Granice nauki ebook

Wstęp

Czy można przekroczyć granice nauki?

U podstaw sukcesów nowożytnych nauk – podobnie jak i u podstaw w ogóle wszystkich sukcesów – leży idea samoograniczenia. Chcąc coś osiągnąć, trzeba zrezygnować z wielu innych rzeczy. Nauki nowożytne odnalazły swoją tożsamość i zaczęły odnosić szereg niespotykanych dotychczas sukcesów, gdy tylko zrezygnowały ze stawiania pytań, na które nie były w stanie udzielić odpowiedzi.

Metoda nauk jest wysoce ascetyczna: eliminuje wszystkie zagadnienia, których na danym etapie rozwoju nie daje się sformułować w języku matematycznym i to tak, aby możliwa była konfrontacja z danymi doświadczalnymi. W ten sposób wraz z matematyczno-empiryczną metodą narodził się problem jej granic.

Granice nauki są oczywiście ruchome, cechuje je ekspansjonizm od środka. Coraz większy obszar zjawisk ulega naukowej metodzie. Niemal za każdym większym podbojem nauka wyostrza swoje środki badawcze i przystosowuje się do nowego, poszerzonego środowiska. Spójrzmy na historię nauki. W oparciu o nią można sformułować dwa, dość oczywiste wnioski: Po pierwsze, w każdej epoce istniały względnie dobrze określone granice skuteczności matematyczno-empirycznej metody. Po drugie, w miarę upływania czasu granice te przesuwały się, zagarniając coraz to większe obszary.

To, co znajduje się poza granicami, nie należy (jeszcze) do nauki, ale stanowi dla niej wyzwanie, obietnicę dalszych podbojów, ale i ryzyko porażek. Metoda prób i błędów jest wpisana w metodę naukową. Co więcej, granice niejako prowokują, aby je przekraczać. Prowokacja ta tkwi w horyzoncie prac badawczych i jest odpowiedzialna za pewną agresywność nauki. Stąd dyrektywa metodologiczna: naukowiec nigdy nie powinien poddawać się wobec nowych pytań, a priori przyjmując, że wykraczają one poza sferę kompetencji naukowej metody. Nie chodzi jednak o to, żeby przekraczać granice metody, lecz o to, by udoskonalając metodę, przesuwać jej granice.

Nasuwa się pytanie: Czy istnieją granice metody matematyczno-empirycznej jako takiej? Nie jej granice w tej czy innej epoce, lecz granice, których ta metoda nie będzie w stanie nigdy przekroczyć? Wiąże się z tym inny, doniosły problem filozoficzny. Metoda naukowa ustaliła pewien typ racjonalności. Co więcej, ten typ racjonalności często uważa się za najwyższy rodzaj racjonalności, a niekiedy utrzymuje się, że poza nim nie ma żadnej innej racjonalności. A zatem nasze pytanie o granice metody naukowej można sformułować w następujący sposób: czy granice metody naukowej pokrywają się z granicami racjonalności? Jeżeli te granice się pokrywają, wszystko, co wykracza poza nie, jest irracjonalne. Jeżeli te granice się nie pokrywają, istnieją inne rodzaje racjonalności, w których matematyczno-empiryczna metoda zawodzi. (Pomijamy trzecią, logicznie dopuszczalną możliwość, że granice metody naukowej wykraczają poza granice racjonalności; przy takim założeniu pewne obszary nauki znajdowałyby się poza obszarem racjonalności, czyli byłyby irracjonalne.)

Co to jednak znaczy „racjonalność”? Zgodzimy się z tym, że przekonania zasługują na miano racjonalnych, jeżeli są uzasadnione. Ale jak uzasadnić to, że powinniśmy nasze przekonania uzasadniać? Jest oczywistym, że każda próba takiego uzasadnienia, zakładałaby to, co trzeba udowodnić. Napotykamy tu więc na rodzaj pytania granicznego. Nauka postawiła na racjonalność, ale tego wyboru – bo to był wybór – nie jest w stanie racjonalnie uzasadnić. Cała historia nauki, wszystkie naukowe osiągnięcia, lecz również naukowe porażki, są świadectwem tego wyboru. Wybór ten jest wyborem pewnej wartości. Bo racjonalność traktujemy jako wartość. Ostro to widać, gdy racjonalność zestawimy z irracjonalnością.

Dochodzimy zatem do ciekawego wniosku: problemy takie jak: „dlaczego mamy kierować się racjonalnością?”, „dlaczego mamy wybierać wartości?”, leżą poza obszarem kontrolowanym przez matematyczno-empiryczną metodę nauki. Natrafiliśmy więc na granicę, ale jest to innego rodzaju granica niż gdybyśmy wytyczyli jakąś barierę i zabronili metodzie naukowej wychodzić poza nią. W historii nauki kilkakrotnie wytyczano takie bariery; np. w XIX wieku wyrażano pogląd, że nauka nigdy nie zbada, z jakich pierwiastków chemicznych zbudowane są gwiazdy. Wbrew pesymistycznym prognozom, wkrótce jednak analiza spektroskopowa rozwiązała ten problem. W odniesieniu do tego rodzaju przepowiedni słuszne jest powiedzenie, że w nauce nigdy nie należy mówić „nigdy”. Ale też trzeba umieć spojrzeć na naukę z perspektywy pytań, na które nie dostarcza ona odpowiedzi.

Właśnie taką próbą spojrzenia na naukę jest książka, którą Czytelnik trzyma w ręce. Na książkę tę składają się różne artykuły i eseje, napisane przeze mnie w ostatnich latach i opublikowane w wielu miejscach (szczegółowe źródła znajdują się na końcu książki). Wszystkie wykorzystane teksty zostały poddane redakcji, a wiele fragmentów zostało zaktualizowanych. Ich wspólnym mianownikiem jest refleksja nad możliwościami i ograniczeniami matematyczno-empirycznej metody naukowej. Podstawową filozoficzną konsekwencją tych ograniczeń jest stwierdzenie, że nasze postrzeganie świata zależy od tego, w jaki aparat poznawczy zostaliśmy wyposażeni i jaką aparaturę pojęciową udało nam się wypracować – refleksje na ten temat znajdzie Czytelnik w części zatytułowanej „Co istnieje?”. Poruszane w niej zagadnienia w naturalny sposób wiodą nas ku tematyce kosmologicznej – w końcu podstawowym obiektem, który istnieje, jest cały Wszechświat. Zrozumienie Wszechświata i praw nim rządzących było ambicją całej rzeszy uczonych; postaciom kilku z nich, m.in. Izaaka Newtona i Alberta Einsteina, przyjrzymy się w części „Wszechświat wczoraj i dziś”. W kolejnej części – „Problemy kosmologii” – znajdzie Czytelnik artykuły poświęcone współczesnym zagadnieniom kosmologicznym stawianym na pograniczu metody naukowej, jeżeli już nie poza nią. Nawet ta krótka podróż przez kosmologię powinna nas przygotować do stawienia czoła kolejnym częściom tej książki. W czwartej części spojrzymy na naukę i jej metodę jako na wartość i umieścimy ją w panoramie innych wartości, natomiast w piątej zajmiemy się zagadnieniami z pogranicza nauki i religii. Całość zakończy kilka esejów poświęconych zagadnieniom metodologii i filozofii nauki. Lektura tych rozdziałów będzie nieco bardziej wymagająca, ale wszystkie wcześniejsze części powinny nas na nią dobrze przygotować.

Pragnę serdecznie podziękować moim młodszym współpracownikom i przyjaciołom, Mateuszowi Hoholowi i Łukaszowi Kwiatkowi: gdyby nie ich praca i entuzjazm, teksty, które złożyły się na tę książkę, zapewne na zawsze zostałyby pozostawione na pastwę kurzu i moli w tekturowych teczkach.

Michał Heller

Tarnów, kwiecień 2014

Część I

Co istnieje?

Rozdział 1

Rebelia w państwie Chronosa

Co byś powiedział, Czytelniku, gdyby cię zamknięto w pomieszczeniu o powierzchni metra kwadratowego wysokiego na metr osiemdziesiąt bez perspektywy rychłego uwolnienia? Dusisz się na samą myśl o czymś takim? A właśnie w taki sposób jesteśmy uwięzieni w chwili teraźniejszej. Wprawdzie ta chwila – jak sądzimy – nieustannie płynie ku przyszłości, ukazując coraz to nowe krajobrazy świata, ale w niczym nie zmienia to faktu, że nie możemy się z niej wydostać: ani wstecz – bo przeszłości już nie ma; ani naprzód, bo przyszłość jeszcze się nie narodziła, ani w bok – bo „boki czasu” są czymś bezsensownym. Co więcej, tak przyzwyczailiśmy się do naszego więzienia, iż sama myśl, że czas się kiedyś dla nas skończy, przejmuje nas strachem.

Czy rzeczywiście stary grecki bożek czasu, Chronos, „ojciec bogów i ludzi”, tak nieubłaganie rządzi światem? Czy istnienie czasu jest „niezbywalną cechą” rzeczywistości? Czy wszystko, co istnieje, musi podlegać czasowi? Tak jest i nie podlega to żadnej dyskusji? Wyłom w nieubłaganych rządach Chronosa przyszedł z najmniej spodziewanej strony – ze strony fizyki, o której sądzono, że jest nauką o materii, a więc powinna być najwierniejszą policją w służbie Chronosa.

