Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia ebook

Przedmowa

Uniwersytet Tufts był moim akademickim domem przez ponad 40 lat i wydawał mi się w sam raz, jak owsianka Goldilocks: nie byłem za bardzo obciążany, nie byłem za bardzo rozpieszczany, błyskotliwi koledzy, od których można się uczyć, z minimalną ilością akademickich primadonn, dobrzy studenci, poważni na tyle, że zasługują na uwagę, nie mając przy tym przekonania, iż należy się im uwaga nieustanna, wieża z kości słoniowej, poważnie zaangażowana w rozwiązywanie problemów w prawdziwym świecie. Od utworzenia Centrum Badań Kognitywistycznych w 1986 roku Tufts wspierał moją działalność naukową, w znacznym stopniu oszczędzając mi mąk i obowiązków zdobywania grantów, a także dał mi nadzwyczajną wolność pracy z ludźmi z różnych dyscyplin – albo dzięki dalekim podróżom na warsztaty, konferencje lub do laboratoriów, albo dzięki sprowadzaniu do Centrum wizytujących naukowców i innych osób. Ta książka pokazuje, co robiłem przez te wszystkie lata.

Na wiosnę 2012 roku przetestowałem jej pierwszy szkic na swoim seminarium na Wydziale Filozofii Tufts. Od lat było to moim zwyczajem, ale tym razem chciałem, aby studenci pomogli mi uczynić tę książkę tak bardzo zrozumiałą dla niewtajemniczonych, jak to tylko możliwe, więc wykluczyłem magistrów i licencjatów filozofii i ograniczyłem grupę jedynie do tuzina nieustraszonych pierwszaków, pierwszych dwunastu – a właściwie trzynastu, dzięki urzędowemu partactwu – którzy zgłosili się na ochotnika. Wybraliśmy się razem w szaloną podróż przez te tematy, podczas której dowiedzieli się oni, że naprawdę mogą przeciwstawić się profesorowi, a ja dowiedziałem się, że rzeczywiście mogę sięgnąć dalej i wyjaśnić to wszystko lepiej. Składam więc najlepsze życzenia, dziękując za odwagę, wyobraźnię, energię i entuzjazm, moim młodym współpracownikom: Tomowi Addisonowi, Nickowi Boswellowi, Tony’emu Cannistrowi, Brendanowi Fleig-Goldsteinowi, Claire Hirschberg, Calebowi Malchikowi, Carterowi Palmerowi, Amarowi Patelowi, Kumarowi Ramanathanowi, Arielowi Rascoe, Nikolaiowi Renedzie, Mikko Sillimanowi i Ericowi Tondreau.

Drugi szkic, który powstał w wyniku tego seminarium, został przeczytany przez moich drogich przyjaciół – Bo Dahlboma, Sue Stafford i Dale’a Petersona (dostarczyli mi oni dalszych, przydatnych i szczerych sugestii oraz uwag, do których większości się zastosowałem) oraz przez mojego redaktora Drake’a McFeely’ego, któremu umiejętnie asystował Brendan Curry z W.W. Norton. Również oni są odpowiedzialni za wiele poprawek i jestem im za nie wdzięczny. Szczególne podziękowania należą się Teresie Salvo, koordynatorce programów w Centrum Badań Kognitywistycznych, która bezpośrednio i na wiele sposobów włączyła się w realizaję tego projektu, a pośrednio pomogła, zarządzając Centrum i moimi podróżami tak efektywnie, że mogłem poświęcić więcej czasu oraz energii na tworzenie moich narzędzi do myślenia i posługiwanie się nimi.

Wreszcie, jak zawsze, podziękowania i ucałowania dla mojej żony Susan. Jesteśmy drużyną od pięćdziesięciu lat i jest ona odpowiedzialna tak samo jak ja za to, co razem zrobiliśmy.

Daniel C. Dennett

Blur Hill, Maine

sierpień 2012

I.WPROWADZENIE.CZYM JEST DŹWIGNIA WYOBRAŹNI?

Nie możesz zajmować się poważnie stolarką gołymi rękami i nie możesz zajmować się poważnie myśleniem gołym mózgiem.

Bo Dahlbom

Myślenie jest trudne. Myślenie o niektórych problemach jest tak trudne, że może rozboleć cię głowa od samego myślenia o myśleniu o nich. Mój kolega, neuropsycholog Marcel Kinsbourne, sugeruje, że kiedy myślenie przychodzi nam z trudem, to jest tak dlatego, że kamienista ścieżka do prawdy rywalizuje z uwodzicielskimi, łatwiejszymi ścieżkami, które okazują się ślepymi zaułkami. Większość wysiłku związanego z myśleniem polega na oparciu się tym pokusom. Wciąż jesteśmy napadani znienacka, a musimy się przygotować do czekającego nas zadania. Ech.

Istnieje znana opowieść o Johnie von Neumannie, matematyku i fizyku, który obrócił pomysł Alana Turinga (nazywany obecnie maszyną Turinga) w prawdziwy komputer elektroniczny (nazywany obecnie maszyną von Neumanna, jak twój komputer albo smartfon). Von Neumann był wirtuozem myślenia, a jego umiejętność błyskawicznego rozwiązywania w głowie olbrzymich rachunków była legendarna. Zgodnie z opowieścią – jak to zwykle bywa ze znanymi opowieściami, również ta ma wiele wersji – pewnego razu kolega zapytał go o zagadkę, którą można było rozwikłać na dwa sposoby, stosując żmudne i skomplikowane obliczenia albo wpadając na eleganckie rozwiązanie w rodzaju Aha! Kolega ten miał teorię: w takim przypadku matematycy wybiorą rozwiązanie trudniejsze, podczas gdy (bardziej leniwi, ale bystrzejsi) fizycy znajdą rozwiązanie szybkie i łatwe. Które wybrał von Neumann? Znasz ten rodzaj zagadki: dwa pociągi odległe od siebie o 100 kilometrów zbliżają się do siebie tym samym torem, jeden jedzie z prędkością 30 kilometrów na godzinę, a drugi z prędkością 20 kilometrów na godzinę. Ptak lecący z prędkością 120 kilometrów na godzinę zaczyna lot w miejscu, gdzie znajduje się pociąg A (gdy pociągi znajdują się od siebie w odległości 100 kilometrów), leci do pociągu B, zawraca i leci z powrotem do zbliżającego się pociągu A, i tak dalej, aż oba pociągi się zderzą. Jaką trasę pokonał ptak, gdy nastąpiło zderzenie? ,,Dwieście czterdzieści kilometrów”, odpowiedział niemal natychmiast von Neumann. ,,Do licha”, zdziwił się jego kolega, ,,wydawało mi się, że zrobisz to trudnym sposobem, przypisując sumę do szeregu nieskończonego”. „No tak!”, wykrzyknął von Neumann z zakłopotaniem, uderzając się w czoło. „Jest prosty sposób!” (wskazówka: ile czasu upłynie zanim pociągi się zderzą?).

Niektórzy ludzie, jak von Neumann, są geniuszami tak naturalnymi, że mogą gładko przejść przez najbardziej zagmatwane problemy; inni są bardziej ociężali, ale obdarowani ogromnym pokładem silnej woli, która pomaga im utrzymywać kurs w ich upartym poszukiwaniu prawdy. Dalej są pozostali z nas, nie mamy wyjątkowego talentu do obliczeń, jesteśmy trochę leniwi, ale wciąż chcemy zrozumieć wszystko, z czym się spotykamy. Co możemy zrobić? Możemy się posłużyć tuzinami narzędzi do myślenia. Te poręczne, protetyczne rozszerzacze wyobraźni i skupiacze uwagi pozwalają nam myśleć rzetelnie, a nawet w sposób pełen wdzięku, i to o naprawdę trudnych problemach. Książka ta stanowi kolekcję moich ulubionych narzędzi do myślenia. Nie będę ich tylko opisywał; zamierzam się nimi posłużyć, aby łagodnie przeprowadzić twój umysł przez trudne terytorium aż do dość radykalnych koncepcji znaczenia, umysłu i wolnej woli. Zaczniemy od narzędzi prostych i uniwersalnych, mających zastosowanie do wszystkich rodzajów zagadnień. Niektóre z nich będą znane, ale inne nie były wcześniej często dyskutowane. Następnie pokażę ci pewne narzędzia, które rzeczywiście są przeznaczone do zadań specjalnych, zaprojektowane tak, aby rozsadzić tę czy inną konkretną i uwodzicielską ideę, oczyszczając drogę przed powrotem z głębokich kolein, które wciąż ograniczają i wprawiają w zakłopotanie ekspertów. Napotkamy i rozmontujemy również różne złe narzędzia do myślenia, nic niewarte przyrządy do perswazji, które mogą cię zaprowadzić na manowce, jeśli nie będziesz ostrożny. Niezależnie od tego, czy spokojnie dotrzesz, czy też nie, do proponowanego przeze mnie miejsca przeznaczenia – i czy postanowisz pozostać tam ze mną – podróż ta zaopatrzy cię w nowe sposoby myślenia o omawianych zagadnieniach i myślenia o myśleniu.

