Tytuł oryginału The Friend
Przekład Dobromiła Jankowska
Redakcja Ewa Pawłowska
Korekta Marcin Grabski, Grzegorz Krzymianowski
Projekt okładki i stron tytułowych Tomasz Majewski
THE FRIEND by Sigrid Nunez
Copyright © 2018 by Sigrid Nunez
By arrangement with the author. All rights reserved.
Original title The Friend
All rights reserved.
Copyright © for the Polish translation by Dobromiła Jankowska, 2019
Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Pauza, 2019
Zdjęcie autorki na okładce Copyright © Nancy Crampton
Skład i łamanie Dariusz Ziach
ISBN 978-83-953523-1-7 (EPUB); 978-83-953523-1-7 (MOBI)
Wydawnictwo Pauza
Warszawa 2019
Wydanie pierwsze
Wydawnictwo Pauza
ul. Meksykańska 8 m. 151,
03-948 Warszawa
Konwersja publikacji do wersji elektronicznej
Część pierwsza
W latach osiemdziesiątych XX wieku w Kalifornii wiele pochodzących z Kambodży kobiet zaczęło zgłaszać się do lekarzy z tym samym problemem: nie widziały. Wszystkie chore okazały się uchodźczyniami. Zanim zdołały uciec z ojczyzny, były świadkami potworności dokonywanych przez rządzących od 1975 do 1979 roku Czerwonych Khmerów. Wiele z tych kobiet zostało zgwałconych, torturowano je lub doświadczyły innych okrucieństw. Większość na własne oczy widziała śmierć członków swoich rodzin. Jedna straciła wzrok, ponieważ codziennie przez cztery lata płakała po tym, jak żołnierze zabrali jej męża i troje dzieci – nigdy więcej ich już nie zobaczyła. Nie tylko ona zapłakała się na śmierć. Inne cierpiały z powodu nieostrego widzenia lub częściowej utraty wzroku, ich oczy dręczyły cienie i boleści.
Lekarze badający te kobiety – łącznie około stu pięćdziesięciu – odkryli, że z ich oczami wszystko jest w porządku. Dalsze badania wykazały, że nie doszło również do uszkodzeń mózgu. Jeśli kobiety mówiły prawdę – niektórzy w to wątpili, uważali bowiem, że chore symulują, pragnąc zwrócić na siebie uwagę lub wyłudzić zasiłek – to jedynym wyjaśnieniem była ślepota psychosomatyczna. Innymi słowy, umysły tych kobiet, zmuszone do przyjęcia tak ogromnej dawki okrucieństwa i niemające siły na więcej, postanowiły zgasić światło.
To ostatnia rzecz, o której rozmawialiśmy, kiedy jeszcze żyłeś. Później już tylko e-mail od ciebie z listą książek, które, jak uznałeś, mogą przydać mi się w badaniach. A także – były przecież święta – najlepsze życzenia na Nowy Rok.
W twoim nekrologu znalazłam dwa błędy. Data przeprowadzki z Londynu do Nowego Jorku – pomylona o jeden rok. Literówka w panieńskim nazwisku Żony Pierwszej. Drobiazgi, wkrótce poprawione, ale wiedzieliśmy wszyscy, że niemiłosiernie by cię wkurzyły.
Po twoim pogrzebie usłyszałam coś, co by cię rozbawiło:
– Szkoda, że nie mogę się pomodlić.
– Co cię powstrzymuje?
– On.
„Byłby”, „zrobiłby”. Martwi spoczywają w okresie warunkowym, czasie nieprawdziwym. Ale pojawia się też niezwykłe wrażenie, że stałeś się wszechwiedzący, że nic, co robimy, myślimy i czujemy, nie ukryje się przed tobą. Wrażenie, że czytasz te słowa i wiesz, jakie będą następne, jeszcze zanim je napiszę.
To prawda, że jeśli płaczesz wystarczająco intensywnie i wystarczająco długo, twój wzrok może stać się nieostry.
Leżałam w łóżku, był środek dnia, to jednak nie miało znaczenia. Od płaczu dostałam migreny, od wielu dni męczył mnie pulsujący ból głowy. Wstałam, wyjrzałam przez okno. Zima jeszcze trwała, spod okna wyczuwało się chłód i przeciąg. Ale było dobrze – dobrze przycisnąć czoło do lodowatej szyby. Wciąż mrugałam, lecz wszystko stawało się zamazane. Pomyślałam o kobietach, które płakały, aż oślepły. Mrugałam i mrugałam, wystraszyłam się nie na żarty. Później cię zobaczyłam. Miałeś na sobie starą brązową kurtkę bomberkę, tę za ciasną – dzięki czemu lepiej w niej wyglądałeś – a twoje włosy były ciemne, gęste i długie. Stąd wiedziałam, że najwidoczniej cofnęliśmy się w czasie. Bardzo daleko wstecz. Niemal trzydzieści lat.