Pierwsze sygnały buntu pojawiły się jeszcze w XIX w. – w termodynamice, nauce o cieple. Zostawiamy filiżankę z gorącą kawą na stole, by wrócić po jakimś czasie – zastajemy kawę zimną. Nigdy się nie zdarzyło, żeby się sama ogrzała. Stygnięcie kawy (nieco ściślej – rozpraszanie się energii cieplnej) wyznacza kierunek procesu. Fizycy ujęli ten proces w równanie i wyrazili swoim hermetycznym językiem: „w procesach nieodwracalnych, entropia rośnie”. Było to pierwsze prawo fizyki, jakie poznano, które określało kierunek czasu. Nazwano je drugą zasadą termodynamiki i zaczęto mówić o entropijnej lub termodynamicznej strzałce czasu. Wszystkie inne prawa fizyki dotychczas zawsze okazywały się nieczułe na zmianę kierunku czasu („było im wszystko jedno, w którą stronę czas płynie”).

Dlaczego był to wyłom w rządach Chronosa? Bo po raz pierwszy zrodziło się podejrzenie, że płynięcie czasu nie jest jakąś absolutną, niepodważalną cechą wszystkiego, co istnieje; że jest prawo fizyki, które odpowiada za kierunek czasu. Przecież lepiej mieć do czynienia z prawem fizyki niż z nieczułym na wszystko Chronosem. Może prawem da się jakoś manipulować?

I istotnie, wkrótce pojawiły się pewne możliwości. Ciepło jest związane z ruchem cząstek. Cząstek w gorącym ciele, np. w rozgrzanym gazie, jest bardzo wiele. Wprawdzie nie jesteśmy w stanie śledzić ruchu każdej cząstki z osobna, ale możemy zbiorowisko cząstek opisywać statystycznie. Głównie dzięki pracom Boltzmanna termodynamika okazała się mechaniką statystyczną. A entropię – tę wielkość, której wzrost określa kierunek czasu – też należy zdefiniować statystycznie. Entropijna strzałka czasu jest wielkością statystyczną. Ma to ogromne konsekwencje. Statystykę można uprawiać tylko wtedy, gdy występuje dużo jednostek. Można potasować talię kart, ale nie można potasować asa pikowego. Dla jednej cząstki termodynamiczna strzałka czasu nie jest określona. Jeżeli tak, to Chronos rządzi masami statystycznymi, ale do jednostek jego władza nie sięga.

Prawdziwym wichrzycielem w królestwie Chronosa okazał się Albert Einstein, nikomu wówczas nieznany pracownik Biura Patentowego w szwajcarskim Bernie. W jego szczególnej teorii względności nie ma już jednego absolutnego czasu. Został on zdegradowany przez uniwersalną prędkość światła, stałą we wszystkich układach odniesienia, poruszających się względem siebie jednostajnie. Obalenie absolutnego czasu pociągnęło za sobą inne następstwa: równoczesność zdarzeń jest względna, zależna od układu odniesienia: zegary w układzie odniesienia poruszającym się względem obserwatora idą wolniej od zegarów obserwatora, a linijki pomiarowe w takim układzie odniesienia skracają się względem linijek obserwatora. Wprawdzie w „normalnym życiu” tych efektów nie widać, ale tylko dlatego, że na co dzień mamy do czynienia z małymi prędkościami w porównaniu z prędkością światła. Gdy jednak w naszym polu widzenia pojawiają się wielkie prędkości, np. w nowoczesnych akceleratorach cząstek elementarnych, wszystkie te efekty stają się mierzalne i nie można się już obejść bez wzorów Einsteina. Na ten teren staremu Chronosowi wstęp wzbroniony.

Tyrani jednak nie ustępują łatwo. Jeżeli nie mogą utrzymać swojego reżimu, idą na kompromis. Chronos zrozumiał, że stoi na przegranej, więc zdecydował się podzielić władzą z przestrzenią. Narzędziem w jego ręku stał się matematyk, Hermann Minkowski. To on wprowadził pojęcie czasoprzestrzeni i nadał teorii względności postać geometryczną. Czasoprzestrzeń nie „płynie”; jest cała naraz. Jedynie nasza świadomość porusza się po krzywej w czasoprzestrzeni, stwarzając wrażenie płynącego czasu, podobnie jak koło toczące się po nieruchomej drodze, które zawsze tylko jednym punktem styka się z nawierzchnią. Tę koncepcję nazywa się niekiedy koncepcją świata-bloku. Tak silnie przemówiła ona do wyobraźni Einsteina, że do końca życia nie mógł się on pogodzić z ideą wolnej woli. Dopiero znacznie później Roger Penrose podał wersję świata-bloku, w której przeszłość każdego obserwatora jest jednoznacznie określona, ale jego przyszłość „rozgałęzia się” na wiele możliwości.

Czy polityczny zwrot Chronosa, aby utrzymać nas w niewoli czasoprzestrzeni okazał się skuteczny? Teoria względności jest teorią makroskopową; chcąc sięgnąć do jądra problemu, musimy zejść do fundamentalnego poziomu fizyki. Poziom ten dotychczas penetrujemy tylko różnymi hipotezami. Dzieje się tak głównie dlatego, że brak nam solidnych wskazówek eksperymentalnych. Ale już obecne poszukiwania wskazują na to, że rozprawy z Chronosem nie da się tak łatwo zakończyć. Po drodze do fundamentalnego poziomu piętrzą się czasowe łamigłówki. Dlaczego na przykład promieniowanie elektromagnetyczne (światło) rozchodzi się ze źródła do odległych przestrzeni a nie odwrotnie, skoro równania dopuszczają oba te typy rozwiązań na równych prawach? Dlaczego elektron wie natychmiast (bez pośrednictwa czasu i przestrzeni) o wyniku pomiaru wykonanym na swoim towarzyszu, wyemitowanym przez ten sam atom, choćby oba znajdowały się na przeciwległych krańcach Galaktyki? Dlaczego wszystkie cząstki elementarne zachowują symetrię ze względu na odwrócenie czasu z wyjątkiem jednego nieposłusznego kaonu, który choć robi to w bardzo nieznacznym stopniu, ale jednak robi, jakby na przekór wszystkim? Czy to, że antycząstki można traktować jako cząstki żyjące w czasie „pod prąd”, jest tylko formalnym trikiem teoretyków, czy ma jakie głębsze znaczenie?

Co możemy już dziś powiedzieć o poziomie fundamentalnym? Fizykom marzy się taka teoria, która zespoliłaby w jedno wszystkie znane obecnie oddziaływania fizyczne (elektromagnetyczne, jądrowe słabe i jądrowe silne oraz grawitacyjne) i połączyła fizykę kwantową z ogólną teorią względności (w jedną kwantową teorię grawitacji). Niekiedy na wyrost teorię taką nazywa się Teorią Wszystkiego. Jeżeli wszystkiego (o czym mówi fizyka), to również czasu i przestrzeni. Mnożą się jednak sugestie, że na poziomie fundamentalnym nie ma ani czasu, ani przestrzeni, lecz wyłaniają się one z pierwotnych prasymetrii dopiero na wyższych poziomach złożoności. Przyjrzymy się temu zagadnieniu w dalszych częściach tej książki.

Czy to już koniec rozprawy z Chronosem? Nie bądźmy zbyt wielkimi optymistami. Ostatecznej teorii ciągle jeszcze nie mamy i nie wiadomo, jakimi niespodziankami nauka nas jeszcze zaskoczy. Ale samo przypuszczenie płynące ze współczesnej fizyki, iż może być tak, że bezwzględna władza czasu jest ograniczona do makroskopowego świata, ma swoją filozoficzną wymowę.

Rozdział 2

Ekologia czasu

Na początku czas był okręgiem. Przekonanie takie na pierwotnym człowieku wymusił obserwowany co wieczór obrót sfery niebieskiej i regularne zmiany pór roku. A dobowe i roczne cykle mamy wręcz wbudowane w mechanizmy naszego organizmu. Platon w Timajosie, niezapomnianym micie o stworzeniu świata, opowiada, że Demiurg, stwarzając świat, chciał go uczynić jak najbardziej podobnym do niezmiennego, wiecznego świata idei, ale natrafił na fundamentalną trudność. Świat materialnych zjawisk musi podlegać zmianom i poddawać się zębowi niszczącego czasu. Nie może więc być podobny do świata idei. Demiurg poszedł na kompromis. Stworzył czas, ale kazał mu zamykać się w ciągle powracających cyklach zjawisk. W ten sposób powstał „ruchomy obraz wieczności, który trwa w jedności – obraz poruszający się według liczby, który nazywamy czasem”[1]. Platon wierzył, wraz z wieloma starożytnymi, że gdy kiedyś powtórzy się na niebie konfiguracja gwiazd, która już kiedyś była, kolisko czasu zostanie zamknięte i wszystko zacznie się od początku.

W środowisku takich przekonań czas nie był cenny, nie trzeba go było oszczędzać. Nigdy nie był to czas utracony. Prawda, że ciążyło nad nim fatum wiecznych powrotów, ale połączone z obietnicą powtórki.

