Cisza ebook

Podziękowania

Mojej partnerce, Catherine Ercilli, która zakochała się we mnie z powodu mojego pisania i – mimo mojej bezużyteczności w większości innych sfer – w dalszym ciągu ze mną jest, będąc moją najlepszą przyjaciółką i czytelniczką.

Noahowi Lesterowi, który nigdy nie przeczyta tej książki, może ją jednak – jeżeli go najdzie taki nastrój – wyrzucić przez okno.

Eloise Lester, której stopień naukowy z psychologii pozwoli oszczędzić mi – mam nadzieję – w przyszłości fortunę za terapię.

Karen Ferbermann, której jestem winien trzydzieści cztery prezenty urodzinowe, niezliczoną ilość zapalniczek, sto wyjaśnień i, co najważniejsze, znośną młodość.

Mitchellowi Rossowi za czterdzieści sześć lat śmiechu, zabawnych wygłupów i wielu wspólnych zmartwień.

Mojej wspaniałej agentce Laurze Williams i wszystkim w PFD, którzy stali murem za Ciszą po usłyszeniu w marcu 2013 roku, nad pubem, fatalnie przeczytanych 1500 słów.

Mojej błyskotliwej redaktorce z Oriona, Jennifer Forres­ter oraz publicyście/żywiołowi Samowi Eadesowi.

Jonathanowi Myersonowi, Lucy Caldwell i Clare Allan z City University.

Mojemu oddziałowi zwalczania szaleństwa: dr Claudii Bernat, Dorit Dror, Melowi Davisowi i Wendy Davis.

Damie Stephanie Shirley, założycielce Prior Court School w Berkshire, oraz całemu tamtejszemu oddanemu personelowi.

Bionicznej Tracy Fenton i wszystkim w TBC za entuzjazm i wsparcie.

Zmarłemu zastępcy redaktora naczelnego „Jewish Chronicle” i krytykowi teatralnemu Davidowi Nathanowi za uznanie mojej poobiedniej przemocy wobec segregatorów za całkowicie stosowne zachowanie.

Świstak

Emma czeka w kuchni, ponieważ odór wywołuje u niej odruch wymiotny. Początek dnia przebiega jak zwykle: w łazience szumi lecąca do wanny woda, Jonah stoi obok łóżka, mokry po pachy, ja otwieram okna, ściągam pościel i spryskuję osłonę materaca środkiem dezynfekującym. Zwijam pościel w kulę razem z jego śmierdzącą piżamą. Pełna pielucha i brudne mokre chusteczki wędrują do plastikowego worka, który szybko zawiązuję. Jonah chwilę potem wskakuje do wanny, woda i piana zmieniają się w brązową zupę. Myję go energicznie, bardziej oporne miejsca polewam wodą z prysznica i wycieram go „jego” marynarskim ręcznikiem – każdy inny wywołałby histerię. Ubranego, przepycham korytarzem na śniadanie. Taki mamy podział: Emma zajmuje się tym, co trafia do środka, ja tym, co wylatuje na zewnątrz.

List leży otwarty na stole, wygładzony po mocnym zmięciu w garści. Nie odzywamy się przez co najmniej dziesięć minut – kilka sekund mniej, a okazałoby się, że to moja wina. Nauczyłem się długich rozgrywek. W końcu biorę go i kolejny raz czytam – nie jest niespodzianką, mimo to jestem oburzony.

– To by było na tyle.

– Jak zawsze optymista.

– Oni są jak z Orwella. Co ma znaczyć „należycie”? Myślisz, że wierzą w tę swoją nowomowę?

Siedzenie przy stole w jadalni z głową w rękach stało się moją śniadaniową asaną – pozycją o nazwie „dlaczego ja?”.

Atak użalania się nad sobą trwał góra minutę, wystarczyło jednak, aby syn zniknął nam z oczu.

– Gdzie on jest? Jonah?! Nie pilnowałeś go, Ben?

– Rozmawiałem z tobą. – Ruszam do kuchni, która – ledwie go spuścić z oka – służy Jonahowi jako poranna sala treningowa. Nie ma go, ale widać, że nie próżnował: puste pudełko po cornish vanilla na podłodze, rozchlapane lody na czarnych błyszczących blatach, stalowym froncie lodówki, marmurowych płytkach na podłodze, a także – co odkrywam, odwracając się ku drzwiom – w jego sięgających ramion włosach, na całej twarzy i granatowym szkolnym dresie. – Jonah, ty gnojku… Emmo, trzeba go wsadzić pod prysznic i przebrać!

Patrzymy na zabierający go minibus z ulgą, przemieszaną z poczuciem winy.

Emma płacze.

– Nie zniosę tego dłużej.

Od jej pochlipywania bieleją mi kostki zaciskanych dłoni.

– Nie bądź melodramatyczna. – Z premedytacją decyduję się na nieodpowiednie słowa.

– Zamknij się, Ben. Masz jakiś genialny pomysł? Zabrać od ojca starego lugera, wziąć grupę roboczą jako zakładników i trzymać ich, aż się poddadzą?

– Jak Bonnie i Clyde?

Skojarzenie sprawia, że Emma chichocze, co łagodzi kwaśne pieczenie w moim żołądku. Przez ostatnie półtora roku nieraz docieraliśmy do tego punktu, ale humor, który dotąd zawsze nas ratował, teraz już nie wystarczał i przestaliśmy się nawzajem dostrzegać. Dlatego Emma mówi, dużo. Powtarza nieustannie mantrę niedoli.

– Ciągle przypominają mi się słowa, jakie płynęły z jego ust: tata, mama, auto, lampa… dlaczego przestał? Dziś w nocy śniło mi się, że wszedł do salonu i zaczął do mnie mówić, a najdziwniejsze było to, że mówił swoim głosem – jestem tego pewna. Gdy się obudziłam, byłam przekonana, że to się działo naprawdę, i gdy usłyszałam z łazienki, jak go myjesz, zrobiło mi się niedobrze z rozczarowania. Zdarza ci się coś podobnego?

– Czasami.

Nigdy nic podobnego mi się nie przydarzyło.

Emma ponownie wczytuje się w list, ja kończę kawę. Wznosi oczy ku niebu i palcami przeczesuje kasztanowe włosy. Plama światła wydobywa siwe pasmo. Wypowiada bezgłośnie kolejne słowa listu, kręci głową, po czym zaczyna szeptem powtarzać frazes „kochająca rodzina… kochająca rodzina… kochająca rodzina…”.

– Oni są kompletnie porąbani, zresztą wszystko stoi na głowie. Jesteśmy karani za to, że go kochamy i dbamy o niego, i nie jest w autyzmie tak dobry, jak mógłby być.

– Nigdy nie zagra w reprezentacji Anglii w autyzmie.

– Jakby nas oskarżali o to, że ta sytuacja nas nie zniszczyła. Nie jest jeszcze wystarczająco źle. Nie musi nosić kasku motocyklowego ani słuchawek, a my nie jesteśmy narkomanami.

– Jeszcze nie.

System jest naprawdę przedziwny – matematyka kosztów i zysków, pozbawiona ludzkiego elementu.

– Może powinienem dostać załamania nerwowego, a ty mogłabyś obmacać jakiegoś klienta i stracić uprawnienia adwokackie. Bylibyśmy wtedy biedni i psychicznie chorzy… Czy to pchnęłoby naszą sprawę do przodu? W ostateczności moglibyśmy się rozejść – oni uwielbiają samotnych rodziców.

Pomysł jest tak szalony, że zaczynam śmiać się do siebie.

Spoglądam na Emmę, ale nie patrzy w moim kierunku ani się nie śmieje. Bierze teczkę i wychodzi.

– To do wieczora – mówię do zamykających się drzwi.

W magazynie jestem o jedenastej. Setki talerzy czekają na umycie, pokryte resztkami świątecznego jedzenia, które przez weekend zaschło na kamień i zaśmiardło. Tak wygląda mój codzienny schemat: stoły, krzesła, zastawa, sztućce i szkło – wypożyczanie w nieskazitelnie czystym stanie, odbieranie w postaci brudnej zbieraniny, mycie, pakowanie i ponowne wysyłanie. Życie, od którego może się odechcieć żyć.

– Idę na lunch. – Valentine, który przy ponad metrze dziewięćdziesiąt wzrostu i potężnych barach wygląda jak szybki serwujący krykietowej reprezentacji Indii Zachodnich, nie podnosi wzroku znad polerowanego szkła. – Idę na lunch.

– Słyszałem – odpowiada. – Masz telefon? Nie zamierzam go odbierać.

– Nie będzie mnie tylko godzinę.

– Aha.

– Wrócę o dwunastej.

– Oczywiście.

– Niech się włącza sekretarka.

– Dobra.

– Gdyby przyszedł tata, powiedz mu, że pojechałem z dostawą.

– Dobra.

Wyjmuję z kasy dwie dychy i ruszam do sąsiadującej z nami drukarni, z której wychodzi się na ulicę. Drogę blokuje mi Vinod.

– Musimy pogadać o czynszu.

– Mam spotkanie. O dwunastej?

– Wczoraj też tak mówiłeś.

Przeciskam się obok niego i pcham frontowe drzwi.

– Sześćset dwadzieścia funtów, Ben.

– Nie ma problemu.

Nieprawda, jest problem.

– Cześć, Ben.

– Andreo…

– Guinness?

– Poproszę, skarbie.

– Jak idzie z mieszkaniami, kochany? – Andrea równocześ­nie nalewa i mówi. Jest brunetką z trwałą ondulacją o wzroś­cie supermodelki i głosie oraz jabłku Adama zawodowego boksera.

– Ciągle czekam, aż pieprzona Rada wyda zezwolenie. Dranie.

– Dranie. Mam nadzieję, że dzięki temu masz czas pilnować robót przy własnym domu.

– Jasne. – Siadam na stołku przy przytulnym barze w kształcie podkowy.

Tak wygląda moje alter ego, wymyślone na użytek Klubu Profesjonalnych Pijaków – samych handlowców i Irlandczyków, aby wejść w ich grono. Jest wcześnie i na szczęście jestem sam w uścisku z pintą Guinnessa, topiąc angst1. Lubię drewnianą boazerię, lepiącą się podłogę i irlandzkie towarzystwo. Uwielbiam to, że uważają mnie za swojaka. Zadziałał przypadek, ale nie skorygowałem błędu, i teraz rozwodzę się długo i namiętnie o wszystkim: od tynkowania po papieża. Bycie kilka godzin dziennie katolikiem to miłe uczucie i dobrze się bawię. Zdecydowanie ma przewagę nad upokarzającym wypożyczaniem talerzy i widelców. Poza tym uwielbiam anonimowość. Nie było łatwo, musiałem zapracować na ten stołek – pięć miesięcy w barze dla zwykłych gości, zanim zebrałem się na odwagę, aby do nich dołączyć. Zaczynam drugą pintę, gdy leżąca na barze komórka zaczyna podrygiwać niczym przewrócona na plecy stonoga. JONAH: SZKOŁA.

– Nic mu nie jest. – Jonah szczerzy zęby w uśmiechu i patrzy mi przez ramię w kierunku parkingu. Ani razu nie mrugnął. – Jest pani pewna, że zachorował?

– Panie Jewell, to było jak pocisk.

– Ale jest czysty jak łza.

– On tak, za to panna Glen potrzebuje pralni.

Muszę się powstrzymać, by nie zaproponować zwrotu kosztów.

– To skutek kaszlu, nie jest chory. Poważnie, proszę mu się przyjrzeć.

Jonah podskakuje przy drzwiach, naśladując szaleńczy stadny lot chmary szpaków.

– Przykro mi, panie Jewell. Przez czterdzieści osiem godzin od epizodu chorobowego Jonah musi pozostać z dala od szkoły. Polityka gminy.

– Wspaniale. A co mam zrobić z pracą?

– Naprawdę mi przykro. Matka nie może się nim zaopiekować?

Maria jest nowa, pojawiła się dopiero przed Bożym Narodzeniem. Nie wiem, jak sobie radzi. Ma bladą skórę, jest ruda i wiotka jak wierzba – w eterycznym sensie bardzo atrakcyjna, ale fizycznie nie może się równać z Jonahem i bandą jego nieprzewidywalnych klasowych kolegów.

– Piątek?

– Piątek – o ile nie będzie znowu chory.

– A co z „Wiśniowym drzewem”? – To nazwa świetlicy, do której Jonah chadza dwa razy w tygodniu po szkole i w niedziele – błogi dzień bez pieluch.

Mary krzywi się.

– Przekażę im, że Jonaha nie będzie.

Szybki wyrok. Bez zawieszenia.

– No dobra, Jonah, chodź. – Sięgam po jego dłoń, ale wyrywa ją. Idę do samochodu dwa kroki za podrygującą postacią. Dzielę nadchodzące dwa dni na godziny, minuty i sekundy i dłonie w kieszeniach zaciskam w pięści.

– Nie, nie mogę, Ben. Oba dni jestem w sądzie.

– Przecież wiesz, że czwartek i piątek to moje najbardziej zajęte dni. Nie możemy się przynajmniej podzielić po jednym?

Odpowiedzią jest milczenie i ciężkie westchnienie. Widelcem przesuwa po talerzu liście rukoli.

– A twój tata?

– Przecież wiesz, że nie rozmawiamy od wrześniowego Jom Kippur.

– Obaj zachowujecie się jak dzieci. Musisz zrozumieć, że…

No i gotowe.

– …jeżeli ja nie zjawię się w sądzie, to ktoś będzie musiał zostać w areszcie śledczym, a jak ty zostaniesz w domu, ktoś nie dostanie widelców do ryby. Chcesz, żebym to ja do niego zadzwoniła? Na pewno będzie zachwycony, że znowu zobaczy Jonaha.

– Nie. Skończyłaś? – Zabieram talerz Emmy. Tu mnie ma i doskonale o tym wie. Nie mogę się postawić, więc zaczynam zmywać. Gotuje się we mnie jak w kotle.

– Sprawdzę, co u Jonaha – mówi. – Będziesz w salonie?

Po kilku sekundach jest już z powrotem.

– Nie śpi, a w pokoju śmierdzi.

– Więc zmień mu pieluchę.

– Ben…

– Wiesz co? Sam to zrobię, dobrze?

Nie jest już małym dzieckiem, przynajmniej fizycznie. Z biegiem lat obserwowałem szybki rozwój innych dzieci, obawiając się nadejścia dnia, w którym – niczym stojący na światłach samochód ze spalonym sprzęgłem – mój syn zostanie na jałowym biegu, a reszta pomknie z rykiem silników w dal. Miesiąc za miesiącem nadzieja na ponowne usłyszenie słów słabła. Teraz, gdy ma dziesięć lat, nawet statystyka wskazuje na to, że już nigdy nie padną z jego ust. Ma umysł jak słownik z posklejanymi kartkami. Całuję go w czoło i podciągam mu kołdrę pod brodę. Nie wiem, czy w nocy śpi, ale dopóki jest spokojny, mogę z tym żyć. Problem w tym, że rzadko bywa spokojny.

Zanim dołączam do Emmy, w ciszy i spokoju osuszam otwarte pół butelki wina i odstawiam pustą flaszkę do lodówki.

– Wszystko z nim w porządku? – pyta Emma, zwinięta w kłębek na kanapie. – Z nami wszystko w porządku?

– Powiedziałbym, że wszyscy jesteśmy w podobnym stanie. Lunatykujemy?

– Bzykanko więc raczej nie wchodzi w grę?

Wybucham śmiechem, popiskującym jak dźwięki fletu i podszytym nerwowością, po czym odkładam sprawę ad acta do szuflady z napisem „retoryczne”. Trwa to od miesięcy, a jej zawoalowane sugestie i aluzje zadają rany mojej duszy. Nie chodzi o to, że przestała być dla mnie atrakcyjna, moja niechęć to raczej skutek niż przyczyna. Milczę, choć wiem, jak bardzo Emma chce powiększyć naszą rodzinę, widzę jej napady instynktu macierzyńskiego na widok niemowlaków… Przepaść, jaka zacznie nas dzielić z tego powodu, to jeszcze sprawa przyszłości, ale pierwsze rysy już się pojawiają. Może gdyby Jonah urodził się drugi… Emma rozprostowuje się i schodzi z kanapy, idzie do przedpokoju i znika w toalecie. Czwarty raz dzisiejszego wieczoru, prawdopodobnie potrzebuje mieć te pięć minut azylu.

– Mógłbyś mi nalać kieliszek wina? – pyta po powrocie.

– Skończyło się.

– Nie, zostało przynajmniej pół butelki. – Wpatruje mi się w oczy.

– O co chodzi?

– Wiesz o co.

– Nagle nie mogę wypić po kolacji kieliszka wina?

– Chodzi o to, czego najwyraźniej nie możesz zrobić po tym kieliszku wina, a potem brandy albo whisky. Nie myśl, że nie wiem, dlaczego zawsze proponujesz, żebym szła wcześ­nie spać. Nie jestem głupia, Ben.

Kiepsko sobie radzę, gdy zostaję przyłapany i upokorzony. Powoduje to ciszę, ciężką jak chmura burzowa. Oboje wiemy, że to moja główna metoda uników, ale nie sądzę, aby Emma zdawała sobie sprawę, że gdy bladym świtem napiera na mnie wiercącym się tyłkiem, czuję się, jakby chciała mnie zgwałcić. Seks stracił już swą beztroskę, a szeroka niebieska kreska na obszczanym plastikowym patyku może i jest czymś, czego najbardziej pożąda, ale mnie może wykończyć na dobre. Łatwiej mi odwołać się do problemu z alkoholem, niż przyznać, że nie podzielam jej pragnienia. Od czasu do czasu się poddaję, modląc się, aby moje plemniki miały zero wyczucia kierunku i ruchliwość leniwca. W końcu są moje.

Emma idzie otworzyć kolejną butelkę i nalewa sobie kieliszek.

– Rozmawiałam dziś z koleżanką z pracy.

– Tak?

– Specjalizuje się w trybunałach do spraw edukacyjnych.

– I?

– W obecnej sytuacji nie daje nam dużych szans.

– I jaką to stwierdzenie ma wartość?

Dźga mnie łokciem w żebra.

– Powiedziała „w obecnej sytuacji”.

– A jaką mamy sytuację?

– Nas. Razem. Wspólne możliwości.

– Zdawało mi się, że tu chodzi o Jonaha.

– Bo chodzi. Pokazałam jej list i porozmawiałyśmy o innych przypadkach. Takich, kiedy się ludziom udało. Znalazłyśmy kilka cech wspólnych, określone elementy, które by pomogły.

– Na przykład?

– Pamiętasz naszą poranną rozmowę? O rozejściu się? Uwielbiają samotnych rodziców. Pamiętasz?

– To był żart, Emmo. Do tego kiepski.

– Słyszysz, że się śmieję?

– Mówisz poważnie? Mamy zacząć udawać, że się rozeszliśmy?

– Dla dobra Jonaha.

– Tylko?

– Oczywiście. I nie mów mi, że twoim zdaniem kocham obecnie życie.

– A ty zauważyłaś, żebym na zmianę stepował i kręcił tyłkiem?

– Tak na niby. Tymczasowy układ do podjęcia decyzji przez trybunał.

– Ale to może potrwać wiele miesięcy. Absurd. Jak miałabyś sobie sama poradzić z Jonahem i pracą? Dokąd byś się przeprowadziła? Po sąsiedzku? Nie wyglądałoby to nieco podejrzanie?

– Wyglądałoby. Jedną z cech wspólnych, o których wspomniałam, są samotni ojcowie. Żeby sprawa wypaliła, Jonah musiałby być z tobą.

– Chwileczkę, nie przypominam sobie, abym zgodził się na pierwsze, znaczy rozejście się, nie mówiąc o pomyśle, bym miał radzić sobie z nim sam. Emmo, we dwoje ledwo się wyrabiamy. Jeśli mam być szczery, nie jestem zainteresowany żadną z tych propozycji.

Emma wydaje z siebie głuchy jęk.

– Ale pomogłoby to naszej sprawie.

– Masz chyba na myśli „sprawie Jonaha”? Jeśli sprawisz, aby prawnicy i sędzia z nim zamieszkali, to przekona ich w godzinę.

Jakby chcąc podkreślić ten fakt, Jonah dołącza do nas.

– Wracaj do łóżka, Jonah – mówię, ton mojego głosu musi jednak zdradzać irytację, bo Jonah skacze i wali stopami o podłogę z taką siłą, że aż dom się trzęsie. Emma rusza ku niemu, cicho i łagodnie powtarzając jego imię, jednak gdy jest już blisko, Jonah wpycha sobie dłoń do ust, a drugą ręką wali się z całej siły w głowę.

– Emmo, nie podchodź – mówię, gdy Jonah zamaszystym ruchem zrzuca ze stołu pusty kieliszek po winie i kopie w szkło. Próbuję go złapać oburącz, ale wywija się i mocno wbija mi zęby w bark. Aby się uwolnić, muszę go trzepnąć w głowę, a on zalewa się łzami. Emma znowu wkracza do akcji, aby pocieszyć Jonaha i zaprowadzić go z powrotem do łóżka. Klęka przed nim na podłodze i muska jego pod­bródek najdelikatniejszymi na świecie pocałunkami. Jonah pochyla się, aż ich czoła się stykają. Zostawiam ich i idę po maść antybakteryjną.

Mija pół godziny, nim Emma wraca, blada i ziewająca. Opada ciężko na kanapę.

– Wszystko w porządku? – pyta.

– Tak, to tylko kolejna pamiątka. Chyba powinnaś zrobić zdjęcie.

Idzie do sypialni po aparat, po czym pstryka kilka fotek mojego zaczerwienionego i pogryzionego barku. Kolejny eksponat do albumu ran i sińców, rozbitych szklanek, talerzy i ramek do obrazów – dowodów agresywności i nieprzewidywalności Jonaha na użytek trybunału, na którego zebranie się mamy nadzieję: jego anty-CV. Następnie podaje mi kieliszek z winem.

– Nie zrobię tego, Emmo.

– Jest inne rozwiązanie.

– Kaftan bezpieczeństwa?

– Inne niż wy tutaj we dwóch.

– Już mówiłem: nic z tego.

– Ben, przeżyjesz tak kolejny rok? Dwa? Trzy, dziesięć? Nie sądzę, bym ja była w stanie. Nie wspominając o biednym Jonahu. Potrzebuje więcej, niż możemy mu dać, więcej, niż mają do zaproponowania w Maureen Mitchell. Potrzebuje i zasługuje na coś więcej. Musi dostać szansę na odrobinę godności. Miejsce na stałe. Potrzebuje stałości, to może być jego jedyna szansa.

Wypijam do dna.

– Musimy zrobić wszystko, niezależnie od tego, jak będzie to boleć. Musimy to zrobić dla Jonaha.

– Więc na czym ma polegać to „inne rozwiązanie”? – Potrzeba zadowolenia Emmy pokonuje mój instynkt samozachowawczy.

Karuzela

No tak. To dla mnie zaszczyt.

Jonah przeciska się obok dziadka i rusza prosto do kuchni, niczym sterowany pocisk.

– Sprowadzasz się?

– Tylko na kilka miesięcy – mówię. – Tak jak ci mówiłem przez telefon.

– No tak. – Otwiera szeroko drzwi i zaprasza mnie ruchem ramienia. – Co wykręciłeś?

– Nic.

– Pozwoliłeś jej odejść bez walki?

Odwraca się i rusza ciemnym korytarzem. Jego sprężyste ciało może nie ma już metra siedemdziesiąt osiem jak w najlepszych czasach, ale idzie wyprostowany, a chód wyraża groźbę.

– JJ? Już się dorwałeś do moich szafek?

Słychać szelest i skrzypienie trącej o drewno płyty MDF – Jonah buszuje.

– Co znalazłeś? Aha! Lubisz bajgle, co?

Gdy dochodzę do kuchni, Jonah mija mnie pędem i zajmuje brązową szenilową kanapę niczym dokonujące inwazji kolonialne mocarstwo. W zębach trzyma bajgla.

– JJ, nie możesz go jeść na sucho. Włożę ci do niego trochę łososia…

– On nie jada łososia.

– Tak ci powiedział?

Ta sama stara śpiewka.

– Próbowałem. Wypluwa.

– Tego samego łososia? Ten jest z delikatesów czy z marketu?

– Ani to, ani to. Jest z Alaski.

– Mądrala jak zawsze. Zrobię mu bajgla z łososiem.

Tata nie ma wyraźnego akcentu, ale na końcu każdego pytania lekko unosi głos, co zawsze oznaczało dla mnie lekceważenie. Czas rejterować.

– Nie mogę zostać, muszę jeszcze spakować i przywieźć mnóstwo rzeczy z mieszkania – wyjaśniam. – Mógłbyś przez jakiś czas popilnować Jonaha?

Tata wzrusza ramionami.

– Kiedy wrócisz?

Spoglądam na zegarek.

– Druga z hakiem?

– Już jest południe. Wróć o czwartej. Pójdziemy na spacer, może spotkamy się z Maurice’em.

– Na pewno?

Przykłada dłonie do piersi – wnętrzem do przodu.

– Co może się stać?

Mam ochotę przedstawić wszelkie możliwe scenariusze, ale taty już nie ma. Z kuchni dolatuje jego nucenie. Sytuacja go bawi. Rozpaczliwie tęsknię za drinkiem, ale tata jest w swoim żywiole. Sprawdzam godzinę: każda minuta, którą tracę na przygotowywanie bajgla, odbiera mi trochę tak potrzebnej samotności. W końcu idealny bajgiel z łososiem jest gotowy i trafia do salonu. Jonah jest w połowie pierwszego, ale gdy zjawia się drugi, rzuca go nonszalancko za kanapę. Z korytarza, z bezpiecznej odległości, obserwuję, jak jego język dotyka wędzonego łososia. Zaczyna go jeść. Mały drań.

– Delikatesy Florsheima w Temple Fortune. No proszę, kolejna rzecz do twojego menu, co JJ?

Gdy palce taty szczypią go w policzek, Jonah nawet nie drgnie. Mógłbym przysiąc, że patrzy prosto na mnie, ale przecież wiem, jak jest.

– Jego torba stoi przy drzwiach – informuję. – Tato?

– Czwarta. Nie wcześniej, nie będzie nas.

Trzy godziny i dwadzieścia dwie minuty w domu. Zdążę się spakować w godzinę, ale najpierw muszę usiąść. Potrzebuję się czegoś napić, muszę coś zjeść, ale przez głowę przepływa mi rozbrajająca myśl: może mógłbym zostać na noc? To byłoby jak randka – moglibyśmy spróbować prawdziwego seksu i przespać noc bez groźby, że coś nam przerwie. Ale nie, Emma będzie się obawiać o Jonaha, o mojego tatę. Mimo to pomysł tajnej schadzki najwyraźniej podkręca mój popęd.

Włączam telewizor i kanapa mnie pożera. Perspektywa, że nie ujrzę jej przez tygodnie, że będę ignorowany oraz – mimo wszelkich dowodów, iż tak nie jest – skuteczność, z jaką ten status quo został zaaranżowany, przepełnia mnie paniką. Chce mi się płakać, zamiast tego piję i odpływam. W otępieniu słyszę kury, krowy, potrójny gwizd owczarza. Wypowiadane na głos wersy z Wordswortha zamieniają się w ryk pełnego stadionu piłkarskiego, narastające wycie emocji tłumu tuż przed eksplozją, huk wystrzału, trzask, trzask, trzask mechanicznej maszyny do pisania, kolejne odgłosy wystrzałów, podrywający, słodki krzyk chłopięcego sopranu.

Prawie ramię zdrętwiało mi pod brodą i błyszczy od śliny, w której odbija się nienaturalne światło ekranu telewizora. Ściany robią się zielone, potem czerwone, niebieskie i znowu zielone. Ciemność tłumi głos. Ciemność. Zaczynam zbierać okruchy, ale ulatują, są niemal niedostrzegalne – jak obecność Jonaha. Ciemność. Kapanie. Drętwe kończyny. Dzienne światło. Brak dziennego światła. Kurwa mać.

Gwałtownie wstaję i od razu robi mi się niedobrze. Osuwam się na kolana i zaczynam macać po podłodze, szukając zegarka. Przysuwam go do ekranu telewizora. Piętnaście po szóstej. Kurwa, kurwa, kurwa. Powinienem zadzwonić? Zataczam się jak pijany do frontowych drzwi. Wracam do kuchni po łyk wczorajszego wina. Zapalam papierosa. Znowu ciągnę z flaszki. Łykam z bulgotem. Po chwili jest pusta. Tasuję myśli jak talię kart i rozkładam je – jedne na lewo, drugie na prawo. Składam talię. Ponownie tasuję. Przekładam talię. Demoniczne myśli są rozpuszczalne w alkoholu. Nieco wódki oczyszcza resztę fusów. Biorę ze stołu kluczyki do samochodu.

Frontowe drzwi są otwarte. Wydaje mu się, że mamy lata pięćdziesiąte? Pojedyncza naga żarówka wypala mi na siatkówkach nakładające się na siebie koła, więc wchodzę, macając po ścianach. Gdy dotykam oleodruku Słoneczników van Gogha, porusza się po ścianie jak wahadło i bucha z niego chmura kurzu jak podczas burzy piaskowej na Saharze. Gdy próbuję mruganiem pozbyć się białych placków przed oczami, stolik pod telefon z kutej stali i ze szklanym blatem wygryza mi kawałek piszczela. Kto poza moim tatą wypacykowałby edwardiański domek szeregowy na brązowo i pomarańczowo? Ostatni ślad minimalizmu z lat siedemdziesiątych na Muswell Hill.

– Halo, tato? Jonah? – W kuchni jest ciemno. Salon wypełnia halogenowe światło latarni, zamontowanej chyba tylko dla podglądaczy. Dolatujące z bakelitowego radia szarpane dźwięki stacji Radio 4 pieszczą prastare, wyciosane z dębu meble. Paskudna, otyła szafa i stół obiadowy z krzesłami, ciemne jak heban – w rzeczywistości powierzchnie są zawerniksowane przez marmite1 – i pozabezpieczane przed zadrapaniami przez szydełkowane serwetki, tak bardzo zdominowały przestrzeń, że w ciemności przypominają starożytnego gargulca, Golema wyrzeźbionego przez pomarszczonego mistyka ze sztetla, ogarniętego żądzą odwetu i chorobliwą podejrzliwością. Zapalam światło i wyłączam radio.

– Halo!

– Tutaj.

– Gdzie?

– Tutaj. W łazience.

Tata siedzi na zielonym ogrodowym krzesełku z plastiku i masuje Jonahowi głowę resztką zielonego mydła.

– Kiedy urosły mu włosy na dole?

– Nie musisz go kąpać.

– Mieliśmy wypadek.

– Nie miał pieluchy? Zostawiłem ci torbę.

– Byliśmy w ogródku, po co ma ciągle cierpieć tę niewygodę?

– Rozumiem, że nawalenie sobie w spodnie mu ją zapewnia.

– Tylko się zmoczył. Przepłukałem spodnie i położyłem je na kaloryferze. Powinny być już suche. Minęły trzy godziny.

– Przepraszam, że się spóźniłem…

– Coś mówię?

– Słowami nie.

– W ogóle nie.

Jonah zaczyna się śmiać i napychać sobie usta pianą.

– Miałeś płyn do kąpieli?

– Płyn do zmywania.

– Jezu, tato… nie może tego jeść. – Jednym susem znajduję się przy Jonahu, żeby zetrzeć mu pianę z ust. – Pełno w nim detergentu i innych świństw. Rozchoruje się.

Jonah zaczyna się na to przesuwać w tył i w przód po dnie wanny, a śmiech milknie. Fale zaczynają się przelewać przez krawędź wanny i woda szuka szpar między linoleum a listwami przypodłogowymi. Kładę mu dłoń na ramieniu, ale zbija ją i gryzie się mocno we własną dłoń. Swędzi mnie skóra na głowie. Śpiew go uspokaja – śpiew i taniec.

– Bu-de-bu-de-bum, bu-de-bu-de-bum, buu-di-buu-di-buu. – Tata trzyma ręce nad głową i porusza dłońmi, jakby wkręcał dwie żarówki. Jonah w dalszym ciągu chlapie, ale jego twarz się rozluźnia, na powrót przybiera anielski wyraz. W rytm chlapania wydaje z siebie rytmiczne, gardłowe dźwięki, a jego oczy – błyszczące jak szklane paciorki – wydają się wpatrywać w oczy taty.

– Idę zrobić sobie kawę – informuję, wychodząc.

Gdy woda zaczyna się gotować, starożytny czajnik podskakuje jak w tańcu giga, a z gwizdka bucha para. Kawa, którą znajduję po dłuższym czasie w nieoznakowanym glinianym pojemniku, wygląda, jakby pochodziła z wykopalisk, a smakuje, jakby tata miał ją przy sobie podczas drogi z Budapesztu. Słyszę, jak schodzą po schodach. Tata gawędzi z Jonahem, samemu odpowiadając na zadawane pytania. Stoję i popijam kawę. Gdy Jonah chichocze, czuję ukłucie zazdrości, ale nie w stosunku do taty, tylko do Jonaha. Idę do salonu, mając wrażenie, jakbym był intruzem.

Są do siebie podobni? Trudno powiedzieć przy fryzurze Jonaha jak u heavy-metalowca. Czy ja i on jesteśmy do siebie podobni? Przyglądam im się, siedzącym tuż obok siebie na kanapie, przyglądającym się światłu, rozbijanemu na pojedyncze barwy przez cenny przycisk do papieru z ciężkiego kryształu należący do mojego taty.

– JJ, przyjrzyjmy się temu dokładnie. To, co się dzieje, wygląda tak: światło, które wydaje nam się białe, składa się w rzeczywistości z mnóstwa różnych kolorów. Ilu? No cóż, dokładnie nie wiem, ale jeżeli się przyjrzymy, zobaczymy, jak wypływają z kryształu. Popatrz tutaj.

Tata trzyma kryształ przed oczami Jonaha i delikatnie porusza nim na boki. Przy określonych kątach na policzku Jonaha pojawia się tęcza. Jonah wyciąga w kierunku kryształu kciuk i palec wskazujący, powoli, jakby nawlekał nitkę, i delikatnie bierze kryształ z dłoni taty. Nie mruga. Nie tylko teraz, kiedy bada cud rozdzielania się światła na pasma – nigdy tego nie robi. Przynajmniej nigdy nie widziałem, aby mrugał. Nawet gdy próbowałem go sprowokować – na przykład klaszcząc albo pstrykając palcami tuż przed jego twarzą – gapi się na wprost, jakby patrzył na wylot. Ma zaburzone odruchy czy po prostu się nie boi? Wolę zakładać to drugie.

– Opowiadałem ci już kiedyś o tym magicznym krysztale, JJ? Nie? No więc jest w rodzinie od ponad stu lat, a zrobiono go ze sławnego na cały świat i pięknego czeskiego szkła kryształowego.

Ostrożnie stawiam kubek z kawą na dzierganej serwetce. Nigdy przedtem nie słyszałem opowieści o tym przycisku do papieru, ale zakładam, że – jak i wszystkie pozostałe graty w tym zalatującym pleśnią domu – został kupiony bez namysłu i o wiele za drogo w jakimś wschodniolondyńskim sklepiku z „antykami”.

– Tato, już dawno powinien iść spać.

– Jest szczęśliwy, zostaw go.

– Zajmiesz się skutkami? – Mam na myśli zaspanie, przepełnioną pieluchę i wysmarowane gównem ściany.

– Benjaminie, on nie wygląda na przemęczonego. Poza tym nie jesteście moimi lokatorami, tylko rodziną, więc go położę.

– Potrzebuje lekarstw…

– W takim razie zamiast spędzać popołudnie w pubie, mogłeś wrócić o czwartej, jak prosiłem. On chce wysłuchać opowieść do końca.

– Ma gdzieś tę opowieść, tato. Chce tylko kręcić kryształem.

– Skąd wiesz?

– A ty skąd?

Siedzę w salonie i przerzucam kanały, próbując utrzymać rytm jeden na sekundę. Po raz tysięczny sprawdzam komórkę, potem atakuję starożytną whisky taty – odstawiając za każdym razem butelkę do szafki, cichutko, pamiętając, aby etykieta zawsze była do przodu. Starych nawyków nie da się łatwo wykorzenić. Przechadzam się po pokoju. Pomijając stare plamy na dywanie i ślady po papierosach, nie ma tu nic świadczącego o moim istnieniu. Prawdę mówiąc, pokój nie ma żadnych ozdób. Z wyjątkiem stojącego na telewizorze w miarę nowego zdjęcia Jonaha ze szkoły i towarzyszącego mu kryształowego przycisku do papieru jest goły. Gdybyśmy byli katolikami, świetnie by się nadawał do wystawiania trumny – choć czuwanie musiałoby się odbywać gdzie indziej. Tata przeczytał w życiu tysiące książek, ale nie chce trzymać w domu ani jednego tomu, muzyki słucha z radia, a jedzenie jada z puszek. Wszystko to sprawia wrażenie, jakby przygotowywał się do szybkiej ucieczki, choć od lat nigdzie nie wyjeżdżał.

Dawniej uważałem, że ta surowość to efekt kaca po skrajnie socjalistycznych poglądach, jakie wyznawał w młodości, ale wystrój jest bardziej zbliżony do faszystowskiej tyranii niż Trockiego. Gdyby zajrzeć do tego mieszkania przez dziurkę od klucza, pierwszym doznaniem byłoby najprawdopodobniej ukłucie ołówkiem w oko. Zadumałem się tak bardzo, że nie zauważyłem, iż tata stoi w drzwiach.

– Śpi. Jadłeś? Nic nie jadłeś, prawda?

– Nic mi nie jest, próbuję tylko sobie to wszystko poukładać.

– Nie jesteś głodny? Jadłeś kebob?

– Kebab.

– Fuj. To wszystko gówno. Dam ci kawałek ryby.

– Nie chcę ryby.

– Zjesz kawałek.

Jestem zbyt zmęczony, aby się kłócić i szczerze mówiąc, wdzięczny za jedzenie. Tata zaczyna się kręcić po kuchni jak przyciągana zapachem nektaru pszczoła – tu rozwija folię, tam przekłada plastikowe pudełka, aż pojawia się wyszczerbiony talerz, łuskowata pamiątka z Wystawy Kwiatowej w Chelsea.

– Od Florsheima. Jedz – oznajmia, dźgając widelcem powietrze w moim kierunku, zostawiając przy tym na siwej szczecinie na twarzy dwa kawałki buraka.

Jemy bez słowa. Odkąd pamiętam, jemy w milczeniu – nasze posiłki w niczym nie przypominają tego, co robią wszystkie żydowskie rodziny, i zawsze ciekawiło mnie dlaczego.

– Tato, dlaczego w czasie posiłków nigdy nie rozmawiamy?

– Ciii. Jem.

Zmywamy na jego modłę: w jednej, coraz brudniejszej wodzie. Wycieram wszystko niegdyś białą ścierką i chowam do szafek wyłożonych tapetą.

– Jak Maurice? – zagaduję.

– Maurice to Maurice. Zawsze taki sam.

Nie widziałem Maurice’a od kilku lat. Zdaje się, że był pierwszą osobą, jaką tata spotkał w trakcie swojej samotnej podróży z Węgier. Zatrzymał się na odpoczynek w Holandii i tam poznał Maurice’a, który stamtąd pochodził. Po dziesięciu latach przyjechali razem do Londynu. Ojciec unosi powieki niczym kurtynę w teatrze i wracają wspomnienia. Znam to na pamięć – jak to Maurice był chłopcem na posyłki amsterdamskich prostytutek i jak to tata pomógł mu zacząć interes ze schmutter2.

– No i wiesz, gdy wyjeżdżaliśmy, przynajmniej miałem buty. A on? Miał tylko kilka czerwonych tulipanów i trypra. Kwiaty dał twojej ciotce Lilly, z którą w końcu się ożenił.

– A tryper? Komu go dał? Poza ciotką Lilly?

Tata jest jedyną znaną mi osobą, która uśmiecha się, opuszczając kąciki ust. Bardziej przypominałby człowieka, stojąc na głowie.

– O to musiałbyś zapytać jego samego. Herbaty?

– Przyniosłem trochę porządnej kawy.

– Będziesz musiał zrobić ją sobie sam, więc przy okazji zrób mi herbatę. Będę w salonie.

Światło jest zgaszone, ale salon rozświetla ekran telewizora, w którym pokazywany jest raport specjalny Newsnight.

– Jak chcesz, możesz podgłośnić. Nie będzie mi przeszkadzać – mówię.

– Nie trzeba. Wystarczy mi sam ton jego głosu, jego sarkazm, on sam. – Tata wskazuje palcem na ekran. – Paxman. Przypomina mi twoją matkę, mogę przy nim nie spać pół nocy.

– Oszalałeś.

– Ja? To ty masz trzydzieści siedem lat i oglądasz ze swoim ojcem Paxmana z wyłączonym dźwiękiem. Mam podgłośnić czy chcesz iść spać?

– Żadnych ciosów, proszę.

Tata wzrusza ramionami.

– Jesteśmy tylko w separacji.

– W separacji? Rozdzieleni jak olej i woda?

Czuję, jak kłamstwo wywraca mi kolację w żołądku. Ile razy będę go musiał okłamywać? Każdego, kto mi ufa? Po ujawnieniu mistyfikacji będą nas krytykować albo się z nas wyśmiewać. Czuję się tak bardzo wyrzucony poza nawias, że chyba nie wytrzymam bycia na cenzurowanym.

– Raczej jak wschód i zachód Niemiec. Naszym przeznaczeniem jest być razem i niedługo się zjednoczymy.

– Uwierz mi, lepiej by im się wiodło, gdyby się rozwiedli. A ciągnąc twoją analogię, zdecydowanie byłeś wschodem w stosunku do jej zachodu.

– Uważasz, że tak zostanie? Odkąd jesteś specjalistą od małżeństw? Ile lat temu mama cię zostawiła? Dwadzieścia pięć?

Ojciec nie chwyta przynęty.

– Chcę tylko powiedzieć, że jesteś zbyt wielkim idealistą. Co rusz coś się wydarza, Ben, świat się zmienia. Ludzie się zmieniają. Trzeba być przygotowanym.

– O czym ty mówisz, tato?

Nie odpowiada. W drzwiach stoi Jonah. W dłoniach trzyma trzy kromki chleba i przygląda nam się z błagalną miną. Tata przywołuje go ruchem dłoni.

– Chodź, JJ, usiądź przy mnie i obejrzyj w telewizji babcię.

Jonah podkrada się do kanapy, nie wierząc w swoje szczęście. Tata przyciąga go do siebie.

– Idź do łóżka, Ben, wyglądasz na zmęczonego. Zostaw go ze mną, poradzimy sobie.

– Na pewno?

– Idź, nim zmienię zdanie.

Choć głos jest wyłączony, nie mogę spać. Niełatwo zasnąć w pokoju z dzieciństwa, po raz pierwszy od niemal dwudziestu lat, przyglądając się śladom po usuniętych nalepkach w świetle ulicznej latarni, wpadającym przez firanki, które nigdy nie zasuwały się do końca ani nie sięgały do parapetu. Materac jest cienki i wąski, prześcieradło wetknięte po wojskowemu pod materac, a kołdra ogranicza swobodę ruchów. Najgorsze jednak jest to, że jestem w tym pojedynczym łóżku sam, co boli niemal fizycznie.

Lubię być mężem, rozpaczliwie chciałem być ojcem. Zanim poznałem Emmę, wyobrażałem to sobie jako bajkę, potem ta bajka się urzeczywistniła i trwała przez dwa lata naszego związku. Następnie urodził się Jonah i zaczęło się: lekkie chmurki i bezsenne noce. Gdy skończył trzy lata, bajka okazała się mieć drugie dno: spod czerwonego kapturka wyłonił się wielki zły wilk autyzmu.

Leżę i czuję, jak odpływam. W tej sytuacji jest coś chorego i choć jest na niby, związany z nią lęk jest obecny w każdym wymiarze, atakuje boki łóżka, wytrąca mnie z równowagi. Przez pośpiech, z jakim to wszystko się odbyło, straciłem orientację, wiruje mi w głowie, siedzę więc na krawędzi łóżka, wpatruję się w reprodukcję obrazu Lowry’ego i liczę widoczne na nim psy o nogach jak zapałki. W szufladzie szafki nocnej znajduję stare tranzystorowe radio – nastawione na Capital Radio, jak zostawiłem przed dziesiątkami lat. Wkładam wtyczkę do gniazdka i włączam odbiornik, podświadomie spodziewając się piosenek z lat 70. i 80. – aby nieco rozwodnić melancholię tego przedziwnego popołudnia – ale leci tylko hip-hop. Mija dwadzieścia minut, zanim udaje mi się złapać w miarę dobry sygnał Radio 4, po następnych trzech sekundach wystukuję numer do domu.

– To jest straszne – mówię. – Co robisz?

– Właśnie wróciłam i zamówiłam hinduskie jedzenie. – Głos Emmy brzmi sennie, zgłoski lekko się rozmywają.

– Nie za późno?

– Ben, jest dopiero dziesiąta. Co u Jonaha?

– Jadł wędzonego łososia.

W słuchawce słychać dzwonek do drzwi.

– Muszę otworzyć, to moje curry.

– Porozmawiamy jutro?

– Ben, nie wytrzymam omawiania tego co wieczór. Zadzwonię do ciebie. Poza tym i tak wysyłają mnie na kilka dni do Hongkongu. Może będę musiała zostać tam przez miesiąc.

– Miesiąc! Kiedy zamierzałaś mi o tym powiedzieć?

– Posłuchaj, sama się dopiero dziś dowiedziałam. – Emma wzdycha. – Będziesz musiał sobie jakoś z tym poradzić. Musisz iść do szkoły, powalczyć z władzami i załatwić sprawę z adwokatem. Wszystko jest w teczce. Musisz wszystko dokładnie przeczytać.

– Przecież wiesz, że nie jestem w stanie czytać o Jonahu.

– Nie możesz pozostać ponad wszystkim. Sytuacja nie należy do najprzyjemniejszych i nie możesz dalej zgrywać ignoranta. Nie możesz być jego tatą tylko na dobre czasy.

Niezbyt miło słyszeć coś takiego.

– W porządku, nie ma sprawy. Gdzie znajdę tę teczkę?

– Włożyłam ci do bagażnika w samochodzie. Masz do pomocy ojca, pogadamy o wszystkim mailowo. To nie takie straszne. Uściśnij ode mnie Jonaha.

I to by było na tyle.

Czuję się jak wyrzucony na brzeg rozbitek. Mam mętlik w głowie, jestem zdezorientowany. Miesiąc? Ciągle wyjeżdża służbowo, ale akurat teraz? To nie może być zbieg okoliczności. Mógłbym być u niej w dziesięć minut. Zamiast tego ostrożnie schodzę na dół i biorę wiekową butelkę whisky na towarzyszkę do łóżka. Wystarczy kilka minut, a rozlega się tupot stóp mojego ojca i syna. Stoją u szczytu schodów, tata w dalszym ciągu gada, opowiada swoje głupoty jedynej osobie, która go słucha. Biedny Jonah.

– JJ, dobrze się dziś bawiłeś? Byli dla ciebie mili w klubiku? Jest kilka spraw, o których chcę ci powiedzieć, ale musisz mi obiecać, że nikomu tego nie powtórzysz. To będzie nasza tajemnica, tylko między nami. Daj mi rękę, musimy to potwierdzić uściskiem dłoni. Dobry chłopak… od czego tu zacząć? Obawiam się, że nie jesteś najlepszy z geografii, opowiem ci więc na początek nieco o naszej rodzinie. Mój dziadek, czyli twój prapradziadek, był ważnym człowiekiem. Był wykształcony i mądry, ale nie używał wielu słów. Coś jak ty, JJ, no. Mieszkał w pewnej wsi na Węgrzech, niedaleko miasta Balaton, nad pięknym jeziorem. Cała nasza rodzina mieszkała tam w spokoju przez wiele pokoleń. W każdym razie Josip był człowiekiem z zasadami – coś jak twój ojciec, JJ – a jako handlarz miał dużo do czynienia z miejscowym hrabią, który nazywał się Szelezny – dość przyzwoitym człowiekiem, choć trochę nienawidził Żydów. Ja się urodziłem w Budapeszcie. W zasadzie są to miasta – Buda i Peszt – podzielone rzeką Dunaj, ale połączone wielkim mostem. No cóż, JJ, Friedmanowie – tak brzmiało wtedy nasze nazwisko – byli tam dość szczęśliwi. Byliśmy dobrą rodziną, dużą, a twój pradziadek – mój ojciec – Louis, był lekarzem. Jako doktor miał wielu pacjentów i dobrze nam się żyło.

Friedman? Zmieniliśmy nazwisko? Wściekły, wypadam z pokoju i jedynie widok Jonaha powstrzymuje mnie od rzucenia się na ojca.

– Możemy coś dla ciebie zrobić? – pyta ojciec, lustrując mnie od stóp do głów, po czym kontynuuje, jakby mnie nie było. – Twój ojciec urodził się tutaj, więc jest Anglikiem, pierwszym w naszej rodzinie. Ty jesteś drugim. Nie wiem, czy zdajesz sobie z tego sprawę, ale jesteśmy Żydami. Nie jest to łatwe, ale dobre.

Odchodzę, zastanawiając się, w jaki sposób kazać mu się z tego wytłumaczyć, przy okazji go nie zabijając. Czyżbym był obiektem jego eksperymentu psychologicznego: odcięcia mnie od wszelkich bodźców i sprawdzania, jak bardzo od tego zwariuję? Dlaczego nigdy mi tego nie powiedział? Pytałem, oczywiście, nieraz o naszą rodzinę, ale zbywał mnie krótkim ruchem lewej dłoni i pięcioma słowami: „posłani do gazu przez hitlerowców”. Jakby bawiło go, że nie mogę złapać wyraźnego kursu, niczym ponton na fali.

Gdy skończyłem trzydziestkę, spędziłem kilka miesięcy na przeszukiwaniu stron internetowych poświęconych genealogii, baz danych dotyczących ofiar Holocaustu i historii, ale niczego nie znalazłem. Teraz to jasne: szukałem nie tego cholernego nazwiska, co trzeba. Do dzisiejszego dnia mogło się wydawać, że Georg Jewell któregoś dnia zmaterializował się z niczego, albo zostaliśmy – ja także, jako jego przedłużenie – ulepieni z gliny jak Golem.

Nie mogę znieść myśli, że pytam go o to ponownie, a on znowu unika odpowiedzi. Najchętniej wydusiłbym z niego prawdę za pomocą pentotalu sodu i sekatora. Wciskam twarz w poduszkę. Niech opowiada swoje przypowiastki Jonahowi, ja się napiję jego whisky, aż stracę przytomność.

– Jaki dziś dzień? – charczę.

– Poniedziałek. Masz.

Tata podaje mi filiżankę kawy. Z mlekiem, smakuje paskudnie. Odpłynąłem dopiero o czwartej i obudziłem się spanikowany, ale jakimś cudem Jonah jest gotowy, pomijając bluzę, która jest tył na przód.

– Dzięki, tato.

Dzwoni telefon i tata rusza w jego kierunku, odwracając się do mnie plecami. Chwilę rozmawia ściszonym głosem i wraca z notatką na kartce.

– Masz być w szkole Jonaha o dwunastej.

– Jezu, zapomniałem… – jęczę. – Spotkanie w sprawie przeniesienia. To oni dzwonili?

– Nie. Chcesz go dokądś odesłać?

– Emma? Dlaczego nie dałeś mi słuchawki?

– Chodziło jedynie o wiadomość. A więc chcesz go wysłać do innej szkoły?

– Porozmawiamy o tym później, muszę wziąć prysznic.

– Odpowiedz, Ben.

– Potem, tato.

Gdy jestem na schodach, krzyczy za mną:

– Emmy nie będzie, więc ja pojadę z tobą.

Wystawiam głowę za balustradę.

– Nie.

– Tak.

– Nie, tato. Opowiem ci o wszystkim później.

– Ten samochód to kompromitacja.

– To pojazd użytkowy.

– Do czego miałby ci być potrzebny pojazd użytkowy?

Tata macha nogą przed fotelem, wzbijając w powietrze koperty i opakowania po papierosach.

– Przestań, proszę. – Tata odpina pas i schyla się po kartkę papieru. Wyciąg z konta. – Jeśli natychmiast tego nie zostawisz, zatrzymam samochód i będziesz mógł wracać do domu na piechotę.

Ostentacyjnie wypuszcza kartkę z dłoni i papier opada na podłogę.

– Zapnij cholerny pas, a gdy będziemy na miejscu, nie odzywaj się.

Przeciąga palcami po ustach, jakby zamykał suwak.

Dałbym wiele, aby poobserwować Jonaha w klasie i zobaczyć na własne oczy rzekome cuda, jakich dokonują specjaliści. Jeśli mnie jednak zauważy, rozkojarzy się, lepiej więc, gdy obaj zaczekamy w pokoju rodzinnym na panią Porter, dyrektorkę szkoły. Siedzimy w milczeniu, z ciepłymi napojami na kolanach, przed rozłożonymi na stole najnowszymi raportami szkolnymi, jakoby dowodzącymi postępów Jonaha.

Pani Porter wpada do pokoju jak bomba, za nią wychowawczyni Jonaha, Maria, i potężna jasnowłosa protokolantka.

– Przepraszam przepraszam przepraszam, panie Jewell.

Uśmiecham się do niej, Marię pozdrawiam ruchem dłoni. Siadają we trzy naprzeciwko nas.

– Więc jak, pańskim zdaniem, Jonah sobie radzi? – pyta pani Porter.

– Przyjechaliśmy po to, żeby pani nam o tym powiedziała, więc niech nam pani to powie. – Patrzę w kierunku taty, prowokacyjnie posyłając mu sygnały oburzenia.

Tata wzrusza ramionami.

– Przepraszam, a kim pan jest? – pyta pani Porter.

– Georg Jewell… jestem dziadkiem Jonaha.

– No cóż, jak pan zapewne wie, zebraliśmy się w celu omówienia przeniesienia Jonaha z końcem roku szkolnego do gimnazjum.

– Jakiego gimnazjum? – pyta tata.

Pani Porter spogląda na mnie i kiwam głową.

– No cóż, świadczenia dzielnicy bez przerwy się rozwijają w postaci szeregu zwykłych szkół średnich, które albo już mają, albo otworzą we wrześniu komórki integracyjne. Biorąc pod uwagę oczywiste ograniczenia Jonaha, uważam, iż wszyscy zgodzimy się z tym, że, jak zostało stwierdzone w liście z urzędu, preferowaną opcją dla Jonaha jest gimnazjum imienia Maureen Mitchell.

– W takim razie będzie chodził do Maureen Mitchell – stwierdza tata. Wszyscy na niego patrzą. – To by było na tyle.

– Nie będzie tam chodził – mówię.

– Panie Jewell – przerywa mi pani Porter. – Maureen Mitchell została w ostatnich trzech latach całkowicie zrestrukturowana i jest obecnie w naszej dzielnicy specjalistycznym świadczeniem autystycznym drugiego stopnia. Ściśle z nią współpracujemy i stosują tam te same metody co my, więc w efekcie jest to nowy ośrodek, ale równocześnie rozszerzenie tutejszego.

Tata uśmiecha się, z zadowoleniem splatając dłonie na brzuchu.

– Czy mogłaby pani potwierdzić, że Maureen Mitchell jest tak samo dobra jak Roysten Glen? – pytam.

Pani Porter waha się.

– No cóż, wejście na pełne obroty zajmie im nieco czasu. Roysten Glen działa już osiemnaście lat, ale… z naszą pomocą Maureen Mitchell uniknie wszystkich błędów, które myśmy popełnili.

– To znaczy, jeśli dobrze rozumiem, mówi pani, że Maureen Mitchell nie jest obecnie tak dobra jak tutejsza szkoła i osiągnięcie waszego poziomu zajmie jej nieco czasu, tak?

– Co jest nie do uniknięcia, ale… podejrzewam, że to prawda. Tak.

– I może to potrwać kilka lat?

– Tak, to realne założenie. Tak podejrzewam. Zapewniam jednak, że regularnie się z nimi konsultujemy.

– Dobrze. Świetnie, konsultacje to świetna rzecz. Sądzi pani, że Jonah może sobie pozwolić na czekanie dwa lata, aż ta nowa „szkoła” pozbiera się do kupy?

– No cóż, powiedziałabym, że…

– Pozwoli pani, że ujmę to inaczej: jak długo Jonah był u was?

– Sześć lat.

– Przybył ubrany w pieluchę i odejdzie stąd także z pieluchą w gaciach. Po sześciu latach najlepszej opieki specjalistycznej, jaką dzielnica jest mu w stanie zapewnić, mój piękny syn wciąż nie jest w stanie samodzielnie skorzystać z toalety. Niech mi więc pani powie, jak będzie brzmieć nowe, wymyślone na poczekaniu, usprawiedliwienie kolejnych niezbędnych dla mojego syna świadczeń, jeżeli przez następne sześć lat nie nauczycie go korzystać z kibla?

Pani Porter wygląda na oburzoną, Maria na zdruzgotaną i robi mi się głupio. Lubię Marię – dba o Jonaha.

– Wie pan, jak różne są te dzieci…

– Nie obchodzi mnie to, pani Porter. Mówimy wyłącznie o moim synu.

Przeglądam roczne sprawozdanie na temat Jonaha. Drżą mi dłonie.

– Umiejętność czytania i pisania, umiejętność liczenia, przedmioty ścisłe, wychowanie religijne, geografia, historia. „W tym semestrze Jonah z przyjemnością uczył się o epoce wiktoriańskiej” – czytam na głos ze sprawozdania. – To niesamowite – zwracam się do Marii. – Tata opowiadał mi wczoraj wieczorem o niezwykle pouczającej rozmowie z Jonahem o niegodziwości systemu przytułków3. Jonah uważa, że ich pensjonariusze sami sobie na nie zasłużyli biedą.

– Nic takiego nie mówiłem – wtrąca tata.

– Zamknij się!

Pani Porter uśmiechem i wystudiowanym przekrzywieniem głowy wyraża współczucie i zarazem demonstruje, że została zraniona.

– Przepraszam, pani Porter, Mario, był u was szczęśliwy, ale nie zrobił żadnych postępów i to jego ostatnia szansa na odrobinę godności. Chcę, aby poszedł do Highgrove Manor. To szkoła z internatem. Proszę obejrzeć sobie ich stronę internetową, to zrozumiecie panie dlaczego. Bardzo mi się podobał sposób, w jaki dbałyście o mojego syna, ale zrozumcie mnie: czy gdyby był „normalny” i nie umiał po ukończeniu szkoły podstawowej czytać, nie byliby wszyscy wkurzeni na maksa?

– Panie Jewell, podziwiamy pańską troskę o przyszłość Jonaha, zwłaszcza biorąc pod uwagę ostatnie zmiany w pańskiej sytuacji rodzinnej, ale naprawdę uważamy, tak samo jak służby socjalne, że wyrwanie Jonaha ze społeczności byłoby niekorzystne…

Tata potwierdzająco kiwa głową.

– Społeczności składającej się z jednej osoby – mówię.

– Społeczności, w której się wychował, i zapewniam, że Maureen Mitchell będzie wybijającą się szkołą. Był pan tam?

Niechętnie przyznaję, że nie.

– Mario, mogłabyś dać panu Jewellowi broszurę?

Maria znika na kilka minut, ja z tatą skracamy sobie czas grą w „tenisa złymi spojrzeniami”. Maria wraca, przyciskając do piersi kolorowy prospekt, i rusza za nami, gdy idziemy w stronę parkingu.

– Panie Jewell?

Obaj podnosimy wzrok.

– Ben… moglibyśmy chwilę porozmawiać?

Daję tacie kluczyki do samochodu i odchodzi, wyraźnie wściekły. Siadam z Marią na ławce przy okrągłym trawniku, obsadzonym krzakami.

– Będę tęsknić za Jonahem – mówi Maria, wpatrując się w czubki swoich butów. – Jest tak kochany…

– Bez dwóch zdań.

– Często się zastanawiam, jakie byłyby moje dzieci bez autyzmu, ponieważ mimo wszystkich tików, natręctw i trudności osobowości tych dzieci i tak przeświecają. Zauważył pan to?

– Zauważyłem, choć zawsze się zastanawiałem, czy ktokolwiek inny to dostrzega albo stara się zauważyć.

– Wystarczy się nieco uważniej przyjrzeć. Chcę powiedzieć, że Jonah… – Maria przerywa, wciąga powietrze, po czym spogląda na mnie, jakby czekała na pozwolenie na kontynuację.

– Niech pani mówi dalej.

Gdy mówi dalej, jej oczy się śmieją, a głos ma mocny i zdecydowany.

– No tak… wyobrażam sobie Jonaha przechadzającego się po kampusie jakiegoś uniwersytetu, jego szalone włosy rozwiewa wiatr, obok idzie bardzo ładna, drobna, długowłosa dziewczyna, która z podnieceniem coś do niego mówi. Jonah studiuje filozofię albo anglistykę, stale spóźnia się na pierwsze wykłady i wie, jak sprawić, aby ludzie się śmiali. Pasuje to panu?

Odwracam się, aby nie dostrzegła smutku w moich oczach. Maria właśnie naszkicowała idealny portret mnie w wieku dwudziestu lat. Widzi w Jonahu mnie. Nigdy nie przyszło mi do głowy, że takie dziedzictwo może mieć miejsce – jakby autyzm nie tylko łamał serca, ale przerywał także łańcuchy DNA. Spostrzegawczość Marii i jej troska o Jonaha otworzyły mi oczy. Jest nie tylko moim autystycznym synem – jest moim synem.

– Panie Jewell, zdenerwowałam pana?

Kładzie mi dłoń na ramię.

– Nie, proszę się nie przejmować. – Sięgam za głowę, by ująć jej dłoń. – To tylko melancholia, nic więcej.

Siedzimy przez kilka minut, każde z nas zagłębione we własnych myślach. Nie umiem wyrzucić z głowy obrazu Jonaha-studenta.

– Panie Jewell, naprawdę uważam, że Jonah zasługuje na wszystko, o co pan się dla niego stara, i tego potrzebuje. Gdybym była w stanie, chętnie bym pomogła.

– Pani Mario, to co pani mówi, jest bardzo podnoszące na duchu, ale mogłaby się pani przez to znaleźć w niezręcznej sytuacji.

Kiwa głową na potwierdzenie.

– Mój numer telefonu i adres e-mail zapisałam na karteczce, którą włożyłam do broszury. – Podaje mi ją. – Naprawdę, gdyby pan czegokolwiek potrzebował, pomocy przy Jonahu, czegokolwiek… – Zagryza wargę. – Wiem, że w tej chwili wszystko się dla pana i Jonaha skomplikowało, więc proszę się nie wahać, dobrze?

– Dziękuję – odpowiadam szeptem.

Wracam do samochodu, ściskając niczym kwit z parkometru wydrukowany na błyszczącym papierze folder. Gdy wsiadam, tata mruczy coś pod nosem. Gdy zatrzaskuję drzwi, szyby natychmiast parują od środka.

– Brawo – mówi tata.

– Mógłbyś się po prostu zamknąć – na zawsze?

Następne dziesięć minut, które tkwimy w korku, mijają w milczeniu, czuję jednak, jak świerzbi go język. W końcu musi rozdrapać ranę.

– Kto wymyślił ten plan?

– O czym ty mówisz?

– O pomyśle z odsyłaniem go.

Mam ochotę rwać sobie włosy z głowy. Zapalam papierosa.

– Chcesz, żebym dostał raka? Zgaś tego papierosa i odpowiedz na moje pytanie, Benjaminie.

Zapalam silnik.

– Nic z tego.

– Mam prawo wiedzieć. Jestem jego dziadkiem.

– Od czego mam zacząć?

– Może od wyjaśnienia, dlaczego nie widziałem cię od Jom Kippur i nagle mam się cieszyć, mając cię za lokatora.

Gaszę silnik.

– Jaki ty jesteś tępy!

– I ty to mówisz! – Tata dźga palcem powietrze. – Doszedłem do czegoś, nie mając wszystkich przywilejów, które ci zapewniłem…

– Oczywiście, spędziłeś życie na zmywaniu syfu z talerzy. Wspaniale. – Moja złość natychmiast zmienia się w poczucie winy. – Przepraszam, to było nie na miejscu.

Wyraz twarzy taty łagodnieje.

– Może, ale nie było w tym kłamstwa. Nie chodzi o to, co robisz, Ben, ale dlaczego to robisz. Jesteś nieszczęśliwy, prowadząc firmę?

– Zauważyłeś?

– Nie potrzebuję twojego sarkazmu, gdy próbuję rozmawiać z tobą jak z dorosłym.

– Tato, jestem dorosły.

Oto punkt, w którym wszystko zawsze się załamuje. Coś mówię, ale czy sam w to wierzę? Jestem dorosły? Chcę być dorosły? Czuję się jak dziecko, które rozpaczliwie chce się wkręcić na imprezę starszego brata. Jak czternastolatek, którego nie wpuszczono na film od lat osiemnastu, choć wszyscy rówieśnicy weszli. Rozglądam się po moich kumplach, patrzę na Emmę i jestem speszony. Skąd wiedzą, co robić? Jak się zachowywać?

Odwracam się nieco w stronę taty.

– Dlaczego zawsze czuję się tak, jakbym musiał pytać cię o zgodę, aby zrobić cokolwiek? Mam nawet wrażenie, że pieniądze w mojej kieszeni należą do ciebie albo do Emmy.

– Benjaminie, czy po tym, jak poprosiłeś mnie, abym przestał przychodzić do magazynu, nie przestałem przychodzić?

– Dopiero po Bożym Narodzeniu. A przedtem przychodziłeś co tydzień, zaglądałeś mi przez ramię, mówiłeś Valentine’owi, co ma robić, cmokałeś, sprawdzałeś dostawy.

– Cokolwiek mówiłem?

– Nie musisz nic mówić.

– Podoba ci się tam bardziej, gdy mnie nie ma?

– Mniej nienawidzę to miejsce.

– Ben, interes nie jest moim synem. Ty nim jesteś. Czy gdybym dał ci pozwolenie na zerwanie z rolą ofiary, zrobiłbyś to?

Drań.

– Nie jesteś moim terapeutą.

– I nie każę sobie płacić. Jak możesz jednak uważać, że cokolwiek z tego wszystkiego to wina Jonaha? Dlaczego chcesz odbierać nam okazję do widywania się? Żeby nas ukarać? Za co?

Wbijam wzrok w pedały i kręcę głową.

– Jom Kippur, tato.

– Pamiętam. O co chodzi?

– Włączyłeś służbową komórkę.

– Jaki sens, żeby była wyłączona?

– Odebrałeś, obiecałeś w moim imieniu, kazałeś mi zostawić rodzinę o czwartej po południu w Jom Kippur, żeby zawieźć dziesięć jebanych talerzyków deserowych do Knighst­bridge. Dlaczego tak nisko cenisz mój czas? Ta zasrana komórka jest jak narzędzie tortur. Dlaczego zawsze wysyłasz mnie jak robola?

– Słucham? Miałem zadzwonić do Valentine’a i zmarnować mu dzień? I za coś takiego mnie karzesz? Pytam więc ponownie: co to za bzdura z odsyłaniem Jonaha?

Gdzie na świecie znajdę nieco spokoju? Siedzę na zamkniętym sedesie, palę i popijam wódkę z piersiówki, próbując przy tym czytać Jądro ciemności, jak na mój obecny gust książka jest jednak zbyt lekka. Przez ścianę czuję łup, łup, łup obracającego się ramienia przemysłowej zmywarki i słyszę niemal metaliczne odgłosy ruchów Valentine’a, załadowującego i rozładowującego talerze. Chorobliwie słodki odór dwudniowego curry wisi w powietrzu niczym chmura gorąca. Wyłączyłem służbowy telefon.

Drzwi kabiny gwałtownie się otwierają, niemal urywając mi nos.

Johnny lustruje mnie z góry na dół niczym eksponat.

– Nikt ci nie mówił, że przed sraniem lepiej ściągnąć spodnie?

– Co tu, do kurwy nędzy, robisz?

– Valentine klnie na ciebie jak szewc. Na twoim miejscu bym się bał.

– Co tu robisz, Johnny? – Zamykam książkę, wsuwam butelkę do kieszeni i rzucam papierosa na podłogę.

– Martwiłem się o ciebie. Nie odbierałeś moich telefonów, schamiały draniu.

– Miałem trochę problemów w domu.

– Wiem.

– Wiesz?

– Co mam powiedzieć? Dziewczyny plotkują.

Wychodzimy z toalety. Wyglądam zza rogu, by sprawdzić, co z Valentine’em.

Zauważa mnie.

– Co jest?

– Wyskakuję na chwilę z Johnnym. Sprawy służbowe.

– A co z myciem? Nie mogę wszystkiego robić sam.

– To potrwa tylko godzinę.

– Wczoraj też tak mówiłeś i tyle cię widziałem.

– W takim razie idź teraz na lunch.

– Nie jestem głodny. Dopiero jedenasta.

– No to… rób, co możesz. Na razie.

Johnny szczerzy zęby w uśmiechu.

– Przydałoby ci się szkolenie menedżerskie.

– Przydałoby mi się piwo. Chodź.

– Jesteś strasznie tajemniczy – mówi Johnny.

– Na pewno nie chcesz piwa?

– Trochę za wcześnie jak na mnie. No to co się dzieje, Ben?

– Prawdopodobnie wiesz więcej ode mnie.

– Hm… wiem, że mieszkasz u taty, a Emma odeszła.

Wydaję z siebie cichy jęk.

– Co się stało? – pyta Johnny.

– Wszystko się poukłada. Wyjechała zawodowo.

Rzuca mi spojrzenie dające do zrozumienia, że nie bardzo w to wierzy.

Opuszczam głowę do kufla i biorę kilka łyków guinnessa. Może powinienem go wtajemniczyć? Niestety lubi naśmiewać się z mojej głupoty. Przez ponad trzydzieści lat, jakie się znamy, nigdy się w niczym nie potknął – no, prawie. Jestem jego przeciwieństwem i zastępczą ucieczką.

Tylko raz miałem okazję uratować go tak, jak regularnie on wyciąga mnie z tarapatów. Nie zawsze było u niego tak dobrze z kasą jak dziś i gdy mieliśmy po szesnaście lat, dostałem łomot za dług w pokerze, którego nie spłacił. Gdyby jego rodzice się dowiedzieli, ile grał, i w związku z tym ukradł i sprzedał, zabiliby go. Tata łyknął moje wyjaśnienie, że zostałem napadnięty, i bez słowa dał mi butelkę wody utlenionej na przemycie ran.

– Co Amanda ci powiedziała? – pytam, bo żona Johnny’ego i Emma są najlepszymi przyjaciółkami.

– Tylko tyle że Emma jest wykończona, rozbita i kończy jej się cierpliwość do ciebie. Nie brzmi to, jakby wszystko miało się poukładać, Ben. Dlaczego się uśmiechasz?

Nawet tego nie zauważyłem, ale myśl o naszym wspólnym sekrecie i godnej nagrody grze aktorskiej Emmy w jakiś dziwny sposób mnie kręci. Tak prawdopodobnie czują się ludzie, którzy mają romans. Pobudzające połączenie ryzyka i podniecenia. Zaczynam się wręcz obawiać, że powiedziałem za dużo, okazałem nadmierny optymizm. Daję Andrei znak, by podała mi jeszcze jedno piwo.

– Co mam, twoim zdaniem, powiedzieć? – pytam.

– Chcę tylko, abyś wiedział, że możesz na mnie polegać, dobra?

No i czuję się jak oszust.

– Posłuchaj, Johnny… chodzi o to, że…

– Co?

– To nie naprawdę.

– O czym ty mówisz?

– O separacji. Robimy to tylko po to, aby przepchnąć sprawę w trybunale.

– To teatr?

Kiwam głową. Johnny przygląda mi się z boku, jakby nie mógł się zdecydować, jak mnie ocenić, a jego sceptycyzm sprawia, że grunt pod moimi nogami robi się gąbczasty i miękki.

– Jeśli to ma być przedstawienie, wygląda na dość, że tak powiem, skrajne – stwierdza Johnny po chwili, jakby chciał się wycofać, ale nie bardzo mu to wychodzi. – Usłyszałem tylko fragment rozmowy Amandy z Emmą, ale prawdopodobnie coś nie tak zrozumiałem.

Piję bez słowa, aby złagodzić bolesny skurcz strachu.

– W każdym razie, ponieważ już tkwicie w tej absurdalnej sytuacji, czy mogę coś dla ciebie zrobić?

– Przydałoby mi się nieco pomocy przy Jonahu. Towarzystwo na pewno by pomogło.

– Żaden problem. Tom z przyjemnością się z nim spotka. Zadzwoń do mnie, to coś ustalimy. – Spogląda na zegarek. – Niestety, muszę wracać, ale zadzwonisz do mnie, tak?

– Zadzwonię. Dzięki.

Obejmujemy się na pożegnanie i Johnny wychodzi. Patrzę przez okno, jak idzie pewnym krokiem do metra i znika mi z oczu.

Dlaczego go nie nienawidzę? Gdy się mnie ratuje, przyjmuję to z pogardą, tym większą, im bardziej kogoś znam. Gdy muszę prosić o pomoc, czuję się mały, wrażenie to nasila się, jeśli pomoc jest nieproszona, jak często bywa w przypadku ojca albo Johnny’ego. To kompleks rycerza: gdy ktoś ratuje ci życie, ma się dług wdzięczności do końca życia, nawet jeśli zobowiązanie nie istnieje ani druga strona nie daje odczuć, że go oczekuje. Nienawidzę być dłużnikiem. Przeżyję dług wobec banku albo bezosobowego monolitu, jakim jest Urząd Skarbowy, ale dług emocjonalny? Taki, który muszę nosić ze sobą niczym plecak pełen kamieni? Pusty plecak i pierwszy kamień dostałem od rodziców w ramach prawa przysługującego z urodzenia i zapełniali go kolejnymi rok po roku, nigdy mi jednak nie pokazali, jak rozpakowywać plecak. Potrzebuję geologa, archeologa i psychologa i nie mogę oczekiwać, aby mój najlepszy przyjaciel spełnił te wszystkie trzy role.

Zegar z Bell’s Whisky informuje, że minęło właśnie wpół do drugiej i grubo przekroczyłem godzinę powrotu. Telefon służbowy pozostaje wyłączony. Emma nie zadzwoni, właśnie spotkałem się z Johnnym, a ojciec nie dzwonił do mnie od dziesięciu lat – pojawia się jedynie jak komornik z młotkiem. No i oczywiście w najbliższej przyszłości na pewno nie zadzwoni Jonah. Zanurzam się więc jak hipopotam w błoto anonimowości, dystansuję od powabu przytulności i chwały rozmowy o tynkowaniu, dumam o żonie, martwię się o żonę, tęsknię za swoim życiem.

 Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki