redaktor prowadzący: Hubert Musiał
projekt okładki: Zuzanna Charkiewicz/Podpunkt
Opracowanie typograficzne i skład: Grzegorz Majcher
korekta: Joanna Morawska, Sylwia Majcher
© Copyright by Piotr Kokociński
© Copyright for this edition
by Państwowy Instytut Wydawniczy
Wydanie pierwsze
Warszawa 2022
Państwowy Instytut Wydawniczy
ul. Foksal 17, 00-372 Warszawa
tel. 22 826 02 01
e-mail: [email protected]
Księgarnia internetowa www.piw.pl
www.fb.com/panstwowyinstytutwydawniczy
ISBN 978-83-8196-445-6
1
TAJNE
Źródło: tw.1 ps. „Zenek”
Przyjął: ppor. A. Król
Miejsce: restauracja Ludowa
Wyciąg z informacji uzyskanej w dniu 9.10.1980 r. od TW ps. „Zenek” pozostającego na kontakcie inspektora A. Króla
Zdaniem tw. ps. „Zenek” spośród aktywistów strajkowych KWK „Gottwald” jest tylko jedna osoba ciesząca się autentycznym autorytetem i popularnością wśród załogi: działacz związkowy i (do strajku) członek Rady Zakładowej Niechciał Norbert.
Według słów tw. „Zenek” jest to osoba niekonfliktowa, o słusznych poglądach politycznych. Spokojna, skłonna do kompromisu. To bezpartyjny związkowiec, do strajku i budowy nowych związków skłoniła go fasadowość starych związków. W czasie strajku jego wypowiedzi nacechowane były rzeczowością i dotyczyły jedynie postulatów płacowych, socjalnych, pracowniczych, zaopatrzenia. W przeszłości Niechciał, kilka razy próbując pomóc szykanowanym lub wykorzystywanym robotnikom, naraził się poprzedniemu i aktualnemu dyrektorowi naczelnemu. Tolerowano go jednak z powodu powiązań towarzyskich i rodzinnych jego żony z kilkoma członkami aparatu partyjno-administracyjnego w naszym mieście. Z racji sytuacji rodzinnej (jego teściem był towarzysz Rudzki, były I Sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR, wieloletni dyrektor kopalń naszego zjednoczenia) nie będzie na pewno aktywny w atakowaniu i oczernianiu aktywu polityczno-gospodarczego. Żonaty, bezdzietny, sporo czasu prywatnego poświęcał pracy społecznej. Materialnie powodzi mu się bardzo dobrze.
Ppor. A. Król
[Adnotacja odręczna Zastępcy Naczelnika Wydziału III A2:]
Tow. Koprowski:
Zebrać bliższe dane dotyczące Niechciał Norberta i przepracować go pod kątem ewentualnego operacyjnego wykorzystania. W zależności od uzyskanych materiałów podejmiemy decyzję co do dalszego postępowania wobec wyżej wymienionego.
[Podpis nieczytelny]
2
TAJNE
spec. znaczenia
28.10.1980 r.
Zatwierdzam
28.10.1980 r.
[Podpis nieczytelny]
Z-ca Komendanta Wojewódzkiego
Milicji Obywatelskiej ds. SB
w miejscu
Raport w sprawie zarejestrowania ob. Niechciała Norberta
jako kandydata na tajnego współpracownika1
Z rozpoznania osób posiadających bezpośrednie dotarcie do środowiska figurantów2 SOS3 krypt. „Szychta” wynika, że możliwość zorganizowania wśród nich wartościowego osobowego źródła informacji4 w kategorii tw. istnieje wyłącznie w odniesieniu do ob. Norberta Niechciała. Aktualnie pełni on funkcję z-cy przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” kopalni „Gottwald”. Wytypowano go, gdyż jest jedyną osobą, która dzięki osobistym przymiotom, fachowości i autentycznej popularności wśród górników i koksowników ma dużą szansę na szybki awans i wejście do gremiów kierowniczych nowych związków.
Kolejne osobowe źródło informacji umożliwiłoby też pełniejszą ochronę operacyjną5 KWK „Gottwald”. W tej sytuacji wnioskuję o zarejestrowanie wymienionego jako kandydata na tw. i przystąpienie do opracowywania jego osoby pod kątem pozyskania.
Kier. Sekcji V Wydziału III A
Por. January Obara
3
TAJNE
29.10.1980 r.
Naczelnik Wydziału III Biura C1
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
w Warszawie
Szyfrogram
Z uwagi na konieczność podjęcia pilnych działań operacyjnych proszę o udzielenie informacji o:
Niechciał Norbert, s. Franciszka i Władysławy z d. Grzelak, ur. 14.11.1925 r., wieś Marianka, powiat Kępno, narodowość i obywatelstwo: polskie, pochodzenie społeczne: chłopskie.
Zastępca Naczelnika Wydz. III A KWMO
Kpt. mgr Leon Tracz
4
TAJNE
spec. znaczenia
12.11.1980 r.
Uzasadnienie doboru i plan opracowania Niechciała Norberta – kandydata na tajnego współpracownika
Uzasadnienie doboru:
Ob. Norbert Niechciał to figurant Sprawy Operacyjnego Rozpracowania1 krypt. „Szychta”. Wieloletni etatowy Związku Zawodowego Górników na KWK „Gottwald”, znany był w środowisku jako autentyczny związkowiec dbający o sprawy pracownicze załogi. W sierpniu 1980 r. jako jedyny etatowy działacz związkowy przystąpił do strajku i był jednym z liderów strajkujących. Jest znany jako człowiek rozsądny, skłonny do dialogu i kompromisu.
Bezpartyjny, nie odnotowano, aby przejawiał wrogą postawę polityczną. Aktualnie aktywny działacz nowopowstających związków, cieszący się dużym autorytetem wśród załogi. Ma duże szanse, aby odgrywać rolę przywódcy. Pełni obecnie funkcję z-cy przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” KWK „Gottwald”.
Dzięki rodzicom żony dobrze sytuowany, nie przywiązuje wagi do pieniędzy, więc wykluczone pozyskanie z wykorzystaniem materialnego wynagrodzenia. W grę wchodzi tylko werbunek w oparciu o komprmateriały2 lub materiały obciążające3. Jest na to szansa, biorąc pod uwagę znaczny udział kadry kopalni i aparatu związkowego w nadużyciach stwierdzanych od wielu lat w jednostkach organizacyjnych zjednoczenia.
Według wiarygodnej, wieloźródłowej informacji operacyjnej figurant wraz z żoną planuje wizytę we Francji i wkrótce złoży podanie o paszport. W zależności od zebranych materiałów i rozwoju sytuacji operacyjnej zostanie zgłoszony wniosek o zgodę na przeprowadzenie rozmowy werbunkowej pod legendą4 Wydziału Paszportów tutejszej Komendy.
Cel werbunku:
– gromadzenie informacji o działalności i zachowaniu osób będących figurantami SOR krypt. „Szychta”,
– pełna kontrola operacyjna obiektu,
– wprowadzenie do gremiów kierowniczych nowo powstających związków naszego osobowego źródła informacji.
Plan przedsięwzięć operacyjnych w sprawie pozyskania
figuranta:
1/ Celem dotarcia do figuranta, określenia stopnia jego oddziaływania na załogę KWK „Gottwald”, a także rozpoznania jego osobowości i charakteru, kontaktów osobistych, służbowych i związkowych, życia rodzinnego, nałogów, słabości (ze szczególnym uwzględnieniem ewentualnych komprmateriałów) zadaniowani będą TW ps. „Jerzyk”, „Zenek”, „Adamski”, kontakt operacyjny5 ps. „JS” oraz kontakty służbowe6 „GW”, „WA”.
Wykona: pracownicy obsługujący osobowe źródła informacji
Termin: 15.12.1980 r.
2/ Pod odpowiednią legendą zostaną przeprowadzone rozmowy operacyjne z wytypowanymi osobami z załogi KWK „Gottwald” , Koksowni i Kopalni „Victoria” i innych jednostek organizacyjnych zjednoczenia celem pogłębienia znajomości figuranta, jego kontaktów, cech osobowych, zainteresowań, nawyków, nałogów, przyzwyczajeń, słabości itd.
Wykona: por. G. Koprowski
Termin: 15.12.1980 r.
3/ Pogłębienie rozpoznania figuranta i jego rodziny od strony miejsca zamieszkania poprzez wykorzystanie możliwości operacyjnych Komisariatu III MO.
Wykona: por. G. Koprowski
Termin: 15.12.1980 r.
4/ Sprawdzenie figuranta w dostępnych nam kartotekach: rejestr BDO, ewidencji ludności, Wydziału Paszportów, kartoteka kryminalna, Ruchu Drogowego, Izby Wytrzeźwień.
Wykona: por. G. Koprowski
Termin: częściowo zrealizowane, pozostałe przedsięwzięcia zrealizowane będą do 15.12.1980 r.
5/ Poprzez Wydział C dokona się szczegółowej analizy czynnych i wyeliminowanych źródeł informacji zamieszkujących w pobliżu miejsca zamieszkania figuranta w celu operacyjnego ich wykorzystania.
Wykona: por. J. Masztalerz
Termin: 15.12.1980 r.
Inspektor Sekcji V Wydziału III A
Por. Grzegorz Koprowski
5
TAJNE
spec. znaczenia
Wydział III A
data: 12.11.1980 r.
KW MO
W miejscu
Egz. Nr 2
UZUPEŁNIENIE MELDUNKU NR 12
Sprawa Operacyjnego Rozpracowania
KR 17892
„Sztolnia”
187/80
Dnia 7 listopada b.r. czołowi działacze Solidarności KWK „Gottwald” Niechciał Norbert, Grabek Andrzej, Żwirko Alojzy zostali przesłuchani przez prokuraturę na okoliczność kolportażu na terenie kopalni druku związkowego zawierającego rysunek z karykaturą Pierwszego Sekretarza KPZR. Wcześniej przesłuchano w charakterze świadków Komendanta Straży Przemysłowej i Sekretarza KZ PZPR „Gottwalda”, którzy widzieli ww. rozdających górnikom wzmiankowane bezdebity.
Do sprawy powyższej przesłuchiwani są w charakterze świadków wytypowani przez nas pracownicy kopalni. Dotychczas przesłuchano 6 osób.
Chor. Stanisław Noga
Insp. S. V Wydz. III
Zastępca Naczelnika
A Wydziału III A
kpt. mgr Leon Tracz
6
TAJNE
spec. znaczenia
dnia 14.11.1980 r.
INFORMACJA OPERACYJNA
opracowana na podstawie akt paszportowych
Niechciał Norbert, syn Franciszka i Władysławy z d. Grzelak, ur. 14.11.1925 r., wieś Marianka, powiat Kępno, narodowość i obywatelstwo polskie, pochodzenie społeczne chłopskie, wykształcenie średnie techniczne, pracownik umysłowy KWK „Gottwald” (etatowy działacz związkowy), żonaty, bezdzietny, bezpartyjny, zamieszkały: Szczawno-Zdrój, ul. 22 Lipca 169.
Rysopis: wzrost średni, oczy niebieskie, włosy ciemne, znaków szczególnych nie posiada.
Rodzina zamieszkała w kraju:
– brat: Niechciał Antoni, ur. 1918, rolnik, zamieszkały: wieś Mroczeń, powiat Kępno.
Wymieniony trzykrotnie wyjeżdżał z żoną na pobyt czasowy do Francji, na zaproszenie rodziny żony (reemigrantki z 1945 r.): r. 1971 – trzy tygodnie, 1974 – dwa tygodnie, 1978 – trzy tygodnie.
1975 – dwa tygodnie, Włochy, cel turystyczny, własne środki dewizowe w Banku PKO.
Ani ww., ani jego małżonka nie naruszyli dotychczas przepisów paszportowych i celnych.
Ww. wraz z żoną złożyli 10.11.1980 r. wnioski o wydanie paszportów na wyjazd do Francji w oparciu o zaproszenie rodziny. Decyzją naczelnika Wydziału IV KW MO z dn. 29.10.1980 r. wydano postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę dla Niechciał Norberta do krajów kapitalistycznych w okresie: 29.10.1980–29.10.1984 r.
Por. J. Żarski
[Podpis nieczytelny]
7
TAJNE
17.11.1980 r.
[Odręczny dopisek Z-cy Nacz. Wydz. III A:]
Tow. por. Grzegorz Koprowski!
Do operacyjnego wykorzystania.
Pogłębić uzyskane informacje.
L. Tracz
Notatka służbowa
W dniu dzisiejszym uzyskano informację operacyjną, że figurant naszego Wydziału (sprawa operacyjnego rozpracowania krypt. „Zawał”) – Antoni Dela w rozmowie prowadzonej z żoną wypowiadał się m.in. na temat Norberta Niechciała. Scharakteryzował go jako ostrożnego, bojaźliwego, obserwatora, a nie czynnego uczestnika. Dela utrzymuje kontakty ze środowiskiem wrocławskiej inteligencji znanym z prezentowania postaw zachowawczo-klerykalnych, a pozostających w zainteresowaniu Wydziału IV1 KW MO we Wrocławiu. Jest to nieprzejednany klerykał i aktywny uczestnik dwóch prowokacyjnych głodówek. W cytowanej rozmowie Dela skrytykował postawę Niechciała, który – jego zdaniem – uważa Solidarność za związek zawodowy i niechętny jest współpracy z klerem i opozycją polityczną. Niechciał wg Deli to ateista i antyklerykał. Dziwił się, że człowiek, który wżenił się w rodzinę aparatczyka, teraz działa w Solidarności. Zdaniem A. Deli „za dużo wśród działaczy «S» jest ateuszy i przefarbowanych czerwonych lisów”. Przypomniał też, że na ostatniej masówce w kopalni „Gottwald” oprotestował słowa Niechciała, gdy ten powiedział, że górnicy nieufnie traktują obecność tzw. doradców z KOR-u czy ROPCiO.
Inspektor Wydziału IV
L. Kowalik
8
TAJNE
Wyciąg z akt osobowych działu kadr KWK „Gottwald”
Uzupełnienie naszych danych
Przekazał: kontakt służbowy „WA”
Przyjął: por. G. Koprowski
Data: 17.11.1980 r.
Niechciał Norbert ukończył szkołę powszechną we wsi Grębanin, pow. Kępno.
W latach 1945–1946 – robotnik w tartaku w Laskach, poczta Mroczeń, pow. Kępno,
W latach 1947–1949 – służba wojskowa, zakończona w stopniu kaprala.
W latach 1949–1950 – robotnik w Fabryce Skrzyń, Kępno.
W latach 1950–1952 – zatrudniony w Nowej Hucie.
W 1953 r. zatrudniony w koksowni „Victoria”, po kilku miesiącach skierowany do Technikum Chemicznego dla Robotników Wysuniętych w Gliwicach.
Po dwóch latach nauki (kończy wydział urządzeń i instalacji przemysłu chemicznego) wraca do pracy na koksowni (stanowisko: mistrz zmianowy).
1 stycznia 1957 r. przechodzi do KWK „Gottwald”. Początkowo technik BHP, później etatowy pracownik aparatu związkowego. Do dzisiejszego dnia nieprzerwanie tu zatrudniony.
12.04.1958 r. zawiera związek małżeński z Barbarą Rudzką, córką Józefa i Marianny z d. Kosmulskiej.
W latach 1968–1972 – dodatkowo zatrudniony na pół etatu jako nauczyciel zawodu w Górniczej Szkole Zawodowej.
Ceniony jako sumienny i rzetelny pracownik produkcji, a później ofiarny i oddany pracy związkowiec i społecznik.
Przynależność do organizacji społecznych:
Związek Walki Młodych (1945–1948),
Związek Młodzieży Polskiej (1948–1956),
Związek Zawodowy Górników (1953–1980),
Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (1945–)
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa
(1957–)
Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych
(1957–1969)
Aktywny organizator sierpniowego strajku na KWK „Gottwald”, od września 1980 r. mocno zaangażowany w organizację kopalnianej „Solidarności”.
Pełnił funkcję członka Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego, następnie Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność w KWK „Gottwald”.
Parokrotnie odznaczany:
1965 – Brązowy Krzyż Zasługi,
1966 – Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
1967 – Srebrny Krzyż Zasługi,
1970 – Złoty Krzyż Zasługi.
Za zgodność:
por. Grzegorz Koprowski
9
POUFNE
1.12.1980 r.
Meldunek przygotowany przez dzielnicowego na bazie wywiadu środowiskowego
W miejscu zamieszkania figurant jest lubiany i szanowany. Warunki materialne bardzo dobre (poniemiecka duża willa z ogrodem plus samochód). Uczynny, chętny do pomocy sąsiedzkiej. Uchodzi za człowieka spokojnego i uczciwego. Tryb życia prowadzi normalny. Alkoholu nie nadużywa, awantur nie urządza. Pali umiarkowanie. Stan zdrowia dobry. Niepraktykujący, oblicze polityczne nieznane. W wolnym czasie uprawia ogród, hoduje króliki. W l. 60. był gołębiarzem. Zlikwidował gołębnik na żądanie żony i sąsiadów. Niespecjalnie udziela się towarzysko, domator, w przeciwieństwie do swej małżonki, która – jak opowiadają sąsiedzi – lubi towarzystwo i zabawę. Raz zbyt głośna nocna zabawa zakończyła się (po zgłoszeniu przez jednego z sąsiadów) interwencją patrolu MO (5.12.1978 r.) Żona figuranta (od wielu lat na rencie inwalidzkiej) często wyjeżdża do znajomych poza miejsce zamieszkania.
Małżonka figuranta lubiana mniej, córka „Francuzów”, tj. reemigrantów z Francji. Na osiedlu mówi się, że jest zarozumiała, zadziera nosa, bo jej ojciec pełnił w województwie, w górnictwie i w Partii bardzo odpowiedzialne funkcje. Wyżej wymieniona ma burżuazyjne, zachodnie nawyki: lubi się stroić (ubiera się w Peweksie i komisach we Wrocławiu), przez wiele lat miała gosposię i praczkę. Niechciałowie od 1968 r. zamieszkują dużą willę umeblowaną antykami.
Majątek odziedziczyli po rodzicach żony Barbary (oboje pobierali dodatkowo francuskie emerytury).
Udział w strajku i zaangażowanie się figuranta w działalność nowych związków u niektórych sąsiadów i znajomych budzi zdziwienie i sprzeciw. Jeden z sąsiadów nie kryje się z poglądem, że figurant (zięć znanego i ważnego działacza partyjnego) zdradził własne środowisko. Na odcinku zawodowym, zdaniem naszych informatorów, był zawsze ceniony.
W najbliższym sąsiedztwie zamieszkują przedstawiciele inteligencji pracującej, tj. dyrektorzy aktualni i emerytowani z naszego zjednoczenia, sekretarze komitetów, lekarze plus palestra, więc dyskrecjonalne zebranie większej ilości informacji o powyższych było utrudnione.
Niechciał Norbert przez tutejszą komendę MO nie jest notowany ani też nie był zatrzymywany.
Chor. Z. Dyląg
10
TAJNE
4.12.1980 r.
Notatka służbowa
W dniu dzisiejszym, odbyłem rozmowę z podjętym z archiwum naszym byłym tw. ps. „Marcin”, do 1969 r. na kontakcie Wydziału IV. Z informacji archiwalnych wynika, że źródło wyeliminowano z sieci, a dokumentację złożono w archiwum ze względu na utratę dotarcia do figuranta (przeniesienie do parafii w innym województwie) sprawy, w której było wykorzystywane. W latach 1957–1969 był cennym współpracownikiem Wydziału IV (agentura manewrowa1). Z aktualnych informacji operacyjnych III Komisariatu MO wynika, że ww. osoba posiada najprostsze, bezpośrednie i naturalne dotarcie do Niechciałów. Jest ich sąsiadem i wieloletnim znajomym. Mieszka w zdewastowanej poniemieckiej willi, w której jest czterech lokatorów. Żyje ze skromnej emerytury i korzysta z pomocy materialnej syna, oficera LWP. Wieloletnia, zaufana sąsiadka, kiedy Niechciałowie wyjeżdżają na urlop, opiekuje się ich domem. Szczególnie bliskie kontakty miała z żoną Niechciała. Aktualnie te kontakty są luźniejsze. Rozmowę przeprowadzono w III Komisariacie MO pod pretekstem wezwania jako świadka wybryku chuligańskiego, jaki miał miejsce w Szczawnie kilka dni wcześniej. Z rozmowy wywnioskowałem, że „Marcin” nadal jest bardzo pozytywnie ustosunkowany do naszej służby. Do podjęcia współpracy odnosi się chętnie. Pomoże nam w sprawie Niechciałów. Prosił tylko, żeby nie angażować go do innych spraw, z których nie mógłby się wywiązać. Źródło – emeryt jest osobą schorowaną, porusza się wyłącznie o kulach. Prosi także, by mógł zdawać relacje ustne lub przygotowywać tylko krótkie notatki (rozwijane ustnie na spotkaniu z oficerem prowadzącym), ma kłopoty z koordynacją ruchów rąk. Intelektualnie wciąż sprawny. Niedawno brał udział w telewizyjnej „Wielkiej grze” i dotarł do finału. Był wyraźnie wzruszony, kiedy wręczyłem mu bombonierę i koniak. Wezwałem też taksówkę, by odwiozła źródło do domu.
Tw. ps. „Marcin” został przeze mnie zadaniowany na zbliżenie się do Niechciałów i przygotowywanie regularnych doniesień z pozyskanymi o nich informacjami.
Por. G. Koprowski
NOTA O AUTORZE
Kokociński Piotr – polonista, prozaik, autor scenariuszy filmowych i sztuk teatralnych. Urodził się 28 września 1953 roku we Wrocławiu. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim. W roku 1978 debiutował w „Miesięczniku Literackim” opowiadaniem Rozmowy na produkcji. Jest autorem wielu opowiadań i tekstów publicystycznych na temat wojska i subkultury żołnierskiej. W 1992 roku „Dialog” opublikował jego scenariusz do filmu Samowolka (1993, reż. Feliks Falk). W 1997 roku w Wydawnictwie Dolnośląskim ukazała się powieść Samowolka.
Opowiadanie Miś Kolabo, wydrukowane w „Rzeczpospolitej” było zalążkiem sztuki dla Teatru Telewizji (2002, reż. Ryszard Bugajski).
Napisał też z Krzysztofem Szwagrzykiem scenariusz dla Sceny Faktu Teatru TVP Golgota Wrocławska (2008, reż. Jan Komasa).
1 TW – tajny współpracownik – najwyższa kategoria agentury Służby Bezpieczeństwa. Osoba w pełni świadomie współpracująca z SB (wyrażała zgodę na współpracę, z reguły podpisywała zobowiązanie, wybierała sobie pseudonim).
2 Pion III A w jednostkach MSW zajmował się „ochroną operacyjną”, czyli „zapobieganiem wrogiej działalności, rozpoznawaniem wrogo działających osób i wykrywaniem sprawców przestępstw antypaństwowych w ważniejszych zakładach przemysłowych”.
1 Kandydat na tajnego współpracownika (TW-k) – osoba wytypowana, a następnie rozpracowywana w celu pozyskania do współpracy.
2 Figurant – osoba będąca przedmiotem operacyjnego zainteresowania SB.
3 SOS – sprawa operacyjnego sprawdzenia – zakładana w przypadku konieczności sprawdzenia uzyskanej informacji o przygotowaniach lub podjęciu wrogiej działalności. Po potwierdzeniu takich informacji sprawa była przekwalifikowywana na sprawę operacyjnego rozpracowania (SOR). W dokumentacji m.in. opatrzona kryptonimem.
4 Osobowe źródła informacji (OZI) – zbiorcza nazwa wszystkich informatorów SB.
5 Ochrona operacyjna – patrz s. 10.
1 Pion C – pion ewidencyjno-archiwalny MSW – gromadził, opracowywał, przechowywał i udostępniał dane z archiwum i kartotek.
1 Sprawa operacyjnego rozpracowania (SOR) – wszczynana przez SB po stwierdzeniu podjęcia wrogiej działalności przez osobę lub grupę osób. W dokumentacji zawsze opatrzona m.in. kryptonimem.
2 Komprmateriały (rusycyzm) – posiadane lub pozyskane przez SB materiały kompromitujące figuranta, jedna z podstaw pozyskania poprzez szantaż tajnego współpracownika.
3 Materiały obciążające – posiadane przez SB dowody przestępczej działalności figuranta, kolejna z podstaw pozyskania (w myśl instrukcji o pracy operacyjnej SB) poprzez szantaż tajnego współpracownika. Dwie pozostałe podstawy pozyskania do współpracy to:
dążenie do uzyskania korzyści materialnych;
„poczucie obywatelskiej współodpowiedzialności za bezpieczeństwo i porządek publiczny”.
4 Legenda – spreparowany na użytek operacyjny w całości lub w części zbiór faktów uwiarygodniający funkcjonariusza lub agenta i umożliwiający mu sprawne wykonanie zadania. Legenda może dotyczyć życiorysu, zainteresowań, poglądów politycznych, miejsca pracy itd. Tu: funkcjonariusz Wydziału III A planuje werbunek figuranta jako rzekomy pracownik Wydziału Paszportowego.
5 Kontakt operacyjny (KO) – niższa od tajnego współpracownika kategoria agentury (nie podpisywał zobowiązania do współpracy, ale tylko zobowiązanie o zachowanie w tajemnicy faktu współpracy z SB). Wykorzystywany był do pozyskiwania – w myśl cytowanej już instrukcji – wstępnych informacji interesujących SB lub weryfikowania tychże otrzymanych z innych źródeł. W tej kategorii agentury rejestrowano często członków PZPR, aby ominąć zakaz werbowania na tajnych współpracowników członków partii.
6 Kontakt służbowy – osoba, która ze względu na zajmowane stanowisko (z reguły kierownicze) lub pełnioną w instytucji czy zakładzie funkcję (np. kadrowiec) zobowiązana była do kontaktów z SB i udzielania jej informacji. Współpraca ta – wg dokumentów MSW – miała „w zasadzie jawny” charakter.
1 Wydział IV – zajmował się Kościołem katolickim i innymi wyznaniami.
1 Agentura manewrowa – agent najwyższej klasy, nie tylko bierny informator, ale aktywny współpracownik wykonujący skomplikowane zadania operacyjne (np. wpływający na działalność jakiegoś środowiska czy instytucji w myśl zleconych przez specsłużby zadań).