To chrześcijaństwo rozerwało kolisko czasu. Wielka pętla czasu nie wytrzymała ciężaru jednego wydarzenia. „Boże zachowaj – pisał św. Augustyn – byśmy kiedykolwiek w to [tzn. w powtarzającą się historię] uwierzyli. Ponieważ Chrystus raz umarł za nasze grzechy i więcej już nie umiera...”[2]. Chrześcijaństwo przyjęło hebrajską perspektywę historii, dziejącej się od stworzenia świata aż po jej koniec, ale dopełniło ją historycznymi wydarzeniami związanymi z Wcieleniem i Odkupieniem. Czas się wyprostował, przeszłość stała się bezpowrotna.

Czas został podniesiony do rangi wartości, której nie da się nabyć za żadną cenę.

Ale proces przeobrażeń myślenia dopiero się zaczął. Starożytni Grecy żywili instynktowne przekonanie, że świat jest czymś koniecznym, nie mógłby być inny niż jest. Zygmunt Kubiak w tym przekonaniu upatruje „element oddzielający religię antyczną od chrześcijaństwa”. I zastanawiając się, czy to trafna konkluzja, zdobywa się na szczere wyznanie:

Ach, powiem, co myślę: niektóre z przekonań przypisywanych potocznie myśli chrześcijańskiej wynikają nie z niej, lecz z owej regresji cywilizacyjnej, a w konsekwencji – także intelektualnej, jaka nastąpiła po upadku cesarstwa rzymskiego i po przyjściu nad Morze Śródziemne nowych ludów, wówczas jeszcze nieokrzesanych. Gdy się czyta teksty myśliciela sprzed owej katastrofy, świętego Augustyna na przykład (...) widzi się, jaka otchłań dzieli biskupa z Hippony od wielu późniejszych egzegetów[3].

Dla Augustyna świat zachował coś z pogańskiej, greckiej konieczności. Istniał on zawsze w tym sensie, że nie było takiego okresu czasu, w którym nie było świata. Bóg stworzył czas razem ze światem i wraz ze światem czas się skończy. Cały czas jest więc wypełniony istnieniem świata.

„A wieczność transcendentna, Boża? A zaświat?” – pyta dalej Kubiak. I chcąc sobie pomóc w zawiłych rozważaniach, przywołuje na pomoc zdanie wyczytane „u któregoś z angielskich filozofów analitycznych”: „Sąd Ostateczny jest teraz, tylko głębiej”[4].

Dopiero po najazdach barbarzyńców, gdy Antyk legł w gruzach, świat stał się kruchy, przygodny, miotany zmiennościami czasu. Ludzkie sposoby myślenia zmieniają się powoli. W całej ostrości sprawa wypłynęła dopiero w XIII wieku, gdy za pośrednictwem Arabów ocalałe resztki greckiej filozofii znowu pojawiły się na myślowej scenie Europy. Słynne potępienie przez biskupa Tempiera 219 tez, uznanych za Arystotelesowskie, „nauczyło teologów wielkiej ostrożności w stosunku do wypowiedzi o Bożej wszechmocy i przyczyniło się do unikania, jak tylko jest to możliwe, zwrotu ‘Bóg nie może’. Musieli oni także szukać głębszych wyjaśnień tego, jak można pogodzić moc Bożą z wewnętrzną koniecznością w świecie stworzonym, w którym Bóg jest ostatecznym prawodawcą. Rozwiązanie znaleziono w teorii ‘przygodności’ prawa natury. Nie oznacza to, że prawa nie są stałe i regularne, ale że mogłyby być inne. Bóg był wolny w tworzeniu struktury swojego stworzenia i mógł to uczynić na nieskończenie wiele sposobów”[5]. Zmienność i przemijanie stały się najbardziej typowymi symptomami przygodności świata. Nasze istnienie jest kruche, bo podlegamy czasowi.

Jeżeli Bóg mógł stworzyć świat na nieskończenie wiele sposobów, to nie ma żadnych szans, żeby strukturę świata wydedukować a priori z jakichś ogólnych przesłanek. Jedyną drogą wiodącą do poznania świata jest po prostu pilnie obserwować, jaki on jest. Woluntaryzm w teologii, czyli przeświadczenie o niczym nieskrępowanej wszechmocy Boga, był jednym z czynników, które torowały drogę metodzie empirycznej.

Newton tkwił jeszcze korzeniami w średniowiecznej teologii, gdy twierdził, że czas jest „organem Bożej wieczności”, ale wieczności tej nie pojmował już jako „istnienia poza czasem”, lecz jako trwanie od minus do plus czasowej nieskończoności. Wkrótce jednak sukcesy fizyki Newtona zdystansowały jego własne teologiczne poglądy. Newtonowski czas, płynący „równomiernie bez względu na cokolwiek zewnętrznego” coraz bardziej nabierał cech bezwzględnego trwania, odmierzanego przez bezduszny zegar. We Wszechświecie, podobnie jak w zegarze, wszystko jest zdeterminowane. Kółka i tryby mogą tylko biernie odtwarzać program, na jaki zostały nakręcone. Nowożytne społeczeństwa coraz bardziej wydawały się żyć według rytmu tego zegara.

Nawet Darwinowska rewolucja nie zdołała przezwyciężyć mechanicznego scenariusza, jaki narastał wokół ówczesnej nauki. Wprawdzie świat biologicznych gatunków nie jest statyczny, raz na zawsze ustalony, ale nowość pojawia się w nim tylko na skutek gry prawdopodobieństw i bezwzględnej rywalizacji konkurentów. Niemniej jednak to właśnie w Darwinowskiej biologii po raz pierwszy tak wyraźnie ujawniła się strzałka czasu: przyszłość jest istotnie różna od tego, co już było.

W jaki sposób pogodzić problem nieodwracalności czasu z obowiązującą w fizyce klasycznej zasadą, że procesy mechaniczne przebiegają jednakowo w obydwu czasowych kierunkach? Wkrótce stało się jasnym, że problemu tego nie można rozwiązać bez pomocy statystyki. Pojedyncza cząstka nie czuje kierunku upływania czasu, lecz prawa rachunku prawdopodobieństwa są w stanie wydobyć strzałkę czasu z bezładnych ruchów statystycznej masy cząstek. Druga zasada termodynamiki, zasada wzrostu entropii, jest tylko niejako zewnętrznym (fenomenologicznym) przejawem tego statystycznego ukierunkowania. I tu pojawił się pierwszy wyłom w dotychczas bezwzględnej tyranii czasu. Jeżeli bowiem kierunek czasu jest wielkością statystyczną, to znaczy, że dla małej liczby cząstek nie jest on określony jednoznacznie, a w odniesieniu do jednostek w ogóle traci sens.

Czy te, zdawałoby się czysto techniczne, rozważania mają jakiekolwiek znaczenie dla mojego osobistego doświadczenia czasu? Posłuchajmy Stephena Hawkinga: „Subiektywne poczucie upływu czasu (czyli kierunek psychologicznej strzałki czasu) jest wyznaczone w naszym mózgu przez strzałkę termodynamiczną. Podobnie jak komputer, pamiętamy rzeczy w kierunku, w jakim wzrasta entropia. To sprawia, że druga zasada termodynamiki staje się niemal trywialna. Nieporządek wzrasta z czasem, bo upływ czasu mierzymy w kierunku wzrostu nieporządku”[6]. Wzrost nieporządku w naszym organizmie odczuwamy jako proces starzenia się. Termodynamiczna strzałka czasu przenika więc nasze najbardziej egzystencjalne problemy.

Teoria względności Alberta Einsteina uczyniła kolejny krok w procesie „ufizyczniania czasu”. Wskazania zegarów zależą nie tylko od wyboru układu odniesienia (szczególna teoria względności), lecz również od natężenia pola grawitacyjnego, w jakim są umieszczone (ogólna teoria względności). Czasoprzestrzenna arena zjawisk nie jest sztywną sceną, na której te zjawiska się rozgrywają, lecz aktywnym współpartnerem kosmicznego dramatu. Jednakże geometryczne ujęcie teorii względności rodzi podejrzenie, że „czasoprzestrzenna rozmaitość” nie staje się, lecz jest „dana cała na raz”, a doświadczenie przemijania stanowi raczej własność naszego umysłu niż obiektywną cechę świata.

Czy taki punkt widzenia da się pogodzić z innym osiągnięciem nauki XX wieku, a mianowicie z teorią powstawania i wzrostu złożoności struktur na skutek działania nieliniowych procesów, związanych z brakiem termodynamicznej równowagi? Czas jest przecież mierzony „narastaniem nowego”, a tempo jego upływania określa intensywność tej dynamicznej twórczości.

