Sekret-zdrowego-dziecka-ebook.mobi ebook

Contents

Wstęp

Cześć I

Dlaczego napisałam tę książkę

Chcemy mieć zdrowe dzieci!

Jaki wpływ na nasze zdrowie ma to, co jemy

Styl życia wpływa na nasze zdrowie

Zespół metaboliczny – co to takiego?

Dyslipidemia

O tym, jak działa insulina w warunkach fiz

Aktualna definicja zespołu metabolicznego

Prewencja otyłości ma pierwszoplanowe znac

Zaburzenia lipidowe

Nadciśnienie tętnicze

Cukrzyca

Otyłość

Jak ocenić, czy nadwaga i otyłość dotyczą

Czy sposób odżywiania się ma wpływ na nasz

Nowotwory

Nawracające infekcje

Choroby alergiczne

Próchnica zębów

Część II

Trochę teorii, czyli z czego składa się na

TŁUSZCZE

BIAŁKA

WĘGLOWODANY czyli CUKRY

SKŁADNIKI MINERALNE

WODA

BŁONNIK POKARMOWY

WITAMINY

PRZECIWUTLENIACZE, czyli zmiatacze wolnych

Co to są wolne rodniki?

Dlaczego tak się dzieje?

Rola flory bakteryjnej jelit

DODATKI DO ŻYWNOŚCI

Część III Ogólne zasady karmienia dzieci (

Czas przejść do konkretów, czyli jak tę wi

Niemowlęta

Dzieci po ukończeniu pierwszego roku życia

Przedszkolaki

Dzieci w wieku szkolnym i młodzież

Podsumowanie

Jak karmić alergika?

Przewód pokarmowy jest największym organem

Otyłość i nadwaga – jak nie dopuścić, by n

Co decyduje o ilości zjadanych produktów,

Nasuwa się zatem kluczowe pytanie: „Co jeś

Z badania przeprowadzonego przez TNS OBOP

Podstawowe zalecenia żywieniowe

Co jeszcze jest niebezpieczne?

Produkty szczególnie ważne dla zdrowia

Jakie diety?

A co z ryzykiem osteoporozy?

Część IV

Co robić, gdy mamy już do czynienia z otył

Leczenie otyłości u dzieci

Nie zapominajmy o ruchu!

Nowa piramida zdrowia

Przydatne przepisy na niektóre dania

Przypisy

dr n. med. Anna Wójtowicz

Sekret zdrowego dziecka

Wstęp

Zdrowie to coś, czego życzymy sobiewzajemnie przy każdej okazji. Co zrobić, aby nie pozostało ono jedynie pobożnym życzeniem a stało się rzeczywistością? Przede wszystkim musimy zdać sobie sprawę, że mamy na to ogromny wpływ. Tak naprawdę wszystko zależy od nas samych. Tymczasem coraz młodsi mają problemy ze zdrowiem. Zmęczenie i złe samopoczucie doskwiera nie tylko starszym i schorowanym. Wiadomo, że styl życia ma na nas ogromny wpływ, ale co zrobić w praktyce aby poczuć się znów dobrze?

Książka ta będzie dobrym przewodnikiem po jednym z podstawowych elementów stylu życia czyli odżywianiu. Dedykowana jest ona nie tylko dzieciom, czy rodzicom małych dzieci, ale wszystkim , którzy pragną pozostać zdrowi i pełni energii do szczęśliwego życia. Im wcześniej zaczniemy tym lepiej, dlatego też tak ważne jest aby wyposażyć nasze dzieci nie tylko w wiedzę i potrzebne umiejętności ale dać im też podstawy zdrowego życia.

Na temat prawidłowego żywienia powstało wiele mitów i gubimy się w mnogości diet i zaleceń. Z tej książki dowiadujemy się jakie skutki niesie złe odżywianie, jakie znaczenie dla naszego zdrowia ma to co jemy. Bogatsi o tę wiedzę łatwiejbędziemy dobierać sobie i swoim dzieciom odpowiednie potrawy.

Anna Kalata

Cześć I

Książka ta przeznaczona jest dla wszystkich, którzy chcieliby poprzez własne działania przyczynić się do zachowania zdrowia i pełni sił aż po zaawansowany wiek. Szczególnie polecam ją rodzicom, którym zależy na sprawnym funkcjonowaniu organizmu ich dzieci, gdyż im wcześniej zaczniemy działać na rzecz naszego zdrowia, tym lepsze otrzymamy efekty.

Dlaczego napisałam tę książkę

Książek dotyczących żywienia dzieci i dorosłych w kontekście różnych diet jest całe mnóstwo. W większości poświęcone są one odchudzaniu i sięgają po nie osoby z prawdziwą bądź wyimaginowaną nadwagą, chcące upodobnić się do gwiazd szklanego ekranu. Czy naprawdę tylko na wyglądzie nam zależy? Wygląd jest ważny, lecz wygląd to nie tylko odpowiednie wymiary. To przede wszystkim zewnętrzny wyraz dobrego samopoczucia. Wiadomo, że dobrą formę u człowieka można stwierdzić nawet po wyglądzie jego twarzy. Dobra forma to nie tylko to, jak się czujemy fizycznie w danym momencie, ale jak się czujemy we własnej skórze. Czy czujesz się dobrze w swojej skórze? Człowiek jest jednością psychofizyczną. Innymi słowy, prawidłowe podejście do kwestii zdrowia pacjenta to podejście w ujęciu holistycznym, czyli całościowym, w którym pacjent składa się z duszy (sfery metafizycznej, czyli emocjonalno-intelektualnej) i ciała (sfery fizycznej, czyli materialnej). Co to znaczy?

Niektórym mogłoby wydawać się, że zaniedbania w sferze fizycznej, tzn. znaczna nadwaga, słaba wydolność fizyczna, problemy ze stawami czy kręgosłupem itp. nie mają nic wspólnego z wydolnością w sferze umysłowej, np. z wydolnością w pracy zawodowej na stanowisku umysłowym. Nic bardziej mylnego. Nie znaczy to, że takie osoby źle pracują, nie mają dobrych wyników w pracy czy nie są kreatywne. Niemniej jednak osoby te – z racji rozmaitych dolegliwości fizycznych – nie są w stanie wykorzystać w pełni swojego potencjału umysłowego i psychicznego; są zmęczone, szybciej się wypalają, zniechęcają, aż w końcu zapadają na choroby przewlekłe uniemożliwiające dalszą pracę zawodową, co czasem nawet prowadzi do przedwczesnej śmierci. Te osoby, aby osiągnąć zamierzone wyniki, pracują często ponad własne siły. Jeśli mimo wszystko mają dobre wyniki, oznacza to tylko, że są ponadprzeciętnie uzdolnione i szalenie pracowite. Można by tylko snuć domysły, co mogłyby osiągnąć, gdyby tylko zadbały o kondycję fizyczną swojego organizmu.

Na szczęście wiele osób dostrzega związek między fizycznym dobrym samopoczuciem i zdrowiem a możliwościami w sferze intelektualnej. Wiele osób chce zachować dobre zdrowie i z dobrym samopoczuciem móc realizować swoje życiowe plany. Zgodnie z brytyjskim powiedzeniemYou are what you eat, wszyscy zdajemy sobie sprawę, że to, co jemy, ma wpływ na nasze zdrowie i rozwój naszych dzieci. Toteż jeśli jemy śmieciowe jedzenie (junk food), czyli m.in. potrawy z barów szybkiej obsługi, sami zamieniamy się w chodzące śmietniki metaboliczne.

W czasopismach (zarówno polskich, jak i obcojęzycznych) przeznaczonych dla lekarzy bardzo dużo miejsca poświęca się wpływowi sposobu żywienia na zachowanie zdrowia, a także na rozwój chorób. Wiedza ta jest jednak w bardzo małym stopniu dostępna dla przeciętnego człowieka, gdyż napisana jest językiem ściśle medycznym i dla osób spoza tego hermetycznego kręgu – nawet bardzo dobrze wykształconych – po prostu niezrozumiała. Z kolei większość lekarzy (wg moich obserwacji) nie pasjonuje się tym zagadnieniem, które wydaje się dla nich oczywiste (zresztą często jest) i niewarte większej uwagi, uznawszy ten temat za paramedyczny (z pogranicza medycyny). Ile przecież można mówić o prawidłowym żywieniu jako podstawie zdrowia? Sądzę jednak, że w obecnych czasach epidemii otyłości, alergii, chorób układu krążenia, nowotworów – a więc chorób cywilizacyjnych – ten temat koniecznie trzeba naświetlić szerokiej rzeszy społeczeństwa i pogłębić go. I to nie tylko pod kątem utrzymania pięknej sylwetki, chociaż często świadczy ona właśnie o dobrym zdrowiu.