Richard Feynman, fizyk, był być może geniuszem jeszcze bardziej legendarnym niż von Neuman i z pewnością miał mózg klasy światowej, lecz kochał również dobrą zabawę i wszyscy możemy być mu wdzięczni, że szczególnie upodobał sobie ujawnianie sztuczek swojego rzemiosła, którymi się posługiwał, aby ułatwić sobie życie. Nieważne, jak jesteś mądry, będziesz mądrzejszy, jeśli wybierzesz łatwiejsze drogi, gdy są one dostępne. Jego autobiograficzne książki Pan raczy żartować, panie Feynman! i A co ciebie obchodzi, co myślą inni? powinny znaleźć się na liście lektur obowiązkowych każdego początkującego myśliciela, gdyż zwierają wiele wskazówek, w jaki sposób oswoić najtrudniejsze problemy, a nawet w jaki sposób olśnić publiczność, gdy nic lepszego nie przychodzi do głowy. Zainspirowany bogactwem użytecznych obserwacji zawartych w jego książkach i jego szczerością w odkrywaniu sposobu działania własnego umysłu, postanowiłem sam spróbować podjąć się podobnego zadania, mniej autobiograficznego i z ambitnym celem przekonania cię do myślenia o tych zagadnieniach tak jak ja. Dołożę wszelkich starań, aby namówić cię do porzucenia niektórych twoich stanowczych przekonań, ale nie będę niczego ukrywał w zanadrzu. Jeden z moich głównych celów polega na odkrywaniu po drodze tego, co właściwie robię i dlaczego to robię.

Jak wszyscy rzemieślnicy, kowal potrzebuje narzędzi, ale – zgodnie ze starym (właściwie prawie zapomnianym) spostrzeżeniem – kowale są wyjątkowi, gdyż tworzą własne narzędzia. Cieśle nie tworzą swoich pił i młotków, krawcy nie tworzą swoich nożyc i igieł, a hydraulicy nie tworzą swoich kluczy, ale kowale mogą tworzyć swoje młotki, obcęgi, kowadła i dłuta z własnego surowca – żelaza. Co z narzędziami do myślenia? Kto je wytwarza? I z czego są zrobione? Filozofowie stworzyli niektóre z najlepszych, wykorzystując do tego jedynie idee, użyteczne struktury informacji. Kartezjusz dał nam współrzędne kartezjańskie, osie x oraz y, bez których rachunek całkowy – narzędzie do myślenia par excellence, wynalezione równocześnie przez Isaaca Newtona i filozofa Gottfrieda Wilhelma Leibniza – byłby prawie nie do pomyślenia. Błażejowi Pascalowi zawdzięczamy teorię prawdopodobieństwa, dzięki której możemy z łatwością policzyć szanse wygrania różnych zakładów. Wielebny Thomas Bayes również był utalentowanym matematykiem, który dał nam twierdzenie Bayesa, kręgosłup bayesjańskiego myślenia o statystyce. Większość narzędzi opisywanych w tej książce będzie jednak prostsza – nie będą to precyzyjne, systematyczne maszyny matematyki i nauki, ale ręczne narzędzia umysłu. Są wśród nich:

Etykiety. Niekiedy samo nadanie czemuś wyrazistej nazwy pomaga ci to coś śledzić, podczas gdy obracasz to w swoim umyśle, próbując zrozumieć. Jak się przekonamy, wśród najbardziej użytecznych etykiet są etykiety ostrzegawcze lub alarmowe, które sygnalizują prawdopodobne źródła błędu.

Przykłady. Niektórzy filozofowie uważają, że wykorzystywanie przykładów w ich pracy to oszukiwanie, a przynajmniej coś niepożądanego – podobnie jak powieściopisarze, unikają oni w swoich dziełach ilustracji. Powieściopisarze są dumni z pracy wyłącznie ze słowami, a filozofowie – z pracy wyłącznie z ostrożnie dobranymi, abstrakcyjnymi generalizacjami, przedstawionymi w rygorystyczny sposób, zbliżonymi do dowodów matematycznych tak bardzo, jak to tylko możliwe. To dobrze, ale nie mogą oni oczekiwać, że polecę ich pracę komuś poza paroma wyjątkowymi studentami. Jest ona po prostu trudniejsza, niż powinna być.

Analogie i metafory. Orzekanie o cechach jednej skomplikowanej rzeczy przez odniesienie się do cech innej skomplikowanej rzeczy, którą już rozumiesz (a przynajmniej tak ci się wydaje) jest słynnym i potężnym narzędziem do myślenia, lecz jest ono tak potężne, że często prowadzi myślicieli na manowce, gdy ich wyobraźnia zostaje schwytana przez zdradziecką analogię.

Rusztowania. Możesz pokryć dach gontem, pomalować lub naprawić dom, korzystając jedynie z drabiny, przemieszczając ją i wspinając się na nią, i znów przemieszczając ją i wspinając się na nią i tak dalej, mając w danym momencie dostęp tylko do niewielkiej części zadania, ale w ostatecznym rozrachunku często znacznie łatwiej będzie nie spieszyć się na samym początku i postawić solidne rusztowanie, które pozwoli ci na szybkie i bezpieczne poruszanie się wokół całego obszaru roboczego. Kilka najcenniejszych narzędzi do myślenia w tej książce to przykłady rusztowań, których postawienie wymaga trochę czasu, ale które pozwalają na zmaganie się z różnymi problemami równocześnie – bez ciągłego przemieszczania drabiny.

I w końcu, pewien rodzaj eksperymentów myślowych, które nazwałem dźwigniami wyobraźni (intuition pumps).

Eksperymenty myślowe to jedne z ulubionych narzędzi filozofów, co nie jest zaskakujące. Kto potrzebuje laboratorium, jeśli można dojść do odpowiedzi na swoje pytanie drogą pomysłowej dedukcji? Naukowcy, od Galileusza do Einsteina i kolejni, również używali eksperymentów myślowych, z dobrymi rezultatami, więc nie są to narzędzia tylko filozofów. Niektóre eksperymenty myślowe można analizować jako rygorystyczne argumenty, często w formie reductio ad absurdum[1], w której przypadku sięga się po przesłanki wykorzystane przez przeciwnika i wywodzi z nich formalną sprzeczność (absurdalny wniosek), pokazując, że nie wszystkie są poprawne. Jednym z moich ulubionych jest dowód przypisywany Galileuszowi, zgodnie z którym ciężkie rzeczy nie spadają szybciej niż rzeczy od nich lżejsze (gdy pomija się tarcie). Twierdził on, że gdyby spadały one szybciej, to ponieważ ciężki kamień A spadłby szybciej niż lekki kamień B, jeśli przywiązalibyśmy A do B, kamień B powstrzymywałby kamień A, spowalniając jego upadek. Ale A przywiązane do B jest cięższe niż sam kamień A, więc oba kamienie powinny również spadać szybciej niż samo A. Na tej podstawie wyciągnęliśmy wniosek, że przywiązanie B do A powinno sprawić, iż kamienie te będą spadały zarówno wolniej, jak i szybciej niż samo A, co jest sprzecznością.

Inne eksperymenty myślowe są mniej rygorystyczne, ale często równie efektywne: krótkie opowiastki zaprojektowane po to, aby wywołać głęboką i silną intuicję – „Tak, oczywiście musi tak być!” – dotyczącą dowolnej bronionej tezy. Nazwałem te eksperymenty dźwigniami wyobraźni. Ukułem ten termin w mojej pierwszej publicznej krytyce słynnego eksperymentu myślowego Johna Searle’a, nazywanego Chińskim Pokojem (Searle 1980; Dennett 1980), i niektórzy filozofowie uznali, że uważam ten termin za pogardliwy lub lekceważący. Wręcz przeciwnie, uwielbiam dźwignie wyobraźni! To znaczy, niektóre są doskonałe, niektóre problematyczne, a jedynie parę z nich jest zwyczajnie zwodniczych. Dźwignie wyobraźni były dominującą siłą w filozofii przez całe wieki. Istnieją filozoficzne wersje bajek Ezopa uważane za wspaniałe narzędzia do myślenia, które powstały, zanim żyli filozofowie[2]. Jeśli studiowałeś kiedyś filozofię w szkole wyższej, prawdopodobnie spotkałeś się z takimi klasykami jak jaskinia Platona z Państwa, w której ludzie są uwięzieni i widzą jedynie cienie prawdziwych rzeczy na ścianie jaskini; lub inny przykład, z Menona, dotyczący nauczania geometrii niewykształconego sługi. Dalej mamy złego demona, który zwodzi Kartezjusza, tak aby uwierzył on w świat całkowicie iluzoryczny – pierwszy eksperyment myślowy wykorzystujący wirtualną rzeczywistość – i stan natury Hobbesa, w którym życie jest niebezpieczne, okrutne i krótkie. Nie są to przykłady tak sławne jak Chłopiec, który wołał o pomoc albo Mrówka i konik polny Ezopa, ale wciąż są powszechnie znane, a każdy z nich został zaprojektowany jest tak, aby jakoś podźwignąć wyobraźnię. Jaskinia Platona, jak się wydaje, ukazuje nam naturę percepcji i rzeczywistości, a sługa ma ilustrować naszą wiedzę wrodzoną; zły demon jest krańcowym przykładem generatora sceptycyzmu, a polepszenie naszej sytuacji po zawarciu kontraktu tworzącego społeczeństwo w porównaniu ze stanem natury jest celem paraboli Hobbesa. Są to trwałe melodie filozofii, mające siłę przetrwania, która zapewnia, że studenci będą je pamiętali bardzo wyraźnie i dokładnie jeszcze długo po tym, jak zapomną już o towarzyszących im zawiłych argumentach i analizach. Dobra dźwignia wyobraźni jest solidniejsza niż jej dowolna odmiana. Rozważymy różnorodne współczesne dźwignie wyobraźni, również niektóre z tych wadliwych, a naszym celem będzie zrozumienie, do czego są one przydatne, jak działają, jak ich używać, a nawet jak je tworzyć.