Chcąc jednak osiągnąć pełniejsze zrozumienie, nie możemy nie sięgnąć do najgłębszych warstw struktury świata. Mechanika kwantowa jest teorią probabilistyczną, ale nie rządzą nią prawdopodobieństwa takie jak w rzucaniu kostką lub tasowaniu kart. Wszystko wskazuje na to, że w świecie kwantów coś jest tylko prawdopodobne nie dlatego, że czegoś nie wiemy, lecz dlatego, że na poziomie fundamentalnym świat jest raczej Wielką Możliwością niż Wielkim-Tym-Co-Jest. Ale wiemy też, że prawa fizyki kwantów, w takiej postaci, w jakiej znamy je dziś, nie są ostatecznymi prawami fizyki. Nie może być tak, żeby dwie niezależne od siebie teorie rządziły tym samym światem. Fizyka kwantów i fizyka grawitacji muszą połączyć się w jedno. Ale jak połączyć grę prawdopodobieństw z geometrią czasoprzestrzeni? Skąd wziąć uniwersalny czas konieczny do probabilistycznej interpretacji teorii kwantów, gdy Einsteinowska teoria grawitacji utrzymuje, że czas taki nie istnieje? „Wygląda na to, że przy kwantowaniu grawitacji pojęcie czasu ulega dalszemu istotnemu osłabieniu, tak że nie ma on prawie nic wspólnego z czasem koniecznym w fizyce kwantowej, oraz że (lokalne) rozdzielenie czasoprzestrzeni na czas i przestrzeń ma charakter klasyczny i do teorii w pełni kwantowej przenosi się tylko w pewnym probabilistycznym sensie”[7]. Albo nie przenosi się wcale. Coraz więcej badań i roboczych modeli sugeruje, że na poziomie fundamentalnym nie ma ani czasu, ani przestrzeni, a tyrania starego bożka czasu, Chronosa, ogranicza się tylko do makroskopowego świata.

Ale makroskopowy świat jest naszym naturalnym środowiskiem. Niszcząc je lub nadmiernie eksploatując, działamy przeciw sobie. Czy nie powinniśmy podobną ochroną objąć również czasu naszego życia? Wprawdzie nie jesteśmy w stanie manipulować samym czasem (w odniesieniu do naszego organizmu czas płynie absolutnie, „bez względu na cokolwiek zewnętrznego”), ale w dużym stopniu mamy władzę nad zdarzeniami, jakimi go wypełniamy. Czas naszego życia może być uboższy lub bogatszy i to zależy od nas samych. Potrzeba nam prawdziwej Ekologii Czasu. Jeżeli tyrania starego Chronosa rozciąga się tylko na ograniczony obszar rzeczywistości, tym bardziej powinniśmy troszczyć się o to, żeby nie zmarnować darowanego nam czasu. Jest on bowiem naszym najbardziej naturalnym środowiskiem. Póki ono trwa, ciągle jeszcze mamy czas...

Przypisy

[1] Platon, Timajos, 37; przekład własny.

[2] Św. Augustyn z Hippony, De Civitate Dei, XII, 3 (PL 41, 362).

[3] Z. Kubiak, Literatura Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1999, s. 576.

[4] Tamże, s. 576–777.

[5] O. Pedersen, Konflikt czy symbioza?, Biblos, Tarnów 1997, s. 200.

[6] S. Hawking, Krótka historia czasu, Alfa, Warszawa 1990, s. 138–139.

[7] L. Sokołowski, Czas a grawitacja kwantowa, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 2000, no. 27, s. 23–24.

KATALOGI kwartał 2014

COPERNICUS CENTER PRESS działa pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, ufundowanego przez światowej sławy filozofa, kosmologa i teologa, laureata Nagrody Templetona Michała Hellera.

Nasze publikacje obejmują szerokie spektrum światowej myśli naukowej i filozoficznej: filozofię (w szczególności filozofię nauki i filozofię prawa), teologię, kosmologię, matematykę, logikę i neurobiologię. Wydajemy książki w języku polskim i angielskim, według najwyższych standardów akademickich, merytorycznych i edytorskich.

Aby na bieżąco otrzymywać informacje o naszej ofercie (w tym o tytułach anglojęzycznych) i organizowanych przez nas wydarzeniach, zapraszamy na stronę internetową:

www.ccpress.pl

tel.:+48 12 430 63 00

Copernicus Center Press Sp. z o.o.

pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków

e-mail: [email protected]

NOWOŚCI

LUTY 2014

ELEMENTY FILOZOFII PRZYRODY

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-065-5

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 272

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 39,90 zł

Dlaczego Księga Przyrody zapisana jest językiem matematyki? Co teorie fizyczne mówią na temat przestrzeni? Skąd wzięły się wszechświat, życie i umysł? Nauka wyrosła z filozofii przyrody i nigdy nie zdołała podciąć swoich filozoficznych korzeni. Autorzy przeprowadzają czytelnika przez historię ludzkiego postrzegania przyrody ożywionej i nieożywionej i coraz bardziej udane próby ujęcia zjawisk w karby matematycznych równań – to znakomita lektura i kompendium wiedzy dla każdego, kto interesuje się osiągnięciami nauki lub kogo pociągają filozoficzne koncepcje. To książka, która w zwięzły i klarowny sposób pomaga zrozumieć czym jest nauka, jak rodziły się najważniejsze teorie i jakie wizje czasu, przestrzeni, materii, przyczynowości, a nawet życia i całego wszechświata owe teorie implikują.

LUTY 2014

ELEMENTY MECHANIKI KWANTOWEJ DLA FILOZOFÓW

Michal Heller

ISBN: 978-83-7886-066-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 192

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-074-7Cena: 34,90 zł

Jak wygląda prawdziwa struktura materii? Czy najbardziej fundamentalnymi prawami natury rządzi prawdopodobieństwo, a nie konieczność? Dlaczego świat kwantów rządzi się prawami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem? Mechanika kwantowa narodziła się w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia, gdy panowało powszechne przekonanie, że natura skrywa już niewiele tajemnic. Sformułowanie teorii kwantów obaliło ten optymistyczny pogląd – stało się jasne, że przyroda w najmniejszej skali funkcjonuje całkowicie inaczej niż w skali, w której działają nasze zmysły. Świat cząstek elementarnych, zjawiska nielokalne, indeterminizm i wiele paradoksów pociąga zwłaszcza filozofów, bo sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem obraz mikroświata wywołuje doniosłe filozoficzne konsekwencje.

LUTY 2014

GRANICE INTERPRETACJI

Bartosz Brożek

ISBN: 978-83-7886-068-6

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-081-5Cena: 34,90 zł

Czy rozumienie przypomina rozmowę, widzenie, czy taniec? Czy istnieje język doskonały? Czym jest interpretacja? Czy poza jej granicami leży tylko nonsens? Autor odpowiada na pytanie, dlaczego w świecie komunikacji jesteśmy skazani na interpretację; posiłkując się ustaleniami współczesnych nauk kognitywnych i teorii ewolucji, a także czerpiąc z tradycji filozofii analitycznej dowodzi, że nie może istnieć język doskonały niepodatny na interpretację. Zastanawia się również nad strukturą rozumienia i pokazuje, że zbyt pochopne próby interpretacji mogą nas prowadzić w krainę bełkotu. To pierwsza w literaturze polskiej próba zmierzenia się ze zjawiskiem interpretacji, oparta w znacznej mierze na tym, co biologia mówi o ludzkiej zdolności rozumienia.

LUTY 2014

NIEDOMKNIĘTY BILANS WSZECHŚWIATA

Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-067-9

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-076-1Cena: 34,90 zł

Czym jest ciemna energia? Jakie obiekty lub cząstki tworzą ciemną materię? Skąd wiadomo, że wszechświat składa się głównie z ciemnej materii i jest wypełniony ciemną energią? Z czego składa się wszechświat? Jeszcze nie tak dawno fizycy sądzili, że dobrze znają odpowiedź na to pytanie, i że potrafią dokładnie zidentyfikować wszystkie obiekty, które dają swój wkład do całkowitej masy wszechświata. Problem pojawił się wtedy, gdy obserwacje astronomiczne dostarczyły dowodów na obecność znacznych ilości dodatkowej, niewidocznej materii i na przyspieszenie ekspansji wszechświata rozpychanego tajemniczą energią, która jest równoważna masie. Po przeprowadzeniu wstępnych oszacowań okazało się, że wszystkie znane do tej pory postaci materii to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej. Co znajduje się pod powierzchnią wody?

MARZEC 2014

CZY FIZYKA I MATEMATYKA TO NAUKI HUMANISTYCZNE?

Michał Heller, Stanisław Krajewski

ISBN: 978-83-7886-078-5

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 480

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-079-2Cena: 49,90 zł

Czy jest prawdziwe powiedzenie, że wszystkie nauki dzielą się na fizykę i zbieranie znaczków? W takim razie co z matematyką? Czy nauki ścisłe i humanistyka to organiczne części tej samej, ogólnoludzkiej kultury? Wśród ludzi dominuje przeciwstawianie nauk ścisłych, czyli przede wszystkim matematyki i fizyki, naukom humanistycznym. Czasem czyni się to wywyższając ścisłość nauk ścisłych, czasem wskazując na ich ograniczenia, niemożność uchwycenia prawdziwej, żywej złożoności, której nie mogą uchwycić struktury formalne. Tymczasem to przeciwstawienie nie jest absolutne: u źródeł podstawowych pojęć matematyki i fizyki są doświadczenia potoczne, odniesienia do człowieczej perspektywy postrzegania świata, próby jego spontanicznego modelowania, sądy wartościujące.

