon Hagno, Marta Tabiś, Marcin Mendelski, Jan Maślanka, Anna Rasiewicz

Administracja: Monika Czekaj, Małgorzata Pokrywka

finanse: Karolina Żak

Zarząd: Przemysław Romański, Łukasz Kuśnierz, Michał Rędziak

www.wsqn.pl

www.sqnstore.pl

www.labotiga.pl