Literatura piękna i obyczajowa

Pojęcie literatura piękna oznacza książki, które wyróżniają się walorami artystycznymi i w odróżnieniu od literatury faktu, opisują wydarzenia fikcyjne. Jej celem jest wywołanie wrażeń estetycznych u czytelnika, wzbudzenie w nim emocji oraz zapewnienie rozrywki i przyjemności czytelniczej.

Określenie literatura piękna powstało we Francji w XVII wieku i obejmowało znacznie szerszy wachlarz gatunków niż dziś (np. gatunki oratorskie, poetyckie, retoryczne). Współcześnie przez literaturę piękną rozumiemy prozę (czasami włączane są w jej zakres także dramaty, rzadziej poezja) artystyczną (zwaną także literaturą wysoką, elitarną) oraz prozę/książki środka (korzystające z narzędzi literatury wysokiej, ale w sposób bardziej komunikatywny dla odbiorców). W związku z tym, że granice literatury pięknej są płynne i powstają utwory, które trudno jednoznacznie zaklasyfikować, w Legimi w kategorii Literatura piękna, znajdziecie także książki obyczajowe.

Proza artystyczna a książki obyczajowe

Powieść obyczajowa charakteryzuje się opisem codzienności i międzyludzkich relacji oraz wieloma odniesieniami do czasów i miejsc, w jakich rozgrywa się akcja. W przeciwieństwie do prozy artystycznej czy literatury środka jej twórcy nie stosują wielu zabiegów stylistycznych i formalnych, a język, jakiego używają, jest raczej przezroczysty, nie zwracający na siebie uwagi. W literaturze obyczajowej najważniejsza jest fabuła, a nie sposób, w jaki zostanie ona przekazana odbiorcy, tak jak w przypadku literatury wysokiej.

Mistrzowie literatury i ich opowieści, które zmieniły świat

Są takie książki, które powinien przeczytać każdy, kto interesuje się literaturą i jej historią. Te tytuły weszły do kanonu, zmieniły obraz literatury swoich czasów, poszerzyły ramy gatunkowe, wprowadziły nowy styl pisania, dopuściły nowe perspektywy i stały się odniesieniem dla przyszłych pokoleń pisarzy i pisarek. Nazywamy je klasykami. Mistrzowie literatury i ich powieści zapełniają listy lektur obowiązkowych w szkole, ale też wszystkie rankingi Najlepszych książek wszechczasów, czy 100 książek, które powinieneś przeczytać przed śmiercią. Nie bez powodu - książki te rzeczywiście zmieniły świat i wprowadziły nowe idee, nie tylko do świata literatury.

Klasyka literatury polskiej

"Lalka" Bolesława Prusa to książka, którą jedni kochają, inni nie znoszą. Przez literaturoznawców uznawana jest za jedną z najwybitniejszych polskich powieści. Trudno sobie wyobrazić polską literaturę piękną bez Stanisława Wokulskiego, Izabeli Łęckiej czy subiekta Ignacego Rzeckiego. W warstwie fabularnej to historia awansu społecznego, tragicznej miłości i opowieść o rzeczywistości drugiej połowy XIX wieku. Zachwycająca jest struktura powieści, wyprzedzająca swoje czasy i zapowiadająca modernizm.

"Sklepy cynamonowe" Bruno Schulza znajdują się na przeciwnym biegunie, jeśli chodzi o sposób opisu świata przedstawionego, co realistyczna "Lalka". Posługując się oniryczną stylistyką autor przedstawia życie kupieckiej rodziny w przedwojennym Drohobyczu. Narracja prowadzona z perspektywy dziecka zafascynowanego szczegółami codzienności, wykrzywia, wyolbrzymia i zaczarowuje rzeczywistość, czyniąc ją tajemniczą i nieprzewidywalną. Dziś taką stylistykę nazwalibyśmy realizmem magicznym. Czytelników i czytelniczki lubiących taki sposób opowiadania historii, zachęcam do poznania tego tytułu, należącego do absolutnej klasyki literatury, nie tylko polskiej.