Dokąd szedłeś? Bez konkretnego celu. Żadnego sprawunku, żadnego spotkania. Po prostu się przechadzałeś, z rękami w kieszeniach, ciesząc się ulicą. Typowe dla ciebie. „Jeśli nie mogę chodzić, nie mogę pisać”. Pracowałeś rano i w pewnym momencie, który zawsze nadchodził, kiedy się wydawało, że nie jesteś w stanie napisać prostego zdania, wychodziłeś i spacerowałeś, pokonując wiele kilometrów. Przeklęte były dni, kiedy pogoda ci to uniemożliwiała (co jednak zdarzało się rzadko, bo nie przeszkadzały ci zimno ani deszcz, tylko prawdziwa burza mogła cię powstrzymać). Po powrocie siadałeś znowu do pracy, próbując utrzymać rytm, który znalazłeś, chodząc. Im lepiej ci się to udawało, tym lepiej pisałeś.
„Bo chodzi o rytm – mówiłeś. – Dobre zdania zaczynają się od rytmu”.
Opublikowałeś tekst Jak być flanerem – o zwyczajach miejskiego spacerowania, wałęsania się i ich miejscu w literaturze. Trochę krytykowano cię za kwestionowanie tego, czy w ogóle istnieje ktoś taki jak „flanerka”. Uważałeś, że kobieta nie może chodzić po ulicach w tym samym duchu i celu co mężczyzna. Spacerowiczka nieustannie napotyka przeszkody: spojrzenia, komentarze, gwizdy, zaczepki. Kobieta zawsze musi być czujna. Czy ten facet nie idzie zbyt blisko? Czy tamten mnie śledzi? Jak wtedy wyciszyć się wystarczająco, by zatracić poczucie siebie i doświadczyć radości czystego istnienia, czyli ideału prawdziwego flanerstwa?
Twierdziłeś więc, że dla kobiety jego ekwiwalentem jest prawdopodobnie robienie zakupów – szczególnie ten rodzaj poszukiwań, kiedy w ogóle nie zamierzasz niczego kupić.
Uważałam, że twoje opinie wcale nie są błędne – znam mnóstwo kobiet, które długo zbierają się za każdym razem, gdy muszą wyjść z domu, i kilka takich, które starają się w ogóle unikać wychodzenia. Oczywiście kobieta musi tylko poczekać, aż osiągnie pewien wiek, w którym stanie się niewidzialna – i problem rozwiązany.
Zauważ, że używałeś słowa „kobiety”, podczas gdy tak naprawdę miałeś na myśli młode kobiety.
Ostatnio dużo chodzę, ale nie piszę. Nie dotrzymałam terminu. Dostałam miłosierne przedłużenie. Również zawaliłam. A teraz redaktor myśli, że symuluję chorobę.
Nie tylko ja błędnie uznałam, że skoro tak często o tym mówisz, to nie zdecydujesz się tego zrobić. W końcu nie byłeś najnieszczęśliwszą osobą, jaką znaliśmy. Twoja depresja nie była głęboka (pomyśl o G., o D. albo o T.-R.). Nie miałeś nawet – choć teraz brzmi to dziwnie – najbardziej wyraźnych skłonności samobójczych.
Z powodu daty – tak blisko końca roku – można by pomyśleć, że takie podjąłeś postanowienie na nowy.
Pewnego razu, kiedy o tym mówiłeś, wspomniałeś, że powstrzymywali cię studenci. Martwiłeś się oczywiście, jak wpłynęłoby na nich coś takiego. Mimo to nie zaświeciła nam się lampka, kiedy w zeszłym roku przestałeś wykładać, choć wiedzieliśmy, że to lubisz i potrzebowałeś pieniędzy.
Innym razem powiedziałeś, że dla człowieka w pewnym wieku może to być racjonalna decyzja, całkowicie normalny wybór, a nawet rozwiązanie problemu. W przeciwieństwie do sytuacji, w której samobójstwo popełnia osoba młoda, bo to zawsze błąd.
Kiedyś rozbawiłeś nas zdaniem: „Chyba wolałbym z życia nowelkę”.
Kiedy Stevie Smith nazwał śmierć jedynym bogiem, który musi przyjść na nasze wezwanie, spodobało ci się to, tak jak wtedy, gdy różni ludzie mówili, że nie daliby rady żyć, jeśliby nie istniała możliwość samobójstwa.
[...]
Przypisy
[1] Jeśli nie podano inaczej, tłumaczenia cytatów literackich są autorstwa Dobromiły Jankowskiej.
[2] Tłumaczenie Franciszek Mirandola.
Wydawnictwo Pauza powstało jesienią 2017 roku na Saskiej Kępie
w Warszawie. Zrodziło się z pasji – do czytania i dobrej
prozy zagranicznej. Pauza specjalizuje się w literaturze
z wyższej półki, która wciąga, pochłania, wywołuje emocje.
Czytelnicy znajdą u nas znane i nagradzane książki z całego świata,
ale też mocne debiuty literackie.
Przyjaciel to jedenasta książka Wydawnictwa Pauza.
Dotąd ukazały się:
Legenda o samobójstwie – David Vann
Pierwszy bandzior – Miranda July
Nasz chłopak – Daniel Magariel
Historia przemocy – Édouard Louis
Tirza – Arnon Grunberg
Pasujesz tu najlepiej – Miranda July
O zmierzchu – Therese Bohman
Piękna młoda żona – Tommy Wieringa
Czekaj, mrugaj – Gunnhild Øyehaug
Floryda – Lauren Groff