MARZEC 2014

TRANSCENDENCJA I NATURALIZM

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-073-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 140

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-077-8Cena: 29,90 zł

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga? Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka? Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych? Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

LISTOPAD 2013

KOSMICZNY PROJEKT

Paul Davies

ISBN 978-83-7886-019-8

Tłum. Aleksandra Bielaczyc

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

GRUDZIEŃ 2013

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

Ontologia formalna bada najogólniejsze formalno-strukturalne aspekty rzeczywistości stosując w tych badaniach odpowiednie metody formalne. Wśród tych metod najważniejsze są metody wykorzystujące aparaturę logiczną. W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej. Dyskutowane są różne logiczne systemy predykacji, w tym oryginalne systemy stworzone przez Autora.

GRUDZIEŃ 2013

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 53

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 280

Cena: 29,90 zł

Numer 53 ZFN jest tomem tematycznym. Autorzy zawartych w nim tekstów poruszają zagadnienia związane z jednym z najważniejszych okresów w historii matematyki, jakim był przełom XIX i XX wieku. Okres ten obfitował w wydarzenia kluczowe dla jej rozwoju i postacie, które najmocniej wpłynęły na jej obecny kształt. W niniejszym tomie poświęcono więcej uwagi takim twórcom nowych teorii matematyki, jak Gottlob Frege, David Hilbert czy Giuseppe Veronese. W tym samym czasie doszło do znacznego ożywienia także na gruncie matematyki polskiej. Prace zawarte w tomie dotyczą zwłaszcza warszawskiej szkoły logicznej, polskiej szkoły matematycznej oraz matematyków związanych PAU w Krakowie i Towarzystwem Nauk Ścisłych w Paryżu.

BESTSELLERY

BÓG I NAUKA. Moje dwie drogi do jednego celu

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-018-1

Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Dlaczego nie należy zapychać Bogiem dziur w nauce? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Jak pogodzić wiarę w stworzenie świata przez Boga z wiedzą naukową? Jak się ma biblijny opis stworzenia do około czternastu miliardów lat historii wszechświata i ewolucyjnego pochodzenia ciała i umysłu człowieka? Czy nowoczesny, naukowy światopogląd wyklucza religijność i czyni z niej zabobon? To pytania, jakie przed sobą muszą postawić nie tylko naukowcy, filozofowie i teologowie. Stawia je każdy, kto racjonalnie podchodzi do swojej wiary. Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji Została napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii uczniów wszystkich klas szkół podstawowych, gimnazjów i pogimnazjalnych.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 34,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z Wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Skąd wzięła się matematyka? Jaką drogę przyjęła ewolucja zdolności matematycznych? Co ma wspólnego matematyka z metaforami? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią? Czy nauka potrafi wyjaśnić niepojętą skuteczność matematyki w odkrywaniu praw przyrody? Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin Dunbar

ISBN: 978-83-7886-029-7

Tłum.: Bartłomiej Kucharzyk

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Dlaczego spośród kilkunastu żyjących niegdyś gatunków hominidów przetrwał właśnie homo sapiens? Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych istot z którymi dzielimy planetę? Kiedy i jak doszło do tego odróżnienia? „Kim więc jesteśmy my, gatunek malarzy i poetów? Dlaczego, spośród wszystkich gatunków w historii, tylko że ci bezimienni artyści wpadli na to, by zostawić po sobie te subtelne ślady? I, to być może najciekawsze pytanie, dlaczego je zostawili?” Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Jak, biorąc pod uwagę, że nasze początki nie różnią się niczym od początków wszystkich innych żywych istot, dochodzi w trakcie ludzkiego życia do pojawienia się tych różnic? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia Churchland

ISBN: 978-83-7886-031-0

Tłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

Skąd bierze się moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi,zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

KATALOG ALFABETYCZNY

„BYŁEM PANA PRZECIWNIKIEM [PROFESORZE EINSTEIN]...”

Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-32-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 462

Cena: 129,90 zł

„To nie tylko niezwykle interesujące dzieje pewnej polemiki, lecz również portret naukowego środowiska Lwowa na przestrzeni kilku pierwszych dekad XX stulecia” (prof. M. Heller). „Drobiazgowe odtworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego specyficznego centrum dyskusyjnego, przejrzysty język i logiczny układ książki sprawiają, że jej lektura staje się swoistym zaproszeniem do fascynującej podróży po miejscach, epizodach, postaciach i strukturach naukowych” (dr hab. K. Maślanka).

BÓG I NAUKA

Michał Heller Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

ISBN: 978-83-7886-018-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

CZY NAUKA ZASTĄPI RELIGIĘ?

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-62259-14-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 238

Cena: 59,90 zł

Pytanie „Czy nauka zastąpi religię?” rozumieć można na różne sposoby. Może ono presuponować pogląd, że nauka przejmuje funkcje, które spełnia religia. Inni odczytają je jako pytanie retoryczne: nauka nie może zastąpić religii, bo ta odpowiada na inne potrzeby. Wreszcie, pytanie to, choć sugeruje pewną rozłączność nauki i religii, wskazuje zarazem na to, co łączy te dwa zjawiska – na racjonalność. To właśnie racjonalność umożliwia autentyczny dialog pomiędzy nauką a religią.

DOWODY ONTOLOGICZNE

red. Tadeusz Wszołek

ISBN: 978-83-62259-07-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 288

Cena: 59,90 zł

Święty Anzelm z Canterbury w stosunkowo krótkim tekście sformułował argument na istnienie Boga, który już ponad 900 lat rodzi skrajne reakcje: przyciąga i fascynuje, ale też odpycha i irytuje. Trudno wskazać inny filozoficzno-teologiczny tekst, który byłby tak płodny i inspirujący. Wszyscy za podziwu godne uznają to, że człowiek był w ogóle zdolny do wskazania takiej drogi poznania Boga. Książka zawiera nowe studia poświęcone ratio Anselmi, które powstały w związku z 900. rocznicą śmierci Biskupa z Canterbury.

EKSPERYMENTALNA METAFIZYKA

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-62259-27-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 368

Cena: 79,90 zł

Mechanika kwantowa jest jedną z najważniejszych i najlepiej potwierdzonych empirycznie teorii współczesnej nauki. Odwołując się do argumentów irlandzkiego fizyka Johna Stewarta Bell, autor książki wykazuje, że doprecyzowanie wszystkich istotnych zagadnień o charakterze konceptualnym ma fundamentalne znaczenie dla poprawnej interpretacji formalizmu mechaniki kwantowej, formułuje również argumenty za zasadnością określania dyskutowanej przez siebie problematyki z pogranicza nauki i filozofii mianem eksperymentalnej metafizyki.

ELEMENTY

EuklidesTłum. i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka

ISBN: 978-83-7886-013-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 330

Cena: 69,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-057-0Cena: 69,90 zł

Elementy Euklidesa są arcydziełem literatury matematycznej i najważniejszą pracą naukową wszech czasów. „Wielkość”, „stosunek”, „proporcja”, „wielokrotność” to pojęcia, z których Euklides stworzył teorię spełniającą w matematyce greckiej taką funkcję, jaką we współczesnej matematyce pełnią liczby rzeczywiste. Teoria „wielkości” stanowi fundament teorii figur podobnych. Podobieństwo figur to kod, którym posługuje się ludzkość od ponad dwóch tysięcy lat. Tym dwóm księgom poświęcona jest niniejsza praca, zawierająca pierwszy polski przekład z języka greckiego wraz z komentarzem.

EPISTEMOLOGIA INFORMACJI

Marek Hetmański

ISBN: 978-83-7886-046-4

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 366

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-069-3Cena: 59,90 zł

Niniejsza monografia jest prezentacją podmiotowych i poznawczych aspektów kategorii informacji i jej znaczenia dla epistemologicznych analiz poznania i wiedzy. Zawiera historię i stan badań nad informacją - także tych rozwijanych w ramach filozofii informacji. Omówione są nie tylko naukowe, ale również kulturowe zmiany spowodowane przez technologie informatyczne, w szczególności takie zjawiska jak nadmiar i niedobór informacji, wieloznaczność i niewiarygodność komunikatów oraz dezinformujący charakter niektórych wytworów masowej kultury.

EWOLUCJA ŻYCIA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

red. Janusz Mączka, Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-15-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 212

Cena: 59,90 zł

Pojęciem ewolucji posługują się matematycy, astronomowie, socjolodzy, psycholodzy. Właściwie nie ma takiego obszaru badawczego, w którym pojęcie to by nie występowało, można zatem pokusić się o postawienie następującej tezy: pojęcie ewolucji wyrasta nie tyle z krytycznej refleksji nad zmiennością świata przyrody, ile raczej swoje źródło czerpie z głębokiej struktury świata. Badając ewolucję (w różnych jej wymiarach), przybliżamy się do prawdy o sposobie funkcjonowania całego wszechświata.