Oto krótki i prosty przykład: Kapryśny Strażnik. Każdej nocy czeka on, aż wszyscy więźniowie twardo zasną, a następnie otwiera wszystkie cele i zostawia je otwarte przez całe godziny. Pytanie: czy więźniowie są wolni? Czy mają możliwość wyjścia? Nie za bardzo. Dlaczego? Oto następny przykład: Klejnoty w Koszu na Śmieci. Do kosza na śmieci stojącego na chodniku, którym spacerujesz, pewnej nocy trafia warta fortunę biżuteria. Wydaje się, że masz niezwykłą możliwość stania się bogatym, tyle że możliwość ta wcale nie jest niezwykła, ponieważ jest możliwością pustą – na jej rozpoznanie, a więc i na odpowiednie działanie, czy choćby rozważenie tego działania, masz bardzo małe szanse. Te dwa proste scenariusze potrafią podźwignąć wyobraźnię w sposób pozwalający dostrzec rzeczy w innym przypadku nieoczywiste: doniosłość otrzymania na czas odpowiednich informacji o prawdziwych możliwościach, otrzymania ich na tyle wcześnie, aby informacje te mogły spowodować, że rozważymy coś w takim czasie, by móc jeszcze coś z tym zrobić. W naszej gorliwości dokonywania „wolnych” wyborów, niezdeterminowanych – jak lubimy myśleć – przez „siły zewnętrzne”, zdarza nam się zapomnieć, że nie powinniśmy chcieć być odseparowani od wszystkich tych sił; wolna wola nie brzydzi się tym, że jesteśmy osadzeni w bogatym kontekście przyczynowym; ona go właściwie wymaga.

Mam nadzieję, że zdajesz sobie sprawę, iż można powiedzieć na ten temat więcej! Te maleńkie dźwignie wyobraźni wyraźnie zwracają uwagę na daną kwestię, ale niczego nie rozstrzygają – jeszcze nie. (W dalszej części książki znajdziesz cały rozdział poświęcony wolnej woli). Musimy nabrać wprawy w sztuce traktowania tych narzędzi z ostrożnością, patrząc, gdzie stajemy, i uważając na pułapki. Jeśli myślimy o dźwigniach wyobraźni jak o ostrożnie zaprojektowanych narzędziach perswazji, możemy zauważyć, że może się nam opłacić dokonanie inżynierii odwrotnej tego narzędzia, sprawdzając, za co odpowiedzialne są wszystkie jego ruchome części.

Doug Hofstadter, z którym w 1982 roku napisałem The Mind’s I, udzielił w tym kontekście doskonałej porady: uznaj dźwignię wyobraźni za narzędzie mające różne ustawienia i „przekręć wszystkie pokrętła”, aby zobaczyć, czy wyobraźnia zostanie podźwignięta w ten sam sposób, gdy wprowadzisz te zmiany.

Zidentyfikujmy więc i przekręćmy pokrętła Kapryśnego Strażnika. Załóżmy – aż do udowodnienia, że jest to fałsz – że każda poniższa część ma jakąś funkcję, i zobaczmy, czym jest ta funkcja, zastępując badaną część inną częścią lub trochę ją zmieniając.

1. Każdej nocy

2. czeka on

3. aż wszyscy więźniowie

4. twardo zasną,

5. a następnie otwiera

6. wszystkie cele

7. i zostawia je otwarte przez całe godziny.

Oto jedna z wielu innych wersji, którą możemy rozważyć:

Pewnej nocy rozkazał on swoim podwładnym podać jednemu z więźniów środek usypiający, a po jego podaniu przypadkowo zostawili oni przez godzinę otwarte drzwi do celi tego więźnia.

Znacząco zmienia to posmak scenariusza, czyż nie? Jak? Wciąż zwraca on uwagę na główny problem (prawda?), ale nie tak skutecznie. Wydaje się, że istnieje duża różnica pomiędzy naturalnym snem – mógłbyś obudzić się w każdej chwili – a byciem pod wpływem środków odurzających lub w śpiączce. Inna różnica – „przypadkowo” – podkreśla rolę intencji lub nieuwagi po stronie strażników. Powtórzenie („każdej nocy”), jak się wydaje, zmienia szanse na korzyść więźniów. Kiedy i dlaczego szanse te mają znaczenie? Jak dużo byś zapłacił, aby nie uczestniczyć w loterii, w której uczestniczą miliony ludzi, a „zwycięzca” zostaje zastrzelony? Jak dużo byś zapłacił, aby nie uczestniczyć w rosyjskiej ruletce z sześciostrzałowcem? (Używamy tutaj jednej dźwigni wyobraźni, aby wyjaśnić inną – sztuczka, którą warto zapamiętać).

Inne pokrętła do przekręcenia są mniej oczywiste: Szatański Gospodarz potajemnie zamyka drzwi do sypialni swoich gości, gdy śpią. Dyrektor Szpitala, zaniepokojony zagrożeniem pożarowym, zostawia otwarte drzwi do wszystkich pokoi i oddziałów, ale nie informuje o tym pacjentów, myśląc, że będą spali spokojniej, kiedy nie będą tego wiedzieli. A co jeśli więzienie jest nieco większe niż zwykle, wielkości, powiedzmy, Australii? Nie możesz zamknąć ani otworzyć wszystkich drzwi do Australii. Czy ma to jakieś znaczenie?

Samoświadoma ostrożność, z którą powinniśmy podchodzić do każdej dźwigni wyobraźni, jest ważnym narzędziem do myślenia i jest to ulubiona taktyka filozofów: „pójście meta” – myślenie o myśleniu, mówienie o mówieniu, rozumowanie o rozumowaniu. Metajęzyk jest językiem, którego używamy do mówienia o innym języku, a metaetyka jest badaniem teorii etycznych „z lotu ptaka”. Jak kiedyś powiedziałem Dougowi: „wszystko, co możesz zrobić, ja mogę zrobić meta”. Cała ta książka jest oczywiście przykładem pójścia meta: badaniem, jak ostrożnie myśleć o metodach ostrożnego myślenia (o metodach ostrożnego myślenia itd.)[3]. Ostatnio (w 2007 r.) Doug zaproponował listę niektórych z jego ulubionych, małych narzędzi ręcznych:

szukanie wiatru w polu (wild goose chases)

tandetność (tackiness)

niedozwolone sztuczki (dirty tricks)

kwaśne winogrona (sour grapes)

harówka (elbow grease)

gliniane nogi (feet of clay)

narwańcy (loose cannons)

stuknięci (crackpots)

puste słowa (lip service)

pewniaki (slam dunks)

odzew (feedback).

Jeśli znasz te wyrażenia, to nie są one dla ciebie „tylko słowami”; każde z nich jest abstrakcyjnym narzędziem poznawczym w takim sam sposób, jak narzędziami są dzielenie liczb wielocyfrowych albo znalezienie średniej; każde ma do odegrania rolę w szerokim spektrum kontekstów, czyniąc prostszym rozpoznanie w świecie niezauważonych wcześniej wzorców, pomagając użytkownikowi w poszukiwaniach ważnych podobieństw i tak dalej. Każde słowo w twoim słowniku jest prostym narzędziem do myślenia, ale część z nich jest bardziej użyteczna od innych. Jeśli któregoś z tych wyrażeń nie masz w swoim repertuarze, to być może będziesz chciał je zdobyć; wyposażony w takie narzędzia, będziesz w stanie pomyśleć myśli, które w przeciwnym wypadku byłyby trudne do sformułowania. Oczywiście, jak mówi stare przysłowie, gdy masz tylko młotek, wszystko dookoła wygląda jak gwóźdź i każde z tych narzędzi może zostać nadużyte.

Przyjrzyjmy się tylko jednemu z powyższych przykładów: kwaśne winogrona. Pochodzi on z bajki Ezopa Lis i winogrona i zwraca uwagę na to, jak ludzie czasem udają, że nie zależy im na czymś, czego nie mogą mieć, lekceważąc to. Zauważ, jak wiele możesz powiedzieć o tym, co ktoś powiedział, pytając po prostu: „kwaśne winogrona?”. Skłania go to do rozważenia możliwości, która w innym przypadku zostałaby niezauważona, i może go albo bardzo skutecznie zainspirować do zrewidowania swojego myślenia lub refleksji nad danym zagadnieniem w szerszym kontekście, albo skutecznie go znieważyć. (Narzędzia mogą być wykorzystywane również jako broń). Morał tej bajki jest tak znany, że mogłeś zapomnieć związaną z nim fabułę i stracić z oczu wszystkie subtelności – jeśli mają one jakieś znaczenie, a czasem tak nie jest.

Zdobywanie narzędzi i mądre ich używanie to różne umiejętności, ale musisz zacząć od ich samodzielnego zdobywania lub wytwarzania. Wiele narzędzi do myślenia, które tutaj zaprezentuję, to moje własne wynalazki, ale pozostałe przejąłem od innych i w odpowiednim czasie podziękuję ich twórcom[4]. Żadne z narzędzi na liście Douga nie jest jego wynalazkiem, ale przyczynił się on do powiększenia mojej kolekcji o kilka wspaniałych okazów, takich jak jootsingowanie i grzebaczowatość.

Niektóre z najpotężniejszych narzędzi są matematyczne, ale tylko o nich wspomnę, nie poświęcając im wiele miejsca, ponieważ jest to książka celebrująca moc narzędzi nie-matematycznych, narzędzi nieformalnych, innymi słowy, narzędzi prozy i poezji, których możliwości naukowcy czasem nie doceniają. Wiesz dlaczego. Po pierwsze, istnieje kultura pisarstwa naukowego w czasopismach naukowych, która faworyzuje bezosobową, prostą prezentację zagadnień z minimalną liczbą ozdobników, retoryki i aluzji, a nawet na nią nalega. Nieustająca monotonia na stronach naszych najpoważniejszych czasopism naukowych ma swój dobry powód. Jak napisał do mnie jeden z moich egzaminatorów doktorskich w 1965 roku, neuroanatom J.Z. Young, sprzeciwiając się nieco wyszukanej prozie mojej dysertacji w Oxfordzie (dysertacji z filozofii, a nie z neuroanatomii), język angielski staje się międzynarodowym językiem nauki i wypada nam, dla których jest on językiem ojczystym, pisać prace, jakie będzie mógł przeczytać „cierpliwy Chińczyk [sic!] posługujący się dobrym słownikiem”. Rezultaty tej samodyscypliny mówią same za siebie: nieważne, czy jesteś chińskim, niemieckim, brazylijskim – a nawet francuskim – naukowcem, upierasz się przy publikowaniu swoich najważniejszych prac po angielsku, pisząc suchym angielskim, możliwym do przetłumaczenia z minimalnym wysiłkiem, polegając w tak małym stopniu, jak to tylko możliwe, na aluzjach kulturowych, niuansach, grze słów, a nawet metaforze. Stopień wzajemnego zrozumienia osiągnięty dzięki temu międzynarodowemu systemowi jest nieoszacowany, ale jest cena, którą trzeba za to zapłacić: część myślenia, które musi zostać wykonane, najwidoczniej wymaga żonglowania metaforami i dostrajania intuicji, atakowania barykad zamkniętych umysłów z wykorzystaniem każdej dostępnej sztuczki, a jeśli część tego nie może być łatwo przetłumaczona, to będę po prostu musiał liczyć z jednej strony na wirtuozerskich tłumaczy, a z drugiej na rosnącą płynność w posługiwaniu się językiem angielskim przez naukowców na całym świecie.

Inny powód, dla którego naukowcy są często podejrzliwi wobec teoretycznych dyskusji dotyczących „tylko słów”, polega na rozpoznaniu przez nich faktu, iż krytyka argumentu niesformułowanego w matematycznych równaniach jest znacznie trudniejsza i zwykle mniej konkluzywna. Język matematyki jest solidnym strażnikiem poprawności. Jest jak siatka na koszu do koszykówki: usuwa źródła niezgody i wątpliwości co do tego, czy piłka trafiła do kosza. (Każdy, kto grał w koszykówkę na boisku z obręczą bez siatki, wie, jak trudno jest czasem odróżnić pudło od kosza). Ale niekiedy pewne problemy są dla matematyków po prostu zbyt śliskie i zbyt trudne do oswojenia.

Zawsze uważałem, że jeśli nie potrafię wytłumaczyć czegoś, czym się zajmuję, grupie bystrych studentów, to sam tak naprawdę tego nie rozumiem i to przeświadczenie ukształtowało wszystko, co napisałem. Niektórzy profesorowie filozofii tęsknią za zaawansowanymi seminariami tylko dla doktorantów. Nie ja. Doktoranci są często zbyt gorliwi w udowadanianiu innym i sobie samym, że znają się na rzeczy; zręcznie używając w tym celu żargonu swojego rzemiosła, zbijając z tropu niewtajemniczonych (w ten sposób upewniają się, że to, czym się zajmują, wymaga ekspertyzy) i popisując się swoimi umiejętnościami, przedzierają się przez najbardziej zawiłe (i bolesne) techniczne argumenty, nie gubiąc przy tym drogi. Filozofia pisana dla własnych zaawansowanych doktorantów i znajomych ekspertów zwykle w ogóle nie nadaje się do czytania – i dlatego zwykle nikt jej nie czyta.

Ciekawym skutkiem ubocznym mojej polityki polegającej na formułowaniu argumentów i wyjaśnień tak, aby mogłyby być bez trudu zrozumiane przez osoby spoza wydziałów filozoficznych, jest to, że są filozofowie, którzy z „zasady” nie będą brali moich argumentów na poważnie! Gdy wiele lat temu wygłaszałem wykłady Johna Locke’a w Oksfordzie, w wypełnionej po brzegi sali można było usłyszeć znanego filozofa, który wychodząc z jednego z wykładów mruczał, iż po swoim trupie nauczy się czegoś od kogoś, kto potrafi przyciągnąć niefilozofów na wykłady Locke’a! Pozostając wierny swoim słowom, nigdy niczego się ode mnie nie nauczył, a przynajmniej tak mi się wydaje. Nie zmieniłem mojego stylu i nigdy nie żałowałem ceny, którą przyszło mi za to zapłacić. W filozofii jest czas i miejsce na rygorystyczne argumenty, których wszystkie przesłanki są ponumerowane, a reguły inferencji nazwane, ale rzadko trzeba się z nimi obnosić publicznie. Chcemy, aby nasi doktoranci udowodnili, że potrafią to zrobić w swoich dysertacjach, a niektórzy z nich, niestety, nigdy nie wyrastają z tego nawyku. Mówiąc szczerze, przeciwny grzech pretensjonalnej retoryki kontynentalnej, naszpikowanej literackimi dekoracjami i aluzjami doniosłości również nie robi filozofii żadnych przysług. Jeśli miałbym wybierać, to za każdym razem wybrałbym niewrażliwego, analityczno-logicznego rębajłę zamiast bujającego w obłokach mędrca. W przypadku logicznego rębajły zwykle możesz się przynajmniej domyślić, o czym on mówi i co można uznać za błąd.

Rozwiązanie kompromisowe, mniej więcej w połowie drogi między poezją a matematyką, to miejsce, gdzie, jak sądzę, filozofowie mogą wnieść najlepszy wkład, dostarczając prawdziwych wyjaśnień dla niezwykle zagadkowych problemów. Nie istnieją wykonalne algorytmy dla tego rodzaju pracy. Ponieważ wszystko jest dozwolone, punkty stałe należy wybrać ostrożnie. Przeważnie właśnie to „niewinne” założenie, przyjmowane przez wszystkich bez zwrócenia na to uwagi, okazuje się winowajcą. Badania tych zdradzieckich terytoriów pojęciowych są ogromnie ułatwione, gdy używamy narzędzi do myślenia zaprojektowanych od ręki, po to aby wyjaśnić alternatywne ścieżki tych badań i rzucić nieco światła na ich perspektywy.

Te narzędzia do myślenia rzadko określają stały punkt – solidny aksjomat wszystkich przyszłych dociekań – raczej proponują godnego kandydata na punkt stały, prawdopodobne ograniczenie przyszłych dociekań, które jednak może być później poprawione lub nawet całkiem porzucone, jeśli tylko ktoś potrafi dojść do tego, dlaczego tak ma być. Nie powinniśmy się dziwić, że wielu naukowców nie gustuje w filozofii; wszystko jest dozwolone, nic nie jest bezpieczne jak w banku, a zawiłe sieci argumentów skonstruowanych po to, aby połączyć te punkty „stałe”, prowizorycznie wiszą w powietrzu, nieprzykute do trwałych fundamentów dowodu empirycznego lub falsyfikacji. Naukowcy ci odwracają się więc od filozofii i zabierają się za własną pracę, ale za cenę pozostawienia niektórych z najważniejszych i najbardziej fascynujących pytań bez namysłu. „Nie pytaj! Nie mów! Jest zbyt wcześnie, aby zająć się problemem świadomości, wolnej woli, moralności, znaczenia i kreatywności!”. Niewielu jednak może żyć z takim umiarkowaniem i w ostatnich latach naukowcy poczuli pewnego rodzaju gorączkę złota, która kieruje ich w te pomijane strony. Uwiedzeni przez czystą ciekawość (lub czasem być może przez pragnienie sławy), rozpoczynają oni swoją przygodę z wielkimi pytaniami i szybko odkrywają, jak trudno jest dokonać tutaj jakiegoś postępu. Muszę przyznać, że jedną z moich największych, choć grzesznych przyjemności jest obserwowanie wybitnych naukowców, którzy jeszcze kilka lat temu żywili dla filozofii tylko bezgraniczną pogardę[5], jak żenująco potykają się w swoich próbach wyjaśnienia światu tych spraw przez parę energicznie uzasadnionych ekstrapolacji z ich własnych badań naukowych. A jeszcze lepsze jest to wtedy, kiedy proszą oni o niewielką pomoc filozofów, dziękując im za nią później.

W pierwszej części książki prezentuję tuzin uniwersalnych, ogólnych narzędzi, a następnie w kolejnych częściach kataloguję resztę pozycji nie przez wskazanie rodzaju narzędzia, ale omówienie tematu, w odniesieniu do którego narzędzie to działa najlepiej, zaczynając od najbardziej fundamentalnego problemu filozoficznego – znaczenia lub treści, następnie omawiając ewolucję, świadomość i wolną wolę. Parę narzędzi, które tutaj prezentuję, to prawdziwe programy, przyjazne urządzenia, które są dla twojej nagiej wyobraźni tym, czym teleskopy i mikroskopy są dla twojego oka.

Po drodze przedstawię również kilku fałszywych przyjaciół, narzędzia, z których wydostaje się dym zamiast blasku światła. Potrzebowałem nazwy dla tych niebezpiecznych urządzeń i znalazłem le mot juste dzięki mojemu doświadczeniu żeglarskiemu. Wielu żeglarzy lubi terminy morskie, które wprawiają w zakłopotanie szczury lądowe: bakburta i sterburta, kiełb i czop, wanta i salingi, uszy żagla i kluzy oraz całą resztę. Obiegowy żart na łodzi, którą kiedyś żeglowałem, polegał na wymyślaniu fałszywych definicji tych terminów. I tak nakluz był warstwą wodorostów na kompasach, a trzpień masztu był napojem cytrusowym, najlepiej podawanym wysoko; zblocze otwierane – żeńskim manewrem defensywnym; a podpora bomu – wybuchowym narzędziem ortopedycznym. Od tamtej pory nie potrafiłem myśleć o podporze bomu – ruchomym drewnianym podparciu, na którym opiera się bom, gdy żagiel jest opuszczany – bez nagłego obrazu bum! pod pachą jakiegoś nieszczęśnika. Wybrałem więc ten termin jako moją nazwę dla narzędzi do myślenia, które prowadzą do skutku odwrotnego do zamierzonego, narzędzi, które jedynie sprawiają wrażenie, że pomagają w zrozumieniu, a tak naprawdę zamiast światła generują ciemność i zamieszanie. W kolejnych rozdziałach można znaleźć różnorodne podpory bomu, z odpowiednimi etykietami ostrzegawczymi i przykładami opłakanego w skutkach ich zastosowania. Zamykam tę książkę kilkoma uwagami o tym, jak to jest być filozofem, na wypadek gdyby ktoś był tym zainteresowany, okraszając je kilkoma uwagami wujka Dana dla każdego, kto mógł odkryć pociąg do tego sposobu badania świata i zastanawia się nad tym, czy nadaje się do tego zawodu.

Przypisy

[1] Wytłuszczone słowa i wyrażenia są nazwami narzędzi do myślenia opisanych i dyskutowanych bardziej szczegółowo w innym miejscu tej książki. Zerknij do indeksu, aby je odnaleźć, gdyż niektórym z nich nie poświęcam osobnej części.

[2] Ezop, podobnie jak Homer, jest prawie tak mityczny jak jego bajki, które były przekazywane ustnie przez stulecia, zanim zostały spisane po raz pierwszy kilkaset lat lat przed erą Platona i Sokratesa. Ezop mógł nie być Grekiem; istnieją poszlaki, że był Etiopczykiem.

[3] Filozof W.V.O. Quine (1999) nazwał to semantycznym wzniesieniem, wspinaniem się do góry, od mówienia o elektronach albo sprawiedliwości, albo koniach, albo czymkolwiek innym do mówienia o mówieniu o elektronach, albo koniach, albo czymkolwiek innym. Niekiedy ludzie protestują przeciwko tej strategii filozofów (,,wam chodzi tylko słowa!”) i niekiedy strategia ta jest rzeczywiście bezużyteczna lub nawet zwodnicza, ale gdy jest ona potrzebna, kiedy ludzie mówią nie o jednej rzeczy, ale o różnych rzeczach, albo kiedy są zwodzeni przez milczące założenia o tym, co znaczą używane przez nich słowa, semantyczne wzniesienie lub pójście meta to klucz do jasności.

[4] Wiele fragmentów tego tomu pochodzi z opublikowanych już przeze mnie książek i artykułów, które zostały poprawione tak, aby były poręczniejsze i bardziej uniwersalne, by pasowały do kontekstów innych niż oryginalne – to cecha większości dobrych narzędzi. Przykładowo, otwierającą tę książkę historię o von Neumannie zawarłem w tomie Darwin’s Dangerous Idea z 1995 roku, a niniejsza dyskusja o narzędziach ręcznych Hofstadtera pojawiła się w moim artykule Darwin’s „Strange Inversion of Reasoning” wydanym w PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences). Zamiast za każdym razem dodawać przypis, umieściłem listę źródeł na końcu książki.

[5] Dwóch najlepszych: ,,Filozofia jest dla nauki tym, czym gołębie są dla pomników” i ,,Filozofia ma się do nauki tak, jak pornografia ma się do seksu: jest tańsza, łatwiejsza i niektórzy ludzie ją preferują”. (Pozostawię te komentarze anonimowymi, ale ich autorzy mogą się do nich przyznać, jeśli tylko tego chcą).

KATALOGwiosna – lato 2014

COPERNICUS CENTER PRESS działa pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, ufundowanego przez światowej sławy filozofa, kosmologa i teologa, laureata Nagrody Templetona Michała Hellera.

Nasze publikacje obejmują szerokie spektrum światowej myśli naukowej i filozoficznej: filozofię (w szczególności filozofię nauki i filozofię prawa), teologię, kosmologię, matematykę, logikę i neurobiologię. Wydajemy książki w języku polskim i angielskim, według najwyższych standardów akademickich, merytorycznych i edytorskich.

Aby na bieżąco otrzymywać informacje o naszej ofercie (w tym o tytułach anglojęzycznych) i organizowanych przez nas wydarzeniach, zapraszamy na stronę internetową:

www.ccpress.pl

tel.:+48 12 430 63 00

Copernicus Center Press Sp. z o.o.

pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków

e-mail: [email protected]

NOWOŚCI

MAJ 2014

GRANICE NAUKI

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-049-5

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 344

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-102-7Cena: 44,90 zł

Czego uczy nas historia nauki? Jak rozumieć czas i jak o nim rozmawiać? Jaką rolę w nauce odgrywają takie wartości, jak dobro i piękno? W swojej najnowszej książce Michał Heller zastanawia się nad trzema zasadniczymi zagadnieniami: czym jest nauka i czemu zawdzięcza ona swoje sukcesy? Jak teorie naukowe mają się do rzeczywistości? Jakie miejsce w naukowym obrazie świata zajmuje człowiek: twórca nauki i odkrywca praw przyrody? Przedmiotem refleksji i analiz wybitnego filozofa i kosmologa są procesy, dotyczące zarówno Wszechświata – rozumianego jako całość – oraz pewnych jego aspektów i zjawisk zachodzących w samej nauce.

MAJ 2014

NEGOCJACJE

Jerzy Stelmach, Bartosz Brożek

ISBN 978-83-7886-097-6

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 216

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-099-0Cena: 39,90 zł

Czy istnieje niezawodna metoda negocjowania? Jakie są teoretyczne podstawy negocjacji? Jakie negocjacyjne mity utrudniają nam rozstrzyganie sporów? Jak negocjować w sposób słuszny, skuteczny, czy ekonomicznie efektywny? W książce Autorzy przedstawiają trzy modele negocjowania – argumentacyjny, topiczno-retoryczny i ekonomiczny – pokazując tym samym, jakimi narzędziami dysponować możemy w procesie rozwiązywania sporów. Prezentowane modele odwołują się do różnych kryteriów negocjowania – słuszności, skuteczności i efektywności ekonomicznej – a Autorzy przekonują, że każdy z nich może być zarówno stosowany samodzielnie, jak i wspólnie. W książce odnaleźć też można krytyczną analizę najpopularniejszych dziś metod negocjowania, zarys logiki negocjacji, obronę erystyki negocjacyjnej i uwagi na temat psychologii negocjacji. Autorzy rozprawiają się także z dwoma negocjacyjnymi mitami: idealnego negocjatora i idealnej metody negocjacyjnej.

MAJ 2014

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-098-3

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 272

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 34,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem Wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens Wszechświata są ze sobą ściśle związane. Właściwie stanowią one jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z Wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii Wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury Wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym Wszechświecie? Polecamy wznowienie klasycznej książki słynnego filozofa i kosmologa, poprawione i poprzedzone nowym wstępem Autora.

KWIECIEŃ 2014

PRZEKRÓJ PRZEZ WSZECHŚWIAT

Łukasz Lamża

ISBN 978-83-7886-087-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 232

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-088-4Cena: 39,90 zł

Jak wygląda świat z perspektywy mrówki, pojedynczego atomu albo galaktyki? Czy życie mgławicy przypomina życie kontynentu, to zaś życie cząsteczki białka? A może obserwowalny Wszechświat jest tylko maleńkim pyłkiem, a w każdym atomie kryją się nieskończone kosmosy tętniące życiem? Bogato ilustrowana książka prowadzi Czytelnika krok po kroku poprzez skale przestrzenne Wszechświata: od najpotężniejszych struktur kosmicznych, przez świat galaktyk, gwiazd, planet, skał, roślin, mrówek, bakterii, struktur komórkowych, związków chemicznych i atomów, aż po pojedyncze cząstki elementarne. Kolejne rozdziały opisują fascynujący świat śpiewów ziemskiej magnetosfery, wielkich kosmicznych eksplozji i mikroskopijnych soczewek mrówczego oka, a towarzyszący tym opisom komentarz dotyka takich kwestii, jak miejsce człowieka we Wszechświecie, istota nauki i granice naszego poznania oraz piękno, jedność i harmonia Natury we wszystkich jej skalach.

KWIECIEŃ 2014

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin Dunbar

ISBN 978-83-7886-091-4

Tłum. Bartłomiej Kucharzyk

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 39,90 zł

Dlaczego spośród kilkunastu żyjących niegdyś gatunków hominidów przetrwał właśnie homo sapiens? Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych istot z którymi dzielimy planetę? Kiedy i jak doszło do tego odróżnienia? „Kim więc jesteśmy my, gatunek malarzy i poetów? Dlaczego, spośród wszystkich gatunków w historii, tylko że ci bezimienni artyści wpadli na to, by zostawić po sobie te subtelne ślady? I, to być może najciekawsze pytanie, dlaczego je zostawili?” Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Jak, biorąc pod uwagę, że nasze początki nie różnią się niczym od początków wszystkich innych żywych istot, dochodzi w trakcie ludzkiego życia do pojawienia się tych różnic? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń?

KWIECIEŃ 2014

PRZECIW ROZPACZY

Wojciech Załuski

ISBN 978-83-7886-093-8

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 280

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-094-5Cena: 44,90 zł

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest ono osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznej refleksji nad tym zagadnieniem.

KWIECIEŃ 2014

WYZWANIA REALIZMU

Łukasz Mścisławski

ISBN 978-83-7886-095-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 292

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-096-9Cena: 49,90 zł

Czy trudności interpretacyjne nierelatywistycznej mechaniki kwantowej są zagadnieniami, które już dawno przestały być aktualne, czy zawierają jednak pewien twórczy potencjał? Czy istnieje związek między nimi a stanowiskami filozoficznymi, przyjmowanymi przez naukowców? A może konfrontacja trudności z tradycyjnymi pytaniami filozoficznymi da szansę na wypracowanie zupełnie nowych teoretycznych narzędzi badawczych, tak potrzebnych współczesnej fizyce? Książka prezentuje genezę zupełnie nowego spojrzenia na teorie fizyczne, zaproponowane przez brytyjskiego fizyka, Chrisa J. Ishama. Czytelnik zapozna się zarówno z najbardziej znanymi problemami interpretacyjnymi mechaniki kwantowej, jak również z nieco mniej popularnymi, które jednak okazują się mieć doniosłe konsekwencje. Całość prezentacji wskazuje na niezwykłe sprzężenie, które zachodzi między poszukiwaniem coraz ogólniejszych teorii fizycznych, ich formalizmem matematycznym a pewnymi wątkami filozoficznymi.

KWIECIEŃ 2014

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 54

ISSN 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 326

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book

Pierwszy artykuł kolejnego, 54. numeru ZFN dotyczy problemu brakującej masy – problemu, który wymusza rewizję nie tylko obowiązujących teorii fizycznych lecz także naszego obrazu świata. Druga, większa część tomu poświęcona jest naukowej i filozoficznej refleksji nad religią i myślą teologiczną. Pierwszy tekst tej części przedstawia problemy i oczekiwania związane z ewolucyjnym podejściem do badań nad religią. Dwa kolejne artykuły mają bardziej filozoficzny charakter. Jeden z nich stanowi dyskusję z pewnymi interpretacjami arystotelesowskiego rozumu czynnego, celem drugiego jest przedstawienie i próba odrzucenia pewnych argumentów przeciwko tzw. teologii naturalnej. Ostatni artykuł numeru poświęcony jest koncepcji emergencji w ujęciu Philipa Claytona i jej możliwym implikacjom na gruncie teologii. Clayton ponownie pojawia się w kolejnym tekście – wywiadzie, jaki przeprowadził z fizykiem, Siergiejem Gribem.

MARZEC 2014

CZY FIZYKA I MATEMATYKA TO NAUKI HUMANISTYCZNE?

Michał Heller, Stanisław Krajewski

ISBN: 978-83-7886-078-5

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 480

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-079-2Cena: 49,90 zł

Czy jest prawdziwe powiedzenie, że wszystkie nauki dzielą się na fizykę i zbieranie znaczków? W takim razie co z matematyką? Czy nauki ścisłe i humanistyka to organiczne części tej samej, ogólnoludzkiej kultury? Wśród ludzi dominuje przeciwstawianie nauk ścisłych, czyli przede wszystkim matematyki i fizyki, naukom humanistycznym. Czasem czyni się to wywyższając ścisłość nauk ścisłych, czasem wskazując na ich ograniczenia, niemożność uchwycenia prawdziwej, żywej złożoności, której nie mogą uchwycić struktury formalne. Tymczasem to przeciwstawienie nie jest absolutne: u źródeł podstawowych pojęć matematyki i fizyki są doświadczenia potoczne, odniesienia do człowieczej perspektywy postrzegania świata, próby jego spontanicznego modelowania, sądy wartościujące.

MARZEC 2014

TRANSCENDENCJA I NATURALIZM

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-073-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 140

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-077-8Cena: 29,90 zł

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga? Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka? Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych? Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

LUTY 2014

ELEMENTY FILOZOFII PRZYRODY

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-065-5

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 272

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 39,90 zł

Dlaczego Księga Przyrody zapisana jest językiem matematyki? Co teorie fizyczne mówią na temat przestrzeni? Skąd wzięły się wszechświat, życie i umysł? Nauka wyrosła z filozofii przyrody i nigdy nie zdołała podciąć swoich filozoficznych korzeni. Autorzy przeprowadzają czytelnika przez historię ludzkiego postrzegania przyrody ożywionej i nieożywionej i coraz bardziej udane próby ujęcia zjawisk w karby matematycznych równań – to znakomita lektura i kompendium wiedzy dla każdego, kto interesuje się osiągnięciami nauki lub kogo pociągają filozoficzne koncepcje. To książka, która w zwięzły i klarowny sposób pomaga zrozumieć czym jest nauka, jak rodziły się najważniejsze teorie i jakie wizje czasu, przestrzeni, materii, przyczynowości, a nawet życia i całego wszechświata owe teorie implikują.

LUTY 2014

ELEMENTY MECHANIKI KWANTOWEJ DLA FILOZOFÓW

Michal Heller

ISBN: 978-83-7886-066-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 192

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-074-7Cena: 34,90 zł

Jak wygląda prawdziwa struktura materii? Czy najbardziej fundamentalnymi prawami natury rządzi prawdopodobieństwo, a nie konieczność? Dlaczego świat kwantów rządzi się prawami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem? Mechanika kwantowa narodziła się w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia, gdy panowało powszechne przekonanie, że natura skrywa już niewiele tajemnic. Sformułowanie teorii kwantów obaliło ten optymistyczny pogląd – stało się jasne, że przyroda w najmniejszej skali funkcjonuje całkowicie inaczej niż w skali, w której działają nasze zmysły. Świat cząstek elementarnych, zjawiska nielokalne, indeterminizm i wiele paradoksów pociąga zwłaszcza filozofów, bo sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem obraz mikroświata wywołuje doniosłe filozoficzne konsekwencje.

LUTY 2014

GRANICE INTERPRETACJI

Bartosz Brożek

ISBN: 978-83-7886-068-6

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-081-5Cena: 34,90 zł

Czy rozumienie przypomina rozmowę, widzenie, czy taniec? Czy istnieje język doskonały? Czym jest interpretacja? Czy poza jej granicami leży tylko nonsens? Autor odpowiada na pytanie, dlaczego w świecie komunikacji jesteśmy skazani na interpretację; posiłkując się ustaleniami współczesnych nauk kognitywnych i teorii ewolucji, a także czerpiąc z tradycji filozofii analitycznej dowodzi, że nie może istnieć język doskonały niepodatny na interpretację. Zastanawia się również nad strukturą rozumienia i pokazuje, że zbyt pochopne próby interpretacji mogą nas prowadzić w krainę bełkotu. To pierwsza w literaturze polskiej próba zmierzenia się ze zjawiskiem interpretacji, oparta w znacznej mierze na tym, co biologia mówi o ludzkiej zdolności rozumienia.

LUTY 2014

NIEDOMKNIĘTY BILANS WSZECHŚWIATA

Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-067-9

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-076-1Cena: 34,90 zł

Czym jest ciemna energia? Jakie obiekty lub cząstki tworzą ciemną materię? Skąd wiadomo, że wszechświat składa się głównie z ciemnej materii i jest wypełniony ciemną energią? Z czego składa się wszechświat? Jeszcze nie tak dawno fizycy sądzili, że dobrze znają odpowiedź na to pytanie, i że potrafią dokładnie zidentyfikować wszystkie obiekty, które dają swój wkład do całkowitej masy wszechświata. Problem pojawił się wtedy, gdy obserwacje astronomiczne dostarczyły dowodów na obecność znacznych ilości dodatkowej, niewidocznej materii i na przyspieszenie ekspansji wszechświata rozpychanego tajemniczą energią, która jest równoważna masie. Po przeprowadzeniu wstępnych oszacowań okazało się, że wszystkie znane do tej pory postaci materii to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej. Co znajduje się pod powierzchnią wody?

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych. Mateusz Hohol w swojej książce stawia te pytania i formułuje na nie trafne odpowiedzi.

BESTSELLERY

BÓG I NAUKA. Moje dwie drogi do jednego celu

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-018-1

Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Dlaczego nie należy zapychać Bogiem dziur w nauce? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Jak pogodzić wiarę w stworzenie świata przez Boga z wiedzą naukową? Jak się ma biblijny opis stworzenia do około czternastu miliardów lat historii wszechświata i ewolucyjnego pochodzenia ciała i umysłu człowieka? Czy nowoczesny, naukowy światopogląd wyklucza religijność i czyni z niej zabobon? To pytania, jakie przed sobą muszą postawić nie tylko naukowcy, filozofowie i teologowie. Stawia je każdy, kto racjonalnie podchodzi do swojej wiary. Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji Została napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii uczniów wszystkich klas szkół podstawowych, gimnazjów i pogimnazjalnych.

LISTOPAD 2013

KOSMICZNY PROJEKT

Paul Davies

ISBN 978-83-7886-019-8

Tłum. Aleksandra Bielaczyc

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Skąd wzięła się matematyka? Jaką drogę przyjęła ewolucja zdolności matematycznych? Co ma wspólnego matematyka z metaforami? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią? Czy nauka potrafi wyjaśnić niepojętą skuteczność matematyki w odkrywaniu praw przyrody? Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia Churchland

ISBN: 978-83-7886-031-0

Tłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

Skąd bierze się moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi,zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

KATALOG ALFABETYCZNY

„BYŁEM PANA PRZECIWNIKIEM [PROFESORZE EINSTEIN]...”

Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-32-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 462

Cena: 129,90 zł

„To nie tylko niezwykle interesujące dzieje pewnej polemiki, lecz również portret naukowego środowiska Lwowa na przestrzeni kilku pierwszych dekad XX stulecia” (prof. M. Heller). „Drobiazgowe odtworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego specyficznego centrum dyskusyjnego, przejrzysty język i logiczny układ książki sprawiają, że jej lektura staje się swoistym zaproszeniem do fascynującej podróży po miejscach, epizodach, postaciach i strukturach naukowych” (dr hab. K. Maślanka).

BÓG I NAUKA

Michał Heller Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

ISBN: 978-83-7886-018-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

CZY NAUKA ZASTĄPI RELIGIĘ?

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-62259-14-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 238

Cena: 59,90 zł

Pytanie „Czy nauka zastąpi religię?” rozumieć można na różne sposoby. Może ono presuponować pogląd, że nauka przejmuje funkcje, które spełnia religia. Inni odczytają je jako pytanie retoryczne: nauka nie może zastąpić religii, bo ta odpowiada na inne potrzeby. Wreszcie, pytanie to, choć sugeruje pewną rozłączność nauki i religii, wskazuje zarazem na to, co łączy te dwa zjawiska – na racjonalność. To właśnie racjonalność umożliwia autentyczny dialog pomiędzy nauką a religią.

DOWODY ONTOLOGICZNE

red. Tadeusz Wszołek

ISBN: 978-83-62259-07-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 288

Cena: 59,90 zł

Święty Anzelm z Canterbury w stosunkowo krótkim tekście sformułował argument na istnienie Boga, który już ponad 900 lat rodzi skrajne reakcje: przyciąga i fascynuje, ale też odpycha i irytuje. Trudno wskazać inny filozoficzno-teologiczny tekst, który byłby tak płodny i inspirujący. Wszyscy za podziwu godne uznają to, że człowiek był w ogóle zdolny do wskazania takiej drogi poznania Boga. Książka zawiera nowe studia poświęcone ratio Anselmi, które powstały w związku z 900. rocznicą śmierci Biskupa z Canterbury.

EKSPERYMENTALNA METAFIZYKA

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-62259-27-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 368

Cena: 79,90 zł

Mechanika kwantowa jest jedną z najważniejszych i najlepiej potwierdzonych empirycznie teorii współczesnej nauki. Odwołując się do argumentów irlandzkiego fizyka Johna Stewarta Bell, autor książki wykazuje, że doprecyzowanie wszystkich istotnych zagadnień o charakterze konceptualnym ma fundamentalne znaczenie dla poprawnej interpretacji formalizmu mechaniki kwantowej, formułuje również argumenty za zasadnością określania dyskutowanej przez siebie problematyki z pogranicza nauki i filozofii mianem eksperymentalnej metafizyki.

ELEMENTY

EuklidesTłum. i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka

ISBN: 978-83-7886-013-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 330

Cena: 69,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-057-0Cena: 69,90 zł

Elementy Euklidesa są arcydziełem literatury matematycznej i najważniejszą pracą naukową wszech czasów. „Wielkość”, „stosunek”, „proporcja”, „wielokrotność” to pojęcia, z których Euklides stworzył teorię spełniającą w matematyce greckiej taką funkcję, jaką we współczesnej matematyce pełnią liczby rzeczywiste. Teoria „wielkości” stanowi fundament teorii figur podobnych. Podobieństwo figur to kod, którym posługuje się ludzkość od ponad dwóch tysięcy lat. Tym dwóm księgom poświęcona jest niniejsza praca, zawierająca pierwszy polski przekład z języka greckiego wraz z komentarzem.

EPISTEMOLOGIA INFORMACJI

Marek Hetmański

ISBN: 978-83-7886-046-4

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 366

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-069-3Cena: 59,90 zł

Niniejsza monografia jest prezentacją podmiotowych i poznawczych aspektów kategorii informacji i jej znaczenia dla epistemologicznych analiz poznania i wiedzy. Zawiera historię i stan badań nad informacją - także tych rozwijanych w ramach filozofii informacji. Omówione są nie tylko naukowe, ale również kulturowe zmiany spowodowane przez technologie informatyczne, w szczególności takie zjawiska jak nadmiar i niedobór informacji, wieloznaczność i niewiarygodność komunikatów oraz dezinformujący charakter niektórych wytworów masowej kultury.