Coraz częściej nas i nasze dzieci trapią różne postacie alergii. O tym, że jest to schorzenie cywilizacyjne, świadczą wyniki badań epidemiologicznych1(badań stopnia rozpowszechnieniachorób i czynników środowiskowych je wywołujących w danychpopulacjach). Alergie dotyczą głównie krajów wysokorozwiniętych. Jak bardzo są one związane z „zachodnim” stylem życia, widać najwyraźniej w badaniach populacji wschodnich i zachodnich Niemiec. Badania te są o tyle trafne, że dotyczą tej samej nacji sztucznie oddzielonej poprzez podziały polityczne2. Wykluczając ludność napływową, możemy więc przyjąć, że genotypy (sekwencje genów w DNA) całej populacji rdzennej ludności Niemiec są bardzo podobne (rasa aryjska). Również głęboko zakorzenione zwyczaje kulturowe nie różnią się znacznie. Jednak po podziale Niemiec na Niemcy Wschodnie i Niemcy Zachodnie styl życia zamieszkujących tam osób (na który składały się: dieta, warunki bytowe, dostęp do udogodnień lub brak dostępu) był diametralnie inny.

Częstość występowania alergii w obu krajach również była diametralnie inna na niekorzyść Niemiec Zachodnich, a różnice zaczęły się zacierać po połączeniu się obydwu państw. W NRF zachorowalność na alergie była wyższa z uwagi na wyższypoziom rozwoju gospodarczego. Znaczne różnice istnieją równieżpomiędzy mieszkańcami wsi i miast. Potwierdziło to badanieECAP (największe w Europie badanie epidemiologiczne dotyczącealergii), prowadzone pod kierownictwem prof. Samolińskiego (prezydenta Polskiego Towarzystwa Alergologicznego). Okazuje się, że mieszkańcy wielkich miast znacznie częściej chorują na choroby alergiczne. Co może powodować takie wyniki? Brane są pod uwagę różne czynniki, lecz przede wszystkim: zmiany w diecie, zmiany w rodzaju i intensywności wysiłku fizycznego, mniejsze narażenie na drobnoustroje w pierwszych latach życia, antybiotykoterapia, sposób wykończenia i urządzenia domów i mieszkań.

W rzeczywistości bardzo niewiele wiemy o tym, co jest korzystne dla naszego organizmu i dlaczego, choć na ogół skłonnijesteśmy twierdzić, że wiemy, jak się odżywiać i co robić, aby zachować zdrowie. Na ogół hołdujemy przekonaniu ujętemu przez Marka Twaina w zdaniu „Jedynym sposobem zachowania zdrowia jest jedzenie tego, czego nie chcesz jeść, picie tego, czego nielubisz i robienie tego, na co nie masz ochoty”. Nie zgadzam sięz tym stwierdzeniem. Oczywiście bardzo wiele zależy od nastawienia psychicznego. Wszak początek każdej diety zaczyna się w głowie. Nieprawidłowe nawyki czy nałogi mają tu ogromne znaczenie. Dlatego tak ważne jest wpajanie dzieciom prawidłowych nawyków żywieniowych od najwcześniejszych lat.

Zostaliśmy wyposażeni w instynkt samozachowawczy tak, jak każde zwierzę. Zwierzęta żyjące dziko nie tyją, nie trapią ich też choroby cywilizacyjne. Nasz instynkt samozachowawczy uległ stępieniu, nasze zmysły nie są już tak wyczulone, bo czujemy się bezpiecznie, jedząc to, co możemy kupić, jednocześnie niejednokrotnie tkwiąc w błędnym przekonaniu, że jest to dla nas bezpieczne.

Co jakiś czas wstrząsają nami afery dotyczące szkodliwych produktów spożywczych, które pojawiły się na półkach sklepowych. Nie zdajemy sobie sprawy, że na co dzień możemy tam znaleźć szkodliwe produkty, które reklamuje się i wmawia nam, że są dla nas dobre.

Przez pierwsze 3 lata życia najintensywniej kształtują się zmysł smaku i preferencje żywieniowe. To, jak karmimy wtedy dzieci, ma ogromne znaczenie dla ich przyszłego zdrowia. Jednak wpływ na zdrowie poprzez odpowiednie odżywianie się tak naprawdę mamy na każdym etapie swojego życia. W dorosłym życiu trzeba również zmienić złe nawyki żywieniowe, co nie jest łatwym zadaniem, często wymagającym silnego samozaparcia, czasem też pomocy psychologa. Nie pomogą tu żadne diety cud ani cudowne pigułki; trzeba zmienić sposób odżywiania się. Czasem są to tylko drobne zmiany, lecz bardzo istotne z punktu widzenia wpływu na nasze zdrowie.

Wiele osób, cierpiąc z powodu nadwagi, poszukuje cudownych środków, cudownych diet. Już sama wielość różnorodnych diet świadczy, że nie ma jednej uniwersalnej recepty dla wszystkich. Potrzebujemy różnego sposobu odżywiania, bo każdy z nas jest inny, inaczej reaguje na czynniki zewnętrzne. Również ta sama osoba na różnych etapach swojego życia i w różnym stanie zdrowia potrzebuje odmiennych składników pożywienia.

Z tej książki dowiesz się, jak poprzez prawidłowe odżywianie się możesz wpłynąć na swoje zdrowie i życie. Jest to możliwe w każdym okresie życia, jednak im wcześniej dokonasz zmiany, tym będzie ona skuteczniejsza. W tym aspekcie sposób karmienia dzieci od pierwszych lat życia ma wpływ na ich rozwój zarówno fizyczny, jak i psychiczny oraz stwarza możliwość ­pełnego wykorzystana drzemiącego w nich potencjału. Jako pediatra i alergolog na co dzień doświadczam problemów, jakie niesie ze sobą nieprawidłowe odżywianie się i wiem, jak dużo można jeszcze poprawić w tym zakresie.

Chcemy mieć zdrowe dzieci!

W tym miejscu chciałabym przytoczyć definicję zdrowia wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Zdrowie to nie tylko brak chorób, to znacznie szersze pojęcie. Zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko brakiem choroby lub niedomagania.

Dzieci są naszym największym skarbem. Najczęściej, gdy dziecko rozwija się jeszcze w łonie matki, a znajomi i przyjaciele pytają o płeć potomka, pada odpowiedź, że nieważne, czy będzie to chłopiec, czy dziewczynka, byleby tylko było zdrowe. Ta troska pozostaje z rodzicami już na zawsze. Systematycznie ­odwiedzają lekarza, śledzą rozwój malucha, dbają o dostarczenie wszystkich niezbędnych mu przedmiotów mogących ten rozwój wspomagać i karmią.

Wiele napisano na temat żywienia dzieci. Wieloletnia kampania promująca karmienie niemowląt piersią przyniosła dobre efekty. Większość rodziców obecnie zdaje sobie sprawę z tego, jak duży wpływ na stan zdrowia ich niemowlęcia ma odpowiedni sposób karmienia. Ale wiek niemowlęcy (z definicji) kończy się po przekroczeniu 12. miesiąca życia dziecka3. Co dalej? Oczywiście bobas nadal pozostaje w centrum uwagi, zaczyna chodzić, wykazuje coraz większe zainteresowanie otaczającym go światem, obserwuje, naśladuje. Umie już coraz sprawniej, nawet samodzielnie, jeść i chce wszystkiego spróbować.

Dzieci, tak jak dorośli, różnią się między sobą. Jedne są bardzo zainteresowane tym, co znajduje się na talerzu rodziców, chętne do poznawania nowych smaków, z kolei inne tak zainteresowane pozostałym sprawami, że nie mają czasu i ochoty na jedzenie czegokolwiek. Rosnące potrzeby dziecka, którym muszą sprostać rodzice przy braku czasu, powodują, że to, co jedzą dzieci, schodzi na dalszy plan. Ważne jest, aby dzieci nie były głodne! Dzieci „niejadki” spędzają sen z oczu rodzicom i dziadkom, a czasem i dalszej rodziny. Problem ten stanowi częsty powód wizyt u lekarza pediatry i to zarówno po to, by poznać przyczynę braku apetytu swej pociechy, jak i z prośbą o przepisanie leków na apetyt. Gdy dziecko chętnie je, rodzice są spokojni. Jest najedzone, syte! Znacznie rzadziej troską rodziców pozostaje to, co dziecko je. Na ogół je to, co mu smakuje, co rodzice uważają za zdrowe i pożywne, co się zwykle w danym domu jada. Wiedzę na temat żywienia czerpią najczęściej z mediów. Przodują w tym telewizja i prasa. Jak ogromny wpływ na nasze zachowania mają reklamy, wiadomo nie od dziś. Wiedzą o tym reklamodawcy, płacący bajońskie sumy rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych za minutę czasu antenowego w telewizji publicznej o ogólnopolskim zasięgu działania za rozpowszechnienie ich produktu, np. kremu do pielęgnacji niemowląt czy proszku do prania dziecięcych ubranek. Wszelkie zarzekania się w stylu: „Na mnie reklamy nie działają”, „Wiem, że to naciąganie ludzi, jestem odporny na pranie mózgów”, są złudne. Reklamy działają na wszystkich, którzy je oglądają, na poziomie podkorowym, czyli wręcz z wyłączeniem świadomości! Działają również na nasze dzieci i to znacznie silniej, niżbyśmy sobie tego życzyli! Na podstawie wyników badań naukowych stwierdzono, że reklama żywności jest jednym z bardzo istotnych czynników wpływających na konsumpcję i przez to ekspozycja na reklamy może być jedną z przyczyn ­otyłości. O tym, jak przekaz zawarty w reklamach ma się do ­rzeczywistości, wiemy, używając „cudownych” środków czyszczących czy innych specjałów. Patrzymy na te reklamy z przymrużeniem oka i… dość paradoksalnie kupujemy reklamowane produkty tylko dlatego, że je znamy, że inni je mają (owczy pęd), bo inne (niesprawdzone) mogą być gorsze, bo telewizja w oczach widzów ma coś na kształt autorytetu. Często błędnie zakładamy, że skoro tak są reklamowane, to pewnie rzeczywiście są to dobre środki?! Fakty przemawiają jednak na niekorzyść pozornego obiektywizmu reklam W przypadku reklamy środków do sprzątania, jeśli rzeczywistość mija się z przekazem w reklamie, możemy się tylko uśmiechnąć, ale w przypadku reklamy żywności, zwłaszcza skierowanej do dzieci czy młodzieży, nie jest to już śmieszne, a wręcz tragiczne w skutkach może stać się w przypadku reklamy leków.

Gdy dziecko zaczyna chorować, rodzice najczęściej zadają sobie pytanie „DLACZEGO”? Szuka się przyczyn w złej pogodzie, być może zziębnięciu, przegrzaniu, nieodpowiednim stroju. Wszystko to są ważne czynniki, które trzeba brać pod uwagę, lecz pamiętajmy, że dziecko o prawidłowo działającym układzie immunologicznym, czyli odpornościowym, poradzi sobie z takimi wyzwaniami.

Infekcje w wieku dziecięcym są czymś normalnym. Układ odpornościowy każdego dziecka uczy się reagować na zarazki, walczyć z nimi. Objawia się to infekcjami kataralnymi (katarem) o różnym stopniu nasilenia. Jednak to, co dla jednego dziecka jest niewielkim, kilkudniowym katarem czy bólem gardła, u drugiego kończy się ciężkim zakażeniem, nawet zapaleniem płuc, wyłączającym dziecko z aktywnego udziału w życiu społeczeństwa na wiele dni. Czym różni się zdrowotność dzieci? Być może jedne z nich mają jakąś ukrytą chorobę tudzież niedobór odporności? Oczywiście trzeba to zbadać. W zależności od przebiegu choroby lekarz zleci odpowiednie badania. Jednak w zdecydowanej większości przypadków nie udaje się znaleźć przyczyny takiego status quo4. Lekarz zaleca wówczas prawidłowe odżywianie się z odpowiednią ilością pełnowartościowego białka, z dużą ilością warzyw i owoców, codzienny ruch na świeżym powietrzu i to wszystko. Proste?

Paradoksalnie dla rodziców są to najtrudniejsze do wykonania zalecenia lekarskie, a przy tym najrzadziej przestrzegane. Wielu lekarzy nie artykułuje nawet tych zaleceń, gdyż wydają się oczywiste. Przecież praktycznie w każdym piśmie przeznaczonym dla kobiet (miesięczniku czy tygodniku) jest kilka stron poświęconych żywieniu, zdrowiu, ćwiczeniom fizycznym. Zważywszy że są to truizmy (oczywiste prawdy), z jakiej przyczyny coraz więcej młodych pacjentów cierpi na choroby wynikające ze złych nawyków żywieniowych i braku ruchu?

Jaki wpływ na nasze zdrowie ma to, co jemy? Co grozi naszym dzieciom?

Dostępne w wersji pełnej

Styl życia wpływa na nasze zdrowie

Dostępne w wersji pełnej

Zespół metaboliczny – co to takiego?

Dostępne w wersji pełnej

Dyslipidemia

Dostępne w wersji pełnej

O tym, jak działa insulina w warunkach fizjologicznych

Dostępne w wersji pełnej

Aktualna definicja zespołu metabolicznego

Dostępne w wersji pełnej

Prewencja otyłości ma pierwszoplanowe znaczenie w walce z zespołem metabolicznym u dzieci

Dostępne w wersji pełnej

Zaburzenia lipidowe

Dostępne w wersji pełnej

Nadciśnienie tętnicze

Dostępne w wersji pełnej

Cukrzyca

Dostępne w wersji pełnej

Otyłość

Dostępne w wersji pełnej

Jak ocenić, czy nadwaga i otyłość dotyczą naszych dzieci?

Dostępne w wersji pełnej

Czy sposób odżywiania się ma wpływ na nasz mózg?

Dostępne w wersji pełnej

Nowotwory

Dostępne w wersji pełnej

Nawracające infekcje

Dostępne w wersji pełnej

Choroby alergiczne

Dostępne w wersji pełnej

Próchnica zębów

Dostępne w wersji pełnej

Część II

Trochę teorii, czyli z czego składa się nasze jedzenie

Dostępne w wersji pełnej

TŁUSZCZE

Dostępne w wersji pełnej

BIAŁKA

Dostępne w wersji pełnej

WĘGLOWODANY czyli CUKRY

Dostępne w wersji pełnej

SKŁADNIKI MINERALNE

Dostępne w wersji pełnej

WODA

Dostępne w wersji pełnej

BŁONNIK POKARMOWY

Dostępne w wersji pełnej

WITAMINY

Dostępne w wersji pełnej

PRZECIWUTLENIACZE, czyli zmiatacze wolnych rodników

Dostępne w wersji pełnej

Co to są wolne rodniki?

Dostępne w wersji pełnej

Dlaczego tak się dzieje?

Dostępne w wersji pełnej

Rola flory bakteryjnej jelit

Dostępne w wersji pełnej

DODATKI DO ŻYWNOŚCI

Dostępne w wersji pełnej

Część III Ogólne zasady karmienia dzieci (od niemowlęctwa do dorosłości)

Czas przejść do konkretów, czyli jak tę wiedzę wykorzystać w praktyce.

Dostępne w wersji pełnej

Niemowlęta

Dostępne w wersji pełnej

Dzieci po ukończeniu pierwszego roku życia

Dostępne w wersji pełnej

Przedszkolaki

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Podsumowanie

Dostępne w wersji pełnej

Jak karmić alergika?

Dostępne w wersji pełnej

Przewód pokarmowy jest największym organem immunologicznym ludzkiego ciała

Dostępne w wersji pełnej

Otyłość i nadwaga – jak nie dopuścić, by nasze dziecko doświadczyło takiego stanu?

Dostępne w wersji pełnej

Co decyduje o ilości zjadanych produktów, czyli trochę teorii na temat głodu i sytości

Dostępne w wersji pełnej

Nasuwa się zatem kluczowe pytanie: „Co jeść?”

Z badania przeprowadzonego przez TNS OBOP w ramach kampanii, której patronuje „Menedżer Zdrowia”, wynika, że „Polacy mają dużą wiedzę o tym, co robić, a czego nie robić, by prowadzić zdrowy styl życia, ale nie zamierzają ani z tej wiedzy korzystać, ani zmieniać swoich przyzwyczajeń”.

Dostępne w wersji pełnej

Podstawowe zalecenia żywieniowe

Dostępne w wersji pełnej

Co jeszcze jest niebezpieczne?

Dostępne w wersji pełnej

Produkty szczególnie ważne dla zdrowia

Dostępne w wersji pełnej

Jakie diety?

Dostępne w wersji pełnej

A co z ryzykiem osteoporozy?

Dostępne w wersji pełnej

Część IV

Co robić, gdy mamy już do czynienia z otyłym dzieckiem?

Leczenie otyłości u dzieci

Dostępne w wersji pełnej

Nie zapominajmy o ruchu!

Dostępne w wersji pełnej

Nowa piramida zdrowia

Dostępne w wersji pełnej

Przydatne przepisy na niektóre dania

Dostępne w wersji pełnej

Przypisy

Dostępne w wersji pełnej.