FENOMEN NORMATYWNOŚCI

Bartosz Brożek, Anna Brożek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-032-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 226

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-040-2Cena: 34,90 zł

Książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadką normatywności. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jak należy rozumieć pojęcia normatywne, takie jak obowiązek, powinność czy poprawność. Fenomen normatywności to unikalna w polskiej literaturze filozoficznej próba spojrzenia na kwestie związane z normatywnością w całej ich złożoności, a przy tym poszukująca wspólnych podstaw dla rozmaitych wcieleń dyskursu normatywnego.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

FILOZOFIA KOSMOLOGII

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-020-4

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 178

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-037-2Cena: 29,90 zł

Co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Czy Wielki Wybuch rzeczywiście był jego początkiem? Dlaczego nocne niebo nie świeci jednostajnym blaskiem? Michał Heller we właściwym sobie klarownym i pasjonującym wywodzie oprowadza Czytelnika po gąszczu tematów filozoficznych, które towarzyszyły kosmologii od jej zarania, aż do momentu uformowania się jej jako dojrzałej nauki empirycznej. Książka jest pierwszym polskim dziełem, które mierzy się z problematyką rodzącą się na styku pozornie odległych dyscyplin, jakimi są filozofia i kosmologia.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-005-1

Oprawa: miękka

Format: 125x195 mm

Stron: 332

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

W biologicznej ewolucji przypadek odgrywa rolę nadrzędną – jest źródłem zmienności gatunków. Autor proponuje szersze spojrzenie. Odwołując się do historii pojęcia przypadku i jego ewolucji wskazuje miejsce, jakie przypadki zajmują w strukturze całego wszechświata. A miejsca te są... nieprzypadkowe. Dlatego Filozofię przypadku można zadedykować i polecić każdemu, kto potrafi dostrzec głębię samego pytania o istotę przypadku. I ciekaw jest odpowiedzi.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-016-7

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

stron: 332

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

KOSMICZNY PROJEKT

Paul DaviesTłum.: Aleksandra Bielaczyc

ISBN: 978-83-7886-019-8

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

MAŁPY I FILOZOFOWIE

Frans de WaalTłum.: Bartosz Brożek, Michał Furman

ISBN: 978-83-7886-030-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 252

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-059-4Cena: 49,90 zł

Prowokacyjna książka Fransa de Waala, światowej sławy prymatologa, podejmuje problem źródeł i ewolucji moralności. W oparciu o ustalenia badań nad zachowaniem naczelnych, de Waal przekonuje, że źródeł naszej moralności szukać należy w ewolucyjnej przeszłości człowieka i u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych. Książka zawiera także polemiki z poglądami de Waala autorstwa Petera Singera, Christine M. Korsgaard, Philipa Kitchera oraz Roberta Wrighta.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia ChurchlandTłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

ISBN: 978-83-7886-031-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi, zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

NIEOBLICZALNA OBLICZALNOŚĆ

Maria Piesko

ISBN: 978-83-62259-03-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 216

Cena: 49,90 zł

Czy możliwa jest sztuczna inteligencja? Jedni powiadają „Już istnieje!”. „Nigdy jej nie stworzymy!” – odpowiadają inni. Od prawie wieku istnieje i rozwija się teoria wyznaczająca możliwości i ograniczenia komputerów. O jej kontekście historycznym, podstawowych twierdzeniach i granicach jej zastosowań w przystępny, lecz nie powierzchowny sposób traktuje Nieobliczalna obliczalność.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin DunbarTłum.: Bartłomiej Kucharzyk

ISBN: 978-83-7886-029-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych gatunków z którymi dzielimy planetę? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

OBLICZA RACJONALNOŚCI. WOKÓŁ MYŚLI MICHAŁA HELLERA

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka, Wojciech P. Grygiel, Mateusz L. Hohol

ISBN: 978-83-62259-23-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 264

Cena: 59,90 zł

Idee filozoficzne, by dojrzeć, potrzebują odpowiedniej gleby; dla filozofii glebą taką jest dyskusja. Michał Heller pisze, z aprobatą przywołując Poppera, że dyskutowalność uznać należy za warunek konieczny racjonalnej argumentacji filozoficznej. Idee Michała Hellera, kryjące się pod takimi hasłami, jak „filozofia w nauce”, „logika zapętleń”, „matematyczność świata” czy „teologia nauki”, niewątpliwie spełniają warunek dyskutowalności, a celem tego tomu jest sprawić, by były nie tylko dyskutowalne, ale i dyskutowane.

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 39,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

STRUKTURA REWOLUCJI METANAUKOWEJ

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-011-2

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 376

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-022-8Cena: 39,90 zł

W erudycyjnym i usystematyzowanym wywodzie Józef Życiński przedstawia summę swoich wieloletnich badań na gruncie filozofii nauki, pokazuje ukryte mechanizmy rządzące ewolucją nauki od jej początków aż po czasy nam współczesne. Autor skupił swoją uwagę na jednej rewolucji – metanaukowej. To, co się dzieje w nauce, ma oddźwięk – niekiedy bardzo daleko idący – w szeroko rozumianej przestrzeni kultury; szeroko rozumianej, bo obejmującej duże obszary życia współczesności.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji. Polecamy ją wszystkim osobom religijnym, borykającym się z problemami z pogodzeniem swojej wiary z naukowym obrazem świata, a także tym, którzy są przekonani, że w XXI wieku religia jest wyłącznie zabobonem. Być może argumentacja zawarta w tej książce przekona ich, że nie ma zasadniczej sprzeczności pomiędzy prawdami teologii, a prawdami nauk przyrodniczych. Została ona napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii.

ŚWIAT MATEMATYKI I JEJ MATERIALNYCH CIENI

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-012-9

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 248

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-023-5Cena: 34,90 zł

Czy obiekty matematyczne się tworzy, czy odkrywa? Czy istnieją one w Platońskim polu racjonalności, budując matrycę tego, co może się urzeczywistnić? W komputerze zmarłego przedwcześnie Arcybiskupa Józefa Życińskiego znaleziono niemal ukończony tekst książki, będący zapisem wykładów, które w roku akademickim 2006/2007 prowadził na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prezentujemy Państwu jej ostateczną wersję, zredagowaną i opatrzoną wstępem Michała Hellera.

TEORIA IMPERATYWÓW

Anna Brożek

ISBN: 978-83-7886-004-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 344

Cena: 59,90 zł

Chociaż rola imperatywów i interrogatywów w komunikacji jest równie ważna jak deklaratywów, semiotyczna i logiczna refleksja nad pierwszymi dwiema kategoriami wyrażeń wydaje się nadal pozostawać daleko w tyle za refleksją nad trzecią kategorią. Niniejsza książka to filozoficzna monografia imperatywów, która w intencji ma przyczynić się do zmniejszenia tego dystansu. Jej ramy to z jednej strony filozoficzne tło teorii imperatywów, oraz z drugiej strony – prezentacja wybranych zastosowań tej teorii.

TWARDOWSKI. Myśl, mowa i czyn

Anna Brożek, Jacek Jadacki

ISBN: 978-83-7886-033-4

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 163x240 mm

Stron: 653

Cena: 99,90 zł

Niniejsza edycja zawiera pisma polskie Kazimierza Twardowskiego z zakresu logiki i gramatyki, epistemologii i psychologii, estetyki i etyki, metodologii i dydaktyki oraz historii filozofii, które zostały opublikowane, ale nie znalazły się dotąd w żadnym wydanym tomie zbiorowym jego prac, ani nie stanowią jego samodzielnych pozycji książkowych.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Książka przedstawia najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

W ŚWIECIE POWINNOŚCI

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol, Łukasz Kurek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-028-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 302

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-039-6Cena: 49,90 zł

Niniejszy zbiór esejów zapoznaje Czytelnika z badaniami dotyczącymi problemu normatywności podjętymi nie tylko z perspektywy filozoficznej, lecz również psychologicznej oraz kognitywistycznej. W tomie znaleźć można eseje dotyczące normatywności dyskursu epistemicznego, problemu naturalizacji normatywności, jak również analizujące podstawowe pojęcia normatywne. Ponadto Czytelnik będzie mógł zapoznać się z normatywnymi aspektami etyki, matematyki, języka, moralności oraz umysłu.

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 52

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 240

Cena: 29,90 zł

ZFN to czasopismo wydawane pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych i Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Specyfika tego pisma polega na tropieniu i analizowaniu problemów filozoficznych uwikłanych w nauki przyrodnicze. Takie teorie naukowe, jak ogólna teoria względności, mechanika kwantowa, teoria ewolucji czy koncepcje powstałe na gruncie nauk kognitywnych prowadzą do pytań o wyraźnym wydźwięku filozoficznym. W „Zagadnieniach” publikują nie tylko krakowscy uczeni, ale także autorzy z innych, także zagranicznych ośrodków naukowych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 53

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 280

Cena: 29,90 zł

Numer 53 ZFN jest tomem tematycznym. Autorzy zawartych w nim tekstów poruszają zagadnienia związane z jednym z najważniejszych okresów w historii matematyki, jakim był przełom XIX i XX wieku. Okres ten obfitował w wydarzenia kluczowe dla jej rozwoju i postacie, które najmocniej wpłynęły na jej obecny kształt. W niniejszym tomie poświęcono więcej uwagi takim twórcom nowych teorii matematyki, jak Gottlob Frege, David Hilbert czy Giuseppe Veronese. W tym samym czasie doszło do znacznego ożywienia także na gruncie matematyki polskiej. Prace zawarte w tomie dotyczą zwłaszcza warszawskiej szkoły logicznej, polskiej szkoły matematycznej oraz matematyków związanych PAU w Krakowie i Towarzystwem Nauk Ścisłych w Paryżu.

kontakt: tel.: +48 12 430 63 00

[email protected]

www.ccpress.pl

TYTUŁY OŚRODKA BADAŃ INTERDYSCYPLINARNYCH

BERNARD BOLZANO I IDEA LOGICYZMU

Jerzy Dadaczyński

ISBN: 978-83-733234-9-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 39,90 zł

Logicyzm, inspirowany myślą Leibnitza, wymieniany zwyczajowo obok intuicjonizmu i formalizmu, odegrał niezwykłą doniosłą rolę w nowoczesnych dziejach badań nad podstawami matematyki oraz w dziejach samej filozofii matematyki. Celem autora niniejszej rozprawy jest wykazanie, że już około 70 lat przed powstaniem prac klasyków logicyzmu w pracach praskiego matematyka, filozofa i teologa Bernarda Bolzano ujawniła się tendencja i próba realizacji programu redukcji matematyki do dyscypliny bardziej podstawowej – teorii, w którą, „w sposób naturalny”, uwikłany był aksjomat nieskończoności.

