Złap równowagę. Jak dobrze żyć z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym? ebook

Babciom, Mamie,

Siostrze i wszystkim

fantastycznym silnym

Kobietom, które znam

PODZIĘKOWANIA

Dziękuję każdej osobie, którą napotkałem na swojej drodze. Tym, którzy przeszkadzali, i tym, którzy pomagali. Tym, którzy się dziwili, i tym, którzy podziwiali. Przede wszystkim dziękuję – o zgrozo – za tę chorobę. I za siłę oraz determinację, które pozwoliły mi się z nią uporać.

TO (NIE) JEST PORADNIK

To jest poradnik. Dla mniej lub bardziej zdrowych. Nie boję się tego słowa. Ludzie przychodzą do mnie po rady. I często im ich udzielam. Ale tylko wtedy, gdy mam potrzebną wiedzę i umiejętności. Tam, gdzie brakuje mi kompetencji, radzę, by udali się dalej. Do kogoś, kto wie lepiej. To, że sam choruję, nie znaczy, że o chorobie wiem wszystko. To, że trzymam chorobę afektywną dwubiegunową za pysk, nie oznacza, że mam złotą receptę na to zaburzenie. To, że wiele osób mnie czyta i słucha, nie czyni ze mnie eksperta od wszystkiego. Dlatego ten poradnik to mój osobisty głos, a także głos ludzi, którzy się znają na wielu rzeczach lepiej niż ja. Myślę, że oznaką wielkiej próżności i nieodpowiedzialności byłoby napisanie poradnika o chorobie tylko i wyłącznie z punktu widzenia osobistych przeżyć. Grzechem byłoby uważać, że to, co sprawdziło się w moim przypadku, sprawdzi się w każdym innym. Mam jednak przeczucie, że połączenie mojego głosu z głosem ekspertów może pomóc wielu. Tym mniej lub bardziej zdrowym. Ich rodzinom i przyjaciołom. Choroba afektywna dwubiegunowa to druga najczęstsza przyczyna niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych[1]. Istnieje więc spore prawdopodobieństwo, że albo sam jesteś w grupie ryzyka, albo znasz kogoś, kto w niej jest. Ale spokojnie. To nie wyrok. I może zabrzmi to dziwnie, ale w pewnym sensie to błogosławieństwo. Jeśli nauczysz się z nią dobrze żyć. Jeśli nauczysz się z nią funkcjonować, to może się okazać, że staniesz się lepszą wersją siebie. Taką, która potrafi dobrze wykorzystać jeden i drugi biegun. Ja dwubiegunówkę mam. I nie jestem w stanie tego zmienić. A skoro już ją mam, to będę z nią najlepszą wersją siebie. Po angielsku ta choroba nazywa się bipolar disorder. Ja myślę o niej w kategorii bipolar in order. To gra słów. Disorder oznacza zaburzenie. In order oznacza w porządku. I taka jest moja rola. Pokazać ci, twoim znajomym, przyjaciołom, że może być i będzie w porządku.

Do napisania tej książki zaprosiłem moją terapeutkę, której zawdzięczam nowe otwarcie. Odmówiła. Dobry terapeuta kieruje się zasadami. A jedna z nich brzmi: relacja między pacjentem a terapeutą jest ważna. Ale ma granice. I trzeba ich przestrzegać. Nie powinno się zaprzyjaźniać, na żywo i na Facebooku. Nie powinno się też bywać na tych samych imprezach. I nie powinno się razem pisać książki. Z początku ta odmowa lekko mnie zabolała. Ale potem spojrzałem na nią jak na dowód trzymania się zasad. I jeszcze bardziej szanuję moją terapeutkę. Bo trzymała się i trzyma zasad. Poprosiłem ją o wskazanie kogoś, kto wspólnie ze mną napisze tę książkę. Kto przede wszystkim doda wartości merytoryczne. Bo choć moje przeżycia i przekonania są ważne, to jednak terapia powinna się opierać na nauce. I chciałem, żeby tę część napisał ktoś doświadczony. Dlatego poprosiłem o wskazanie osoby, która jest certyfikowanym terapeutą poznawczo-behawioralnym, najlepiej z dyplomem lekarza psychiatry. Chciałem też, żeby była to osoba otwarta na tzw. trzecią falę, czyli niewykluczająca takich praktyk, jak mindfulness czy interwencje rodem z psychologii pozytywnej. I chciałem, żeby to był ktoś, kto za swoją misję uznaje nie tylko wspieranie ludzi w wyjściu na prostą, ale także pokazanie im, że po terapii jest nowe życie. W którym można sobie spokojnie radzić, dzięki wielu narzędziom. Znalazłem taką osobę. I to ona będzie głosem specjalisty, który usłyszysz.

Znalazłem także specjalistów z zakresu farmakologii, dietetyki i sportu, którzy dodali swoje komentarze. Wszystko po to, by dać ci pełen obraz tego, co możesz zrobić. Ja podchodzę do siebie całościowo. Nie wykluczam żadnej opcji, pod warunkiem że jest udowodniona naukowo. To warunek, od którego nie chcę odstąpić. Nie twierdzę, że alternatywne metody nie działają. Jednak doświadczenie jednostki to za mało, by tworzyć teorię i dumnie ogłaszać ją światu, twierdząc, że w przypadku choroby takiej, jak depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa, pomoże nadanie sobie indiańskiego imienia czy pobieganie na bosaka po rosie. Terapeuci, naukowcy i specjaliści w swoich dziedzinach nie są po to, by nami manipulować. Są po to, by nam pomóc. Możesz trafić dobrze. Tak jak ja. I tego ci życzę. Życzę ci też, byś po lekturze tej książki stał się menadżerem swoich talentów, kompetencji i... swojej choroby. Byś potraktował ją jako coś, z czym po prostu da się żyć. Twierdzę, że nawet lepiej niż przed chorobą.

CZY SIĘ NIE BOISZ?

Po moim wystąpieniu podczas TEDx SGH, do którego krótkim wstępem była moja opowieść o pierwszej sesji u psychoterapeuty, dziennikarka, która przeprowadzała ze mną wywiad, zapytała, czy nie boję się mówić o chorobie. To samo pytanie zadał mi znajomy, któremu opowiedziałem o planach napisania tej książki. Czy się nie boję. Odpowiedź jest prosta: nie boję się. Tak samo jak bym się nie bał mówić o złamanej nodze czy o cukrzycy. Lęk przed mówieniem o chorobach wynika ze stygmatyzacji. Tyle że ten lęk – ani tym bardziej stygmatyzacja – nic nie daje. A mówienie i oswajanie tematu dają bardzo wiele. Takiego przeświadczenia nabieram za każdym razem, gdy dostaję mail z podziękowaniem, że komuś zrobiło się lżej, że nie jest sam ze swoją chorobą (niekoniecznie psychiczną, bo zdarzali się tacy, którzy pisali nawet o hemofilii). O tym, żeby się nie bać, przekonuję się także po spotkaniach, gdy podchodzą do mnie ludzie i dziękują. Bo nie są sami. Każde zdarzenie w swoim życiu nauczyłem się przyjmować z pokorą i ciekawością. To czasem bardzo trudne. Ale możliwe. Staram się wykształcać w sobie ciekawość. I tak zwany growth mindset, czyli umysł nastawiony na rozwój[2]. Taki, który w zetknięciu z nowym zagadnieniem myśli sobie: Co ja z tego wyniosę? Czego mnie to nauczy? Choroba nauczyła mnie, że nie ma co się bać. Trzeba po prostu działać. Z takim zasobem, jakim się dysponuje. Nawet jeśli tym zasobem jest choroba afektywna dwubiegunowa.

PYTANIE BRZMI...

Jakiś czas temu bardzo ważna dla mnie osoba zadała mi pytanie. O moment największej euforii, nieokiełznanej radości. O chwilę, w której sądziłem, że mogę przenosić góry. Pamiętałem wiele takich chwil. Najwcześniejsze wspomnienie dotyczyło okresu w liceum po wygranym etapie olimpiady polonistycznej. Pamiętałem ten stan. Totalną euforię. Gonitwę myśli, niezwykłą ostrość, z jaką postrzegałem świat. Tempo, w jakim chciałem go podbijać. To, co przeżywałem okresowo, nazywa się hipomanią. Osobą, która zadała pytanie, była moja psychoterapeutka. Pracy z nią, za pomocą technik poznawczo-behawioralnych, zawdzięczam to, że dowiedziałem się wielu istotnych rzeczy o sobie. Pracy ze sobą zawdzięczam to, że codziennie dowiaduję się nowych.

Na terapię trafiłem po wielu latach prób poradzenia sobie z obniżonym nastrojem i epizodami depresyjnymi. Szukałem wsparcia. Szukałem go jednak głównie wtedy, gdy dosięgała mnie depresja. Gdy byłem tak wypalony, że nie potrafiłem wstać z łóżka, a myśl o porannym prysznicu mnie przerażała. Czułem nic. W okresach podwyższonego nastroju, w okresach hipomanii, tego wsparcia nie szukałem. Bo i po co. Wtedy nie wiedziałem, że hipomania i depresja to dwa bieguny tej samej choroby. I że z jednym i drugim trzeba nauczyć się żyć. Radzić sobie z depresją. Radzić sobie z manią. Dziś mogę powiedzieć, że to radzenie sobie stało się sposobem na rozwój. A większość tego, czego nauczyła mnie terapia i praca nad sobą, można spokojnie wykorzystywać nawet, jeśli nie dotknęła nas choroba. Mnie dotknęła. Spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej.

„Spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej”. Pierwszy raz te słowa padły na drugim lub trzecim spotkaniu z terapeutką. Jak wspomniałem, wcześniej też byłem leczony. Ale z powodu depresji, zresztą źle zdiagnozowanej. Nie będę dochodził, dlaczego. Być może lekarz uległ mojej sugestii, gdy mówiłem, że w rodzinie od dwóch pokoleń towarzyszy nam czarne słońce depresji. Być może błędem było zgłaszanie się tylko i wyłącznie w stanach obniżonego nastroju, gdy ciężar rzeczywistości był tak duży, że jedyne, co mogłem z siebie wydusić, to prośba o receptę. Na coś, co sprawi, że znów zacznę myśleć, znów zacznę czuć. Być może... Nieważne chyba dlaczego. To już za mną. Byłem leczony na depresję przez sześć lat. Głównie farmakologicznie. Świadomie ze spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej zmagam się od trzech lat. Nieświadomie – chyba od zawsze.

Te trzy lata świadomej pracy nad sobą to ogromne błogosławieństwo. Czas nabywania umiejętności radzenia sobie nie tylko z dołami. Ale też z górkami. Bo taka jest moja choroba. Mkniesz sobie z nią jak po sinusoidzie. Świetnie, wręcz genialnie czujesz się wtedy, gdy jesteś na górze. Znacznie gorzej – gdy jesteś na dole. Zaraz, zaraz, powiesz pewnie, przecież wszyscy tak mają. Jasne, zmiany nastroju przytrafiają się wielu ludziom. Ale u osób z chorobą afektywną dwubiegunową i z jej spektrum zdarzają się ze zwiększoną intensywnością. I mają pewną charakterystykę. Jednak dla mnie najbardziej charakterystyczną rzeczą jest to, że po każdej intensywnej górce przychodzi dół. Mam to jak w banku. I dlatego ważne są nie tylko techniki pozwalające wygrzebywać się z dołków, ale też umiejętne hamowanie się, gdy nadchodzi euforyczna, maniakalna górka.

Ta książka to poradnik dla tych, którzy zmagają się z chorobą afektywną dwubiegunową, z jej spektrum. To także poradnik dla ich rodzin i przyjaciół, którzy po prostu chcą wiedzieć i rozumieć. To wreszcie zbiór technik, które można wykorzystywać, by poprawić swój dobrostan. Moje doświadczenia nie są uniwersalne. Każdy ma swoje. Każda choroba jest inna. Ale terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy; CBT) dała mi narzędzia. Do poznania samego siebie i do zmiany moich zachowań. Jeśli więc ty również poznasz lepiej siebie, jeśli zmienisz swoje zachowania, to będę szczęśliwy, że kolejna osoba skorzystała z tego, co oferują nauka, wgląd we własne mechanizmy poznawcze i ciągła praca nad sobą.

CHOROBA AFEKTYWNA

DWUBIEGUNOWA,

CZYLI...

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), określana także jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe (w przeszłości nazywana chorobą lub psychozą maniakalno-depresyjną czy cyklofrenią), charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii (lub hipomanii, jak w moim przypadku) lub epizodów mieszanych. Pomiędzy tymi epizodami zwykle występują okresy remisji, tj. całkowitego braku objawów lub utrzymywania się nielicznych objawów o niewielkim nasileniu. Tyle definicja. W praktyce oznacza to huśtawkę. Ale nie taką, jakiej doświadczają ludzie zdrowi, którym też przecież zdarza się mieć gorsze i lepsze dni. Nie. Taką, w której lepsze dni sprawiają, że czujesz się jak Bóg, omnipotentny supermen i wszechwładny, zabawny i błyskotliwy Übermensch. A gorsze sprawiają, że czujesz się jak gówno. I to nie zwykłe gówno. Lecz psie rozmokłe gówno na trawniku po długiej zimie. Problem polega na tym, że w stanie manii i hipomanii bardzo często nie uważasz, że masz jakiś problem. Jesteś niezwyciężony, a to oznacza, że atrakcyjny społecznie. Myślisz szybko, działasz szybko. Twój szef może być zachwycony. Twoi znajomi mogą ci zazdrościć. Wszystko ci się udaje, rośnie twoja samoocena. Po co masz się zgłaszać na terapię. Któż chciałby leczyć Boga na sterydach. W manii jesteśmy nagradzani. Bo jesteśmy świetni. Fasadowo świetni. Do lekarza trafiasz w depresji. Upewnij się, że trafisz dobrze. Ja za pierwszym razem trafiłem... prawie dobrze. Jak wspomniałem, byłem leczony z powodu depresji. Głównie farmakologicznie. Tak jak powinno się leczyć depresję o tak ostrym przebiegu. Rzecz w tym, że ja depresji nie miałem. Miałem spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej.

Za drugim razem trafiłem dobrze. Poszedłem do psychiatry i terapeutki poznawczo-behawioralnej w jednym. Po bardzo długiej walce ze sobą. Bo wcale się tak do terapii nie garnąłem. Być może dlatego, że uważałem, iż będzie to strata czasu i pieniędzy (nie była). Być może dlatego, że sądziłem, że sam sobie poradzę (nie radziłem sobie). A może dlatego, że byłem po prostu w stanie, w którym podejmowanie takiego zobowiązania jak terapia wydawało się niemożliwe (było możliwe). Terapeutkę poleciła mi moja najlepsza przyjaciółka. Była ze mną podczas najcięższych epizodów depresyjnych. Obserwowała też moje hipomanie. I bardzo długo namawiała mnie na terapię. Zintegrowaną, czyli taką, w której nie tylko będę łykał tabletki, ale też popracuję nad sobą.

Jedno było dla mnie oczywiste. Chciałem, żeby to była terapia poznawczo-behawioralna. Głównie dlatego, że wierzę w rozwiązania, które mają mocne podstawy naukowe i protokół badań zgodny ze złotymi empirycznymi zasadami. Chciałem też iść do psychiatry, ale nie do takiego, który jedynie spojrzy na mnie i od razu wypisze leki. Po prostu chciałem za drugim razem zrobić do dobrze. I obdarzyć zaufaniem osobę, która ma mi pomóc. I znalazłem. Zaczęła się moja podróż. W której nie wykluczałem, że być może będą potrzebne leki. W której chciałem wreszcie zrobić ze sobą porządek. Która stała się początkiem zupełnie nowego spojrzenia na świat, myśli i przekonania. Która pomoże każdej osobie cierpiącej. Ale też nie zaszkodzi zdrowej.

DZIEŃ DOBRY

I CO DALEJ...

Kilka lat po tym, gdy pierwszy raz zdiagnozowano u mnie depresję, dowiedziałem się, że to jednak nie była depresja. Nie żebym jakoś szczególnie był przywiązany do tej diagnozy. Ale zaskoczyła mnie kolejna. Zwłaszcza że tym razem nie padła wcale tak szybko. I dobrze.

Do mojej nowej terapeutki trafiłem, gdy znów zawitała do mnie depresja. Nieproszona. Epizod, który zaczął się niewinnie. Od lekkiej niechęci do wczesnego wstawania. Która to rozwinęła się w mocną niechęć do wszystkiego. Moja najlepsza przyjaciółka po raz kolejny powtórzyła: „Piter, a może terapia?”. Tym razem posłuchałem. Tym razem postanowiłem, że dam szansę nie tylko lekom, ale także terapii poznawczo-behawioralnej. Kiedy ktoś mnie pyta, dlaczego akurat ta, najpierw przekornie odpowiadam: „bo wychodzi najtaniej, a ja jestem dość skąpy”. Ale potem wyjaśniam, że CBT (cognitive behavioural therapy) ma po prostu udokumentowane sukcesy w leczeniu zaburzeń nastroju, depresji i... choroby afektywnej dwubiegunowej. Teraz już wiem, że dla mnie ta terapia była dobra, bo lubię działać w określonej strukturze i lubię wiedzieć, co będzie po kolei, jaki cel ma dane działanie i... kiedy się skończy.

Od przyjaciółki dostałem numer. Umówiłem się na pierwszą wizytę i czekałem. Trochę z niecierpliwością. Trochę na cud. Cud od razu się nie zdarzył. Ale pierwsze spotkanie przebiegło dobrze. Dużo sensownych (w mojej ocenie) pytań i dużo zrozumienia. Jedyne, co mnie zdziwiło, to brak diagnozy. Moja terapeutka wysunęła jednak przypuszczenie, że to niekoniecznie musi być depresja. I wypowiedziała te słowa: choroba afektywna dwubiegunowa. Lecz sama zaznaczyła, że to jeszcze nic pewnego. Coś mnie poruszyło w tym braku ostatecznej diagnozy. Naprawdę mi się to podobało. Szukaliśmy. I ja miałem pełne prawo szukać razem z terapeutą. Byłem współodpowiedzialny za te poszukiwania. Bo terapia poznawczo-behawioralna to terapia, w której spotykają się specjaliści – specjalista od swojego życia (pacjent) i specjalista od leczenia (terapeuta).

Na spotkaniu padło też pytanie, o którym wspomniałem. Czy przypominam sobie okresy mocnego pobudzenia, euforii. Takie, w których myślałem szybciej, działałem szybciej. W których nie chciało mi się spać i miałem też mniejszy apetyt. Podczas których dominowała moja ekstrawertyczna, uspołeczniona twarz. Zupełnie szczerze – trochę trudniej mi było przywołać w pamięci takie okresy. Przychodząc do terapeuty na pierwszą sesję, skoncentrowałem się na tym, co było w moim mniemaniu „nie tak”. Czyli uruchomiłem pamięć skojarzeniową nastawioną na odszukanie czasu smutku, doła, depresji. Z łatwością mogłem sobie przypomnieć najcięższe dwa epizody depresji. Na zawołanie mogłem opowiedzieć o potwornym wypaleniu i czasie totalnej beznadziei, którego doświadczyłem w 2010. Mogłem godzinami opowiadać o niemocy, którą czułem w 2006. Ale odszukiwanie w pamięci „euforycznych” chwil nie było takie łatwe. Zwłaszcza że okazało się, że mogły być symptomem zaburzenia.

W tym właśnie tkwił problem. Akceptowana społeczna twarz choroby afektywnej dwubiegunowej (hipomaniakalna w szczególności) zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju. Lekka hipomania sprawia, że czujesz się świetnie. I świetnie funkcjonujesz (tak ci się przynajmniej zdaje). Ale nie łudź się. Przyjdzie ci za to zapłacić wysoką cenę. Jak za doskonałą zabawę suto zakrapianą alkoholem czy narkotykowy high. Po butelce czerwonego wina być może będziesz mistrzem konwersacji i celnych puent, ale na drugi dzień będziesz mieć kaca. Po czystej kokainie czy mefedronie będziesz pobudzony, seksowny i omnipotentny. Ale na drugi dzień będziesz mieć strupy w nosie i będziesz czuć się jak gówno. Po okresie manii (rozbuchanej czy też tej nieco łagodniejszej hipomanii) przyjdzie czas depresji. I podobnie jak w przypadku alkoholu im więcej wypijesz, tym groźniejszy kac, tak w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej im większa górka, tym prawdopodobnie większy dół. W manii możesz stworzyć imperium, w depresji – popełnić samobójstwo.

O imperiach i samobójstwach poczytałem, szukając świadectw ludzi, którzy też zmagali się z chorobą afektywną dwubiegunową. To było moje zadanie domowe po pierwszej sesji z terapeutką. Jedno z dwóch. Miałem poczytać i sprawdzić, czy czuję się podobnie jak bohaterowie opowieści o dwubiegunówce. Miałem też porozmawiać ze znajomymi, przyjaciółmi i rodziną o tym, czy pamiętają moje okresy manii i depresji. Te drugie oczywiście łatwiej im było sobie przypomnieć. Jednak te pierwsze też przywołali, tyle że nie widzieli w nich niczego groźnego. Chociaż czasem byłem dla nich męczący. Taki pobudzony i nienaturalnie aktywny. Radosny, ale jakby zbyt. Natrętnie gadatliwy. Niemożliwie towarzyski. Nie czytałem wszystkich świadectw, nie rozmawiałem z wszystkimi znajomymi. Postawiłem na najbardziej zaufane źródła. W jednym i drugim wypadku. I dowiadywałem się o sobie czegoś nowego. Zacząłem podejrzewać, że to jednak nie była tylko depresja. Że była druga strona medalu. Teraz miała już swoje imię. Mania. Z czasem przekonałem się, że naprawdę u mnie ma na imię hipomania.

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Copyright © 2018 by Piotr Bucki i Wojciech Pączek oraz Smak Słowa

Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być publikowana ani powielana w formie elektronicznej oraz mechanicznej bez zgody wydawcy.

Wydanie pierwsze

Edytor: Anna Świtajska

Redakcja: Anna Mackiewicz

Korekta: Anna Mackiewicz

Projekt graficzny książki: Piotr Geisler

Projekt okładki: Studio projektowe & Visual

Rysunek łyżwiarza: Studio projektowe & Visual

Ramki „OKIEM EKSPERTA” autorstwa Wojciecha Pączka

Tekst na stronie 203: Anna Makowska (doktorania.pl)

Tekst na stronie 196: Viola Urban (okiemdietetyka.pl)

Tekst na stronie 188: Jakub Jasiński

ISBN 978-83-65731-39-5

Smak Słowa

ul. Sobieskiego 26/4,

81-781 Sopot

Tel. 507-030-045

Szukaj nas także na

Plik ePub przygotowała firma eLib.pl

al. Szucha 8, 00-582 Warszawa

e-mail: [email protected]

www.eLib.pl