Świat według Garpa ebook

POLECAMY

CZWARTA RĘKA

HOTEL NEW HAMPSHIRE

JEDNOROCZNA WDOWA

MAŁŻEŃSTWO WAGI PÓŁŚREDNIEJ

METODA WODNA

MODLITWA ZA OWENA

MOJE FILMOWE PERYPETIE. PAMIĘTNIK

RATOWAĆ PROŚKA

REGULAMIN TŁOCZNI WIN

SYN CYRKU

UWOLNIĆ NIEDŹWIEDZIE

WYMYŚLONA DZIEWCZYNA

ZANIM CIĘ ZNAJDĘ

OSTATNIA NOC W TWISTED RIVER

W JEDNEJ OSOBIE

Tytuł oryginału

THE WORLD ACCORDING TO GARP

Copyright © 1976, 1977, 1978 by John Irving

All rights reserved

Projekt okładki

Joanna Strękowska

Zdjęcie na okładce

© Ken Reid/Getty Images

Redaktor prowadzący

Katarzyna Rudzka

Redakcja

Wiesława Karaczewska

Korekta

Iwona Swornik-Ognicka

Grażyna Nawrocka

ISBN 978-83-8069-921-2

Warszawa 2015

Wydawca

Prószyński Media Sp. z o.o.

02-697 Warszawa, ul. Rzymowskiego 28

www.proszynski.pl

Colinowi i Brendanowi

I

BOSTOŃSKI SZPITAL MIŁOSIERDZIA

Matkę Garpa, Jenny Fields, aresztowano w Bostonie w roku 1942 za to, że zraniła w kinie mężczyznę. Było to wkrótce po zbombardowaniu przez Japończyków Pearl Harbor i ludzie mieli życzliwy stosunek do żołnierzy, ponieważ nagle każdy był żołnierzem. Jednak nietolerancja Jenny Fields wobec mężczyzn w ogóle, a wobec żołnierzy w szczególności, była niezłomna. W kinie przesiadała się trzy razy, ale za każdym razem żołnierz przysuwał się coraz bliżej, aż wreszcie znalazła się pod obskurną ścianą, gdzie widok na ekran niemal całkowicie zasłaniała jakaś idiotyczna kolumnada. Wtedy uznała, że już więcej nie zmieni miejsca. Żołnierz przesunął się raz jeszcze i usiadł obok niej.

Jenny miała wtedy dwadzieścia dwa lata. Uniwersytet rzuciła niemal zaraz po rozpoczęciu, ale szkołę pielęgniarską skończyła z pierwszą lokatą i lubiła ten zawód. Była młodą kobietą o sportowej sylwetce, zawsze w rumieńcach; miała ciemne, lśniące włosy i – jak to określała jej matka – męski sposób chodzenia (kołysała ramionami), a pośladki i biodra tak szczupłe i jędrne, że robiły wrażenie chłopięcych. Sama Jenny uważała swój biust za zbyt duży i była zdania, że jego ostentacyjność nadaje jej wygląd „taniej i łatwej”.

Nic bardziej mylnego. Prawdę powiedziawszy, rzuciła uniwersytet, ponieważ zaczęła podejrzewać, że rodzice posłali ją do Wellesley tylko po to, żeby ją tam skojarzyć z jakimś mężczyzną z dobrej rodziny, a w końcu wydać za mąż. Wellesley polecili jej starsi bracia, którzy zapewnili rodziców, że dziewczyn z tej uczelni nie traktuje się lekko i że są cenione na rynku matrymonialnym. Jenny uważała, że jej studia mają być tylko zawoalowaną formą wyczekiwania właściwego momentu, jak gdyby w gruncie rzeczy była po prostu krową przygotowaną do tego, by jej wsadzić odpowiednie urządzenie do sztucznego zapładniania.

Miała studiować literaturę angielską, ale widząc, że koleżanki koncentrują się głównie na zdobywaniu wiedzy i obycia potrzebnych do obcowania z mężczyznami, bez żalu porzuciła literaturę dla pielęgniarstwa. Pielęgniarstwo było czymś, co znajdowało bezpośrednie zastosowanie w praktyce, a nauka zawodu nie kryła żadnych dodatkowych motywów (później w swojej sławetnej autobiografii Jenny napisała, że zbyt wiele pielęgniarek nadstawia się zbyt wielu lekarzom, ale wtedy pielęgniarstwo miała już za sobą).

Lubiła prosty strój, bez żadnych ozdóbek; bluzka maskowała trochę biust, a wygodne pantofle były odpowiednie do jej szybkiego chodu. Poza tym w czasie nocnych dyżurów mogła czytać. Nie tęskniła za towarzystwem młodych chłopców z uniwersytetu, ordynarnych i nieprzyjemnych wobec dziewczyn nieuległych, a wyniosłych i lekceważących wobec uległych. W szpitalu Jenny spotykała więcej żołnierzy i chłopców pracujących niż studentów, bardziej bezpośrednich, nie tak próżnych i bez takich wygórowanych wymagań; jeśli dziewczyna była trochę łaskawsza, okazywali przynajmniej tyle wdzięczności, żeby się z nią umówić po raz drugi. A potem, nagle, wszyscy zostali żołnierzami – równie zarozumiałymi jak studenci – i Jenny przestała mieć cokolwiek wspólnego z mężczyznami.

„Moja matka – pisał Garp – była typem samotniczki”.

Rodzina Fieldsów zrobiła majątek na butach, chociaż pani Fields, z domu panna Weeks z Bostonu, wniosła do małżeństwa pokaźne wiano. Fieldsom jednak na tyle dobrze żyło się z produkcji obuwia, że już dawno wynieśli się z fabryki. Mieszkali w dużym, krytym gontem domu w Dog’s Head Harbor, na wybrzeżu po stronie New Hampshire. Na wolne dni Jenny jeździła do domu, głównie, żeby sprawić przyjemność matce i przekonać ją, że chociaż „spaprała sobie życie jako pielęgniarka”, jak utrzymywała wielka dama, to nie zaśmieciła języka i nie uległa demoralizacji.

Jenny często spotykała się z braćmi na North Station i razem jechali do domu. Jak tego oczekiwano po wszystkich członkach rodziny Fieldsów, opuszczając Boston, siadali po prawej stronie w pociągu relacji Boston–Maine, a w drodze powrotnej po lewej. Było to zgodne z życzeniem pana Fieldsa seniora, który wprawdzie przyznawał, że po tej stronie krajobraz jest brzydszy, to jednak uważał, że Fieldsowie nie powinni odwracać oczu od obskurnych korzeni swojej niezależności i wysokiego poziomu życia. Po prawej bowiem stronie pociągu wyjeżdżającego z Bostonu, a po lewej w drodze powrotnej widać było główne zakłady Fieldsów w Haverhill i tablicę z wielkim butem roboczym, który energicznie kroczył w stronę pasażera. Tablica górowała nad stacją kolejową i odbijała się tysiącem miniaturowych tabliczek w oknach fabryki. Pod tym groźnie zbliżającym się butem widniały słowa:

WSTĄP I KUP – FIELDS U TWOICH STÓP

Zakłady Fieldsa produkowały również specjalne obuwie dla pielęgniarek i pan Fields każdą wizytę córki w domu kwitował prezentem w postaci takich właśnie butów – Jenny musiała mieć już chyba z kilkanaście par. Matka, która uważała, że porzucenie przez Jenny Wellesley oznacza dla niej ponurą przyszłość, również za każdym razem dawała córce upominek. Pani Fields mianowicie obdarowywała córkę termoforami – a przynajmniej tak utrzymywała – Jenny zaś w to wierzyła, nigdy bowiem nie otwierała paczek. Matka mawiała:

– Kochanie, czy masz jeszcze ten termofor, który ode mnie dostałaś?

A Jenny, po krótkim zastanowieniu, przekonana, że musiała go zostawić w pociągu albo wyrzucić, odpowiadała:

– Nie jestem pewna, czy go nie zgubiłam, mamusiu, ale termofor nie jest mi potrzebny.

I wtedy pani Fields wynosiła z ukrycia paczkę i wciskała ją córce do ręki: zawinięty w papier termofor. Pani Fields mówiła wtedy:

– Proszę cię bardzo, Jennifer, tylko uważaj. Ale przede wszystkim używaj tego!

Jako pielęgniarka Jenny nie widziała specjalnego zastosowania dla termoforu; uważała, że jest wzruszającym staroświeckim urządzeniem o działaniu głównie psychologicznym. Ale niektóre paczki docierały jednak do jej małego pokoiku przy Bostońskim Szpitalu Miłosierdzia. Trzymała je w szafie, wypełnionej niemal całkowicie pudełkami ze specjalistycznym obuwiem dla pielęgniarek – również nieotwartymi.

Jenny nie czuła się związana z rodziną. Wydawało jej się dziwne, że tak wiele uwagi poświęcali jej jako dziecku, a potem nagle w czasie z góry ustalonym powstrzymali strumień uczucia, zastępując go wymaganiami, jak gdyby człowiek w pewnej krótkiej fazie życia wchłaniał całą potrzebną mu miłość, a potem w fazie znacznie dłuższej i poważniejszej już tylko wypełniał określone zobowiązania. Kiedy Jenny zerwała tę więź, rzucając Wellesley dla czegoś tak pospolitego jak pielęg­niarstwo, wyzbyła się niejako swojej rodziny, która nie mogąc właściwie nic na to poradzić, wyzbyła się Jenny. W rodzinie Fieldsów uważano by na przykład za znacznie właściwsze, gdyby Jenny została lekarką albo przynajmniej nie porzucała uczelni, dopóki nie wyjdzie za mąż za lekarza. Za każdym razem, kiedy spotykała się z braćmi, matką i ojcem, wszyscy czuli się coraz bardziej skrępowani; brali udział w niezręcznym procesie wzajemnego „odpoznawania się”.

Tak jest widocznie we wszystkich rodzinach, myślała Jenny Fields. Czuła, że gdyby kiedykolwiek miała dzieci, kochałaby je tak samo w wieku lat dwudziestu, jak i dwóch; doszła do wniosku, że jako dwudziestolatki mogą tego potrzebować nawet bardziej. Bo właściwie czego człowiekowi potrzeba, kiedy ma dwa lata? W szpitalu małe dzieci są najłatwiejszymi pacjentami. Im są starsze, tym większe mają potrzeby i tym samym są mniej chciane i kochane.

Jenny miała takie uczucie, jakby się wychowała na wielkim okręcie, nigdy nie widząc, a tym bardziej nie rozumiejąc, działania jego maszynowni. Podobało jej się, że szpital sprowadzał wszystko do tego, co człowiek je, na ile mu to pomaga i co się potem z tym dzieje. Jako dziecko nigdy nie widziała brudnych naczyń; mówiąc szczerze, kiedy pokojówki sprzątały ze stołu, wyobrażała sobie, że po prostu wyrzucają talerze do śmieci (było to jeszcze, zanim po raz pierwszy została wpuszczona do kuchni). A kiedy co rano przyjeżdżał samochód ciężarowy z mlekiem, Jenny była przekonana, że przywozi on także naczynia na cały dzień, dźwięki bowiem, jakie temu towarzyszyły, brzęk szkła i łomoty, kojarzyły jej się z odgłosami, które dochodziły zza zamkniętych drzwi kuchni, kiedy pokojówki wyczyniały swoje sztuczki z naczyniami.

Jenny Fields miała pięć lat, kiedy po raz pierwszy zobaczyła łazienkę ojca. Wytropiła ją pewnego ranka, idąc za zapachem jego wody kolońskiej. Znalazła wypełnioną parą kabinę z prysznicem – całkiem nowoczesnym jak na 1925 rok – osobisty klozet i baterię flakonów zupełnie różnych od flakonów matki; uznała, że jest to leże tajemniczego mężczyzny, który od lat gnieździ się w domu bez ich wiedzy. I w gruncie rzeczy tak właśnie było.

W szpitalu Jenny wiedziała, co się ze wszystkim dzieje; uczyła się także niezaszyfrowanych odpowiedzi na pytania, skąd się różne rzeczy biorą. W Dog’s Head Harbor, kiedy była dziewczynką, każdy członek rodziny miał swoją łazienkę, swój pokój, swoje własne drzwi z własnym lustrem po drugiej stronie. W szpitalu nie szanowano intymności, nic tam nie robiono po cichu; komu było potrzebne lusterko, prosił o nie pielęgniarkę.