CZAS I DYNAMIKA

Antoni Pelczar

ISBN: 83-7332-151-9

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 118

Cena: 29,90 zł

Opracowanie stanowi znacznie rozszerzoną wersję referatu Czas w równaniach różniczkowych i układach dynamicznych. Temat określony tytułem jest pretekstem do sformułowania uwag wykraczających nieco poza dyskusję o interpretacji zmiennej niezależnej w równaniach różniczkowych i układach dynamicznych traktowanej jako czas, a dotyczących m.in. różnych problemów wiążących się z zastosowaniami matematyki. Autor starał się ograniczyć używanie pojęć i formuł matematycznych i przedstawiać możliwie proste interpretacje intuicyjne wprowadzanych pojęć i twierdzeń.

CZY SUKCESY NAUKI SĄ CUDEM?

Jacek Rodzeń

ISBN: 83-7332-316-3

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 352

Cena: 34,90 zł

Studium Jacka Rodzenia stawia sobie za cel odpowiedź na pytanie: Dlaczego nauka, a zwłaszcza nauki matematyczno-przyrodnicze, w ogóle odnoszą sukcesy poznawcze, instrumentalne i aplikatywne? Odpowiadając na powyższe pytana, autor stwierdza, iż w tym studium przyświecać mu będą trzy cele: Szerokie omówienie i analiza pojęcia sukcesu nauki, występująca w klasycznych formach argumentacji na rzecz realizmu naukowego – wskazanie omówienie tych aspektów sukcesu nauki, które jak dotąd nie stanowiły podstawy lub punktu wyjścia dla argumentacji na rzecz realizmu – wypracowanie nie tyle nowej wersji stanowiska realizmu naukowego, co raczej rodzaj namysłu metafilozoficznego związanego z tym stanowiskiem wobec nauki.

CZŁOWIEK: TWÓR WSZECHŚWIATA – TWÓRCA NAUKI

Michał Heller, Robert Janusz, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-733245-1-0

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 232

Cena: 34,90 zł

Materiały z konferencji „Człowiek – twór wszechświata i twórca nauki” zostały podzielone na pięć bloków: „Matematyka i filozofia”, „Kosmos i życie”, Umysł w kosmosie”, „Obraz świata i metodologia” i „Kultura i język”. Ta wieloaspektowość ujęcia przewodniego tematu konferencji odpowiada dzielonemu przez uczonych przekonaniu, że w człowieku ewolucja kosmiczna osiągnęła poziom samoświadomości i z chwilą, gdy to nastąpiło, człowiek stał się twórcą – twórcą długiego ciągu dokonań, zmierzających do zrozumienia wszechświata i siebie samego w nim.

DYNAMIKA NAUKI

Paweł Polak

ISBN: 83-7332-239-6

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 193

Cena: 34,90 zł

Wśród wielu istniejących modeli rozwoju nauki autora tej książki interesują modele dynamiczne, czyli modele konstruowane w oparciu o formalizm układów dynamicznych. Spotykamy je wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia ze zjawiskami zmiennymi, np. w fizyce, ekologii, ekonomii. Zdaniem autora analiza dynamicznych modeli rozwoju nauki może dostarczyć cennych informacji o rozwoju nauki, koniecznych do zbudowania bardziej adekwatnej filozofii nauki.

GALILEUSZ

Annibale Fantoli

ISBN: 83-7332-054-7

Oprawa: twarda

Format: 165x245 mm

Stron: 510

Cena: 59,90 zł

Obszerne studium Fantolego sytuuje się w tym nurcie badań dotyczących Galileusza, który zainicjowany w latach 40. przybrał na sile w ostatnim dziesięcioleciu dzięki licznym zachętom Jana Pawła II. (...) To właśnie papież mówił o tragicznym wzajemnym nieporozumieniu, jakie miało miejsce 350 lat temu pomiędzy „nową” nauką i Galileuszem a teologią. Monografia Fantolego nie jest jedynie biografią, lecz - jak pisze sam autor - jej celem jest „wydobycie na jaw tych wszystkich czynników: pojęciowych, ideologicznych i religijnych, które przejawiały się w różnych okresach życia Galileusza, i pokazanie ich subtelnej współzależności dialektycznej, która stopniowo prowadziła do konfliktu Galileusza z filozofami, teologami i w końcu z Kościołem.

INFORMACJA A ROZUMIENIE

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 83-7332-272-8

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 296

Cena: 34,90 zł

Materiały z 8. Krakowskiej Konferencji Metodologicznej w PAU na temat rozumienia informacji. składa się z części: I. „Z punktu widzenia matematyki”, II. „Z punktu widzenia biologii”, III. „Z punktu widzenia logiki i filozofii”, IV. „Z punktu widzenia komputerów i człowieka”, V. „Z punktu widzenia wolnego rynku”.

JEDNOŚĆ NAUKI – JEDNOŚĆ ŚWIATA?

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 83-7332-120-9

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 284

Cena: 34,90 zł

Książka zawiera teksty dotyczące najszerzej pojętego rozumienia jedności w nauce (Jedność przyrody, wielość zjawisk, Jedność a racjonalność, Zagadnienie unifikacji teorii matematycznych), jedności w filozofii (Systemy pojęć metafizycznych jako algebry Boole’a, O metodę w filozofii, Niewymierność i nieobliczalność a sztuczna inteligencja), dyskusji o pięknie (Piękno w matematyce, Piękno jako kryterium prawdy, Piękno a technika komputerowa), dyskusji o ekonomii i matematyce (Czy może istnieć matematyczna teoria rynku?, Giełda - Matematyka czy psychologia?)

KRAKOWSKA FILOZOFIA PRZYRODY W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM T. 1

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-733242-9-9

Oprawa: miękka

Format: 165x230 mm

Stron: 182

Cena: 34,90 zł

Specyficzna atmosfera Krakowa sprawia, że filozofowie, teologowie, matematycy, fizycy, biologowie i przedstawiciele innych nauk od wieków często współpracują ze sobą w tym mieście. Książka ta stanowi odpowiedź na pytanie o źródła tego raczej nieczęstego w innych ośrodkach naukowych zjawiska, a odpowiedź na nie podjęli uczestnicy seminarium Katedry Filozofii Przyrody Wydziału Filozoficznego PAT, korzystając z bogactw często nieodkrytych jeszcze skarbców krakowskich archiwów. W pierwszym tomie tradycja ta została przeanalizowana w artykule pt. Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym. Kolejne artykuły w niej zamieszczone poświęcone są „ojcom założycielom”: Tadeuszowi Garbowskiemu i Władysławowi Heinrichowi.

KRAKOWSKA FILOZOFIA PRZYRODY W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM T. 2

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-733243-0-5

Oprawa: miękka

Format: 165x230 mm

Stron: 386

Cena: 34,90 zł

Tom drugi został poświęcony życiu i poglądom filozoficznym Joachima Metallmanna (szczególnie jego dziełu Determinizm nauk przyrodniczych), Zygmunta Zawirskiego (m.in. idei wiecznego powrotu) oraz Bolesława Gaweckiego (i interesującej go problematyce przyczynowości w fizyce).

KRAKOWSKA FILOZOFIA PRZYRODY W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM T. 3

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-733243-1-2

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 260

Cena: 34,90 zł

Tom trzeci koncentruje się – poza wymienionymi w tytule – wokół poglądów takich filozofów, jak Czesław Białobrzeski, Stanisław Zaremba, Henryk Mehlberg, Benedykt Bornstein, Franciszek Zeidler, Bogumił Jasinowski i Zygmunt Spira.

LISTY KOPERNIKAŃSKIE

Galileo Galilei

ISBN: 978-83-733234-7-6

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 131

Cena: 29,90 zł

Listy kopernikańskie należą do klasyki nie tylko włoskiej, ale także światowej literatury, to teksty, których znaczenie wykracza poza okazjonalny kontekst polemiki o charakterze teologicznym oraz poza szersze ramy czasu ich powstania w tym sensie, że zapraszają do refleksji na temat tych idei i wydarzeń należących do historii myśli, które legły u podstaw czasów nam współczesnych.

LOGIKA, TOPOLOGIA, JĘZYK

Robert Piechowicz

ISBN: 978-83-733249-2-3

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 112

Cena: 29,90 zł

Książka poświęcona jest precyzyjnemu zdefiniowaniu pojęć na poziomie leksykalnym. Składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy – zawiera spis niezbędnych definicji i twierdzeń, drugi – formułuje najważniejsze pytania dotyczące problematyki znaczenia oraz przedstawia kilka wybranych lingwistycznych opisów języka naturalnego, trzeci – wykorzystując pojęcia leksemu i hiponimii – proponuje formalną konstrukcję całego zagadnienia, a czwarty omawia jej zalety i wady.

NAUKA A KULTURA MASOWA

praca zbiorowa

ISBN: 83-7332-710-8

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 132

Cena: 29,90 zł

Książka zawiera referaty wygłoszone podczas XII Krakowskiej Konferencji Metodologicznej, Nauka i kultura masowa. Dotyczą one śmiertelnego zagrożenia, jakie dla nauki, której celem jest poszukiwanie i przekazywanie prawdy, stanowi w mediach pełna dominacja formy spektaklu. W pierwszej części znalazły się referaty na temat relacji między nauką a mediami, w drugiej – odnoszące się do problematyki popularyzacji osiągnięć matematyki i fizyki.

NAUKA W POSZUKIWANIU METAFIZYKI

Teresa Obolevitch

ISBN: 83-7332-142-X

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 138

Cena: 29,90 zł

Rozprawa wpisuje się we współczesną historię przyswojenia polskiemu czytelnikowi myśli W. Sołowiowa, najwybitniejszego rosyjskiego filozofa XIX w. Autorka analizuje jego wczesne i dotychczas nietłumaczone prace, dzięki czemu Sołowiow został ukazany nie tylko jako spekulatywny filozof, ale także jako filozof zainteresowany naukami przyrodniczymi.

NAUKI PRZYRODNICZE A TEOLOGIA: KONFLIKT I WSPÓŁISTNIENIE

Michał Heller, Zbigniew Liana, Janusz Mączka, Włodzimierz Skoczny

ISBN: 83-87952-06-0

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 390

Cena: 44,90 zł

Historia bez filozoficznego spojrzenia może się łatwo zamienić w kronikarskie kolekcjonowanie faktów, podobnie, jak filozofia nauki bez historycznej podbudowy łatwo przechodzi w uprawianie fikcji. Autorzy książki postawili sobie wyraźny cel dydaktyczny. Chcieli nauczyć rozumienia ważnych procesów dziejowych zachodzących w kulturze. Podjęli najbardziej kontrowersyjne tematy z dziejów ludzkiej myśli: m.in. rewolucję kopernikańską i „sprawę Galileusza”.

NAUKOWA METAFIZYKA ZYGMUNTA ZAWIRSKIEGO

Maria Piesko

ISBN: 83-7332-207-8

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 134

Cena: 29,90 zł

Autorka omawia odpowiedź, jaką dał polski filozof Zygmunt Zawirski na pytanie o rolę metafizyki w dobie triumfu nauki. Rozważone zostają tutaj następujące kwestie: Czy w ogóle sensowne jest pytanie o naukową metafizykę? Jakie przesłanki usprawiedliwiają jej postawienie? I wreszcie: Czego, wbrew oczekiwaniom niektórych filozofów, na pewno nie można się po takiej metafizyce spodziewać?

PLATONIZM MATEMATYCZNY

Krzysztof Wójtowicz

ISBN: 83-7332-047-4

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 162

Cena: 34,90 zł

W roku 1934 ukazało się obszerne dzieło polskiego filozofa, Joachima Metallmanna pt. Determinizm nauk przyrodniczych. Ten obszerny tom był poświęcony tylko zagadnieniu determinizmu w fizyce. Śmierć autora w roku 1942 położyła kres jego dalszym pracom badawczym. Zdołał on wszakże przygotować obszerną część drugiego tomu poświęconego determinizmowi w biologii. Krytyczne wydanie rękopisu oddajemy do rąk Czytelników. Wydanie to zawiera biogram Joachima Metallmanna oraz wykaz wszystkich jego publikacji.

PRAWA PRZYRODY

praca zbiorowa

ISBN: 978-83-733260-1-9

Oprawa: miękka

Format: 165x245 mm

Stron: 324

Cena: 39,90 zł

Zbiór referatów wygłoszonych podczas XI Krakowskiej Konferencji Metodologicznej, zorganizowanej wspólnie przez Ośrodek Badań Interdysplinarnych, PAU i UJi, będącej reakcją na coraz powszechniejsze praktyki podważające tradycyjne pojmowanie nauki jako racjonalnej refleksji, opierającej się na stawianiu hipotez i ich weryfikacji. Szczególnie inspirujące wydają się głosy Władysława Stróżewskiego i Jana Woleńskiego, ujawniające filozoficzny kontekst uprawiania nauk przyrodniczych.

PROBLEMATYCZNY KONKORDYZM

Teresa Obolevitch

ISBN: 83-7332-306-6

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 360

Cena: 34,90 zł

W książce zostaje podjęty problem relacji wiedzy i wiary. Zagadnienie to zostało rozważone w „nietypowej” perspektywie, jaką wyznacza filozofia rosyjska. Wiele idei Sołowjowa i Franka, dotyczących stosunków między wiedzą i wiarą, ma dla metodologii wartość czysto historyczną. Pomimo to, według autorki, ich koncepcje zasługują na wnikliwą analizę.

SKŁONNOŚCIOWA INTERPRETACJA PRAWDOPODOBIEŃSTWA

Wojciech Załuski

ISBN: 978-83-733251-6-6

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 239

Cena: 39,90 zł

Trudno dziś wyobrazić sobie możliwość uprawiania nauk przyrodniczych bez wykorzystania metod probabilistycznych. Rola metod probabilistycznych jest nie do przecenienia także w różnych gałęziach filozofii, zwłaszcza filozofii nauki, gdzie okazują się one niezbędne do prowadzenia zaawansowanej analizy takich zagadnień, jak np. przyczynowość i konfirmacja teorii naukowych, oraz w filozofii umysłu, gdzie wykorzystuje się je w budowie modeli umysłu czy w analizie procesów uczenia.

SPÓR O PRZYCZYNOWĄ STRUKTURĘ CZASU

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-733243-2-9

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Jednym z najbardziej znanych stanowisk w sporze o naturę czasu jest teoria kauzalna, zgodnie z którą czas sprowadza się do związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy następującymi po sobie zdarzeniami. Niniejsza książka przedstawia historię tej koncepcji. Autor śledzi losy przyczynowej teorii czasu w jej pierwszych, filozoficznych sformułowaniach, a następnie dokonuje jej oceny z punktu widzenia współczesnej nauki. W przeprowadzonych analizach szczególne miejsce zarezerwowano dla poglądów polskiego filozofa, Henryka Mehlberga, który nadał kauzalnej teorii czasu postać systemu aksjomatycznego.

STRUKTURA I EMERGENCJA

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 83-733234-5-2

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 222

Cena: 29,90 zł

Zbiór referatów z IX Krakowskiej Konferencji Metodologicznej, zorganizowanej przez Polską Akademię Umiejętności i Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie, poświęconej emergencji jako cesze ewoluującego wszechświata i redukcjonizmowi jako właściwości podejścia badawczego. Materiały konferencyjne zostały podzielone na pięć działów:, w których znalazła się problematyka związana z pojęciami „struktury i emergencji” i ich aspektami: matematycznym, fizycznym, biologicznym i filozoficznym.

STWÓRCA – WSZECHŚWIAT – CZŁOWIEK T. 1

ISBN: 83-7332-305-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 165x235 mm

Stron: 334

Cena: 49,90 zł

Watykańskie Obserwatorium Astronomiczne i Kalifornijskie Centrum do Badań nad Dialogiem pomiędzy Teologią i Naukami Przyrodniczymi (The Center for Theology and the Natural Sciences – CTNS) w Berkely (California, USA) przez ponad dziesięć lat kierowały programem naukowych konferencji pod wspólnym tytułem „Boże działanie w perspektywie nauki”. Konferencje te zaowocowały publikacją serii monografii, których aspekty naukowe obejmują szeroki zakres kwestii od kosmologii współczesnej, po biologię ewolucyjną i neurobiologię. Niniejsza antologia proponuje przekład wybranych referatów opublikowanych po angielsku we wspomnianej wyżej serii monografii. Jak wskazuje ogólny temat konferencji, specjalny nacisk został położony na kwestię tego, na ile nauki doświadczalne mogą pomóc w zrozumieniu Bożego działania.

STWÓRCA – WSZECHŚWIAT – CZŁOWIEK T. 2

ISBN: 83-7332-309-0

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 165x235 mm

Stron: 396

Cena: 49,90 zł

SYMETRIA W MUZYCE

Anna Brożek

ISBN: 83-7332-210-8

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 148

Cena: 24,90 zł

Autorka postawiła sobie za cel wykazanie, że symetria w muzyce jest nie tylko możliwa, ale obecna i potrzebna. W rozdziale pierwszym autorka definniuje symetrię i przedstawia jej zastosowania w naukach matematyczno-przyrodniczych. Rozdział drugi poświęcony jest obecności symetrii w muzyce na różnych poziomach jej organizacji i w różnych fazach jej powstawania. W ostatnim rozdziale autorka odpowiada na pytanie: jaki związek z zagadnieniem piękna w muzyce ma obecna w niej symetria.

kontakt: tel.: +48 12 430 63 00

[email protected]

www.ccpress.pl