Zaczęłam opis polskiej klasyki od realistycznej i obyczajowej powieści "Lalka", a skończę na dziele awangardowym, eksperymentalnym, który do dziś budzi kontrowersje. Podobnie, jak w przypadku Brunona Schulza, jego twórca jest niezwykle ceniony poza granicami naszego kraju, a jego utwory teatralne do dziś są wystawiane na scenach całego świata. Chodzi oczywiście o Witolda Gombrowicza i jego "Ferdydurke". Ta najbardziej znana powieść autora porusza temat formowania osobowości człowieka oraz zadaje pytanie, co to znaczy być sobą.

Światowe klasyki literatury pięknej

"Nędznicy" Wiktora Hugo to idealna lektura, dla czytelników i czytelniczek, kochających powieści, będące panoramicznym obrazem danego czasu i miejsca. Hugo opisuje w niej losy kilkorga bohaterów, pochodzących z różnych warstw społecznych na tle historii Francji w XIX w. Dzieje Kozety, Fantyny, Valjeana i Mariusza znają czytelnicy na całym świecie. O niesłabnącej popularności "Nędzników", wynikającej również z uniwersalnego przesłania dzieła (walka dobra ze złem), świadczą liczne ekranizacje tej monumentalnej powieści. Warto podkreślić także nowatorstwo formalne tej książki, odważne i niespotykane w ówczesnych czasach połączenie powieści realistycznej z licznymi dygresjami o charakterze eseistycznym.

"Rebekę" Daphne du Maurier docenią czytelnicy i czytelniczki, pochłaniający książki grozy i kryminały. To jedna z ulubionych powieści Stephena Kinga, więc tym bardziej warto wpisać ją na swoją listę książek do przeczytania. W warstwie fabularnej to opowieść o młodej, niedoświadczonej dziewczynie, która wyszła za mąż bogatego wdowca i zamieszkała z nim w jego posiadłości, skrywającej mroczną tajemnicę. "Rebeka" jest dowodem na to, jak literatura piękna poprzednich epok, wpływa na kolejne pokolenia pisarzy i pisarek. Bo przecież nie byłoby książki Daphe du Maurier, gdyby nie książka "Dziwne losy Jane Eyre" Charlotte Bronte.

Kojarzycie popularne na początku lat dwutysięcznych reality show Big Brother? Wielki Brat podglądał 24 godziny na dobę poczynania kilkorga ludzi zamkniętych w jednym domu. Formuła programu była inspirowana powieścią "Rok 1984" Georga Orwella, będącą przerażającą wizją świata, w którym każda dziedzina życia kontrolowana jest przez państwo totalitarne. Główny bohater książki szuka sposobu, by wyrwać się systemowi.

Nowe tłumaczenia literatury pięknej

W ostatnich latach pojawił się trend na nowe tłumaczenia klasycznych dzieł. Dzięki nowym przekładom mistrzynie i mistrzowie literatury wracają na półki z nowościami, a ich dzieła zyskują nowe życie. Tłumacze i tłumaczki, pracując nad nowymi przekładami, poprawiają błędy swoich poprzedników, starając się by język był bardziej przystępny i zrozumiały dla współczesnego czytelnika.

Nowy przekład książki "Pani Dalloway" Virginii Wollf, dokonany przez Magdalenę Heydel, nadał zakończeniu powieści głębszy i mniej jednoznaczny wymiar. Bardziej adekwatne i nowoczesne tłumaczenia otrzymały dzieła Ernesta Hemingwaya, w tym znajdujące się na liście lektur szkolnych opowiadanie "Stary człowiek i morze", które przełożyła Kaja Gucio. Ciekawego przekładowego eksperymentu podjął się Jarosław Mikołajewski, który postanowił przetłumaczyć "Boską Komedię" Dantego w jak najbardziej zbliżony do dosłownego sensu sposób. Zrezygnował z urody tekstu na rzecz wierności oryginałowi.

Literatura piękna dziś: o zwykłym życiu niezwykłym językiem

Współczesna literatura piękna ma wiele do zaoferowania. W Legimi w tej kategorii znajdziesz powieści opisujące całe spektrum ludzkiego doświadczenia, napisane językiem, który dzięki swemu bogactwu albo wyjątkowemu użyciu, zwraca na siebie uwagę.

Taką powieścią jest bez wątpienia książka "Drugie imię" Jona Fossego, noblisty z dziedziny literatury z roku 2023. To historia Aslego, który spotyka się ze swoim sobowtórem albo druga wersją siebie z innego życia. Ten drugi Asle nie radzi sobie zbyt dobrze, pije i powoli stacza się na dno. Który Asle jest prawdziwy? Proza Fossego stawia pytanie o to, co sprawia, że jesteśmy tym, kim jesteśmy, co wpływa na nasze życie. A napisana jest w sposób niezwykły - to właściwie nie mający początku ani końca oraz pozbawiony znaków interpunkcyjnych swobodny potok myśli.

Jeśli Jon Fosse zachęci Cię do eksplorowania literatury pięknej z północy Europy, to mam coś dla Ciebie. Seria Dzieł Pisarzy Skandynawskich Wydawnictwa Poznańskiego składa się ze znakomitych książek ze Szwecji, Norwegii, Danii i Finlandii. Znajdziemy tu np. cykl powieściowy norweskiego pisarza Roya Jaobsena, który opisuje życie pewnej rodziny, mieszkającej na odciętej od świata wyspie. Warto zwrócić uwagę na książkę "Babetta" Niny Wähä, opowiadającej o dwóch kobietach, które połączyła przyjaźń oraz miłość do kina.

Seria Dzieł Pisarzy Skandynawskich oferuje również absolutny klasyk współczesnej literatury, czyli książkę "Pożegnanie z Afryką" Karen Blixen, autobiograficzną powieść duńskiej pisarki o Afryce, kolonizacji i konflikcie między kulturą a naturą, napisaną pięknym, działającym na wyobraźnię językiem.

Z zimnej północy zabiorę Cię teraz do Ameryki Południowej. Literatura piękna z tego regionu świata kojarzy nam się przede wszystkim z realizmem magicznym, który polega na łączeniu rzeczywistości z elementami magicznymi, ludowymi wierzeniami i folklorem. W gatunku tym tworzył m.in. Gabriel Garcia Marquez, który napisał takie książki jak: "Sto lat samotności", czy "Miłość w czasie zarazy". W Legimi w kategorii Literatura piękna znajdziesz także powieść Widzimy się w sierpniu, wydaną 10 lat po śmierci autora. Książka opowiada o Anie, która po dekadach rutyny pozwala sobie na wolność i poddaje się nieprzewidywalności życia.

A teraz może literacka podróż do Japonii? Co powiecie na ciepłą, kameralną opowieść o przyjaźni, pamięci i utracie? Ukochane równanie profesora Yoko Ogawy to historia o matematyku, którego pamięć resetuje się po 80 minutach, i opiekującej się nim gosposi. W Japonii stała się wielkim bestsellerem.

Wielkim sukcesem wydawniczym okazała się także powieść Barbary Kingsolover "Demon Copperhead" - historia życia chłopca, którego nikt nie chciał i wariacja na temat klasycznej powieści Charlesa Dickensa "David Coperfield". To książka o próbie przetrwania i walce o siebie w systemie, który na każdym kroku rzuca kłody pod nogi.

Cykl neapolitański włoskiej pisarki Eleny Ferrante, rozpoczynający się od powieści "Genialna przyjaciółka", znalazł się na szczycie listy Najlepszych książek XXI w., ogłoszonej przez New York Times. Nie mogło więc jej zabraknąć w artykule o literaturze pięknej w Legimi. Historia przyjaźni dwóch kobiet na tle przemian społeczno-obyczajowych we Włoszech w XX w. stała się bestsellerem w wielu krajach.

Polska proza: historia, tożsamość, zabawa konwencjami

W Polsce nie brakuje uzdolnionych pisarzy i pisarek, tworzących w nurcie literatury pięknej. Nie sposób pominąć tu nazwiska Olgi Tokarczuk, laureatki Literackiej Nagrody Nobla, która zachwyciła cały świat monumentalnym dziełem "Księgi Jakubowe". To wielowątkowa opowieść o różnorodności Rzeczpospolitej Obojga Narodów XVIII w. i o charyzmatycznym przywódcy sekty frankistów - Jakubie Franku.

"Bieguni" to kolejna książka Olgi Tokarczuk, która zyskała światowy rozgłos, m.in. za sprawą nagrody Międzynarodowego Bookera. Powieść ta we fragmentaryczny, zaskakujący sposób opowiada o współczesności, podróżowaniu i międzyludzkich relacjach.

Do finału Międzynarodowego Bookera dostała się także książka "Białe noce" - debiut prozatorski poetki Urszuli Honek, zbiór niepokojących opowiadań o pewnej podgórskiej miejscowości i jej mieszkańcach. Tutaj za każdym rogiem czai się samotność, smutek i śmierć.

W ostatnich latach polscy autorzy i autorki chętnie sięgają po tematykę związaną z różnymi grupami etnograficznymi, zamieszkującymi Polskę. Pisarzy i pisarki interesuje poczucie tożsamości Kaszubów, Mazurów, Łemków, ale też skomplikowana historia ich ziem.

Książka "Toń" Ishbel Szatrawskiej ukazuje nam losy kilku pokoleń jednej rodziny, której korzenie tkwią w dawnych Prusach Wschodnich. Główna bohaterka poznaje rodzinne tajemnice, o których jej ojciec milczał całe życie. Trudno oderwać się od tej pasjonującej lektury o miłości, skomplikowanej tożsamości Mazurów i tragedii ludzi, których wojna wypędziła z własnych domów.

Tożsamość to temat, który fascynuje także Szczepana Twardocha, autora takich powieści jak "Morfina", "Król", "Chołod". Książka "Powiedzmy, że Piontek" eksploruje ten temat na wielu poziomach. Pisarz bawi się tożsamościami swojego bohatera Erwina Piontka, raz czyniąc go górnikiem, który postanawia opłynąć świat na żaglówce, innym razem żołnierzem Afrika Korps, by na koniec zrobić z niego politycznego dyktatora z przyszłości.

Konwencją thrillera i kryminału bawi się z kolei w swojej twórczości Jakub Żulczyk. Książki "Ślepnąc od świateł" oraz "Dawno temu w Warszawie" to dylogia o Jacku, dilerze narkotyków, który naiwnie wierzył, że wkraczając w pełen zła świat, będzie mógł pozostać sobą. Natomiast w "Informacji zwrotnej", która często określana jest mianem "antykryminału" pisarz kreśli portret byłego rockowego gwiazdora i alkoholika, próbującego rozwiązać zagadkę zaginięcia syna.

Wit Szostak, podobnie jak Jakub Żulczyk, lubi eksperymentować z formą i gatunkami swoich utworów, choć kierunek jego eksploracji jest zgoła odmienny. Wyobraźcie sobie, że pisarz wpadł na pomysł, by napisać powieść w formie tomików wierszy. Tak, książka, składająca się tylko i wyłącznie z fikcyjnych wierszy, fikcyjnej bohaterki. To możliwe, jeśli ma się talent i kreatywność Wita Szostaka. Powieść nosi tytuł "Szczelinami", a jej koncept polega na tym, że musimy sobie sami posklejać losy głównej bohaterki - poetki, ze strzępów informacji, które ukrywa w swoich wierszach.

Pomysłowością w podejściu do konstrukcji powieści może się pochwalić także Jakub Małecki, autor książki "Korowód". "Bezczelnie kreatywna" - takimi słowami opisał ją Remigiusz Mróz. Chodzi tu nie tylko o fabułę i pomysł na tajemnicę w niej ukrytą, ale też na innowacyjne podejście do samego wydania i promocji powieści. Książka nie ma opisu ani blurbów na okładce. Czytelnik, jeśli nie przeczyta wcześniej recenzji ze spojlerami, pozna bohaterów i fabułę dopiero podczas czytania powieści. Warto wejść w tę tajemnicę. To naprawdę piękna literatura.

Literatura obyczajowa: historie z życia wzięte

Cechy charakterystyczne literatury obyczajowej to: czerpanie tematów z życia codziennego, bliskiego odbiorcom, kreowanie bohaterów, z którymi łatwo się zidentyfikować i uwzględnianie kontekstu społeczno-obyczajowego, właściwego dla miejsca i czasu akcji.

Książki obyczajowe opowiadają przede wszystkim o relacjach i ogólnoludzkich doświadczeniach, takich jak: miłość, śmierć, macierzyństwo, żałoba, samotność, poszukiwanie szczęścia, zakładanie rodziny, konflikty, itd. Cechy charakterystyczne to jednak jedynie wskazówka, autorzy i autorki nie muszą się ich ściśle trzymać, by powstała dobra powieść obyczajowa.

Prawdziwą mistrzynią tego gatunku jest Kristin Hannah. Powieść obyczajowa w jej wydaniu to zawsze historia, która porusza, wywołuje emocje, podejmuje ważne tematu. W książce "Zimowy ogród" poznajemy losy dwóch sióstr, które przyjeżdżają do rodzinnego domu, by odkryć tajemnicę ich chłodnej, zdystansowanej matki. Okaże się, że długo ukrywany przez nią sekret ma początek w Leningradzie z czasów II wojny światowej.

Lucinda Riley, autorka bestsellerowego cyklu "Siedem sióstr", wydaje także znakomite książki obyczajowe. O pierwszej miłości, relacjach między matką i synem, zderzeniu przeszłości z teraźniejszością pisze w powieści "Sekret Heleny".

Warto także zwrócić uwagę na twórczość Lisy Genovy. Autorka ma swoim koncie takie książki jak "Kochając syna" czy "Motyl". W tej drugiej porusza temat ciężkiej choroby i próby zachowania godności i człowieczeństwa, gdy jest się zdanym na pomoc innych. Główna bohaterka książki, Alice, profesorka Harvardu, otrzymuje druzgocącą diagnozę - jest chora na Alzheimera. Jak z tą wiadomością poradzi sobie kobieta, dotąd tak aktywna umysłowo i fizycznie?

Światowa literatura obyczajowa doczekała się w ostatnich latach prawdziwej gwiazdy, która odnosi sukcesy także na polu innych gatunków, np. fantastyki dla młodzieży. Pisze książki obyczajowe, ale nieobcy jest jej także romans. Tą autorka jest Rebecca Yarros. "Rzeczy, których nie dokończyliśmy", jedna z jej najbardziej znanych książek, to opowieść o Georgii, wnuczce poczytnej pisarki romansów, która postanawia dokończyć ostatnią powieść babci i przy okazji wraz pisarzem Noah poznaje historię wielkiej miłości nestorki.

Polska literatura obyczajowa

Na polskim rynku wydawniczym mamy sporo autorek i autorów specjalizujących się w gatunku powieści obyczajowej. Jego niekwestionowaną królową jest Katarzyna Grochola, która od ponad 20 lat utrzymuje się na szczycie najpopularniejszych polskich pisarek. Czytelniczki i czytelnicy cenią nie tylko celne obserwacje pisarki dotyczące życia, lecz również poczucie humoru, które ubarwia jej książki. W powieści "Wyluzuj kobieto" dowcipu nie brakuje. Wiki jest zakochana na zabój w swoim synku Piotrusiu, który nagle oznajmia, że chce się żenić. Bohaterka nie może pogodzić się z tym, że przestała być najważniejszą kobietą w życiu Piotrusia. Utracić kontrolę, zerwać pępowinę? Nigdy w życiu!

Książki obyczajowe poruszają często tematy bardzo trudne jak śmierć najbliższych osób, żałoba, kryzysy psychiczne. Czytelniczki i czytelnicy będący w podobnej życiowej sytuacji mogą się odnaleźć w danej książce i zidentyfikować się z jej bohaterami i bohaterkami. Książka może podnieść na duchu, dać wsparcie. Aldona Reich w "Akcie trzecim" podejmuje temat straty i radzenia sobie po nagłej śmierci ukochanej osoby.

Książki Magdaleny Witkiewicz mają moc balsamu dla duszy. Autorka, nazywana specjalistką od szczęśliwych zakończeń, ma na swoim koncie już ponad 20 powieści. Jej książki to historie pełne ciepła, wzruszeń i emocji. Taki jest także "Ulotny zapach czereśni"- opowieść o tym, że warto słuchać głosu swojego serca i skończyć ze schematami, które znamy z rodzinnego domu. Prolog Live do obejrzenia tutaj

Omawiając polską literaturę obyczajową nie sposób pominąć nazwiska Joanny Jax, która specjalizuje się w książkach z historią w tle. Najlepsza przyjaciółka to powieść obyczajowa o Beacie, która wraca do rodzinnego miasta na pogrzeb swojej przyjaciółki. Jej rodzina przyjmuje ją nad wyraz chłodno. Mąż przyjaciółki wręcza Beacie plik listów, które na zawsze zmienią jej życie. Dowiaduje się nowych dla siebie faktów z przeszłości przyjaciółki, o których ta długie lata milczała.

Książki obyczajowe z tłem historycznym to niezwykle popularny trend na polskim rynku wydawniczym. Do jego przedstawicielek należą m.in. Wioletta Sawicka, Barbara Wysoczańska, Maria Paszyńska, Magdalena Wala, Sabina Waszut. Oparte na faktach tło historyczne to podstawa do zbudowania opowieści o fikcyjnych postaciach, które prowadzą zwykłe dla swoich czasów życie, nawiązują romanse, zakładają rodziny, wadzą się z najbliższymi, a ich codzienną rutynę zakłóca wielka historia.

Sagi rodzinne

W ostatnich latach ważnym i poczytnym gatunkiem literatury obyczajowej stała się saga rodzinna. Czytelniczki i czytelnicy bardzo lubią serie, w których na przestrzeni kilku tomów mogą śledzić losy ulubionych bohaterów i bohaterek.

Mistrzynią cykli obyczajowych jest wspomniana już Joanna Jax, która na swoim koncie ma m.in. piękną i wciągającą sagę "Zemsta i przebaczenie", która rozpoczyna się przed wybuchem II wojny światowej, a kończy w roku 1947 i ukazuje losy oraz postawy bohaterów z różnych warstw społecznych. Wspaniałą serią jest także "Saga Wołyńską", opowiadająca o rodzinach Polaków i Ukraińców od czasu Wielkiego Głodu po akcję "Burza".

Cykl inspirowany opowieścią rodzinną napisała Sabina Waszut. Cykl Rozdroża rozgrywa się na Górnym Śląsku i opisuje dramatyczne losy śląskich rodzin, które przed wybuchem II wojny światowej, wiodły spokojne, zgodne życie. Niestety rok 1939 kazał im jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: kim jesteście - Polakami czy Niemcami?

W 1949 r. rozpoczyna się akcja sagi o rodzinie Szymczaków, czyli seria "Spacer Aleją Róż" Edyty Świętek. W tym osadzonym w Nowej Hucie i składającym się z pięciu części cyklu, losy bohaterów fikcyjnych stykają się ze ścieżkami postaci historycznych, a rzeczywistość społeczno-obyczajowa PRL ukazana jest w sposób wiarygodny i nieprzekoloryzowany.

Książka jest dobra na wszystko

Katalog Legimi w Kategorii Literatura piękna i obyczajowa skrywa jeszcze wiele perełek. Wymienione tutaj książki to subiektywny wybór, którego celem jest zachęcenie Cię do własnych poszukiwań oraz zainspirowanie, jeśli właśnie zadajesz sobie pytanie: Co teraz przeczytać?

Literatura piękna i literatura obyczajowa to skarbiec, z którego można czerpać opowieści na każdy nastrój, każdą porę roku i każdą okazję. Znajdziesz tu książki, które Cię rozbawią, wzruszą, zadziwią, zachwycą, poruszą. Włącz więc czytnik, zajrzyj do katalogu i już dziś pobierz swoją nową ulubioną książkę.