Rzeczą najbardziej tajemniczą, którą jej pozwolono w dzieciństwie spenetrować na własną rękę, była piwnica, a w niej wielki kamienny gar, który co poniedziałek napełniano ślimakami. Wieczorem matka posypywała je mąką kukurydzianą, a potem co rano płukała w morskiej wodzie, doprowadzanej do sutereny długim wężem bezpośrednio z morza. Pod koniec tygodnia ślimaki były tłuste, wypłukane z piasku i nie mieściły się w skorupach, a ich potężne, sprośne szyje kołysały się w słonej wodzie. W piątki Jenny pomagała kucharce je przebierać; zdechłe nie cofały szyj pod wpływem dotyku.

Jenny poprosiła, żeby jej kupiono książkę o ślimakach. Przeczytała o nich wszystko: jak się odżywiają, rozmnażają, rosną. Było to pierwsze żywe stworzenie, które zrozumiała do końca – jego życie, seks i śmierć. W Dog’s Head Harbor istoty ludzkie nie były tak przystępne. W szpitalu Jenny czuła, że nadrabia stracony czas – dokonała mianowicie odkrycia, że ludzie nie są tak znów o wiele bardziej tajemniczy ani atrakcyjni od ślimaków.

„Moja matka – pisał Garp – nie bawi się w szczegóły”.

Dostrzegała wszakże jedną uderzającą różnicę między ludźmi a mięczakami, a mianowicie, że większość ludzi ma poczucie humoru – tyle że humor nie był mocną stroną Jenny. W owym czasie wśród pielęgniarek Bostońskiego Szpitala Miłosierdzia, zwanego w skrócie Bostońskim Miłosierdziem, w którym pracowała Jenny, Poliklinicznego Szpitala Stanu Massachusetts, czyli Polikliniki, oraz Szpitala imienia Petera Benta Brighama, czyli po prostu Petera Benta, krążył bardzo popularny dowcip, ale Jenny Fields nie dopatrzyła się w nim niczego śmiesznego.

Pewnego dnia, jak mówi kawał, jakiś mężczyzna przywołał taksówkę. Z trudem zszedłszy z krawężnika, o mało nie upadł na kolana. Był purpurowy z bólu na twarzy – albo się dusił, albo wstrzymywał oddech, w każdym razie nie ulegało wątpliwości, że mówienie sprawia mu trudność. Taksówkarz otworzył drzwi i pomógł mu wsiąść. Mężczyzna położył się z tyłu twarzą do podłogi, wzdłuż siedzenia, przyciskając kolana do piersi.

– Kutas złamany! – wrzasnął taksówkarz, komentując sytuację na jezdni.

– Gorzej! – jęknął pasażer. – Molly mi go chyba odgryzła!

Dowcipy z zasady wydawały się Jenny mało śmieszne, a ten w szczególności. Żadne kawały o kutasach nie wchodziły w grę; Jenny trzymała się od tych spraw z daleka. Była już nieraz świadkiem kłopotów, jakie stąd wynikały, a dziecko wcale nie należało do najgorszych. Oczywiście spotykała się z ludźmi, którzy nie chcieli mieć dzieci – takie kobiety były smutne, kiedy zachodziły w ciążę. Nie powinno być w tej sprawie żadnego przymusu, myślała o nich Jenny, choć głównie żal jej było nowo narodzonych maleństw. Ale spotykała również ludzi, którzy pragnęli mieć dzieci, i to właśnie pod ich wpływem sama zapragnęła dziecka. Kiedyś, rozpamiętywała, będę miała dziecko – ale tylko jedno. Istniał jednak pewien problem: chciała mieć przy tym jak najmniej do czynienia z kuśką, z samym zaś mężczyzną zgoła nic.

Najczęstsze przypadki zachorowań na kuśkę, z jakimi się spotykała, zdarzały się wśród żołnierzy. Armia Stanów Zjednoczonych poznała dobrodziejstwa penicyliny dopiero w roku 1943, a wielu jej synów, którym zaaplikowano ten zbawienny lek, dopiero w 1945. W Bostońskim Miłosierdziu na początku roku 1942 kuśki leczono zwykle sulfonamidami i arszenikiem. Sulfatiazol był na trypra – do tego zalecano dużo płynu. Na syfilis w czasach sprzed penicyliny stosowano neoarsphenaminy. A oto do czego się według Jenny Fields sprowadzał w gruncie rzeczy seks: do dawki arszeniku, zaaplikowanej w celu oczyszczenia organizmu.

Inny rodzaj kuracji kuśkowej miał charakter miejscowy i też wymagał dużej ilości płynu. Jenny często asystowała przy stosowaniu dezynfekcji tą metodą, ponieważ w tym czasie pacjent wymagał szczególnych zabiegów; krótko mówiąc, czasami należało mu potrzymać. Procedura była prosta: wstrzykiwało się do członka przez zaskoczoną cewkę moczową sto centymetrów sześciennych płynu, który następnie odbywał drogę powrotną; ten sposób jednak powodował nieprzyjemne urazy. Człowiek, który wynalazł przyrząd do stosowania owej metody leczenia, nazywał się Valentine, a sam przyrząd nazwano irygatorem Valentine’a. Długo jeszcze po tym, jak irygator doktora Valentine’a został udoskonalony czy też zastąpiony przez inne urządzenie, pielęgniarki z Bostońskiego Miłosierdzia używały terminu „kuracja Valentine’a”. Idealna wprost kara za te rzeczy, uznała Jenny Fields.

„Moja matka – pisał Garp – nie była naturą romantyczną”.

Kiedy żołnierz w kinie przesiadł się po raz pierwszy – kiedy się po raz pierwszy do niej przysunął – Jenny pomyślała, że kuracja Valentine’a byłaby dla niego wymarzona. Ale nie miała przy sobie irygatora, był za duży na to, żeby go nosić w torebce. A poza tym stosowanie irygatora wymagało znacznego współdziałania ze strony pacjenta. Miała natomiast przy sobie skalpel, z którym się praktycznie nie rozstawała. Nie ukradła go jednak z sali operacyjnej, był to skalpel wyrzucony, z głęboką szczerbą w ostrzu (prawdopodobnie ktoś upuścił go na podłogę albo do zlewu). Nie nadawał się już do precyzyjnych zabiegów, ale nie o precyzyjne zabiegi chodziło Jenny.

Ponieważ poprzecinał jej małe jedwabne kieszonki w torebce, użyła starego futerału od termometru, żeby w ten sposób – na wzór wiecznego pióra – zabezpieczyć ostrze. I właśnie ten futerał zdjęła Jenny ze skalpela w chwili, kiedy żołnierz przysiadł się do niej i oparł rękę na poręczy, którą – o absurdzie – mieli dzielić. Jego długie ramię zwisało z tej poręczy i drgało jak skóra na koniu, który ogania się od gzów. Jenny cały czas trzymała dłoń na skalpelu w torebce, którą przyciskała drugą ręką do obleczonej w przepisową biel piersi. Wyobrażała sobie, że od jej pielęgniarskiego stroju bije blask jak od aureoli świętej i że w jakiś perwersyjny sposób przyciąga do niej tego potwora.

„Moja matka – pisał Garp – przeszła przez życie, upatrując wszędzie amatorów torebek i piczek”.

Ale żołnierz w kinie nie był amatorem torebek. Dotknął jej kolana. Jenny dość wyraźnie powiedziała, co o tym myśli.

– Zabieraj tę brudną łapę, ale już!

Kilka osób spojrzało w ich stronę.

– Cicho, cicho – wyszeptał żołnierz i jego ręka błyskawicznie znalazła się pod jej spódnicą, gdzie natrafiła na mocno ściśnięte uda i skąd się wyłoniła rozchlastana od ramienia do nadgarstka jak melon. Jenny dokonała czystego cięcia przez wszystkie naszywki i koszulę, przez skórę i mięśnie, obnażając kości w stawie łokciowym. („Gdybym go chciała zabić – powiedziała policji później – przecięłabym mu rękę w nadgarstku. Jestem pielęgniarką. Wiem, jak wykrwawić człowieka”).

Żołnierz wrzasnął. Zerwał się z krzesła, ale padając do tyłu, zamachnął się zdrową ręką i wymierzył Jenny tak silny cios w głowę, że ją zamroczyło. W odpowiedzi znów ciachnęła skalpelem, pozbawiając go kawałka górnej wargi, w przybliżeniu wielkości paznokcia dużego palca. („Nie miałam zamiaru poderżnąć mu gardła – powiedziała później policji. – Chciałam mu tylko odciąć nos, ale chybiłam”).

Płacząc, na czworakach, żołnierz doczołgał się jakoś do przejścia między krzesłami i skierował ku bezpiecznym rejonom oświetlonego hallu. Ktoś jeszcze w kinie poza nim szlochał ze strachu.

Jenny wytarła skalpel o siedzenie, schowała do futerału po termometrze, a następnie do torebki. Po czym wyszła do hallu, gdzie było słychać ciche pochlipywanie, a kierownik wołał przez otwarte drzwi w stronę ciemnej widowni:

– Czy ktoś z państwa jest może lekarzem?!

Ktoś z państwa okazał się pielęgniarką, która natychmiast pośpieszyła z pomocą. Na ten widok żołnierz zemdlał; bynajmniej nie z upływu krwi. Jenny wiedziała, jak potrafią krwawić rany twarzy, które przede wszystkim jednak groźnie wyglądają. Głębsze cięcie na ręce wymagało oczywiście natychmiastowej pomocy, ale nie było obawy, że żołnierz umrze z utraty krwi. Nikt zresztą poza Jenny nie wiedział, że tak wiele w gruncie rzeczy tej krwi nie stracił i że znaczna część znalazła się na jej białym pielęgniarskim stroju. Szybko zorientowano się, kto jest sprawcą. Portierzy nie pozwolili Jenny tknąć nieprzytomnego żołnierza, a ktoś wyjął jej z ręki torebkę. Zwariowana pielęgniarka! Szalona nożowniczka! Jenny była spokojna. Uważała, że należy tylko zaczekać na odpowiednie czynniki, żeby sytuacja się wyjaśniła. Ale policja też nie była dla niej specjalnie sympatyczna.

– Od jak dawna spotyka się pani z tym facetem? – zapytał ją pierwszy funkcjonariusz w drodze do komisariatu.

Inny spytał później:

– Skąd właściwie pani wiedziała, że on panią zaatakuje? Nam powiedział, że chciał się tylko pani przedstawić.

– To cholernie niesympatyczna zabawka, laleczko – rzekł trzeci. – Nie powinnaś czegoś takiego przy sobie nosić. To szukanie guza.

Tak więc Jenny czekała, aż jej bracia wyjaśnią sprawę. Obaj byli na wydziale prawa w Cambridge, po drugiej stronie rzeki. Jeden studiował, drugi wykładał.

„Obaj – pisał Garp – uważali, że stosowanie prawa jest czymś wulgarnym, naprawdę wzniosłe jest studiowanie tej dyscypliny”.

Kiedy przyjechali, niewiele jej pomogli.

– Wpędzasz matkę do grobu – powiedział jeden.

– Szkoda, że nie zostałaś w Wellesley – dodał drugi.

– Samotna dziewczyna musi się bronić – odparła Jenny. – Zachowałam się najwłaściwiej, jak mogłam.

Ale jeden z braci zapytał ją, czy może udowodnić, że nie łączyły jej z tym facetem żadne stosunki.

– Tak mówiąc między nami – szepnął drugi – od jak dawna się z nim spotykałaś?

Ostatecznie jednak sprawa została wyjaśniona, kiedy policja odkryła, że żołnierz pochodzi z Nowego Jorku, gdzie ma żonę i dziecko. Był w Bostonie na przepustce i niczego bardziej nie pragnął niż tego, żeby ta historia nie dotarła do żony. Zgodzono się, że byłoby to okropne dla wszystkich, więc zwolniono Jenny od wszelkiej odpowiedzialności. Kiedy zaczęła robić szum, że policja zatrzymała skalpel, jeden z jej braci powiedział:

– Na miłość boską, Jennifer, możesz sobie chyba ukraść drugi.

– Ale ja go wcale nie ukradłam – zaprotestowała.

– Powinnaś mieć jakichś przyjaciół – doradził jej brat.

– W Wellesley – podkreślili obaj.

– Dziękuję wam bardzo, żeście przyjechali – rzekła Jenny.

– A od czego jest rodzina? – odparł jeden z braci.

– No cóż, więzy krwi – dodał drugi i zbladł pod wpływem skojarzenia: strój Jenny cały był we krwi.

– Jestem przyzwoitą dziewczyną – zapewniła ich siostra.

– Jennifer – rzekł najstarszy z trójki, jej ideał z dziecięcych lat, jeśli chodzi o rozsądek i prawość. Był dość uroczysty, kiedy powiedział: – Lepiej się nie zadawać z żonatymi mężczyznami.

– Nie powiemy matce – dodał drugi.

– A już w żadnym razie ojcu! – dorzucił pierwszy i mrugnął do niej niezręcznie, usiłując stworzyć atmosferę naturalnego ciepła. Wykrzywił przy tym twarz w grymasie, który na moment wywołał u Jenny złudzenie, że jej ideał z czasów dzieciństwa dostał tiku.

Bracia stali w pobliżu skrzynki pocztowej z plakatem przedstawiającym Wuja Sama. Z jego wielkich łap spuszczał się malutki żołnierz, cały w brązach. Żołnierz miał wylądować na mapie Europy. Tekst brzmiał: „Popierajcie naszych chłopców!”. Starszy brat Jenny popatrzył na siostrę przyglądającą się plakatowi.

– I nie zadawaj się z żołnierzami – dodał, choć już za parę miesięcy sam miał zostać żołnierzem – jednym z tych, którzy nie wrócą z wojny – i wpędzić tym matkę do grobu, o czym mówił kiedyś z takim niesmakiem.

Drugi brat Jenny miał zginąć długo po zakończeniu wojny w wypadku na żaglach. Miał się utopić w odległości kilku mil od brzegu, nad którym leżała posiadłość rodzinna Fieldsów w Dog’s Head Harbor. O jego zrozpaczonej żonie matka Jenny miała powiedzieć: „Jest w dalszym ciągu młoda i atrakcyjna, a dzieci nie są takie uciążliwe. W każdym razie jeszcze nie teraz. Z pewnością w odpowiednim czasie kogoś sobie znajdzie”. Ale to do Jenny zwróciła się wdowa w niecały rok po wypadku. Poinformowała się mianowicie, czy – jej zdaniem – nadszedł już „odpowiedni czas” i czy może zacząć sobie kogoś znajdywać. Bała się urazić matkę. Pytała szwagierkę, czy uważa, że może już przestać nosić żałobę.

– Jeżeli nie czujesz takiej potrzeby, to po co ją w ogóle nosisz? – zapytała Jenny. A w swojej biografii napisała: „Tej biedaczce trzeba było mówić, co powinna czuć”.

„Moja matka powiedziała, że była to najgłupsza kobieta, jaką w życiu spotkała – napisał Garp. – A ona właśnie chodziła do Wellesley”.

Ale Jenny Fields, pożegnawszy się z braćmi w swoim niewielkim pokoiku, który wynajmowała w pobliżu Bostońskiego Miłosierdzia, była zbyt oszołomiona, żeby się zdobyć na odpowiednią wściekłość, a poza tym obolała – dolegało jej ucho, tam gdzie ją palnął żołnierz, między łopatkami zaś miała bolesny skurcz mięśniowy, który nie pozwalał jej spać. Przypuszczała też, że musiała sobie coś wywichnąć, kiedy portierzy złapali ją w hallu i wykręcili jej ręce do tyłu. Doszła do wniosku, że na bóle mięśniowe dobry jest termofor z gorącą wodą; wstała, poszła do szafy i wyjęła jeden z prezentów matki.

Nie był to jednak termofor. Słowo „termofor” okazało się eufemizmem na określenie czegoś, o czym matka w ogóle nie była w stanie mówić. W paczce bowiem znajdował się irygator. Matka Jenny wiedziała, do czego służą irygatory; wiedziała i Jenny. Nieraz pomagała pacjentkom w ich użyciu, chociaż w szpitalu nie stosowano irygacji w celu zapobiegania ciąży po stosunku, tylko raczej dla higieny osobistej i w przypadku chorób wenerycznych. Dla Jenny Fields zwykły irygator był łagodniejszą i dogodniejszą wersją irygatora Valentine’a.

Jenny rozwinęła wszystkie paczki od matki. Każda zawierała irygator. „Używaj tego, kochanie, bardzo cię proszę!” – błagała ją starsza pani. Jenny wiedziała, że matka oczywiście pragnie jej dobra – wyobrażała sobie jej życie seksualne jako nieuporządkowane i rozbuchane. Niewątpliwie, jakby to powiedziała, „od czasu Wellesley”. Od czasu rzucenia Wellesley bowiem w jej przekonaniu Jenny uprawiała nierząd (jakby to również ona określiła) „ze zwykłej szczeniackiej pozy”.

Jenny Fields wśliznęła się z powrotem do łóżka z irygatorem napełnionym gorącą wodą i wtulonym pomiędzy łopatki; miała nadzieję, że zaciski, które zatrzymywały wodę w zbiorniku, nie puszczą, na wszelki wypadek jednak ściskała węża w rękach, jak mały kauczukowy różaniec, a jego końcówkę, z dziureczkami, wsadziła do pustej szklanki. Całą noc leżała bezsennie, nasłuchując, czy irygator nie przecieka.

Na tym sprośnym świecie – myślała – jest się czyjąś żoną albo czyjąś dziwką – albo na najlepszej drodze do stania się jednym czy drugim. A jeśli nie pasujesz do żadnej z tych kategorii, dają ci do zrozumienia, że coś jest z tobą nie w porządku. Tylko że ze mną – myślała – wszystko jest w porządku.

Taki był początek książki, dzięki której w wiele lat później Jenny Fields stała się sławna. Mówiono, że jej autobiografia łączy wysoki poziom literacki z przystępnością, chociaż Garp twierdził, że dzieło matki reprezentuje mniej więcej poziom literacki katalogu Searsa i Roebucka.

Ale w jaki sposób Jenny zyskała sobie opinię wulgarnej? W każdym razie nie przez swoich braci prawników. Ani nie przez przygodę w kinie z mężczyzną, który zbrukał jej pielęgniarski strój. Nawet nie przez irygatory matki, chociaż to one stały się bezpośrednią przyczyną wyrzucenia Jenny z mieszkania. Jej gospodyni (zgryźliwa baba, która z sobie tylko wiadomych względów podejrzewała w każdej kobiecie drzemiącego demona lubieżności) odkryła w maleńkim pokoiku i łazience Jenny dziewięć irygatorów. Sądziła ją według siebie: w pojęciu gospodyni Jenny musiała bać się zarażenia jeszcze bardziej niż ona sama. Albo, co gorsza, ta obfitość irygatorów świadczyła o przerażającej potrzebie dokonywania irygacji, których przyczyny, możliwe do ogarnięcia umysłem, jawiły się gospodyni jedynie w najkoszmarniejszych snach.

Jak sobie wyjaśniła dwanaście par zdrowotnych butów – nie ma nawet co mówić. Jenny uważała sprawę za tak absurdalną, a jej stosunek do prezentów rodziców był na tyle obojętny, że nie próbowała dyskutować; po prostu się wyprowadziła.

Ale i nie to uczyniło ją wulgarną. Ponieważ bracia, rodzice i gospodyni niezależnie od jej zachowania przypięli Jenny etykietę rozwiązłej, uznała wszelką manifestację własnej niewinności za bezcelową i przyjęła postawę defensywną. Wynajęła małe mieszkanko, co wywołało nową lawinę irygatorów ze strony matki i zdrowotnego obuwia ze strony ojca. Widocznie rozumowali tak: skoro już ma być kurwą, to niech przynajmniej będzie kurwą czystą i właściwie obutą.

Wojna do pewnego stopnia uchroniła Jenny przed nadmiernym rozpamiętywaniem tego, jak fałszywie ocenia ją rodzina, nie dopuszczając jednocześnie do powstania uczucia rozgoryczenia czy rozczulania się nad sobą; Jenny nie była zresztą „pamiętliwa”. Była natomiast dobrą pielęgniarką, bardzo oddaną swojej pracy. Wiele pielęgniarek zaciągało się w owym czasie do wojska, ale Jenny nie marzyła ani o zmianie munduru, ani o podróżach; jako typ samotniczy nie interesowała się poznawaniem nowych ludzi. System hierarchii służbowej był dla niej dostatecznie irytujący w Bostońskim Miłosierdziu; w wojskowym szpitalu polowym mogło być pod tym względem tylko gorzej.

Przede wszystkim brakowałoby jej dzieci. To głównie dla nich została w szpitalu, wtedy kiedy tak wiele jej koleżanek odeszło. Czuła, że jako pielęgniarka może dać z siebie najwięcej matkom i ich maleństwom – a nagle zrobiło się strasznie dużo dzieci, których ojcowie byli daleko, nie żyli albo zaginęli; Jenny przede wszystkim chciała podtrzymać na duchu ich matki. Prawdę powiedziawszy, zazdrościła im. Dla niej była to idealna sytuacja: samotna matka z noworodkiem i mąż zestrzelony gdzieś nad Francją. Młoda kobieta z własnym dzieckiem i całe życie przed nimi – tylko przed nimi dwojgiem. Dziecko pozbawione jakichkolwiek więzów, myślała Jenny Fields. Prawie niepokalane poczęcie. Przynajmniej na przyszłość spokój z kuśkową kuracją.

Te kobiety naturalnie nie zawsze były tak zadowolone ze swego losu, jak wydawało się Jenny, że byłaby ona. Rozpaczały, przynajmniej niektóre z nich; wiele czuło się osamotnionych; nieliczne były wściekłe na swoje pociechy, a niejedna źle znosiła brak męża i ojca dla dziecka. Jenny Fields podtrzymywała je na duchu – była rzeczniczką samotności, tłumaczyła im, w jak szczęśliwej znalazły się sytuacji.

– Czy nie uważasz, że jesteś porządną kobietą? – pytała.

Większość z nich uważała, że jest.

– A czy twoje dziecko nie jest piękne?

Większość uważała, że jest.

– A ojciec dziecka? Jaki był?

– Próżniak – odpowiadała niejedna. – Świnia, cham, łgarz, picer i dziwkarz! Ale nie żyje! – szlochała.

– Wobec tego jesteś teraz w lepszej sytuacji – tłumaczyła im Jenny.

Niektóre kobiety dawały się po jakimś czasie przekonać, ale reputacja Jenny cierpiała z powodu tej krucjaty. Stosunek władz szpitalnych do matek niezamężnych nie był, ogólnie rzecz biorąc, pozytywny.

– Maria Jenny zawsze dziewica – mówiły o niej inne pielęgniarki. – Nie chce iść na łatwiznę. Dlaczego nie poprosi Boga, żeby dał jej dziecko?

W swojej autobiografii Jenny napisała:

„Chciałam pracować i żyć samotnie. Zyskałam w ten sposób opinię seksualnie podejrzanej. A poza tym chciałam mieć dziecko, nie dzieląc z nikim swojego ciała ani życia. I to też czyniło mnie seksualnie podejrzaną”.

A także wulgarną. (Stąd Jenny wzięła swój słynny tytuł: „Seksualnie podejrzana, czyli autobiografia Jenny Fields”).

Jenny Fields odkryła, że znacznie łatwiej zyskać szacunek, szokując innych ludzi, niż próbując żyć swoim własnym życiem, z zachowaniem odrobiny intymności. Zapowiedziała więc koleżankom, że pewnego dnia znajdzie mężczyznę, który jej zrobi dziecko – tylko tyle, nic więcej. Nie bierze też pod uwagę, że mógłby się do tego przymierzać więcej niż raz, wyznała. A one oczywiście natychmiast rozpaplały to, komu się dało. Jenny nie czekała długo na propozycje. Musiała się szybko zdecydować: albo się wycofa ze wstydu, że jej tajemnica wyszła na jaw, albo będzie bezwstydna.

Pewien student medycyny zaoferował jej swoje usługi pod warunkiem, że w ciągu trzydniowego weekendu da mu szansę przynajmniej sześciokrotnie. Jenny odparła, że widocznie sobie nie dowierza; ona woli coś pewniejszego.

Jeden z anestezjologów zapewnił ją, że będzie płacił za naukę dziecka – aż do ukończenia college’u – ale Jenny zarzuciła mu, że ma za blisko osadzone oczy i krzywe zęby; nie skaże przecież z góry swojego przyszłego dziecka na takie felery.

Chłopak jednej z pielęgniarek potraktował ją brutalnie: zaskoczonej wręczył w szpitalnej kawiarni niemal pełną szklankę mętnej, lepkiej substancji.

– Sperma – wyjaśnił, skinieniem głowy wskazując szklankę. – To wszystko jeden sztos, ja tam się nie opieprzam. Jeżeli dajesz tylko jedną szansę, to ja jestem człowiekiem, którego szukasz. – Jenny uniosła do góry szklankę i przyjrzała się chłodno ohydnej zawartości. Bóg jeden wie, co to naprawdę było. Chłopak powiedział: – To po prostu próbka tego, czym dysponuję. Duża zawartość nasienia – dodał z uśmiechem.

Jenny wylała ciecz do doniczki z kwiatkiem.

– Ja chcę mieć dziecko – wyjaśniła. – Nie mam zamiaru zakładać hodowli spermy.

Zdawała sobie sprawę, że nie pójdzie jej gładko. Nauczyła się znosić szyderstwa i odpowiadać na nie w tym samym stylu.

Uznali więc, że Jenny Fields jest wulgarna i że posuwa się za daleko. Żart to żart, ale ona robiła wrażenie naprawdę zdecydowanej. Albo obstaje przy swoim z czystego uporu, albo – co gorsza – myśli poważnie. Z kolegami ze szpitala nie chciała się ani pośmiać, ani przespać. Garp tak pisał o problemie swojej matki: „Jej koledzy wyczuli, że uważa się za coś lepszego od nich. A żaden mężczyzna tego nie lubi”.

Przyjęli więc wobec Jenny Fields twardą politykę. Była to decyzja zarządu szpitala – „dla jej dobra” oczywiście. Przede wszystkim postanowili odsunąć ją od dzieci i matek. Dzieci rzuciły jej się na mózg, powiedzieli. Koniec z położnictwem dla Jenny Fields. Trzeba ją trzymać z daleka od inkubatorów – ma za miękkie serce albo za słabą głowę.

Tak więc Jenny została odseparowana od matek i dzieci. To dobra pielęgniarka, przyznali zgodnie, niech teraz spróbuje swoich sił na oddziale intensywnej terapii. Wiedzieli z doświadczenia, że pielęgniarka pracująca w Bostońskim Miłosierdziu na oddziale intensywnej terapii musi stracić zainteresowanie dla własnych problemów. Oczywiście Jenny orientowała się, dlaczego odsunęli ją od dzieci; było jej tylko przykro, że tak nisko oceniają jej opanowanie. Ponieważ to, czego chciała, wydawało im się dziwne, automatycznie odmówili jej cnoty wstrzemięźliwości. Ludzie są nielogiczni, myślała. A jeśli chodzi o zajście w ciążę, ma czas. Nie musi się śpieszyć. Ostatecznie to po prostu część jej życiowego planu.

Trwała wojna. Na oddziale intensywnej terapii Jenny miała okazję zapoznać się lepiej z jej skutkami. Szpitale dyżurne przysyłały tu pacjentów specjalnych, wśród których zdarzały się zawsze przypadki beznadziejne. Byli przeciętni starzy ludzie, których życie wisiało jak zwykle na włosku; były zwykłe wypadki przy pracy i wypadki samochodowe, i straszliwe wypadki z dziećmi. Ale Jenny miała głównie do czynienia z żołnierzami. To, co im się zdarzało, trudno było nazwać wypadkami.

Jenny na własną rękę klasyfikowała żołnierzy według tych niewypadków; dzieliła ich na różne kategorie.

1. A więc byli przede wszystkim poparzeni – w przeważającej części na okrętach (najcięższe przypadki pochodziły ze Szpitala Marynarki Wojennej w Chelsea), ale również w samolotach i na ziemi. Jenny nazywała ich Skórnymi.

2. Tych, co zostali ranni albo odnieśli inne poważne obrażenia wewnętrzne, nazywała Organami Wewnętrznymi albo po prostu Organami.

3. Byli tacy, których urazy wydawały się Jenny niemal mistyczne, ci, których już „po tej stronie” właściwie nie było, a którym stało się coś w kręgosłup czy w głowę. Czasami przejawiało się to paraliżem, a czasem „stanem nieważkości”. Jenny nazywała ich Nieobecnymi. Część Nieobecnych kwalifikowała się zarazem do Skórnych lub do Organów. Dla takich wszyscy mieli jedną nazwę.

4. Byli to Denaci.

„Mój ojciec – pisał Garp – był Denatem. Z punktu widzenia matki czyniło go to szczególnie atrakcyjnym: żadnych związków”.

Ojciec Garpa był strzelcem pokładowym, którego spotkał niewypadek w powietrzu nad Francją.

„Strzelec pokładowy – pisał Garp – to członek załogi bombowca najbardziej wystawiony na ogień przeciwlotniczy z ziemi, czyli na flak; flak często wyglądał dla strzelca pokładowego jak wyrzucony w górę kałamarz pełen atramentu, który rozpryskiwał się po niebie jak po bibule. Taki właśnie mały mężczyzna (bo żeby się zmieścić w wieżyczce strzelniczej, należało być małym) siedział skulony wraz z karabinami maszynowymi w swoim ciasnym gnieździe jak w kokonie, w którym przypominał owada zatopionego w szkle. Wieżyczka była to metalowa kula z oszklonym otworem strzelniczym; tkwiła ona w podwoziu B-17 jak rozdęty pępek, jak sutek na brzuchu bombowca. Wewnątrz maleńkiej kopułki znajdowały się dwa karabiny maszynowe kalibru pięćdziesiąt i niski, drobny mężczyzna, którego zadaniem było śledzenie w celowniku nieprzyjacielskich myśliwców, atakujących jego bombowiec. Kiedy wieżyczka się obracała, strzelec obracał się razem z nią. Na wierzchu drewnianych poręczy znajdowały się przyciski służące do odpalania działek. Trzymający się tych poręczy strzelec wyglądał jak groźny embrion zawieszony w absurdalnie wyeksponowanym worku płodowym bombowca, nastawiony wyłącznie na ochronę matki. Te rączki służyły również do sterowania wieżyczką, uniemożliwiając strzelcowi odstrzelenie własnych śmigieł.

Mając pod sobą niebo, uczepiony samolotu jak spóźniona myśl, strzelec musiał odczuwać szczególny chłód. Przy lądowaniu wciągano wieżyczkę – to znaczy najczęściej. Niewciągnięta wieżyczka krzesałaby iskry na starym pasie startowym równie gwałtownie, jak samochód wyścigowy.

Sierżant technik Garp, były strzelec, którego otrzaskanie z gwałtowną śmiercią trudno przecenić, służył w Ósmej Armii Powietrznej bombardującej kontynent z Anglii. Zanim został strzelcem pokładowym, służył jako przedni strzelec na B-17C i strzelec boczny na B-17E.

Garpowi nie podobały się urządzenia na B-17E. W klatce piersiowej samolotu siedziało ściśniętych dwóch mężczyzn, ze stanowiskami karabinów naprzeciwko siebie, i Garp zawsze obrywał w ucho, ilekroć jego kumpel obracał działko w tym samym momencie, co on. W późniejszych modelach, z powodu tej właśnie niedogodności, stanowiska strzelnicze umieszczono naprzemianlegle. Ale z tej innowacji sierżant Garp nie zdążył już skorzystać.

Jego pierwszym zadaniem bojowym był lot na maszynie typu B-17E na miasto Rouen we Francji 17 sierpnia 1942 roku. Lot odbył się bez strat. Sierżant technik Garp pełniący funkcję strzelca bocznego oberwał wtedy od swego kumpla raz w lewe ucho i dwa razy w prawe. Wynikało to częściowo z faktu, że kumpel był wyższy i jego łokcie wypadały na poziomie uszu Garpa.

Owego pierwszego dnia nad Rouen w wieżyczce znajdował się niejaki Fowler, mężczyzna jeszcze mniejszy od Garpa. Przed wojną Fowler pracował jako dżokej. Był lepszym strzelcem od Garpa, ale Garp marzył o tym, żeby zająć jego miejsce. Garp był sierotą, musiał jednak lubić samotność i wyraźnie miał dosyć tłoku i poszturchiwania przez swego dotychczasowego towarzysza, strzelca bocznego. Oczywiście, jak wielu strzelców, myślał o swoim pięćdziesiątym czy którymś tam z rzędu zadaniu bojowym, a po nim o przeniesieniu do Drugiej Armii Powietrznej – do dowództwa lotnictwa szkoleniowego – skąd mógłby spokojnie przejść na emeryturę jako instruktor strzelecki. Ale dopóki Fowler nie zginął, Garp zazdrościł mu jego osobistego miejsca, jego dżokejskiego poczucia odosobnienia.

– Wieżyczka to fatalne miejsce dla kogoś, kto dużo pierdzi – utrzymywał Fowler. Był to człowiek cyniczny, z irytującym suchym pokasływaniem i jak najgorszą reputacją wśród pielęgniarek szpitala polowego.

Fowler rozbił się podczas przymusowego lądowania na niebrukowanej drodze. Golenie podwozia poszły na wybojach, w wyniku czego wysiadło urządzenie sterowania podwoziem. Samolot z całą siłą zarył brzuchem w ziemię, rozwalając wieżyczkę z nieproporcjonalną siłą drzewa miażdżącego winogrono. Fowler, który zawsze twierdził, że bardziej ufa maszynom niż koniom i ludziom, siedział skulony w niewciągniętej wieżyczce, kiedy samolot na nim wylądował. Strzelcy boczni, nie wyłączając sierżanta Garpa, widzieli, jak szczątki wieżyczki wypryskują spod brzucha bombowca. Szef sztabu, który był akurat najbliżej miejsca wypadku, zwymiotował w swoim jeepie. Dowódca dywizjonu nie musiał nawet czekać na oficjalny komunikat o śmierci Fowlera, by mianować na jego miejsce następnego co do wzrostu spośród strzelców dywizjonu. Maleńki sierżant technik Garp zawsze marzył o tym, żeby zostać strzelcem pokładowym. Został nim we wrześniu 1942 roku.

CIĄG DALSZY DOSTĘPNY W PEŁNEJ, PŁATNEJ WERSJI

PEŁNY SPIS TREŚCI

I. BOSTOŃSKI SZPITAL MIŁOSIERDZIA

II. KREW I BŁĘKIT

III. CZYM CHCIAŁBY ZOSTAĆ, KIEDY DOROŚNIE

IV. MATURA

V. MIASTO, W KTÓRYM UMARŁ MAREK AURELIUSZ

VI. „PENSJONAT GRILLPARZER”

VII. JESZCZE O ŻĄDZY

VIII. DRUGIE DZIECI, DRUGIE POWIEŚCI, DRUGA MIŁOŚĆ

IX. WIECZNY MĄŻ

X. PIES W ZAUŁKU, DZIECKO W NIEBIE

XI. PANI RALPH

XII. TO SIĘ ZDARZA, HELEN

XIII. WALT SIĘ ZAZIĘBIA

XIV. ŚWIAT WEDŁUG MARKA AURELIUSZA

XV. „ŚWIAT WEDŁUG BENSENHAVERA”

XVI. PIERWSZY MORDERCA

XVII. PIERWSZY POGRZEB FEMINISTYCZNY I INNE POGRZEBY

XVIII. OBYCZAJE ZJADLIWEGO WIRUSA

XIX. ŻYCIE PO GARPIE