Części tej ludności „już prawie [200] lat nikt nigdy nie powiedział, że jest polską” książka papierowa

O monografii opracowanej przez dwojga Redaktorów śmiało można powiedzieć, iż jest to bardzo dobry, rzetelny podręcznik do historii regionalnej. [...] Imponująca jest faktografia historyczna oparta na dokumentach, ale też na własnych badaniach terenowych, prowadzonych przez autorów opracowań w rodzinach, w których pamięć historyczna jest pielęgnowana do dziś. Nie jest to zatem historia „sucha”, wydobywana tylko z dokumentów, ale też pamięć żyjących osób, pamięć nacechowana emocjonalnie.

Dla współczesnego młodego czytelnika ze Spiszu i Orawy szczególnie cenne są artykuły omawiające problemy związane ze stabilizacją południowej granicy Polski w okresie po I wojnie światowej. Fakty z tamtych czasów rozpatruje się w kontekście budzenia się świadomości narodowej lokalnej ludności. Edukacja regionalna w tym zakresie pozostawiała wiele do życzenia, rzetelną wiedzę zastępowały emocjonalne przekazy rodzinne, a emocje rzeczywiście były ogromne.

Kolejnym elementem monografii jest bogactwo ilustracji – zdjęć dokumentów, osób i obiektów. W publikacji poświęconej dawniejszej i współczesnej historii regionu ikonografia ma wartość nieocenioną. […] To, co dzisiaj wydawałoby się banalne, w nieodległej przyszłości będzie elementem historii i stanie się jej dokumentem.

Prof. dr hab. Józef Kąś

Monografia dotycząca jubileuszu stulecia epizodu, będącego jednym z punktów zwrotnych w wielowiekowych dziejach Orawy i Spisza, bynajmniej nie wyczerpuje poruszanej tematyki, którą można by zapełnić co najmniej kilka obszernych tomów. Decyzja Rady Ambasadorów z 1920 r. nie zadowoliła żadnej ze stron, a następstwa polityczne i militarne, jakie wywołała w kolejnych dekadach, przyczyniły się do pogłębienia rys pomiędzy społecznościami czującymi przynależność do narodowości polskiej czy słowackiej.

Książka posiada dużą wartość poznawczą […]. Łączy teksty popularne z naukowymi, podsumowujące dotychczasowe dokonania z przyczynkami, mogącymi stanowić impuls do dalszych, pogłębionych rozważań. Jednocześnie wyznacza nowe pola badawcze.

Publikacje tego rodzaju, oprócz monografii stanowiących podsumowanie badań historycznych i społecznych, w znaczącym stopniu przyczyniają się do popularyzacji nauk humanistycznych oraz wiedzy o historii „Małych Ojczyzn”. Stanowią łącznik pomiędzy dyskusjami naukowców, prezentowanymi na łamach książek czy periodyków, a społeczeństwem, niosąc liczne, merytoryczne argumenty – w tym przypadku w żywej do dzisiaj dyskusji na temat tożsamości narodowej mieszkańców polsko-słowackiego pogranicza.

Dr Piotr Sadowski