EWOLUCJA ŻYCIA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

red. Janusz Mączka, Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-15-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 212

Cena: 59,90 zł

Pojęciem ewolucji posługują się matematycy, astronomowie, socjolodzy, psycholodzy. Właściwie nie ma takiego obszaru badawczego, w którym pojęcie to by nie występowało, można zatem pokusić się o postawienie następującej tezy: pojęcie ewolucji wyrasta nie tyle z krytycznej refleksji nad zmiennością świata przyrody, ile raczej swoje źródło czerpie z głębokiej struktury świata. Badając ewolucję (w różnych jej wymiarach), przybliżamy się do prawdy o sposobie funkcjonowania całego wszechświata.

FENOMEN NORMATYWNOŚCI

Bartosz Brożek, Anna Brożek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-032-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 226

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-040-2Cena: 34,90 zł

Książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadką normatywności. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jak należy rozumieć pojęcia normatywne, takie jak obowiązek, powinność czy poprawność. Fenomen normatywności to unikalna w polskiej literaturze filozoficznej próba spojrzenia na kwestie związane z normatywnością w całej ich złożoności, a przy tym poszukująca wspólnych podstaw dla rozmaitych wcieleń dyskursu normatywnego.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

FILOZOFIA KOSMOLOGII

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-020-4

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 178

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-037-2Cena: 29,90 zł

Co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Czy Wielki Wybuch rzeczywiście był jego początkiem? Dlaczego nocne niebo nie świeci jednostajnym blaskiem? Michał Heller we właściwym sobie klarownym i pasjonującym wywodzie oprowadza Czytelnika po gąszczu tematów filozoficznych, które towarzyszyły kosmologii od jej zarania, aż do momentu uformowania się jej jako dojrzałej nauki empirycznej. Książka jest pierwszym polskim dziełem, które mierzy się z problematyką rodzącą się na styku pozornie odległych dyscyplin, jakimi są filozofia i kosmologia.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-005-1

Oprawa: miękka

Format: 125x195 mm

Stron: 332

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

W biologicznej ewolucji przypadek odgrywa rolę nadrzędną – jest źródłem zmienności gatunków. Autor proponuje szersze spojrzenie. Odwołując się do historii pojęcia przypadku i jego ewolucji wskazuje miejsce, jakie przypadki zajmują w strukturze całego wszechświata. A miejsca te są... nieprzypadkowe. Dlatego Filozofię przypadku można zadedykować i polecić każdemu, kto potrafi dostrzec głębię samego pytania o istotę przypadku. I ciekaw jest odpowiedzi.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-016-7

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

stron: 332

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

KOSMICZNY PROJEKT

Paul DaviesTłum.: Aleksandra Bielaczyc

ISBN: 978-83-7886-019-8

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

MAŁPY I FILOZOFOWIE

Frans de WaalTłum.: Bartosz Brożek, Michał Furman

ISBN: 978-83-7886-030-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 252

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-059-4Cena: 49,90 zł

Prowokacyjna książka Fransa de Waala, światowej sławy prymatologa, podejmuje problem źródeł i ewolucji moralności. W oparciu o ustalenia badań nad zachowaniem naczelnych, de Waal przekonuje, że źródeł naszej moralności szukać należy w ewolucyjnej przeszłości człowieka i u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych. Książka zawiera także polemiki z poglądami de Waala autorstwa Petera Singera, Christine M. Korsgaard, Philipa Kitchera oraz Roberta Wrighta.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia ChurchlandTłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

ISBN: 978-83-7886-031-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi, zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

NIEOBLICZALNA OBLICZALNOŚĆ

Maria Piesko

ISBN: 978-83-62259-03-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 216

Cena: 49,90 zł

Czy możliwa jest sztuczna inteligencja? Jedni powiadają „Już istnieje!”. „Nigdy jej nie stworzymy!” – odpowiadają inni. Od prawie wieku istnieje i rozwija się teoria wyznaczająca możliwości i ograniczenia komputerów. O jej kontekście historycznym, podstawowych twierdzeniach i granicach jej zastosowań w przystępny, lecz nie powierzchowny sposób traktuje Nieobliczalna obliczalność.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin DunbarTłum.: Bartłomiej Kucharzyk

ISBN: 978-83-7886-029-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych gatunków z którymi dzielimy planetę? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

OBLICZA RACJONALNOŚCI. WOKÓŁ MYŚLI MICHAŁA HELLERA

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka, Wojciech P. Grygiel, Mateusz L. Hohol

ISBN: 978-83-62259-23-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 264

Cena: 59,90 zł

Idee filozoficzne, by dojrzeć, potrzebują odpowiedniej gleby; dla filozofii glebą taką jest dyskusja. Michał Heller pisze, z aprobatą przywołując Poppera, że dyskutowalność uznać należy za warunek konieczny racjonalnej argumentacji filozoficznej. Idee Michała Hellera, kryjące się pod takimi hasłami, jak „filozofia w nauce”, „logika zapętleń”, „matematyczność świata” czy „teologia nauki”, niewątpliwie spełniają warunek dyskutowalności, a celem tego tomu jest sprawić, by były nie tylko dyskutowalne, ale i dyskutowane.

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 39,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

STRUKTURA REWOLUCJI METANAUKOWEJ

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-011-2

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 376

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-022-8Cena: 39,90 zł

W erudycyjnym i usystematyzowanym wywodzie Józef Życiński przedstawia summę swoich wieloletnich badań na gruncie filozofii nauki, pokazuje ukryte mechanizmy rządzące ewolucją nauki od jej początków aż po czasy nam współczesne. Autor skupił swoją uwagę na jednej rewolucji – metanaukowej. To, co się dzieje w nauce, ma oddźwięk – niekiedy bardzo daleko idący – w szeroko rozumianej przestrzeni kultury; szeroko rozumianej, bo obejmującej duże obszary życia współczesności.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji. Polecamy ją wszystkim osobom religijnym, borykającym się z problemami z pogodzeniem swojej wiary z naukowym obrazem świata, a także tym, którzy są przekonani, że w XXI wieku religia jest wyłącznie zabobonem. Być może argumentacja zawarta w tej książce przekona ich, że nie ma zasadniczej sprzeczności pomiędzy prawdami teologii, a prawdami nauk przyrodniczych. Została ona napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii.

ŚWIAT MATEMATYKI I JEJ MATERIALNYCH CIENI

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-012-9

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 248

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-023-5Cena: 34,90 zł

Czy obiekty matematyczne się tworzy, czy odkrywa? Czy istnieją one w Platońskim polu racjonalności, budując matrycę tego, co może się urzeczywistnić? W komputerze zmarłego przedwcześnie Arcybiskupa Józefa Życińskiego znaleziono niemal ukończony tekst książki, będący zapisem wykładów, które w roku akademickim 2006/2007 prowadził na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prezentujemy Państwu jej ostateczną wersję, zredagowaną i opatrzoną wstępem Michała Hellera.

TEORIA IMPERATYWÓW

Anna Brożek

ISBN: 978-83-7886-004-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 344

Cena: 59,90 zł

Chociaż rola imperatywów i interrogatywów w komunikacji jest równie ważna jak deklaratywów, semiotyczna i logiczna refleksja nad pierwszymi dwiema kategoriami wyrażeń wydaje się nadal pozostawać daleko w tyle za refleksją nad trzecią kategorią. Niniejsza książka to filozoficzna monografia imperatywów, która w intencji ma przyczynić się do zmniejszenia tego dystansu. Jej ramy to z jednej strony filozoficzne tło teorii imperatywów, oraz z drugiej strony – prezentacja wybranych zastosowań tej teorii.

TWARDOWSKI. Myśl, mowa i czyn

Anna Brożek, Jacek Jadacki

ISBN: 978-83-7886-033-4

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 163x240 mm

Stron: 653

Cena: 99,90 zł

Niniejsza edycja zawiera pisma polskie Kazimierza Twardowskiego z zakresu logiki i gramatyki, epistemologii i psychologii, estetyki i etyki, metodologii i dydaktyki oraz historii filozofii, które zostały opublikowane, ale nie znalazły się dotąd w żadnym wydanym tomie zbiorowym jego prac, ani nie stanowią jego samodzielnych pozycji książkowych.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Książka przedstawia najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

W ŚWIECIE POWINNOŚCI

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol, Łukasz Kurek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-028-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 302

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-039-6Cena: 49,90 zł

Niniejszy zbiór esejów zapoznaje Czytelnika z badaniami dotyczącymi problemu normatywności podjętymi nie tylko z perspektywy filozoficznej, lecz również psychologicznej oraz kognitywistycznej. W tomie znaleźć można eseje dotyczące normatywności dyskursu epistemicznego, problemu naturalizacji normatywności, jak również analizujące podstawowe pojęcia normatywne. Ponadto Czytelnik będzie mógł zapoznać się z normatywnymi aspektami etyki, matematyki, języka, moralności oraz umysłu.

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł