Behawiorysta ebook i audiobook

Mieszkańcom mojego rodzinnego Opola

Behawioryzm – koncepcja psychologiczna sprowadzająca się do przekonania, że każde zachowanie człowieka jest jedynie reakcją na określony bodziec.

W komunikacji najważniejsze jest usłyszeć to, co nie zostało powiedziane.

Peter Drucker,

ojciec współczesnego zarządzania

Cień jest w nas, a nie na zewnątrz.

Bartosz Suwiński, Didki

Allegro sonatowe

Osiedle Klonowe, Opole

To nie mogło się dobrze skończyć. Czerwony pasek informacyjny na dole ekranu nie pozostawiał co do tego żadnych wątpliwości. „Zamachowiec zabarykadował się z dziećmi w przedszkolu”, brzmiał news.

Gerard Edling odstawił kieliszek czerwonego wina na stolik przy fotelu, zadowolony, że zdążył zrobić tylko łyk. W przeciwnym wypadku musiałby zamówić taksówkę, gdy policja w końcu uzna, że sama nic nie wskóra i któryś z funkcjonariuszy po niego pośle.

Poprawiwszy poły jasnej marynarki, odchrząknął i spojrzał na telefon. Jego wysłużony blackberry milczał.

Edling przeniósł wzrok z powrotem na telewizor. Doskonale znał miejsce, w którym ustawiono kamerę. Był to róg niewielkich uliczek na bezbarwnym peerelowskim osiedlu z lat osiemdziesiątych. W kadrze widać było obskurne bloki za przedszkolem, stare, niedziałające latarnie i zaniedbane wierzby płaczące, których gałęzie smętnie sięgały zniszczonego bruku.

Deszcz padał rzęsiście, jesień w tym roku była wyjątkowo uciążliwa.

Idealne warunki dla zamachowca, pomyślał Gerard, a potem podniósł kieliszek. Jeszcze jeden łyk z pewnością nie zaszkodzi.

Kiedy odkładał wino, kamerzysta zrobił zbliżenie na jedno z okien. Porywacz zaciągnął pożółkłe firanki i trudno było cokolwiek dostrzec, więc kadr znów się rozszerzył. Cały teren ogrodzony był zardzewiałym metrowym płotem. Dziennikarzy i gapiów odsunięto, a wokół utworzono strefę bezpieczeństwa. Raz po raz ktoś jednak korzystał z nieuwagi funkcjonariuszy i przechodził pod taśmą. Policjanci byli zdezorientowani, nie mieli pojęcia, jak odnaleźć się w tej sytuacji – i Edling nie mógł się im dziwić. Nie pamiętał, by kiedykolwiek w Opolu stróże prawa mieli do czynienia z terroryzmem. Może z wyjątkiem wyczynów człowieka, który w siedemdziesiątym pierwszym chciał wysadzić uczelniany budynek w ramach sprzeciwu wobec ówczesnej władzy.

W końcu rozległ się chrobotliwy dźwięk fabrycznego dzwonka telefonu i mężczyzna w jasnym garniturze drgnął. Odczekał trzy sygnały, zanim odebrał.

– Dzień dobry, Gerard Edling – powiedział czterdziestopięcioletni były prokurator.

Rozmówcy dziwili się czasem, że rozpoczyna rozmowę w taki sposób, ale wymagał tego savoir-vivre, który dla Gerarda miał fundamentalne znaczenie. Bez niego zachwiałby się cały jego styl bycia.

Nie miało znaczenia, że numer specjalisty od kinezyki znało tylko kilkanaście osób i każdy, kto go wybierał, doskonale wiedział, do kogo dzwoni.

Edling spodziewał się telefonu od komendanta wojewódzkiego, ale najwyraźniej po ostatnich scysjach policja nawet w kryzysowej sytuacji nie chciała mieć z nim do czynienia. Dzwoniła kobieta, którą wprowadził w prokuratorski świat. Kobieta, która teraz zajęła jego miejsce jako naczelnik Wydziału V Śledczego w prokuraturze okręgowej.

– Oglądasz? – zapytała.

W innych okolicznościach zacząłby od upomnieniajej, że najpierw wypada się przedstawić. Informacja o przychodzącym połączeniu na wyświetlaczu nie zwalniała nikogo z dobrych manier.

– Tak – powiedział zamiast tego. – Fascynująca sprawa.

Odpowiedziała mu cisza. Był do tego przyzwyczajony.

– Nie nazwałabym tego w taki sposób – odparła po chwili rozmówczyni. – Te przedszkolanki, dzieci i ich rodzice też z pewnością nie.

– Wiem. Ale ja zwykłem nazywać rzeczy po imieniu.

Odchrząknęła.

– Co widzisz w tym fascynującego? – zapytała.

Gdyby czas nie naglił, chętnie odpowiedziałby wyczerpująco na to pytanie. Kiedy tylko dotarły do niego pierwsze wiadomości, zaczął się zastanawiać, dlaczego ktokolwiek miałby barykadować się z dziećmi w niewielkim opolskim przedszkolu. Gdyby sprawca był zwykłym szaleńcem, po prostu wystrzelałby wszystkich w środku. Gdyby miał wysunąć jakieś żądania, zrobiłby to do tej pory – a w dodatku wybrałby raczej większe miasto. Zresztą czego mógłby żądać? Zakładników brano w określonym celu. Szamil Basajew kazał zająć szkołę w Biesłanie, by Rosja uznała niepodległość Czeczenii. Irańscy rewolucjoniści uwięzili pięćdziesięciu dwóch amerykańskich dyplomatów w Teheranie, by USA podpisały Deklaracje Algierskie.

Czego mógłby chcieć ten człowiek?

Zdarzali się oczywiście także szaleńcy, tacy jak młody Siergiej Gordiejew, który wtargnął do swojej szkoły i zastrzelił nauczyciela, a potem wziął kilkudziesięciu zakładników. Oni jednak działali chaotycznie, ich obłęd był widoczny we wszystkim, co robili.

Ten porywacz nie należał ani do jednej, ani do drugiej grupy.

– Intryguje mnie wiele rzeczy – rzucił wymijająco Gerard. – Choćby to, dlaczego ktokolwiek miałby brać dzieci jako zakładników?

– Dobre pytanie.

– Na które nie macie odpowiedzi. I z tego względu do mnie dzwonisz – odparł, obracając kieliszek na stoliku. – Jakkolwiek przyznam, że spodziewałem się raczej kogoś z policji. Formalnie to jeszcze nie wasza sprawa.

– Formalnie? – zapytała słabo.

– Dopóki nie pojawią się zwłoki – odparł Edling, podciągając lewy rękaw marynarki. – Daję mu jeszcze kwadrans, zanim zabije pierwszą ofiarę.

– Skąd ta pewność?

Gerard wzruszył ramionami, jakby prokurator mogła to zobaczyć.

– Przecież nie zamknął się w tym przedszkolu po to, by leżakować.

Znów cisza.

– Mylisz się – powiedziała w końcu rozmówczyni.

– Więc już zabił.

Nie było to pytanie. Właściwie Edling przypuszczał, że zamachowiec zaczął od morderstwa – on na jego miejscu tak by postąpił. Pierwsze, co należało zrobić, to pokazać dobitnie wszystkim wokół, że to nie są żarty.

– Tak – odparła kobieta.

– Skąd o tym wiecie?

– Transmituje wszystko na żywo w sieci.

– Słucham?

Westchnęła ciężko, jakby sprawiało jej to fizyczny ból.

– Nikt jeszcze nie zwietrzył tematu, ale to tylko kwestia czasu – powiedziała. – Wystarczy, że trafi na to któraś ze stacji telewizyjnych albo przypadkowy użytkownik pierwszego lepszego serwisu społecznościowego.

Najwyraźniej sprawa była jeszcze ciekawsza, niż Gerard początkowo przypuszczał. W takich chwilach żałował, że nie jest już naczelnikiem wydziału lub choćby szeregowym prokuratorem. Nie było jednak możliwości, by pozostał w służbie – po tym, czego się dopuścił, został dyscyplinarnie wydalony bez szansy na powrót.

– Gdzie mogę to zobaczyć? – zapytał.

– A masz na czym?

Edling chwycił kieliszek, podniósł się z fotela i przeszedł do pokoju syna. Nie miał wprawdzie własnego komputera, ale orientował się w tych sprawach na tyle dobrze, by skorzystać z czyjegoś.

– Mam – powiedział, siadając za biurkiem. Otworzył laptopa. – Podaj mi adres.

– Koncertkrwi.pl.

Gerard zmarszczył czoło i otworzył witrynę. Pojawiła się informacja o nieaktualnej wersji jakiejś wtyczki, ale szybko wyłączył komunikat. Potem zobaczył obraz z publicznego przedszkola numer pięćdziesiąt sześć. Kilkanaścioro trzęsących się dzieci siedziało w zwartej grupie pod ścianą, chowając głowy między kolanami. Tuż obok na brzuchu leżały trzy przedszkolanki, a kawałek dalej Edling zauważył powód, dla którego sprawa znajdowała się już w gestii prokuratury.

Ciało.

Głowa kobiety była przestrzelona, krew pozlepiała ciemne, długie włosy. Płyn mózgowy wylewał się na beżowy dywan i wsiąkał w niego wraz z posoką. Jakość nagrania była na tyle dobra, że Edling mógł dostrzec białe, odłupane kawałki czaszki.

– Wszedłeś na witrynę? – zapytała prokurator.

– Tak.

Na moment znów zaległa cisza. Gerard nie znajdował odpowiednich słów. Machinalnie sięgnął po wino – kupaż był polską krzyżówką cabernet cortisa z regentem, ale były oskarżyciel nawet nie poczuł smaku. Jednym łykiem opróżnił pół kieliszka, choć w normalnych okolicznościach nigdy nie pozwoliłby sobie na takie faux pas.

– Zastrzelił ją poza kadrem, a potem przeciągnął ciało przed obiektyw – odezwała się w końcu prokurator.

– Pokazał się?

– Częściowo. Nosi czarną maseczkę chirurgiczną.

– Powiedział coś?

– Tylko tyle, że rozpoczyna się „Koncert krwi”, a on jest wirtuozem.

Edling odstawił kieliszek i potarł skronie. Będzie musiał zobaczyć to nagranie, przeanalizować każdy ruch, ułożenie ciała, oddech, a przede wszystkim mimikę i gesty. W szczególności te na pierwszy rzut oka niezauważalne. Słowa nie miały dla niego znaczenia. Sześćdziesiąt do siedemdziesięciu procent każdego komunikatu ludzie przekazywali pozawerbalnie.

Gerard wbił wzrok w monitor. Dzieci łkały, niektórymi targały już spazmy. Jedna z przedszkolanek sprawiała wrażenie, jakby straciła przytomność, dwie pozostałe się trzęsły. Wszystkie miały ręce skrzyżowane na plecach.

– Znasz to miejsce, prawda? – zapytała prokurator.

– Tak. Mój syn tam uczęszczał.

– Jest wejście od drugiej strony?

– To nie ma znaczenia – odparł stanowczo Edling. – Nie wejdziecie do środka.

– My nie, ale Sekcja Antyterrorystyczna jest w drodze.

– Powinni już być na miejscu – zauważył Gerard.

– Powinni – przyznała. – Ale mieli trzydniowe ćwiczenia w Lublińcu. Medycyna pola walki.

W takim razie zamachowcowi sprzyjała nie tylko dżdżysta aura. Edling przypuszczał, że nie była to kwestia szczęścia. „Koncert krwi” nie przez przypadek odbył się akurat dzisiaj.

– AT zrobi tam porządek – odezwała się rozmówczyni. – Ale do tego czasu musimy radzić sobie sami.

Gerard odpiął kabel od laptopa i przeszedł z nim do salonu. Usiadł przed telewizorem i spojrzał na relację NSI. Czerwony ticker na dole ekranu nadal stanowił zwiastun nieuchronnej tragedii.

– Więc czego ode mnie oczekujesz? – zapytał.

– Chcę, żebyś mu się przyjrzał, a potem ocenił i przeanalizował jego zachowanie.

– I?

– I powiedział, ile mamy czasu, zanim coś w tym facecie pęknie.

– W porządku – odparł. – Prześlij mi fragment nagrania, na którym było go widać.

– Nie ma mowy – zaoponowała stanowczo.

– Nie ufasz mi?

– Po tym, co zrobiłeś, nikt w tym mieście ci nie ufa, Gerard. Nawet twoja własna żona.

Nie mógł z tym polemizować. Od miesięcy trwali w stanie zimnej wojny, a gdzieś między dwiema stronami konfliktu miejsce dla siebie próbował znaleźć ich syn. Był już w klasie maturalnej, poradziłby sobie z rozwodem rodziców, ale na razie zależało im na tym, by nie czuł, że żyje w rozbitej rodzinie. Mimo że mieszkali razem, właśnie tym stał się ich związek.

– A zatem… – zaczął Edling.

– Jestem już prawie pod twoim blokiem – oznajmiła prokurator. – Możesz schodzić.

Edling spojrzał jeszcze na widoczne na ekranie dzieci kulące się pod ścianą, po czym zamknął laptopa. Pociągnął ostatni łyk wina, narzucił płaszcz i poprawił krawat, a potem wyszedł z domu.

ul. Krzemieniecka, Malinka

Ledwo Beata Drejer zaparkowała pod kilkupiętrowym, przeszklonym blokiem przy Krzemienieckiej, z klatki wyszedł wysoki mężczyzna w garniturze i długim płaszczu. Miał krótko przystrzyżone siwe włosy i gęsty, jasny zarost wokół ust. Jego policzki były idealnie gładkie, jakby dopiero co zwilżył je wodą po goleniu. Wyróżniał się z tłumu, jak zawsze. Nosił beżową marynarkę, kamizelkę i spodnie, do tego białą koszulę i czarny krawat. Zestaw nigdy się nie zmieniał.

Gerard otworzył drzwi od strony pasażera i ukłonił się Beacie.

– Dzień dobry – powiedział.

Otaksowała go wzrokiem.

– Zakładasz swój uniform, nawet będąc bezrobotnym?

– Nie jestem bezrobotny.

– Nie?

– Miałem rano wykład na WSZiA.

Drejer nie przypuszczała, że po aferze w prokuraturze ktokolwiek przyjmie Edlinga do pracy, ale najwyraźniej się pomyliła. Być może władze uczelni uznały, że studenci i tak nie słuchają, co mają do powiedzenia wykładowcy, więc do nauczania można dopuścić nawet byłego, skompromitowanego funkcjonariusza publicznego. Niedobrze, bo Beata doskonale zdawała sobie sprawę, że Gerard mógł wtłoczyć do młodych głów wiele ryzykownych, potencjalnie groźnych idei.

Zdaniem Drejer cały jego savoir-vivre stanowił jedynie fasadę, za którą chował się szaleniec. Nie była w tym poglądzie osamotniona, podzieliło go bowiem trzyosobowe gremium prokuratorskie, które orzekało w sprawie Edlinga. On sam być może również miał tego świadomość – nie odwołał się od decyzji sądu dyscyplinarnego, choć przysługiwało mu takie prawo.

Beata zawróciła, a potem wyjechała na Witosa. Osiedle Gerarda znajdowało się niedaleko przedszkola, za kilka minut powinni być na miejscu.

– Wiadomo, kim jest ofiara? – odezwał się Edling.

– Nie, ale skontaktowaliśmy się już z jedną z kucharek, która jest na urlopie. Zidentyfikuje tę kobietę.

– Nie wiem, czy to roztropne.

– Działania operacyjne zostaw nam – odparła Drejer. – A ty zajmij się tym. – Wskazała na małego laptopa leżącego na tylnym siedzeniu, za fotelem kierowcy.

Wiedziała, że Gerard nie znosi rozkazującego tonu, ale nie miała dzisiaj ochoty na to, by obchodzić się z nim jak z jajkiem. Zresztą dawno minęły czasy, gdy miała ku temu powody.

Edling spojrzał na nią bez wyrazu, a potem sięgnął po komputer.

– Nagranie jest już włączone – powiedziała. – Naciśnij tylko spację.

– To nie są warunki do pogłębionej analizy mowy ciała.

– Po prostu powiedz, co widzisz.

Gerard nabrał tchu, a potem odtworzył materiał. Głos był włączony i Beata wzdrygnęła się, słysząc po raz kolejny, jak zamachowiec w masce mówi o „Koncercie krwi”. Edling szybko jednak wyciszył dźwięk.

Przez moment z niezdrowym zainteresowaniem wbijał wzrok w ekran. Przywodził jej na myśl wygłodniałe zwierzę, które wreszcie zwęszyło ofiarę. Pochłaniał każdy najmniejszy gest, ruch głowy, mrugnięcie czy grymas. Mimo że wielu postrzegało Gerarda jako stoika, Drejer widziała w nim kogoś zgoła innego. Pasjonata ludzkich wynaturzeń.

Nie po raz pierwszy odniosła wrażenie, że fascynują go mroczne zakamarki ludzkiej duszy. Wprawdzie podczas postępowania dyscyplinarnego nikt nie dokonał analizy psychologicznej oskarżonego, ale Beata doskonale pamiętała, co powiedział jej jeden z orzekających prokuratorów.

Twierdził, że Gerard Edling jest tak dobry w tym, co robi, ponieważ ma wiele cech wspólnych z ludźmi, których ściga.

– I? – zapytała.

– Niewiele widać.

– A jednak trochę możesz z tego wyciągnąć.

– Mhm – mruknął w odpowiedzi Gerard. – Tyle że kinezyka nie opiera się na „trochę”. Prawidłowa interpretacja nie polega na analizowaniu jednego gestu, ale całego klastra. Dopiero on daje…

– Pracuj na tym, co mamy.

Edling powoli obrócił do niej głowę.

– Byłbym wdzięczny, gdybyś nie przerywała – powiedział, poprawiając poły płaszcza. – I wracając do tematu… Nie ma na tym nagraniu niczego szczególnego.Zamachowiec stoi wyprostowany i w rozkroku, co wskazuje na chęć zajęcia jak największej przestrzeni. Jest pewny siebie. Brodę ma lekko uniesioną, co sugeruje poczucie wyższości, pełnego oglądu sytuacji i przekonania o tym, że to on ją kontroluje. Nie gestykuluje, co każe mi sądzić, że wcześniej wszystko przygotował i realizuje to krok po kroku. Ręce na biodrach świadczą o gotowości i, niestety, agresji.

Beata włączyła kierunkowskaz i zjechała z Solidarności w osiedlową drogę. W oddali było już widać wysokie, betonowe bryły wzniesione w latach osiemdziesiątych.

– Na ile to pewne? – zapytała.

Edling odgiął głowę i wypuścił powietrze. Poczuła kwaśną woń wina.

– To tylko przypuszczenia – powiedział. – Pojedyncze gesty mogą być mylące. Zupełnie jak z krzyżowaniem rąk.

– To znaczy?

– Samo w sobie może świadczyć o tym, że przyjmujemy postawę zamkniętą, a więc chcemy się bronić lub nie zgadzamy się z tym, co twierdzi nasz rozmówca. Równie dobrze może jednak być nam zimno, możemy być zmęczeni albo po prostu może nam tak być wygodniej. Taki gest dopiero w połączeniu z kilkoma innymi prowadzi do konstruktywnych wniosków.

Drejer westchnęła. Może jednak pomyliła się, angażując Gerarda. Nie powiedział nic, czego sama by nie wiedziała.

– To wszystko? – zapytała, nie kryjąc zawodu.

Edling jeszcze raz obejrzał krótki materiał.

– Nie – odparł. – Jest coś jeszcze.

– Co takiego?

– Ten człowiek wie, że zostanie ujęty.

Beata minęła wozy transmisyjne ustawione wzdłuż ulicy i zamrugała długimi światłami do dwóch policjantów stojących przed taśmą. Szybko rozpoznali samochód naczelnik wydziału.

– O czym ty mówisz? – zapytała.

Gerard odchrząknął. Wycieraczki wykonały ostatni ruch z boku na bok, przestało padać.

– Zdaje sobie sprawę, że nie uda mu się uciec. Z góry założył, że zostanie ujęty lub zastrzelony. To raczej niecodzienne, biorąc pod uwagę naturalny instynkt i fakt, że co do zasady nie po to bierze się zakładników, by trafić do więzienia lub prosto do grobu.

Drejer zignorowała tę ostatnią uwagę.

– Po czym wnosisz? – spytała.

– Po tym, że ani razu nie dotknął maski.

– I to ci wystarczyło, żeby dojść do takiego wniosku?

– Oczywiście – odparł Edling, gdy parkowała za policyjnym kordonem. – Widziałaś kiedyś zamachowca, który nie dotyka chusty zasłaniającej twarz? Albo pseudokibica, który nie podnosi ręki do szalika?

Beata wyłączyła silnik i otworzyła drzwi. Wysiedli z samochodu, a Gerard zabrał ze sobą otwartego laptopa.

– Oni wszyscy mimowolnie sprawdzają, czy element chroniący ich anonimowość jest nadal na miejscu – dodał Gerard. – To silniejsze od nich, bo podświadomie cały czas obawiają się ujawnienia tożsamości. Ten człowiek się tego nie boi.

Spojrzała na byłego prokuratora, a potem przeniosła wzrok w kierunku przedszkola. Zamykając drzwi służbowego volkswagena, pomyślała, że Edling może mieć rację. Ale po co w takim razie był cały ten teatr? I w jakim celu zasłaniać twarz, skoro z góry zakłada się, że ostatecznie nie będzie miało to żadnego znaczenia?

Kilku policjantów skinęło Drejer, kiedy przechodzili w kierunku ogrodzenia, i ostentacyjnie zignorowało obecność mężczyzny w beżowym garniturze.

– Uwielbiają mnie – skwitował Gerard.

– Po tym, co ostatnio im zgotowałeś, trudno się dziwić.

– Zrobiłem tylko to, o co mnie proszono.

– Oczywiście – odparła pod nosem.

Zatrzymali się kilka metrów od płotu. Beata obejrzała się przez ramię i popatrzyła na wymierzone w nich kamery. Na miejscu były tylko lokalne media, choć transmisję TVP Opole zapewne emitowano już w ogólnopolskim paśmie. Za kwadrans lub dwa dojadą dziennikarze z prywatnych stacji, z Wrocławia lub Katowic. Zrobi się tutaj jeszcze tłoczniej, tymczasem miejsca nie było za dużo. Teren wokół przedszkola był otoczony starymi, wysokimi blokami, które przy takiej pogodzie robiły jeszcze bardziej ponure wrażenie niż zwykle.

Beata poszukała wzrokiem głównodowodzącego, ale najwyraźniej był zbyt zajęty palącymi kwestiami, by na bieżąco kontrolować, kto przybywa na miejsce zdarzenia.

Edling stał obok, po raz kolejny oglądając krótki film.

– Jest jeszcze jeden ciekawy element – zauważył.

Obróciła się do niego.

– Jaki? – zapytała.

– Ten człowiek jest dokładnie tam, gdzie chce być.

– Co masz na myśli?

Gerard zamknął komputer i podał go Beacie. Urządzenie było na tyle małe, że bez problemu zmieściła je w torebce.

– Wyobraź sobie, że rasowy polityk przychodzi do studia telewizyjnego – podjął Edling mentorskim tonem, który znała aż za dobrze. – Cały czas kontroluje każdy swój gest, bo między innymi na tym polega jego praca. Niewiele wyczytasz z oczu, rąk, ułożenia ciała czy intonacji, ale to nie ma znaczenia, bo wszystko mówią nogi.

– Nogi?

– Właściwie tylko one nie oszukują.

Wyjęła laptopa i z powrotem uruchomiła nagranie.

– Mimo że politycy często sprawiają wrażenie pewnych siebie i odważnych, ich nogi czasem zdradzają zupełnie co innego. Pod stołem krzyżują się, jakby chciały opleść krzesło. Czasem się poruszają, co jest sygnałem, że osobnik chciałby jak najszybciej opuścić studio. W innych sytuacjach bywa, że występujący zakłada nogę na nogę, to z kolei tłumiona potrzeba ucieczki.

– Ale jego nogi… – zaczęła i urwała.

– Nie poruszają się ani o milimetr, gdy mówi do kamery – dopowiedział Edling. – Mimo sytuacji zagrożenia i poczucia osaczenia nie chce uciekać. Jest dokładnie tam, gdzie zamierzał się znaleźć – powtórzył Gerard.

Prokurator zaklęła w duchu, schowała laptopa i skrzyżowała ręce na piersi. Naraz jednak poczuła na sobie karcące spojrzenie byłego przełożonego i opuściła ręce wzdłuż tułowia. Zapomniała już, jak trudno pracowało się z tym człowiekiem.

Oboje przez chwilę w milczeniu wpatrywali się w okna przedszkola.

– On ich wszystkich zabije – odezwał się Edling.

– Nie możesz mieć pewności.

– I nie mam – przyznał. – Ale na to wskazuje mowa jego ciała.

Ciąg dalszy w wersji pełnej

Copyright © by Remigiusz Mróz, 2016

Copyright © by Wydawnictwo FILIA, 2016

Wszelkie prawa zastrzeżone

Żaden z fragmentów tej książki nie może być publikowany w jakiejkolwiek formie bez wcześniejszej pisemnej zgody Wydawcy. Dotyczy to także fotokopii i mikrofilmów oraz rozpowszechniania za pośrednictwem nośników elektronicznych.

Wydanie II, Poznań 2021

Projekt okładki: © Dark Crayon

Adiustacja, korekta oraz skład i łamanie:

MELES-DESIGN

Konwersja publikacji do wersji elektronicznej:

„DARKHART”

Dariusz Nowacki

[email protected]

eISBN: 978-83-8195-819-6

Wydawnictwo Filia

ul. Kleeberga 2

61-615 Poznań

wydawnictwofilia.pl

[email protected]

Seria: FILIA Mroczna Strona

mrocznastrona.pl

Wszelkie podobieństwo do prawdziwych postaci i zdarzeń jest przypadkowe.