W poszukiwaniu duszy ebook

Tytuł oryginału:

阿Ｑ正传

Copyright © for this edition by Wydawnictwo Akademickie „Dialog” Sp. z o.o.

Publikacja dofinansowana przez Instytut Konfucjusza Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Redakcja i korekta:

Elżbieta Brzozowska

Skład i łamanie:

„Radon” Radosław Kierełowicz vel Kieryłowicz

Projekt okładki:

Wiktor Dyndo

Konwersja do EPUIB/MOBI:

InkPad.pl

ISBN 978-83-8002-726-8

Warszawa 2017

Wydawnictwo Akademickie „Dialog” Sp. z o.o.

00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: 22 620 87 03

e-mail: [email protected]

http://www.wydawnictwodialog.pl

目录 / Spis treści

I. 序 / Wstęp

II. 优胜记略 / Krótka kronika zwycięstw A Q

III. 续优胜记略 / Dalszy ciąg krótkiej kroniki zwycięstw

IV. 恋爱的悲剧 / Tragedia miłości

V. 生计问题 / Kwestia utrzymania

VI. 从中兴到末路 / Od rozkwitu do upadku

VII. 革命 / Rewolucja

VIII. 不准革命 / Niedopuszczony do rewolucji

IX. 大团圆 / Wielkie zamknięcie

第一章序

我要给阿Ｑ做正传，已经不止一两年了。但一面要做，一面又往回想，这足见我不是一个“立言”的人，因为从来不朽之笔，须传不朽之人，于是人以文传，文以人传——究竟谁靠谁传，渐渐的不甚了然起来，而终于归接到传阿Ｑ，仿佛思想里有鬼似的。

然而要做这一篇速朽的文章，才下笔，便感到万分的困难了。第一是文章的名目。孔子曰，“名不正则言不顺”。这原是应该极注意的。传的名目很繁多：列传，

I. Wstęp

Przez ponad dwa lata zbierałem się do napisania prawdziwej historii A Q. Jednak mimo chęci, wciąż zwlekałem, po czym od razu widać, że nie należę do ludzi zapisujących się w historii pisarstwem; w przeszłości jedynie nieśmiertelne pióra przekazywały potomnym dzieje nieśmiertelnych ludzi, dlatego stopniowo przestało być wiadomo, czy autor przechodzi do historii dzięki swej twórczości, czy raczej twórczość dzięki autorowi. Wciąż jednak, jak opętany, wracałem myślą do dziejów A Q.

Kiedy już chwyciłem pędzel, zdałem sobie sprawę z trudności związanych z napisaniem tego skazanego na zapomnienie dzieła. Po pierwsze − tytuł. Konfucjusz powiedział: „Jeśli nazwy nie są właściwe, słowa nie oddają istoty rzeczy”, który to cytat należy szczególnie starannie zachować w pamięci. Istnieje wiele rodzajów utworów poświęconych ludziom: biografia oficjalna,

自传，内传，外传，别传，家传，小传……，而可惜都不合。“列传”么，这一篇并非和许多阔人排在“正史”里；“自传”么，我又并非就是阿Ｑ。说是“外传”，“内传”在那里呢？倘用“内传”，阿Ｑ又决不是神仙。“别传”呢，阿Ｑ实在未曾有大总统上谕宣付国史馆立“本传”——虽说英国正史上并无“博徒列传”，而文豪迭更司也做过《博徒别传》这一部书，但文豪则可，在我辈却不可。其次是“家传”，则我既不知与阿Ｑ是否同宗，也未曾受他子孙的拜托；或“小传”，则阿Ｑ又更无别的“大传”了。总而言之，

autobiografia, biografia nieoficjalna, legenda, życie w anegdocie, kronika rodzinna, szkic biograficzny... niestety, żadna z tych form nie była odpowiednia. Biografia oficjalna? Ta historia zdecydowanie nie kwalifikuje się do zawarcia w oficjalnych kronikach biografii znamienitych osobistości; autobiografia? przecież nie jestem A Q. Biografia nieoficjalna? Gdzie w takim razie szukać oficjalnej? Może legenda? A Q przecież nie jest mityczną postacią. Życie w anegdocie? Wszak żaden z prezydentów nie nakazał Urzędowi Historii Narodowej spisać formalnych dziejów życia A Q. Co prawda, w oficjalnej historii Czech nie ma „Oficjalnych biografii wojaków”, a jednak słynny pisarz Hašek napisał Przygody dobrego żołnierza Szwejka podczas wojny światowej, ale co wolno sławnemu pisarzowi, to niekoniecznie wolno mi. Kolejna to kronika rodzinna, ale przecież ani nic nie wiem o stosunkach pokrewieństwa A Q, ani jego potomkowie nie powierzyli mi jej spisania. Jeśli użyję sformułowania „szkic biograficzny”, pojawi się problem braku pełnej biografii. Podsumowując, utwór mój można by nazwać

这一篇也便是“本传”，但从我的文章着想，因为文体卑下，是“引车卖浆者流”所用的话，所以不敢僭称，便从不入三教九流的小说家所谓“闲话休题言归正传”这一句套话里，取出“正传”两个字来，作为名目，即使与古人所撰《书法正传》的“正传”字面上很相混，也顾不得了。

第二，立传的通例，开首大抵该是“某，字某，某地人也”，而我并不知道阿Ｑ姓什么。有一回，他似乎是姓赵，但第二日便模糊了。那是赵太爷的儿子进了秀才的时候，锣声镗镗的报到村里来，阿Ｑ正喝了两碗黄酒，便手舞足蹈的说，这于他也很光采，因为他和赵太爷原来是本家，

dziejami życia A Q, ale ponieważ posługuję się pospolitym językiem „rykszarzy i sprzedawców ulicznych”, to nie śmiem posłużyć się tak eleganckim tytułem. Dlatego użyję zdania z niezbyt poważanych wśród wykształconych ludzi powieści: „Dość tego pustego gadania, wracajmy do prawdziwej historii”. Wziąłem za tytuł dwa słowa „prawdziwa historia”, i nic mnie nie obchodzi, że ktoś może ją pomylić z nazwą starożytnej antologii „Prawdziwa historia kaligrafii”.

Po drugie, ten typ biografii powinien zaczynać się od słów „taki a taki, o nazwisku takim a takim, pochodził z takiego a takiego miejsca...”, a ja nawet nie znam nazwiska A Q. Raz wydawało mi się, że brzmi ono Zhao, ale następnego dnia znów nie byłem pewien. Było to dnia, kiedy syn pana Zhao zdał egzaminy na xiucaia − najniższy stopień w hierarchii urzędniczej, co obwieszczono we wsi przy akompaniamencie gongów, wtedy A Q, dopiero co po dwóch czarkach żółtego wina, zatańczył z radości i oznajmił, że to również dzień jego chwały, ponieważ pochodzi z tego samego rodu co pan Zhao, a uważnie śledząc

细细的排起来他还比秀才长三辈呢。其时几个旁听人倒也肃然的有些起敬了。那知道第二天，地保便叫阿Ｑ到赵太爷家里去；太爷一见，满脸溅朱，喝道：

“阿Ｑ，你这浑小子！你说我是你的本家么？”

阿Ｑ不开口。

赵太爷愈看愈生气了，抢进几步说：“你敢胡说！我怎么会有你这样的本家？你姓赵么？”

阿Ｑ不开口，想往后退了；赵太爷跳过去，给了他一个嘴巴。

“你怎么会姓赵！——你那里配姓赵！”

阿Ｑ并没有抗辩他确凿姓赵，只用手摸着左颊，和地保退出去了；外面又被地保训斥了一番，

genealogię łatwo stwierdzić, że jest o trzy generacje starszy od xiucaia. Kilku słuchających z boku ludzi zaczęło odczuwać pewien szacunek wobec A Q, ale kto mógł przypuszczać, że następnego dnia zarządca wezwie go do rezydencji pana Zhao. Gdy pan Zhao ujrzał A Q, purpurowy ze złości ryknął:

− A Q, ty gnojku! Czy mówiłeś, że jesteśmy z tego samego rodu?

A Q nawet nie otworzył ust.

Im dłużej pan Zhao patrzył na A Q, tym bardziej był wściekły, podszedł kilka kroków i powiedział:

− Jak śmiesz opowiadać takie bzdury! Jak mógłbym należeć do tego samego rodu co ty? Nazywasz się Zhao?

A Q nie odzywał się i chciał uciec, ale pan Zhao skoczył i walnął go w twarz:

− Jak mógłbyś nazywać się Zhao! Jak mógłbyś zasługiwać na nazwisko Zhao!

A Q nawet słowem nie pisnął, że rzeczywiście je nosi. Trąc lewy policzek wyszedł za zarządcą, który na zewnątrz również zwyzywał go od góry

谢了地保二百文酒钱。知道的人都说阿Ｑ太荒唐，自己去招打；他大约未必姓赵，即使真姓赵，有赵太爷在这里，也不该如此胡说的。此后便再没有人提起他的氏族来，所以我终于不知道阿Ｑ究竟什么姓。

第三，我又不知道阿Ｑ的名字是怎么写的。他活着的时候，人都叫他阿Ｑｕｅｉ，死了以后，便没有一个人再叫阿Ｑｕｅｉ了，那里还会有“著之竹帛”的事。若论“著之竹帛”，这篇文章要算第一次，所以先遇着了这第一个难关。我曾仔细想：阿Ｑｕｅｉ，阿桂还是阿贵呢？倘使他号月亭，或者在八月间做过生日，

do dołu i uspokoił się dopiero, gdy dostał od A Q w podarku dwieście miedziaków. Wszyscy, którzy to słyszeli, twierdzili, że A Q mocno przesadził i sam prosił się o lanie. Nawet jeśli nazywał się Zhao, co nie było zbyt prawdopodobne, to nie powinien pleść głupot, zwłaszcza znając pana Zhao z naszej wioski. Po tym wydarzeniu nikt już nie poruszał tematu jego nazwiska, dlatego nie mam pojęcia, jak naprawdę ono brzmiało.

Po trzecie, nie wiem również, jak zapisać imię A Q. Za życia wszyscy wołali na niego A Gui, ale po śmierci nikt nawet o nim nie wspomniał. Zdecydowanie nie należał do osób, których imiona zapisywane są dla potomności na „bambusowych tabliczkach i jedwabiu”. Mówiąc o upamiętnianiu, ten tekst jest chyba jego pierwszą próbą, dlatego na samym początku napotkałem na taką trudność. Długo się nad tym zastanawiałem: A Gui, czy to znak gui o znaczeniu ‘drzewo osmantusa’, czy gui – ‘szanowny’? Gdyby jego przydomek brzmiał Księżycowy Pawilon, albo gdyby obchodził urodziny w połowie ósmego miesiąca księżycowego, wtedy na pewno

那一定是阿桂了；而他既没有号——也许有号，只是没有人知道他，——又未尝散过生日征文的帖子：写作阿桂，是武断的。又倘使他有一位老兄或令弟叫阿富，那一定是阿贵了；而他又只是一个人：写作阿贵，也没有佐证的。其余音Ｑｕｅｉ的偏僻字样，更加凑不上了。先前，我也曾问过赵太爷的儿子茂才先生，谁料博雅如此公，竟也茫然，但据结论说，是因为陈独秀办了《新青年》提倡洋字，所以国粹沦亡，无可查考了。我的最后的手段，只有托一个同乡去查阿Ｑ犯事的案卷，八个月之后才有回信，说案卷里

byłby to znak oznaczający osmantusa, kojarzonego z księżycem. Ale ponieważ nie miał przydomka, albo i miał, ale nikt go nie znał, i nigdy nie rozsyłał zaproszeń na swoje urodziny, dlatego zapisanie jego imienia znakiem ‘osmantus’ byłoby samowolą. Podobnie, gdyby miał starszego albo młodszego brata o imieniu A Fu, zapisanego znakiem fu – ‘pomyślność’, wtedy z pewnością gui byłoby zapisane znakiem ‘szanowny’. Jednak A Gui żył sam, więc zapisanie go znakiem ‘szanowny’ byłoby bezpodstawne. Wszystkie inne rzadziej spotykane znaki o wymowie gui pasują jeszcze mniej. Pewnego razu zapytałem o to syna pana Zhao, tego xiucaia, który zdał egzaminy na poziomie powiatu, i nawet taki wykształcony człowiek jak on był w kropce; jego zdaniem nie da się zbadać tego problemu, ponieważ Chen Duxiu w swoim czasopiśmie „Nowa Młodzież” wypromował użycie łacińskiego alfabetu, przez co kultura narodowa zeszła na psy. Ostatnie, czego spróbowałem, to poproszenie krajana o sprawdzenie akt dotyczących sprawy A Q. Po ośmiu miesiącach odpisał, że w dokumentacji

并无与阿Ｑｕｅｉ的声音相近的人。我虽不知道是真没有，还是没有查，然而也再没有别的方法了。生怕注音字母还未通行，只好用了“洋字”，照英国流行的拼法写他为阿Ｑｕｅｉ，略作阿Ｑ。这近于盲从《新青年》，自己也很抱歉，但茂才公尚且不知，我还有什么好办法呢。

第四，是阿Ｑ的籍贯了。倘他姓赵，则据现在好称郡望的老例，可以照《郡名百家姓》上的注解，说是“陇西天水人也”，但可惜这姓是不甚可靠的，因此籍贯也就有些决不定。他虽然多住未庄，然而也常常宿在别处，不能说是未庄人，即使说是“未庄人也”，也仍然有乖史法的。

nie ma nikogo z nazwiskiem wymawianym A Gui. Chociaż nie wiem, czy naprawdę nie było, czy też znajomy po prostu nawet nie kiwnął palcem, nie drążyłem dłużej tematu. Z obawy, że system zapisu fonetycznego nie jest w pełni rozpowszechniony, sięgnąłem po zamorskie litery i zgodnie z angielską wymową zapisałem nazwisko A Gui i skróciłem je do A Q. Bardzo wstydzę się ślepego podążania za „Nową Młodzieżą”, ale skoro nawet tak wyedukowany mężczyzna, jak syn pana Zhao nie umiał sobie z tym poradzić, cóż więcej mogę zrobić?

Czwarty problem to pochodzenie A Q. Jeśli nosił nazwisko Zhao, to zgodnie ze starym zwyczajem, polegającym na ustalaniu miejsca siedziby rodu za pomocą księgi „Sto nazwisk”, można dowiedzieć się, że Zhao pochodzą z „Tianshui w Gansu”, ale skoro niestety nie ma pewności co do nazwiska, to miejsca pochodzenia również nie sposób ustalić. Chociaż większość czasu spędzał w Weizhuangu, to bywał również gdzie indziej, nie można więc powiedzieć, że stamtąd pochodził, co więcej − wprowadzałoby to w błąd.

我所聊以自慰的，是还有一个“阿”字非常正确，绝无附会假借的缺点，颇可以就正于通人。至于其余，却都非浅学所能穿凿，只希望有“历史癖与考据癖”的胡适之先生的门人们，将来或者能够寻出许多新端绪来，但是我这《阿Ｑ正传》到那时却又怕早经消灭了。

以上可以算是序。

Jedyne, co mnie pociesza, to fakt, że znak A jest całkowicie poprawny − przeszedłby test erudyty i z pewnością nie zawiera w sobie błędu fałszywej analogii. Pozostałych kwestii nie zdoła rozwikłać ktoś o tak mizernej wiedzy jak ja i mogę mieć jedynie nadzieję, że uczniowie doktora Hu Shi, „pasjonata historii i badań” będą w stanie w przyszłości odnaleźć nowe wskazówki, choć obawiam się, że do tego czasu moja „Prawdziwa historia A Q” popadnie w zapomnienie.

To, co napisałem powyżej, można uznać za wstęp.

Wydawnictwo Akademickie „Dialog”

Anna Parzymies Sp. z o.o.

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków,

zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów

i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy

i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej

i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49

e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: (0 22) 620 87 03

e-mail: [email protected]

http://www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową