Miłościwie nam panujący...
Miłościwie nam panujący król Jan, piąty o tym
imieniu wśród monarchów portugalskich, zamierza tej nocy
udać się do sypialni królowej. Jej Królewska Mość Maria
Anna Józefa już przeszło dwa lata temu przybyła
z Austrii, aby dać infantów koronie portugalskiej, ale do dziś
nie zaszła w ciążę. Na dworze królewskim, tak w pałacu,
jak i poza nim, zaczyna się już szeptać, że królowa jest
bezpłodna, baczy się jednak pilnie, by podobne
insynuacje nie dostały się do uszu i na języki donosicieli.
Oczywiście nikomu nawet przez myśl nie przejdzie, że to może
być wina króla, po pierwsze dlatego, że bezpłodność nie
jest męską, lecz niewieścią dolegliwością, i z tego też
powodu kobiety tak często są porzucane, a po wtóre,
w razie potrzeby zawsze można przedstawić dowody
rzeczowe, jako że w całym królestwie pełno jest spłodzonych
przez króla bękartów, ot, choćby teraz cała ich procesja
ciągnie przez plac. Poza tym to nie król, lecz królowa ze
wszystkich sił błaga niebiosa o syna, i również z dwóch
powodów. Pierwszy jest taki, że żaden król, a tym
bardziej portugalski, nie prosi o to, czego spełnienie leży
całkowicie w jego mocy, natomiast drugi sprowadza się do
tego, że kobieta z natury rzeczy spełnia jedynie rolę
naczynia, rozumie się więc samo przez się, że musi zanosić
błagania zarówno poprzez specjalne nowenny, jak
i wszelkie inne stosowne modlitwy.
Lecz ani wytrwałość króla, który dwa razy
w tygodniu, jeżeli nie zaistnieją przeszkody natury religijnej lub
fizjologicznej, z werwą spełnia swoją królewską
i małżeńską powinność, ani też cierpliwość i pokora królowej,
która nie ogranicza się do modłów, ale za każdym razem,
gdy król opuszcza ją i małżeńskie łoże, skazuje się na
całkowity bezruch, by nie uronić życiodajnych płynów,
skąpych z jej strony, zarówno z braku czasu i bodźców,
jak też z racji bogobojnej wstrzemięźliwości, natomiast
obfitych ze strony króla, czego zresztą można się
spodziewać po mężczyźnie, który nie skończył jeszcze
dwudziestu dwu lat, jednak wszystko na nic, gdyż do dziś łono
Jej Królewskiej Mości Marii Anny nie zdołało się
zaokrąglić. Ale Bóg jest wielki.
Prawie tak wielka jak Bóg jest rzymska bazylika św.
Piotra, którą król właśnie wznosi. Jest to budowla bez
wykopów i fundamentów, ustawiona na blacie stołu,
który mógłby być dużo mniej solidny, zważywszy, że jest to
tylko miniatura bazyliki, składana z kawałków dawnym
sposobem na wpust i pióro, a poszczególne kawałki
podają królowi z rewerencją czterej dyżurni pokojowcy.
Kufer, z którego je wyjmują, pachnie kadzidłem,
a karmazynowy aksamit, w który każda część jest oddzielnie
zawinięta – żeby twarz posągu nie obiła się o krawędź
kolumny – lśni w blasku grubych woskowych świec.
Budowla jest prawie na ukończeniu. Wszystkie ściany są
już osadzone w zawiasach, kolumny stoją pod gzymsem
zdobnym w łaciński napis z imieniem i tytułem Pawła V
Borghese, który król już dawno przestał odczytywać, choć
jego oczy niezmiennie napawają się liczebnikiem
porządkowym, identyczny figuruje przecież przy jego własnym
imieniu. W wypadku króla skromność należałoby
poczytywać raczej za wadę.
Zanim król wstawi figury proroków i świętych
w stosowne otwory architrawu, każdej z nich pokojowiec
składa ukłon, rozwijając drogocenny aksamit i podając na
wyciągniętej dłoni proroka leżącego na brzuchu bądź
świętego do góry nogami, nikt jednak nie zwraca uwagi
na ten mimowolny brak poszanowania, tym bardziej że
król od razu przywraca porządek i należną świętym
rzeczom powagę, ustawiając prosto i na właściwym miejscu
postacie czuwające nad świątynią. Ze szczytu gzymsu nie
widzą one jednak placu św. Piotra, ale króla Portugalii
i pokojowców, którzy mu usługują. Widzą też posadzkę
galerii i żaluzje kaplicy królewskiej, a nazajutrz podczas
pierwszej mszy, jeżeli wcześniej nie powrócą w aksamity
kufra, ujrzą króla nabożnie uczestniczącego w świętej
ofierze wraz z całym orszakiem, nie będzie w nim jednak
tych samych osób, kończy się bowiem tydzień i inni
szlachetnie urodzeni panowie rozpoczną służbę. Pod galerią,
na której się znajdujemy, jest jeszcze jedna, także
odgrodzona żaluzjami, ale bez żadnej budowli do składania,
choćby kapliczki czy pustelni, gdzie królowa
w samotności słucha mszy, ale nawet i to święte miejsce nie pomaga
na bezpłodność. Do ustawienia została już tylko kopuła
Michała Anioła, kamienne cudo, tu oczywiście mamy
tylko jego namiastkę, z powodu wielkich rozmiarów jest ona
przechowywana w osobnym kufrze, a jako że wieńczy
całą budowę, ceremoniał ulega zmianie, wszyscy
pomagają królowi, wspomniane pióra z hukiem wchodzą
w odpowiednie wpusty i bazylika jest gotowa. Jeśli głośny
trzask, który zagrzmiał w kaplicy, dotrze poprzez sale
i długie korytarze do sypialni czy alkowy, gdzie czeka
królowa, będzie to dla niej znak, że mąż niebawem
przybędzie.
Musi jednak jeszcze trochę poczekać. Na razie król
przygotowuje się do tej wizyty. Pokojowcy rozebrali go
i przyoblekli w stylowy strój, stosowny do obrzędu,
podając sobie z rąk do rąk kolejne części garderoby z takim
nabożeństwem, jakby to były relikwie świętych dziewic,
a odbywa się to w asyście licznych służących i paziów,
z których jeden otwiera szufladę, drugi odsuwa zasłonę,
ten podnosi lampę, ów reguluje płomień, dwóch stoi
w bezruchu, dwaj inni robią to samo, a kilku pozostałych nie
wiadomo co tu w ogóle robi. Ale w końcu, dzięki
wytężonym wysiłkom wszystkich obecnych, król jest gotów,
jeszcze tylko któryś ze szlachciców wygładza ostatnią fałdę,
inny poprawia haftowaną kryzę i nim upłynie minuta,
król skieruje się do sypialni królowej. Dzban czeka na
zdrój.
Lecz oto zjawia się Nuno da Cunha, biskup
inkwizytor, a wraz z nim pewien leciwy franciszkanin. Nim
podejdą bliżej i powiedzą, o co chodzi, składają
skomplikowane ukłony, suną naprzód w lansadach, przystają
i cofają się, gdyż w taki właśnie sposób należy stawać przed
królewskim obliczem, ale nie będziemy dłużej się tym
zajmować z uwagi na pośpiech widoczny w ruchach
biskupa i gorączkowe drżenie mnicha. Król Jan V
odchodzi na bok z inkwizytorem, który odzywa się w te słowa,
oto jest brat Antoni od św. Józefa, z którym rozmawiałem
o zmartwieniu Waszej Królewskiej Mości z racji tego, że
miłościwa królowa pani nasza nie daje mu potomków,
poprosiłem też o modlitwy w intencji Waszej Miłości, żeby
Bóg obdarzył Waszą Królewską Mość potomstwem, na co
on odpowiedział, że Wasza Królewska Mość będzie mieć
dzieci, jeśli tylko zechce, więc spytałem go, co mają
znaczyć te mgliste słowa, wiadomo przecież, Wasza Miłość
chce mieć dzieci, a wtedy odpowiedział mi, już całkiem
jasno, że jeżeli Wasza Królewska Mość przyrzeknie
zbudować klasztor w osadzie Mafra, Bóg ześle następców, co
rzekłszy zamilkł i skinął na mnicha z Arrabidy.
Zapytał król, Czy prawdą jest to, co przed chwilą
usłyszałem od Jego Eminencji, że jeżeli obiecam zbudować
klasztor w Mafrze, będę miał dzieci, mnich zaś
odpowiedział, To prawda, panie, lecz pod warunkiem, że będzie
to klasztor Franciszkanów, na co odrzekł król, Skąd wiesz,
a brat Antoni odpowiedział, Wiem, choć nie wiem skąd,
przez moje usta przemawia prawda, to głos wiary, jeżeli
Wasza Królewska Mość zbuduje klasztor, wkrótce
doczeka się następców, jeśli zaś klasztor nie zostanie
zbudowany, Bóg rozstrzygnie. Król skinieniem ręki odprawił
zakonnika i spytał Jego Eminencję Nuna da Cunha, Czy
ten mnich jest człowiekiem prawym, na co biskup
odpowiedział, W całym zakonie Franciszkanów nie ma
drugiego tak prawego, jak on. Wówczas król Jan, piąty tego
imienia, wyzbywszy się już wszelkich wątpliwości co do
wagi propozycji, powiedział podniesionym głosem, aby go
wyraźnie usłyszeli wszyscy obecni i by nazajutrz
nowina obiegła miasto i królestwo, Przyrzekam moim
królewskim słowem, że każę zbudować klasztor Franciszkanów
w osadzie Mafra, jeżeli królowa da mi dziecko w ciągu
roku, licząc od dnia dzisiejszego, na co wszyscy odrzekli,
Niech Bóg wysłucha Waszą Miłość, choć nikt nie wiedział,
kto tu zostanie poddany próbie czy sam Bóg, czy cnota
brata Antoniego, czy potencja króla, czy wreszcie oporna
płodność królowej.
Królowa Maria Anna rozmawia z ochmistrzynią
dworu, markizą de Unhão, która jest Portugalką. Omówiły
już nabożne praktyki odprawione tego dnia, wizytę
u karmelitanek bosych w klasztorze Niepokalanego Poczęcia
w Cardais oraz nowennę do św. Franciszka Ksawerego,
która nazajutrz rozpocznie się w kościele św. Rocha,
słowa królowej i markizy płyną nieprzerwanym
strumieniem, pobrzmiewa w nich rzewność, gdy wymieniają
imiona świętych, i boleść, gdy mowa o męczeństwach lub
specjalnych ofiarach mnichów i mniszek, choćby nawet nie
wykraczały one poza zwykłe umartwienie przez post czy
też skryte udręki włosiennicy. Ale oto już anonsują króla,
który idzie pełen zapału, podniecony mistycznym
związkiem między daniną ciału a ślubowaniem złożonym Bogu
za pośrednictwem usłużnego brata Antoniego od św.
Józefa. Wraz z królem wkracza dwóch pokojowców,
uwalniają go od zbędnych szat, to samo czyni markiza wobec
królowej, kobieta pomaga kobiecie, asystuje im jeszcze
hrabina oraz druga ochmistrzyni, nie mniej
utytułowana, która przybyła z Austrii, w sypialni jest więc spore
zgromadzenie, Ich Królewskie Moście wymieniają
ukłony, ceremoniał trwa w nieskończoność, wreszcie pokojowcy
wycofują się przez jedne drzwi, fraucymer zaś przez inne,
wszyscy będą czekać w przedpokoju na zakończenie
rytuału, pokojowcy odprowadzą króla do sypialni, która
kiedyś należała do królowej matki, w czasach gdy jeszcze
żył ojciec, damy zaś wrócą i otulą królową Marię Annę
pierzyną przywiezioną z Austrii, bez której nie może się
obejść zimą i latem. I właśnie przez tę pierzynę, pod
którą można się ugotować nawet w lutowe chłody, król Jan
V nie zostaje na całą noc z królową, jak to bywało na
początku, kiedy nowość brała górę nad niewygodą, a była
ona niemała, gdyż pławił się cały w pocie własnym
i cudzym, mając u boku królową przykrytą po czubek nosa
i prażącą się w dusznych waporach. Królowa Maria Anna,
choć nie pochodzi z gorącego kraju, nie znosi jednak
tutejszego klimatu. Przykrywa się cała ogromną, puchatą
pierzyną i leży skulona niczym kret, który napotkawszy
kamień, zastanawia się, w którym kierunku dalej kopać
swój korytarz.
Zarówno król, jak i królowa mają na sobie długie,
sięgające ziemi koszule, monarsza ledwie muska podłogę
haftowanym rąbkiem, królowej zaś jest o dobrą piędź
dłuższa, chodzi bowiem o to, żeby nawet czubek stopy
nie wystawał, nawet najmniejszy palec, byłaby to
doprawdy wielka nieprzyzwoitość. Król Jan V prowadzi królową
do łoża, trzyma ją pod rękę niby kawaler damę na balu,
nim wstąpią na schodki, każde ze swej strony, klękają
i odmawiają stosowne modlitwy na intencję tego, żeby
śmierć nie zaskoczyła ich bez spowiedzi podczas
zbliżenia cielesnego oraz żeby ta nowa próba przyniosła
pożądany owoc, czego Jan V oczekuje tym razem ze
zdwojoną nadzieją, ufa bowiem Bogu i własnemu wigorowi, stąd
też i ze zdwojoną wiarą błaga Boga o następców. Jeśli
idzie o królową, należy przypuszczać, że modli się o tę
samą łaskę, chyba że ma specjalne powody, dla których
nie musi już o nią prosić, ale to pozostanie tajemnicą
konfesjonału. Położyli się do łoża. Sprowadzono je
z Holandii w tym samym czasie, kiedy królowa przybyła
z Austrii, król specjalnie je zamówił i kosztowało go
siedemdziesiąt pięć tysięcy cruzado, bo w Portugalii nie ma tak
znakomitych rzemieślników, a nawet gdyby byli,
z pewnością byliby tańsi.
Na pierwszy rzut oka trudno odgadnąć, czy ten
wspaniały mebel jest z drewna, gdyż cały jest pokryty
drogocennymi ozdobami, tkanymi i haftowanymi festonami
oraz złoconymi rzeźbami, nie mówiąc już o baldachimie,
który mógłby służyć papieżowi. Zaraz po przywiezieniu
i ustawieniu na miejscu nie było w nim jeszcze pluskiew,
było całkiem nowiutkie, pojawiły się one dopiero później,
w miarę używania, może przyciągnęło je ludzkie ciepło,
a może to skutek wędrówek wewnątrzpałacowych lub
między miastem i pałacem, zupełnie nie wiadomo, skąd
się wzięło to robactwo, a przecież do łoża tak bogato
przybranego w materie i inne ozdoby nie można przystawić
płonącej szmaty, żeby spalić całe to rojowisko, co byłoby
jedynym lekarstwem, choć można jeszcze spróbować
płacić pięćdziesiąt reali na rok św. Aleksemu, może on
uwolni królową i nas wszystkich od tej plagi i od swędzenia.
W noce, kiedy przychodzi król, pluskwy zaczynają
później dawać się we znaki, a to z powodu wstrząsów
materaca, są to bowiem stworzenia lubiące spokój i ludzi
pogrążonych we śnie. Tam, w łożu króla, też czekają na
swoją porcję krwi, która dla nich nie jest ani lepsza, ani
gorsza niż reszty lizbończyków, jest im obojętne, czy jest
błękitna, czy też w kolorze naturalnym.
Królowa Maria Anna wyciąga do króla spoconą,
zimną rączkę, która mimo ogrzania pod pierzyną
natychmiast ziębnie w lodowatej sypialni, król zaś spełniwszy
swoją powinność, jest pełen ufności, gdyż uczynił to
z przekonaniem i twórczym zapałem, całuje więc tę dłoń
jako rękę królowej i przyszłej matki, jeżeli brat Antoni od
św. Józefa nie przecenił zbytnio swoich możliwości.
Królowa Maria Anna pociąga za sznur dzwonka i wchodzą
z jednej strony pokojowcy króla, z drugiej zaś damy, wśród
różnych zapachów, wypełniających ciężką atmosferę
sypialni, z łatwością wyróżniają jeden, jako że bez tego, co
tak pachnie, niemożliwe są cuda w rodzaju obecnie
oczekiwanego, tamto bowiem bezcielesne zapłodnienie,
o którym się tyle mówi, zdarzyło się tylko raz, żeby ludzie się
przekonali, że Bóg, jeśli zechce, może się obejść bez
mężczyzn, choć nie bez kobiet.
Mimo usilnych perswazji spowiednika królowa Maria
Anna przeżywa zawsze przy tych okazjach rozterki
duchowe. Uważa bowiem, że po wyjściu króla i pokojowców,
po udaniu się na spoczynek usługujących jej dam,
powinna wstać, aby jeszcze ostatni raz się pomodlić, jednak
według zaleceń lekarzy powinna obchodzić się ze sobą
jak z jajkiem, wobec tego zadowala się tym, że
w nieskończoność odmawia szeptem różaniec, coraz wolniej
przesuwając paciorki, aż wreszcie zasypia w połowie
kolejnej zdrowaś-Mario-łaskiś-pełna, tej to się udało,
błogosławion owoc żywota twego, myśli, mając na uwadze
własne spragnione łono, przynajmniej jedno dziecko, Panie,
przynajmniej jedno. Nigdy się nie wyspowiadała z tej
mimowolnej pychy, gdyż była ona na tyle mimowolna
i mglista, że gdyby nawet królowa miała stanąć przed
sądem, przysięgłaby zupełnie szczerze, że zawsze
zwracała się wyłącznie do Przenajświętszej Panny i do jej łona.
Są to meandry królewskiej podświadomości, podobnie jak
te wszystkie sny, które ciągle nawiedzają Marię Annę, bo
jakże wytłumaczyć fakt, że kiedy król wraca do swojej
sypialni, ona śni, że idzie przez plac Pałacowy od strony
jatek, unosząc z przodu spódnicę i ślizgając się
w wodnistym, lepkim błocie, które pachnie zupełnie jak
mężczyzna po wytrysku, podczas gdy infant Franciszek, jej
szwagier, którego dawny pokój teraz zajmuje i który jakby tu
powracał duchem, tańczy wokół niej na wysokich
szczudłach niby czarny bocian. Również tego snu nigdy nie
wyznała spowiednikowi, ale cóż on z kolei mógłby jej tu
powiedzieć, skoro taki przypadek nie figuruje
w poradniku doskonałej spowiedzi. Może więc królowa Maria Anna
spać spokojnie, całkiem schowana pod puchową górą,
a tymczasem pluskwy zaczynają wychodzić ze szpar
i fałd, spadają też z baldachimu, w ten sposób skracając
sobie podróż.
Tej nocy król Jan V też będzie miał sny. Przyśni mu
się, że z członka wyrasta mu rozłożyste drzewo
genealogiczne, całe zaludnione przodkami Chrystusa, łącznie
z samym Chrystusem, dziedzicem wszystkich koron,
a potem drzewo zniknie i w jego miejsce wyrośnie potężny,
z wysokimi kolumnami, dzwonnicami, kopułami
i wieżycami klasztor Franciszkanów, o czym świadczy
franciszkański habit brata Antoniego od św. Józefa, który
otwiera na oścież drzwi kościoła. Podobny temperament
nieczęsto spotyka się u królów, ale Portugalia zawsze miała
do nich szczęście.
