Tytuł oryginału:
STORIA DELLA BAMBINA PERDUTA
Copyright © 2014 by Edizioni e/o
Copyright © 2016 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga
Copyright © 2016 for the Polish translation by Wydawnictwo Sonia Draga
Przekład książki był możliwy dzięki pomocy finansowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Włoskiej; La traduzione del libro è stata possibile grazie al contributo del Ministero degli Affari Esteri della Repubblica Italiana.
Projekt graficzny okładki: Mariusz Banachowicz
Redakcja: Jolanta Olejniczak-Kulan
Korekta: Iwona Wyrwisz, Joanna Rodkiewicz, Marta Chmarzyńska
ISBN: 978-83-7999-569-1
WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z o.o.
Pl. Grunwaldzki 8-10, 40-127 Katowice
tel. 32 782 64 77, fax 32 253 77 28
e-mail:[email protected]
www.soniadraga.pl
www.facebook.com/wydawnictwoSoniaDraga
E-wydanie 2016
Skład wersji elektronicznej:
konwersja.virtualo.pl
Postaci występujące w powieści
Rodzina Cerullo (rodzina szewca):
Fernando Cerullo, szewc, ojciec Lili.
Nunzia Cerullo, matka Lili.
Raffaella Cerullo, zwanaLiną alboLilą. Urodziła się w sierpniu 1944 roku. W chwili zniknięcia ma sześćdziesiąt sześć lat. Nie pozostawia po sobie żadnego śladu. Bardzo młodo wychodzi za Stefana Carracciego, ale podczas wakacji na Ischii zakochuje się w Ninie Sarratorem, dla którego porzuca męża. Po rozpadzie związku z Ninem i narodzinach syna Gennara, zwanego Rinem, Lila odkrywa, że Stefano będzie miał dziecko z Adą Cappuccio. Odchodzi od męża. Z Enzem Scannem przeprowadza się do San Giovanni a Teduccio, ale po kilku latach cała trójka – ona, Enzo i Gennaro – wraca do dzielnicy.
Rino Cerullo, starszy brat Lili. Z żoną Pinuccią Carracci, siostrą Stefana, ma dwójkę dzieci. Pierwszy syn Lili nosi imię Rina.
Inne dzieci.
Rodzina Greco (rodzina woźnego):
Elena Greco, zwanaLenuccią alboLenù. Urodzona w sierpniu 1944 roku, jest autorką tej długiej historii. Po szkole podstawowej Elena z powodzeniem kontynuuje naukę i wieńczy ją obroną pracy magisterskiej w Wyższej Szkole w Pizie, gdzie poznaje Pietra Airotę, swojego przyszłego męża. Po ślubie przenosi się do Florencji, tam na świat przychodzą dwie córki, Adele, zwana Dede, oraz Elsa. Rozczarowana małżeństwem Elena nawiązuje romans z Ninem Sarratorem, którego od dzieciństwa potajemnie kocha, i opuszcza dzieci oraz Pietra.
Peppe, Giannii Elisa, młodsze rodzeństwo Eleny. Elisa, pomimo dezaprobaty Eleny, zamieszkuje pod jednym dachem z Marcellem Solarą.
Ojciec, woźny w magistracie.
Matka, gospodyni domowa.
Rodzina Carraccich (rodzina don Achillego):
Don Achille Carracci, spekulant i lichwiarz. Został zamordowany.
Maria Carracci, żona don Achillego, matka Stefana, Pinuccii i Alfonsa. Córka Stefana i Ady Cappuccio nosi jej imię.
Stefano Carracci, syn zmarłego don Achillego, sklepikarz i pierwszy mąż Lili. Rozczarowany burzliwym małżeństwem z Lilą nawiązuje romans z Adą Cappuccio, z którą rozpoczyna wspólne życie. Z Lilą ma syna Gennara, a z Adą córkę Marię.
Pinuccia, córka don Achillego. Wychodzi za brata Lili, Rina, i ma z nim dwóch synów.
Alfonso, syn don Achillego. Jest zmuszony do poślubienia swojej wieloletniej narzeczonej, Marisy Sarratore.
Rodzina Peluso (rodzina stolarza):
Alfredo Peluso, stolarz i komunista, zmarł w więzieniu.
Giuseppina Peluso, oddana żona Alfreda. Po śmierci męża popełnia samobójstwo.
Pasquale Peluso, starszy syn Alfreda i Giuseppiny, murarz, komunista aktywista.
Carmela Peluso, zwana Carmen. Siostra Pasqualego, była dziewczyna Enza Sanny. Wychodzi za mąż za właściciela stacji benzynowej przy głównej ulicy i ma z nim dwójkę dzieci.
Inne dzieci.
Rodzina Cappuccio (rodzina oszalałej wdowy):
Melina, wdowa, krewna Nunzii Cerullo. Gdy jej romans z Donatem Sarratorem dobiega końca, Melina traci zmysły.
Mąż Meliny, zmarł w niejasnych okolicznościach.
Ada Cappuccio, córka Meliny. Była dziewczyna Pasqualego Pelusa, kochanka Stefana Carracciego, z którym mieszka. Ma z nim córkę Marię.
Antonio Cappuccio, jej brat, mechanik. Były chłopak Eleny.
Inne dzieci.
Rodzina Sarratore (rodzina kolejarza poety):
Donato Sarratore, wielki kobieciarz, były kochanek Meliny Cappuccio. Elena, pogrążona w bólu z powodu romansu Nina i Lili, oddaje się mu na plaży na Ischii.
Lidia Sarratore, żona Donata.
Nino Sarratore, pierworodny Donata i Lidii, miał długi romans z Lilą. Poślubia Eleonorę, z którą ma syna Albertina. Nawiązuje romans z Eleną, mężatką i matką dwóch córek.
Marisa Sarratore, siostra Nina. Żona Alfonsa Carracciego i kochanka Michelego Solary, z którym ma dwójkę dzieci.
Pino, Clelia i Ciro Sarratore, młodsze dzieci Donata i Lidii.
Rodzina Scanno (rodzina handlarza owocami):
Nicola Scanno, handlarz owocami, zmarł na zapalenie płuc.
Assunta Scanno, żona Nicoli, zmarła na raka.
Enzo Scanno, syn Nicoli i Assunty. Przez wiele lat był w związku z Carmen Peluso. Kiedy Lila postanawia odejść od Stefana Carracciego, zabiera ją i Gennara i wywozi do San Giovanni a Teduccio.
Inne dzieci.
Rodzina Solara (rodzina właściciela baru-cukierni „Solara”):
Silvio Solara, właściciel baru-cukierni.
Manuela Solara, żona Silvia, lichwiarka, w bardzo podeszłym wieku. Zostaje zamordowana na progu własnego mieszkania.
Marcello i Michele Solara, synowie Silvia i Manueli. Marcello, który w młodości został odrzucony przez Lilę, po wielu latach samotności zaczyna wspólne życie z Elisą, najmłodszą siostrą Eleny. Michele, mąż Giglioli, córki cukiernika, z którą ma dwóch synów, jest kochankiem Marisy Sarratore i ojcem ich dwójki dzieci.
Rodzina Spagnuolo (rodzina cukiernika):
Pan Spagnuolo, cukiernik w barze-cukierni „Solara”.
Rosa Spagnuolo, żona cukiernika.
Gigliola Spagnuolo, córka cukiernika, żona Michelego Solary i matka jego dwóch synów.
Inne dzieci.
Rodzina Airota:
Guido Airota, profesor literatury greckiej.
Adele, żona profesora.
Mariarosa Airota, starsza córka, wykłada historię sztuki na uniwersytecie w Mediolanie.
Pietro Airota, młodziutki profesor, mąż Eleny i ojciec Dede i Elsy.
Nauczyciele:
Pan Ferraro, nauczyciel i bibliotekarz.
Pani Oliviero, nauczycielka.
Pan Gerace, nauczyciel w gimnazjum.
Pani Galiani, nauczycielka w liceum.
Pozostałe postaci:
Gino, syn aptekarza i pierwszy chłopak Eleny. Przywódca dzielnicowej grupy faszystów, pada ofiarą ataku i zostaje zamordowany przed własną apteką.
Nella Incardo, kuzynka pani Oliviero.
Armando, lekarz, syn profesor Galiani. Żonaty z Izabellą, z którą ma syna o imieniu Marco.
Nadia, studentka, córka profesor Galiani, była dziewczyna Nina. Należy do walczącego ugrupowania politycznego. Wiąże się z Pasqualem Pelusem.
Bruno Soccavo, przyjaciel Nina Sarratorego i dziedzic rodzinnego zakładu wędliniarskiego. Zostaje zamordowany we własnej fabryce.
Franco Mari, chłopak Eleny podczas pierwszych lat na uniwersytecie, później działacz polityczny. W zasadzce zastawionej przez faszystów traci oko.
Silvia, studentka i aktywistka. Owocem jej krótkiego związku z Ninem Sarratorem jest syn Mirko.
Wiek dojrzały. Historia zaginionej dziewczynki
1.
Począwszy od 1976 roku aż do 1979, kiedy przeprowadziłam się z powrotem do Neapolu, unikałam stałych kontaktów z Lilą. Nie było łatwo. Ona próbowała siłą wedrzeć się do mojego życia: początkowo ją ignorowałam, potem tolerowałam, aż w końcu uległam. Ale choć zachowywała się tak, jakby pragnęła jedynie być przy mnie blisko w tak trudnej chwili, nie potrafiłam zapomnieć o pogardzie, z jaką mnie potraktowała.
Dzisiaj myślę, że gdyby chodziło tylko o wyzwisko – kiedy powiedziałam jej o Ninie, wrzasnęła przez telefon: jesteś kretynką, a nigdy dotąd nie zwracała się do mnie w taki sposób – złość prędko by minęła. W rzeczywistości bardziej od wyzwiska zraniła mnie wzmianka o Dede i Elsie. Pomyśl o tym, jak skrzywdzisz córki, ostrzegała mnie. W pierwszej chwili nie zwróciłam na to uwagi, z czasem jednak te słowa nabrały większego znaczenia i często wracałam do nich myślami. Lila nie przejawiała nawet minimalnego zainteresowania Dede i Elsą, z pewnością nawet nie pamiętała ich imion. Za każdym razem kiedy przez telefon opowiadałam jej o takiej czy innej inteligentnej odpowiedzi córek, ucinała krótko i zmieniała temat. A gdy po raz pierwszy spotkała je w mieszkaniu Marcella Solary, spojrzała tylko z roztargnieniem i rzuciła jakiś ogólnik, w ogóle nie zwróciwszy uwagi na to, jak ładnie są ubrane i uczesane, jakie są zdolne pomimo młodego wieku, jak pięknie potrafią się wysławiać. A przecież to ja je urodziłam, ja je wychowałam, były częścią mnie, jej odwiecznej przyjaciółki: powinna była mile połechtać moją matczyną dumę – jeśli nie z życzliwości, to przynajmniej z grzeczności. Ona jednak nawet serdecznie nie zażartowała, zachowała całkowitą obojętność. Dopiero teraz przypomniała sobie o dziewczynkach – z pewnością przez zazdrość, bo ja wzięłam sobie Nina – i postanowiła pokazać mi, jaka ze mnie zła matka, że w pogoni za własnym szczęściem gotowa jestem zadać im ból. Na samą myśl ogarniała mnie wściekłość. Bo czy Lila przejmowała się Gennarem, kiedy zostawiła Stefana? Kiedy podrzucała syna sąsiadce i sama szła do fabryki? Kiedy wysłała go do mnie? Owszem, mam swoje na sumieniu, ale bez wątpienia jestem lepszą matką niż ona.
2.
W tamtych latach bez ustanku borykałam się z takimi myślami. Jakby Lila, która przecież o Dede i Elsie wypowiedziała tylko to jedno przewrotne zdanie, wzięła na siebie rolę obrońcy moich córek, a ja z tego powodu za każdym razem, kiedy je zaniedbuję i skupiam się na sobie, muszę udowadniać, że nie ma racji. Ale tak naprawdę chodziło tylko o wytwór mojego złego nastroju, bo ja przecież nie wiedziałam, co ona sądzi o moich matczynych poczynaniach. Tylko ona może to zdradzić, jeśli naprawdę zdoła wedrzeć się do tego długiego splotu słów i zmienić ich ciąg, wprowadzić brakujące ogniwa i ukradkiem wyrzucić inne, żeby tekst powiedział o mnie więcej niż ja sama. Liczę na tę ingerencję, czekam na nią od chwili, kiedy zaczęłam spisywać naszą historię. Ale żeby sprawdzić, czy do niej doszło, muszę dotrzeć do końca, w przeciwnym razie utknę po drodze. Piszę już zbyt długo i jestem zmęczona, coraz trudniej jest mi utrzymać wątek opowieści, który wije się w chaosie lat, małych i wielkich epizodów, nastrojów. Dlatego albo pomijam fakty z własnego życia i skupiam się na Lili i jej perypetiach, albo co gorsza, daję się wciągnąć w wir moich przygód tylko dlatego, że łatwiej przelać je na papier. Muszę dokonać jakiegoś wyboru. Nie mogę jednak zdecydować się na pierwszą drogę, bo sama natura naszej przyjaźni zakłada możliwość dotarcia do Lili tylko wtedy, jeśli będę miała na uwadze siebie samą: gdy odsunę się na bok, stracę ją z pola widzenia. Druga też nie wchodzi w grę. Ona z pewnością tylko czeka, aż zacznę coraz obszerniej opowiadać o własnych doświadczeniach. Powiedziałaby mi wtedy: zdradź nam, jak potoczyło się twoje życie, kogo obchodzi moje, przyznaj, że nawet ty masz je gdzieś. I zakończyłaby: ja to same bazgroły, nie nadaję się na książkę, zostaw mnie w spokoju, nie opowiada się przecież o tym, co skreślone.
Co robić? Czy mam jej po raz kolejny przyznać rację? Zgodzić się z tym, że dorosłość polega na usuwaniu się w cień, na umiejętności ukrywania się tak, żeby w końcu całkiem zniknąć? Zaakceptować fakt, że im jestem starsza, tym mniej wiem o Lili?
Dzisiaj rano wzięłam w karby zmęczenie i właśnie siadam do biurka. Teraz, kiedy zbliżam się do najbardziej bolesnego wydarzenia w naszej historii, chcę zaprowadzić na papierze równowagę między mną a nią, choć w życiu nie udało mi się jej odnaleźć nawet w sobie.
3.
Z Montpellier pamiętam wszystko z wyjątkiem samego miasta, jakby mnie tam w ogóle nie było. Dzisiaj, oprócz hotelu i monumentalnej auli, w której odbywał się kongres, widzę oczami wyobraźni tylko wietrzną jesień i błękitne niebo oparte na białych chmurach. A przecież ta nazwa – Montpellier – z wielu powodów jest w mojej pamięci synonimem ucieczki. Raz już byłam poza granicami Włoch, w Paryżu, razem z Frankiem, i poznałam, jak to jest ekscytować się własną śmiałością. Ale wtedy wydawało mi się, że mój świat na zawsze ograniczać się będzie do dzielnicy, do Neapolu, a cała reszta to tylko krótka wyprawa, podczas której mogę sobie wyobrażać, że jestem kimś, kim tak naprawdę nigdy się nie stanę. Natomiast w Montpellier, o wiele przecież mniej podniecającym od Paryża, miałam wrażenie, że oto zrywają się wszelkie bariery, a ja mogę wszystko. Sam fakt, że znalazłam się w tym miejscu, był w moich oczach dowodem, że dzielnica, Neapol, Piza, Florencja, Mediolan, całe Włochy to tylko drobne odpryski świata i że lepiej się nimi nie zadowalać. W Montpellier zrozumiałam, jak bardzo ograniczone jest moje spojrzenie, mój język, którym się wyrażam i w którym piszę. W Montpellier dotarło do mnie, jak płytkie może być życie trzydziestodwuletniej żony i matki. W tamtych pełnych miłości dniach po raz pierwszy poczułam się wolna od pęt, które latami na siebie wkładałam: pęt wynikających z pochodzenia, pęt z powodzeniem nabytych podczas lat nauki, pęt związanych z podjętymi decyzjami, a przede wszystkich z małżeństwem. Tam zrozumiałam również powód, dla którego w przeszłości odczułam przyjemność na widok mojej pierwszej książki przetłumaczonej na inne języki, i zarazem przykrość na myśl, iż tak niewielu czytelników znalazła poza krajem. To cudowne móc przekraczać granice, zanurzyć się w inną kulturę, odkryć prowizoryczność tego, co do tej pory uważałam za definitywne. Fakt, że Lila nigdy nie wyjechała z Neapolu, że przeraziło ją nawet San Giovanni a Teduccio – co w przeszłości uznałam za dość dyskusyjny wybór, a co ona jak zwykle potrafiła odwrócić na swoją korzyść – teraz był dla mnie zwykłym przejawem umysłowego ograniczenia. W duchu odpłaciłam jej pięknym za nadobne. Mówisz, że to ty pomyliłaś się co do mnie? O nie, koleżanko, to ja się pomyliłam co do ciebie: przez całe życie będziesz tylko patrzeć na ciężarówki przejeżdżające po głównej ulicy.
Dni mijały jak szalone. Organizatorzy kongresu już dawno zarezerwowali dla Nina pokój jednoosobowy, a ponieważ zbyt późno zdecydowałam się na wyjazd, nie dało się go zamienić na pokój małżeński. Dostaliśmy więc dwie jedynki. Dlatego co wieczór brałam prysznic u siebie, przygotowywałam się na noc, a potem z silnym biciem serca szłam do niego. Spaliśmy razem, mocno przytuleni, jakbyśmy się bali, że jakieś wrogie moce rozdzielą nas we śnie. Rano zamawialiśmy śniadanie do łóżka i rozkoszowaliśmy się tym luksusem, który dotychczas oglądaliśmy jedynie w kinie: śmialiśmy się, byliśmy szczęśliwi. W ciągu dnia szłam z Ninem do auli kongresowej i chociaż prelegenci czytali z kartek znudzonym tonem, fakt, że z nim jestem, przepełniał mnie radością, siedziałam obok i starałam się nie przeszkadzać. Nino słuchał wystąpień z wielką uwagą, notował i od czasu do czasu szeptał mi na ucho ironiczne komentarze przeplatane miłosnymi słówkami. Podczas obiadu i kolacji otaczał nas tłum akademików z całego świata: obce nazwiska, obce języki. Rzecz jasna najwybitniejsi uczestnicy siedzieli przy jednym stole, a my i cała reszta młodych naukowców przy drugim. Wrażenie zrobiła na mnie energiczność Nina, i to zarówno podczas obrad, jak i w restauracji. Nie było w nim nic z dawnego studenta ani nawet z młodzieńca, który dziesięć lat temu wystąpił w mojej obronie w księgarni w Mediolanie. Zrezygnował z polemicznego tonu, z taktem wykraczał poza akademickie podziały, był ujmujący i poważny, gdy nawiązywał nowe kontakty. Prowadził błyskotliwe rozmowy, mówił biegle po angielsku i całkiem nieźle po francusku, i demonstrował dawne zamiłowanie do cyfr i konkretów. Podobał się, a fakt ten przepełniał mnie dumą. W kilka godzin zdołał zaskarbić sobie powszechną sympatię i nie mógł opędzić się od rozmówców.
Tylko przy jednej okazji zmienił się nie do poznania, a było to w wieczór przed jego wystąpieniem na kongresie. Stał się niemiły i nieuprzejmy, pokonał go strach. Wyraził się nieprzychylnie o swoim tekście, kilkakrotnie powtórzył, że jemu pisanie nie przychodzi z taką łatwością jak mnie, zdenerwował się i stwierdził, że nie miał na to wystarczająco dużo czasu. Poczułam się winna – czyżby to nasza skomplikowana historia odciągnęła go od pracy? – usiłowałam go jakoś uspokoić, przytuliłam go, pocałowałam i zachęciłam, żeby przeczytał mi to, co napisał. Zaczął czytać. Rozczuliła mnie jego mina przerażonego ucznia. Wystąpienie nie było bardziej nudne od tych, których już wysłuchałam w auli, nie szczędziłam mu pochwał i w końcu się uspokoił. Następnego ranka przemawiał z udawanym zapałem i zebrał liczne oklaski. Wieczorem pewien Amerykanin, jeden z wybitnych akademików, zaprosił go do swojego stolika. Zostałam sama, ale nie było mi przykro. Kiedy towarzyszył mi Nino, z nikim nie rozmawiałam, teraz, podczas jego nieobecności, musiałam sobie radzić moim kulejącym francuskim. Zaznajomiłam się z pewną parą z Paryża. Przypadli mi do gustu, bo szybko odkryłam, że ich sytuacja niewiele różni się od naszej. Oboje uważali rodzinę za tłamszącą instytucję, oboje mieli za sobą bolesne rozstania z małżonkiem i dziećmi, oboje wyglądali na szczęśliwych. On, Augustin, był mężczyzną pięćdziesięcioletnim, o czerwonej twarzy, żywych niebieskich oczach i gęstych jasnych wąsach. Ona, Colombe, urzekająco elegancka, niewiele ponad trzydziestkę – jak ja – miała krótkie czarne włosy, drobną twarz i ostro zarysowane oczy i usta. Rozmawiałam głównie z nią. Była matką siedmioletniego chłopca.
– Za kilka miesięcy – powiedziałam – moja starsza córka też skończy siedem lat, ale chodzi już do drugiej klasy, jest bardzo zdolna.
– Mój jest bardzo bystry i posiada dużą wyobraźnię.
– Jak przeżył separację?
– Dobrze.
– W ogóle nie cierpiał?
– Dzieci nie są tak sztywne jak dorośli, są elastyczne.
Jeszcze przez chwilę mówiła o elastyczności, która cechuje dzieciństwo, ta myśl chyba dodawała jej otuchy. Powiedziała: w naszym środowisku rodzice dosyć często się rozstają, dzieci wiedzą, że to się zdarza. Kiedy jednak ja stwierdziłam, że oprócz jednej przyjaciółki nie znam innych kobiet, które rozstałyby się z mężem, nagle zmieniła ton i zaczęła skarżyć się na syna: jest zdolny, ale powolny, wykrzyknęła, w szkole mówią, że to bałaganiarz. Nagłe zniknięcie wszelkiej czułości z jej głosu wstrząsnęło mną, teraz mówiła wręcz z niechęcią, jakby syn robił jej na złość, i to wzbudziło mój niepokój. Jej towarzysz musiał dostrzec moją minę, bo się wtrącił, pochwalił swoich dwóch synów, czternastoletniego i osiemnastoletniego, i zażartował z ich powodzenia u kobiet, zarówno młodych, jak i dojrzałych. Kiedy Nino wrócił do stolika, obaj mężczyźni – przede wszystkim zaś Augustin – przeszli do krytykowania większości przemawiających. Colombe od razu przyłączyła się do nich z udawaną wesołością. Obmowa szybko zrodziła pozory zażyłości, Augustinowi usta się nie zamykały cały wieczór. On pił, a jego partnerka się śmiała, jak tylko Nino zabierał głos. Na koniec zaprosili nas, żebyśmy jechali z nimi samochodem do Paryża.
Rozmowa o dzieciach oraz zaproszenie, którego ani nie przyjęliśmy, ani nie odrzuciliśmy, sprowadziły mnie na ziemię. W minionych dniach nieustannie myślałam o Dede i o Elsie, o Pietrze zresztą też, ale tak, jakby byli zawieszeni w jakimś równoległym wszechświecie, nieruchomo siedzieli wokół stołu kuchennego w naszym mieszkaniu we Florencji albo przed telewizorem, albo leżeli we własnych łóżkach. Nagle nasze oba światy się połączyły. Zdałam sobie sprawę, że pobyt w Montpellier zaraz dobiegnie końca, że ja i Nino będziemy musieli wrócić do naszych domów, ja do Florencji, a on do Neapolu, i stawić czoła kryzysom w naszych związkach. Ciała córek gwałtownie się połączyły z moim, mocno mną wstrząsnęło. Od pięciu dni nie miałam o nich żadnych wieści, poczułam silne nudności, a tęsknota stała się wręcz nie do zniesienia. Ogarnął mnie strach, nie przed przyszłością w ogóle, która wydawała się nieuchronnie złączona z Ninem, ale przed najbliższymi godzinami, przed jutrem, pojutrzem. Nie potrafiłam się opanować i chociaż była prawie północ – co z tego, pomyślałam, Pietro nie śpi o tej porze – zadzwoniłam.
Nie było to łatwe, ale w końcu uzyskałam połączenie. Halo, powiedziałam. Halo, powtórzyłam. Wiedziałam, że po drugiej stronie słuchawki jest Pietro, zwróciłam się do niego po imieniu: Pietro, to ja, Elena, co z dziewczynkami. Rozmowa została przerwana. Odczekałam kilka minut, potem poprosiłam telefonistkę, aby znowu zadzwoniła. Byłam gotowa próbować całą noc, ale tym razem Pietro mi odpowiedział.
– Czego chcesz?
– Powiedz, co z dziewczynkami.
– Śpią.
– To wiem, ale jak się czują.
– Co cię to obchodzi?
– To moje córki.
– Porzuciłaś je, nie chcą już być twoimi córkami.
– Tak ci powiedziały?
– Powiedziały mojej matce.
– Sprowadziłeś Adele?
– Tak.
– Powiedz jej, że wracam za kilka dni.
– Nie, nie wracaj. Ani ja, ani dziewczynki, ani moja matka nie chcemy cię więcej widzieć.
4.
Długo płakałam, potem się uspokoiłam i poszłam do Nina. Chciałam mu powiedzieć o telefonie, chciałam, żeby mnie pocieszył. Ale kiedy podnosiłam rękę, żeby zapukać do drzwi, usłyszałam, że z kimś rozmawia. Zawahałam się. Mówił coś przez telefon, nie słyszałam co i w jakim języku, od razu jednak pomyślałam, że kontaktuje się z żoną. Czyżby robił to co wieczór? Czy kiedy ja szłam do swojego pokoju, aby przygotować się na noc, on dzwonił do Eleonory? Czy próbują rozstać się po przyjacielsku? A może chcą się pogodzić i gdy kongres w Montpellier dobiegnie końca, on do niej wróci?
W końcu zapukałam. Nino przerwał, zapadła cisza, potem znowu rozległ się jego głos, teraz jednak bardzo cicho. Zdenerwowałam się, powtórnie zapukałam i dalej nic. Otworzył mi dopiero za trzecim razem. Naskoczyłam na niego, zarzuciłam mu, że ukrywa nasz związek przed swoją żoną, wykrzyczałam, że właśnie dzwoniłam do Pietra, że mój mąż nie życzy sobie, abym widziała się z córkami, że ja wywróciłam do góry nogami całe swoje życie, a on sobie grucha przez telefon z Eleonorą. To była ciężka noc pełna kłótni, nie mogliśmy dojść do porozumienia. Nino na wszystkie sposoby usiłował mnie uspokoić: śmiał się nerwowo, pomstował na Pietra za to, jak mnie potraktował, całował mnie, chociaż ja go odpychałam, mówił, że oszalałam. Ale pomimo nacisków ani razu nie przyznał, że rozmawiał z żoną, co więcej, przysięgał na swojego syna, że nie słyszał się z nią od wyjazdu z Neapolu.
– W takim razie do kogo dzwoniłeś?
– Do kolegi, tutaj, w hotelu.
– O północy?
– O północy.
– Kłamca.
– To prawda.
Długo mu się opierałam, nie miałam ochoty na seks, nie mogłam, bałam się, że już mnie nie kocha. W końcu uległam, żeby nie myśleć, że to już koniec.
Następnego ranka, po pięciu dniach wspólnego życia, po raz pierwszy obudziłam się w złym nastroju. Musieliśmy wyjechać, kongres się zakończył. Nie chciałam, żeby Montpellier było tylko przelotnym epizodem, bałam się powrotu do domu, bałam się powrotu Nina do Neapolu, bałam się, że na zawsze stracę córki. Kiedy Augustin i Colombe znowu zaproponowali wspólną podróż do Paryża i gościnę, zwróciłam się do Nina w nadziei, że on też pragnie przedłużyć pobyt, oddalić chwilę wyjazdu. On jednak z przykrością pokręcił głową i powiedział: to niemożliwe, musimy wracać do Włoch. I zaczął się rozwodzić o biletach na samolot, na pociąg, o pieniądzach. Poczułam rozczarowanie i żal, opadł wszelki entuzjazm. Słusznie podejrzewałam, że kłamie, że nie zerwał z żoną. Naprawdę słyszał się z nią co wieczór, obiecał, że wróci do domu, jak tylko kongres się skończy, nie może zostać nawet dwa dni dłużej. A ja?
Przypomniałam sobie o wydawnictwie w Nanterre i o moim uczonym opowiadaniu o męskim pomyśle na kobietę. Do tej pory z nikim nie rozmawiałam o sobie, nawet z Ninem. Byłam wiecznie uśmiechniętą i milczącą kobietą, która sypia z błyskotliwym profesorem z Neapolu, nie odstępuje go na krok, zaspokaja jego potrzeby, wysłuchuje myśli. Teraz jednak rzuciłam z udawaną wesołością: to Nino musi wracać, ja mam coś do załatwienia w Nanterre, wychodzi, a może już wyszła moja książka, ni to esej, ni opowieść, zabiorę się z wami i zajrzę do wydawnictwa. Augustin i Colombe popatrzyli na mnie tak, jakbym dopiero w tym momencie zaistniała, i od razu zaczęli mnie wypytywać o to, czym się zajmuję. Odpowiedziałam im pokrótce. Wyszło na jaw, że Colombe dobrze zna właścicielkę małego, ale jak się właśnie okazało prestiżowego wydawnictwa. Rozgadałam się więc z wielkim ożywieniem, konfabulując odrobinę na temat mojej literackiej kariery. Nie popisywałam się przed dwójką Francuzów, lecz przed Ninem. Chciałam mu w ten sposób przypomnieć, że ja też mam swoje osiągnięcia, że skoro potrafiłam opuścić córki i Pietra, mogę się obyć również bez niego, i to nie za tydzień, nie za dziesięć dni, ale tu i teraz.
On słuchał, potem zwrócił się z powagą do Colombe i Augustina: dobrze, jeśli to żaden kłopot, skorzystamy z zaproszenia. Kiedy jednak zostaliśmy sami, zrobił mi nerwowe i jednocześnie namiętne w treści kazanie, którego ogólny sens był taki, że powinnam mu zaufać, że chociaż znaleźliśmy się w bardzo trudnej sytuacji, na pewno jakoś z niej wybrniemy, że nie wolno nam uciekać z Montpellier do Paryża, a potem kto wie gdzie jeszcze, że musimy stawić czoła naszym małżonkom i zacząć wspólne życie. Nagle poczułam, że mówi nie tylko rozsądnie, ale i szczerze. Zmieszałam się, przytuliłam go, szepnęłam: dobrze. Mimo to wyruszyliśmy do Paryża, potrzebowałam tych kilku dodatkowych dni.
5.
Podróż była długa, wiał silny wiatr, miejscami padało. Krajobraz wyglądał jak blada, pordzewiała gdzieniegdzie skorupa, czasami jednak niebo się otwierało, a wtedy wszystko jaśniało, zwłaszcza deszcz. Przez cały czas tuliłam się do Nina, czasami zapadałam w drzemkę na jego ramieniu. Znowu odczuwałam przyjemność przekraczania własnych barier. Podobał mi się obcy język, który rozbrzmiewał w ciasnej przestrzeni samochodu, podobało mi się, że jadę ku mojej książce, którą napisałam po włosku, a która dzięki Mariarosie po raz pierwszy ujrzy światło dzienne w innym języku. To było nadzwyczajne, ileż zaskakujących rzeczy mi się przytrafiło. Ten mały tomik był jak kamień rzucony w nieprzewidzianym kierunku i z prędkością nieporównanie większą od wszystkich kamieni, jakie w dzieciństwie rzucałyśmy z Lilą w bandy chłopaków.
Ale nie cała podróż była przyjemna, chwilami ogarniał mnie smutek. Miałam nieodparte wrażenie, że Nino inaczej rozmawia z Colombe, a inaczej z Augustinem. Na dodatek bezustannie opuszkami palców dotykał jej ramienia. Znowu zaczął mnie ogarniać zły nastrój, krzywym okiem patrzyłam, jak ta dwójka coraz lepiej się dogaduje. Kiedy dojechaliśmy do Paryża, byli w świetnej komitywie, rozmawiali już tylko ze sobą, a ona co chwilę się śmiała, odruchowo poprawiając włosy.
Augustin mieszkał w pięknym apartamencie nad Canal Saint-Martin, Colombe przeniosła się do niego dopiero niedawno. Pokazali nam nasz pokój, ale nie zostawili nas w spokoju i nie pozwolili iść spać. Jakby się bali, że zostaną we dwójkę, dlatego nie przestawali mówić. Byłam zmęczona i poirytowana, jeszcze rano chciałam jechać do Paryża, teraz zaś pobyt w tym domu, u całkiem obcych ludzi, z Ninem, który w ogóle nie zwraca na mnie uwagi, daleko od córek, wydawał mi się jakimś absurdem. Gdy w końcu zamknęliśmy za sobą drzwi, zapytałam:
– Czy Colombe ci się podoba?
– Jest sympatyczna.
– Zapytałam, czy ci się podoba.
– Chcesz się kłócić?
– Nie.
– To pomyśl, jak może mi się podobać, skoro kocham ciebie?
Ogarniał mnie strach, kiedy przyjmował choćby odrobinę ostrzejszy ton, bałam się, że odkryję, iż między nami coś nie gra. Pomyślałam w duchu: jest po prostu uprzejmy wobec tego, kto był uprzejmy dla nas, i zasnęłam. Ale nie spałam dobrze. W pewnym momencie miałam wrażenie, jakbym była w łóżku sama: usiłowałam otworzyć oczy, ale sen wciągnął mnie w swoją otchłań. Przebudziłam się jakiś czas później. Teraz Nino stał w ciemnościach, a przynajmniej tak mi się wydawało. Śpij, powiedział. Zasnęłam.
Następnego dnia nasi gospodarze zawieźli nas do Nanterre. Nino przez całą drogę przekomarzał się z Colombe i rzucał dwuznaczne żarciki. Starałam się nie zwracać na to uwagi. Bo jak planować życie u boku kogoś, kogo miałabym cały czas pilnować? Kiedy dotarliśmy do celu, Nino był serdeczny i ujmujący również wobec właścicielki wydawnictwa, koleżanki Mariarosy, a także jej wspólniczki – jedna pod czterdziestkę, druga pod sześćdziesiątkę, przy czym obie pozbawione wdzięków towarzyszki Augustina. Odetchnęłam z ulgą. Nie ma w tym nic złego, pomyślałam, on już taki jest wobec wszystkich kobiet. I znowu wrócił mi dobry nastrój.
Obie panie przywitały mnie z wielką radością i wypytały o Mariarosę. Dowiedziałam się, że mój tomik niedawno trafił do księgarni i już pojawiły się pierwsze recenzje. Starsza z pań pokazała mi je, sama była zaskoczona tym, jak dobrze o mnie napisano, co podkreśliła, zwracając się do Colombe, Augustina i Nina. Przejrzałam pobieżnie artykuły. Autorkami były kobiety – ja o nich nigdy nie słyszałam, ale obie panie i Colombe tak – i naprawdę nie szczędziły książce pochwał. Powinnam była tryskać szczęściem, bo poprzedniego dnia sama sobie musiałam kadzić, a dzisiaj inni robili to za mnie. Odkryłam jednak, że nie ma we mnie egzaltacji. Czułam się tak, jakby przez sam fakt, że ja kocham Nina, a Nino mnie, wszystko, co dobrego już mnie spotkało i co jeszcze mi się przydarzy, było niczym więcej, jak tylko przyjemnym efektem ubocznym. Okazywałam stonowane zadowolenie i odpowiadałam twierdząco na wysuwane propozycje promocji. Musi pani szybko wrócić, zawołała starsza z pań, a przynajmniej my na to liczymy. Młodsza dodała: Mariarosa poinformowała nas o kryzysie w pani małżeństwie, mamy nadzieję, że wyjdzie pani z tego bez większego bólu.
W ten sposób odkryłam, że wieść o moim i Pietra rozstaniu nie tylko dotarła do Adele, ale nawet do Mediolanu i do Francji. Tak lepiej, pomyślałam, łatwiej będzie doprowadzić do separacji. I powiedziałam sobie: wezmę to, co mi się należy, nie muszę żyć w strachu, że stracę Nina, nie muszę martwić się o Dede i Elsę. Mam szczęście, on mnie będzie zawsze kochał, moje córki są moje, a reszta jakoś się ułoży.
6.
Wróciliśmy do Rzymu. Przy pożegnaniu złożyliśmy sobie tysiące przysiąg, nic, tylko przysięgaliśmy. Potem Nino ruszył do Neapolu, a ja do Florencji.
Do domu weszłam niemalże na palcach, byłam przekonana, że czeka mnie jedno z najtrudniejszych przejść w życiu. Ale się myliłam. Dziewczynki przywitały mnie z niepokojem i radością, i nie odstępowały ani na krok – i to nie tylko Elsa, ale nawet Dede – jakby się bały, że jeśli stracą mnie z oczu, ja znowu zniknę. Adele była uprzejma i nawet słówkiem nie wspomniała o powodach, dla których znalazła się w naszym domu. A potwornie blady Pietro ograniczył się do wręczenia mi kartki ze spisem telefonów do mnie (aż cztery razy pojawiło się imię Lili), mruknął, że musi wyjechać w sprawach zawodowych, i dwie godziny potem już go nie było: nie pożegnał się ani z matką, ani z dziewczynkami.
Dopiero po kilku dniach Adele oznajmiła mi, co o tym wszystkim myśli: chciała, żebym się opamiętała i wróciła do męża. Ale trzeba było kilku tygodni, żeby do niej dotarło, iż nie zamierzam robić ani jednego, ani drugiego. W tym czasie ani razu nie podniosła głosu, ani razu nie straciła panowania nad sobą, nawet nie szydziła z moich częstych i długich rozmów telefonicznych z Ninem. Okazywała za to zainteresowanie telefonami dwóch pań z Nanterre, które mnie informowały o sprzedaży książki i o kalendarzu spotkań rozsianych po całej Francji. Nie zaskoczyły jej pozytywne recenzje we francuskich gazetach, była pewna, że tekst wkrótce spotka takie samo zainteresowanie we Włoszech, zapewniła, że od naszych rodzimych gazet potrafi uzyskać o wiele więcej. A przede wszystkim bezustannie wychwalała moją inteligencję, kulturę i w ogóle nie broniła syna, który zresztą ani razu się nie pojawił.
Nie uwierzyłam w służbowe spotkania Pietra poza Florencją. Szybko doszłam do wniosku – co wzbudziło we mnie złość i pewną pogardę dla niego – że zadanie rozwiązania naszego kryzysu zrzucił na barki matki, a sam zaszył się w jakiejś dziurze, żeby pracować nad odwieczną książką. Raz nie wytrzymałam i powiedziałam do Adele:
– Naprawdę niełatwo było żyć z twoim synem.
– Z żadnym mężczyzną nie jest łatwo.
– Uwierz mi, że z nim było szczególnie trudno.
– Uważasz, że z Ninem będzie ci lepiej?
– Tak.
– Zasięgnęłam języka i plotki, jakie o nim krążą w Mediolanie, nie brzmią zachęcająco.
– Nie potrzebuję plotek z Mediolanu. Kocham go od dwóch dziesięcioleci i możesz mi oszczędzić tego, co ludzie o nim gadają. Ja wiem o nim więcej niż ktokolwiek inny.
– Z jaką rozkoszą w głosie mówisz, że go kochasz.
– A nie powinnam?
– Masz rację, czemu nie? Myliłam się, nie ma sensu otwierać oczu zakochanej kobiecie.
Od tej chwili nie rozmawiałyśmy więcej o Ninie. I nawet nie mrugnęła, kiedy powierzyłam jej opiekę nad dziewczynkami, żeby jechać do Neapolu. Nie mrugnęła też wtedy, kiedy jej powiedziałam, że z Neapolu muszę jechać do Francji i że zostanę tam z tydzień. Zapytała tylko z lekką ironią w głosie:
– Wrócisz na Boże Narodzenie? Będziesz z dziewczynkami?
To pytanie mnie ubodło, odparłam więc:
– Oczywiście.
Spakowałam do walizki głównie bieliznę i elegancką odzież. Dede i Elsa, które w ogóle nie pytały o ojca, choć nie widziały go od dawna, bardzo źle zareagowały na wieść, że znowu wyjeżdżam. Dede wykrzyczała mi z pewnością nie swoje słowa: dobrze, jedź sobie, jesteś brzydka i antypatyczna. Spojrzałam na Adele z nadzieją, że postara się je jakoś zabawić i odwróci ich uwagę, ona jednak nic nie zrobiła. Kiedy dziewczynki zobaczyły, że idę do drzwi, rozpłakały się. Pierwsza zaczęła piszczeć Elsa: chcę jechać z tobą. Dede początkowo wytrzymała, usiłowała okazać obojętność, a może nawet pogardę, w końcu jednak zaczęła rozpaczać bardziej niż siostra. Musiałam wyrwać się z ich rąk, bo uczepiły się sukienki, chciały, żebym odstawiła walizkę. Ich płacz odprowadził mnie aż na ulicę.
Podróż do Neapolu bardzo mi się dłużyła. Na przedmieściach wyjrzałam przez okno. Im bardziej pociąg zwalniał i zanurzał się w miejską gęstwinę, tym większy ogarniał mnie niepokój i zniechęcenie. Z przykrością patrzyłam na peryferia, na szare budowle za torami, na słupy wysokiego napięcia, na światła semaforów, na kamienne parapety. Kiedy pociąg wjechał na stację, poczułam, że ten Neapol, z którym byłam związana, Neapol, do którego ciągle powracam, ogranicza się już tylko do Nina. On był w znacznie większych tarapatach. Eleonora wyrzuciła go z domu, jego życie stało się bardzo prowizoryczne. Od kilku tygodni mieszkał kątem u kolegi z uniwersytetu, parę kroków od Duomo. Dokąd mnie zabierze? Co będziemy robić? A przede wszystkim: co postanowimy, skoro nie mamy nawet żadnego pomysłu na to, jak konkretnie rozwiązać naszą sytuację? Wiedziałam tylko jedno, że spala mnie pragnienie, by go zobaczyć, że nie mogę się już doczekać. Z pociągu wysiadłam cała w strachu, że coś mu przeszkodziło i nie wyszedł po mnie na peron. On jednak był: jego głowa wynurzała się z kłębowiska pasażerów.
Poczułam przypływ nadziei. Uspokoił mnie też fakt, że Nino wynajął pokój w małym hoteliku na Mergellinie, czym udowodnił, że nie zamierza trzymać mnie w ukryciu w domu kolegi. Ogarnął nas szał miłości, czas płynął szybko. Wieczorem, przytuleni, spacerowaliśmy po bulwarach: on obejmował mnie za ramiona i co chwilę pochylał się, żeby mnie pocałować. Na wszystkie sposoby usiłowałam go namówić, żeby pojechał ze mną do Francji. Propozycja go kusiła, ale nie dał się przekonać, wykręcił się pracą na uniwersytecie. Ani słowem nie wspomniał o Eleonorze czy Albertinie, jakby to mogło popsuć nam radość z bycia razem. Ja natomiast opowiedziałam mu o rozpaczy dziewczynek i stwierdziłam, że musimy jak najszybciej znaleźć jakieś rozwiązanie. Widziałam, że jest nerwowy, cały spięty, obawiałam się, że w każdej chwili może mi powiedzieć: nie dam rady, wracam do domu. W końcu się okazało, że to z całkiem innego powodu. Kiedy poszliśmy na kolację, wyjawił, o co chodzi. Spoważniał i powiedział, że ma mi nieprzyjemną rzecz do zakomunikowania.
– Posłuchajmy – mruknęłam.
– Dzisiaj rano zadzwoniła do mnie Lina.
– Aha.
– Chce się z nami spotkać.
7.
To był koniec miłego wieczoru. Nino powiedział, że Lila dowiedziała się od mojej teściowej, iż jestem w Neapolu. Był skrępowany, uważnie dobierał słowa, podkreślał informacje w rodzaju: nie miała mojego adresu; moja siostra dała jej numer telefonu do kolegi; zadzwoniła krótko przed moim wyjściem na dworzec; nie chciałem mówić od razu, bo się bałem, że się zdenerwujesz i będziemy mieć zmarnowany dzień. Zakończył ze smutkiem:
– Wiesz, jaka ona jest, nie mogłem odmówić. Widzimy się z nią jutro o jedenastej przed wejściem do metra na piazza Amedeo.
Nie potrafiłam się pohamować:
– Od jak dawna się kontaktujecie? Widzieliście się?
– Co ty wygadujesz? Ależ skąd!
– Nie wierzę ci.
– Eleno, przysięgam, że nie słyszałem się i nie widziałem z Liną od sześćdziesiątego trzeciego roku.
– Wiesz, że to nie twoje dziecko?
– Powiedziała mi to dzisiaj rano.
– Czyli rozmowa była długa i poufała.
– To ona zaczęła mówić o dziecku.
– A ciebie przez te wszystkie lata nie korciło, żeby o nie zapytać?
– To moje sprawy i nie zamierzam tego roztrząsać.
– Teraz twoje sprawy są też moimi. Mamy sobie wiele do powiedzenia, czasu jest mało, a ja nie po to zostawiłam córki same, żeby marnować go na Lilę. Jak mogłeś nas umówić na to spotkanie?
– Myślałem, że będziesz zadowolona. Zresztą jeśli nie chcesz, tam wisi telefon, idź, zadzwoń do swojej przyjaciółki i powiedz jej, że jesteśmy zajęci i nie dasz rady się z nią spotkać.
Nino stracił cierpliwość, ja zamilkłam. Wiedziałam, jaka jest Lila. Od kiedy wróciłam do Florencji, często telefonowała, ale ja miałam co innego na głowie, zawsze się rozłączałam, a na dodatek poprosiłam Adele, żeby mówiła, że nie ma mnie w domu, jeśli ona odbierze. Lila jednak nie dawała za wygraną. Możliwe więc, że od Adele się dowiedziała o moim pobycie w Neapolu, możliwe, że z góry założyła, że nie pojawię się w dzielnicy, i możliwe też, że usiłowała skontaktować się z Ninem, żeby móc spotkać się ze mną. Co w tym złego? Zresztą czego oczekuję? Przecież wiem, że oni się kochali. Ale to było dawno temu i teraz zazdrość jest nie na miejscu. Pogłaskałam go delikatnie po dłoni i mruknęłam: dobrze, jutro pójdziemy na piazza Amedeo.
Zjedliśmy, on długo rozwodził się o naszej przyszłości. Kazał mi obiecać, że jak tylko wrócę z Francji, zażądam separacji. I zapewnił mnie, że skontaktował się już ze znajomym adwokatem i że choć wszystko jest bardzo skomplikowane, a Eleonora i jej krewni z pewnością dadzą mu popalić, zamierza iść na całość. Sama wiesz, powiedział, że tutaj, w Neapolu, tego typu sprawy trudniej rozwiązać niż gdzie indziej, rodzice mojej żony niewiele różnią się od moich czy twoich rodziców, chociaż mają pieniądze i są dobrze wykształceni. A żeby lepiej mi to unaocznić, zaczął wychwalać moich teściów. Na nieszczęście, zakrzyknął, ja nie mam do czynienia z tak porządnymi ludźmi jak państwo Airota, ludźmi cywilizowanymi i o wielkich tradycjach.
Słuchałam go, ale między nas wkradła się już Lila i usiadła przy naszym stoliku: nie potrafiłam przegnać jej z myśli. I gdy Nino mówił, ja przypomniałam sobie o kłopotach, w jakie wpadła, byleby tylko być z nim, nie bacząc na to, co może zrobić Stefano, co może zrobić jej brat czy Michele Solara. Wzmianka o rodzicach na ułamek sekundy przeniosła mnie na Ischię, w wieczór spędzony na plaży Maronti – Lila z Ninem w Forio, a ja na wilgotnym piasku z Donatem – i zadrżałam z obrzydzenia. Tej tajemnicy nigdy nie będę mogła mu wyjawić. Jak wiele niewypowiedzianych słów pozostaje nawet w związku, w którym ludzie się kochają, i jak ogromne jest ryzyko, że ktoś je jednak powie i zniszczy miłość. Jego ojciec i ja, on i Lila. Przegnałam odrazę i wspomniałam o Pietrze, o tym, jak bardzo cierpi. Nino poczerwieniał, teraz on był zazdrosny, starałam się go uspokoić. Zażądał całkowitego zerwania stosunków i stanowczości, ja też tego zażądałam: wtedy wydawało nam się to konieczne, żeby móc rozpocząć nowe życie. Zastanawialiśmy się, kiedy je zaczniemy i gdzie. Praca trzymała Nina w Neapolu, mnie zaś dziewczynki trzymały we Florencji.
– Wróć tutaj – powiedział nagle – przeprowadź się jak najszybciej.
– To niemożliwe, Pietro musi mieć kontakt z dziewczynkami.
– Będziecie jeździć na zmianę, raz ty do niego, raz on do ciebie.
– Nie zgodzi się.
– Zgodzi.
Wieczór szybko minął. Im bardziej roztrząsaliśmy naszą sytuację, tym bardziej się komplikowała. A im bardziej wyobrażaliśmy sobie wspólne życie – dzień w dzień, noc w noc – tym bardziej się pożądaliśmy, a trudności bladły. Tymczasem restauracja opustoszała, a kelnerzy zaczęli ziewać i szemrać między sobą. Nino zapłacił, wróciliśmy na pełne życia bulwary. Przez chwilę, gdy wpatrywałam się w ciemną wodę i wdychałam jej zapach, wydawało mi się, że dzielnica jest o wiele bardziej odległa niż wtedy, kiedy wyjechałam do Pizy, a potem do Florencji. Sam Neapol również stał się bardzo odległy od Neapolu. A Lila od Lili. Czułam, że to nie ona jest przy mnie, lecz moje własne obawy. A tak naprawdę blisko był tylko Nino. Szepnęłam mu na ucho: chodźmy spać.
8.
Następnego ranka wstałam wcześnie i zamknęłam się w łazience. Wzięłam długi prysznic, starannie wytarłam włosy: bałam się, że hotelowa suszarka za bardzo je napuszy swoim silnym podmuchem. Tuż przed dziesiątą obudziłam Nina. Był jeszcze otumaniony snem, obsypał mnie komplementami za sukienkę, którą na siebie włożyłam, i usiłował wciągnąć do łóżka. Wykręciłam się. Chociaż udawałam, że wszystko jest w porządku, nie potrafiłam mu wybaczyć, że nasz dzień miłości zamienił w dzień Lili i teraz wisiało nad nami to przymusowe spotkanie.
Zaciągnęłam go na śniadanie, poszedł za mną potulnie. Nie śmiał się, nie żartował, powiedział tylko, głaszcząc czubkami palców moje włosy: ślicznie wyglądasz. Najwyraźniej przeczuwał moje obawy. A ja faktycznie bałam się, że Lila przyjdzie na spotkanie w swojej najlepszej formie. Ja jestem, jaka jestem, ona jest elegancka z natury. Na dodatek znowu ma pieniądze, jeśli zechce, może zrobić się na bóstwo, tak jak w młodości za pieniądze Stefana. Nie chciałam, żeby jeszcze raz oczarowała Nina.
Wyszliśmy koło dziesiątej trzydzieści, wiał zimny wiatr. Ruszyliśmy w stronę piazza Amedeo, bez pośpiechu, krok za krokiem: choć miałam na sobie ciepły płaszcz, a Nino obejmował mnie za ramiona, wstrząsały mną dreszcze. Ani słowem nie wspomnieliśmy o Lili. Nino, nieco sztucznym tonem, opowiadał o tym, jak bardzo wypiękniał Neapol, od kiedy burmistrzem jest komunista, i znowu naciskał, żebym jak najszybciej przeprowadziła się z córkami. Przytulał mnie przez całą drogę i miałam nadzieję, że nie wypuści z uścisku nawet na stacji metra. Liczyłam, że Lila już czeka w wejściu, że zobaczy nas z daleka, jacy jesteśmy piękni, że będzie musiała pomyśleć: tak wygląda para doskonała. Ale kilka metrów przed miejscem spotkania Nino zsunął rękę z moich ramion i zapalił papierosa. Instynktownie chwyciłam go za dłoń i mocno zacisnęłam palce. Tak weszliśmy na plac.
Nie od razu dostrzegłam Lilę i przez chwilę miałam nadzieję, że może w ogóle nie przyszła. Usłyszałam jednak wołanie – wołała na swój typowy, władczy sposób, jakby nawet nie brała pod uwagę, że mogę jej nie słyszeć, że mogę się nie odwrócić, że mogę okazać nieposłuszeństwo. Stała przed barem naprzeciwko wejścia do metra, z rękami w kieszeniach brązowego ortalionu, chudsza niż zazwyczaj, nieco zgarbiona, z kruczoczarnymi włosami poprzetykanymi srebrnymi nitkami i związanymi w koński ogon. Wyglądała jak dawniej, dorosła Lila, Lila zniszczona przez pracę w fabryce: nic nie zrobiła, żeby się upiększyć. Przytuliła mnie z siłą, ja odpowiedziałam bez energii, potem głośno cmoknęła mnie w policzki i roześmiała się z zadowoleniem. Ninowi z roztargnieniem podała rękę.
Usiedliśmy w barze, mówiła tylko ona, i to tak, jakbyśmy były same. Od razu stawiła czoło mojej wrogości, którą najwyraźniej dało się wyczytać z twarzy, i czule, ze śmiechem, rzuciła: masz rację, popełniłam błąd, obraziłaś się, ale się stałaś drażliwa, przecież wiesz, że mnie pasuje wszystko, co robisz, pogódźmy się.
Wykręcałam się z uśmiechem, nie powiedziałam ani tak, ani nie. Chociaż siedziała naprzeciwko Nina, ani razu na niego nie spojrzała, ani razu się do niego nie zwróciła. Przyszła tu dla mnie, raz nawet wzięła mnie za rękę, ale ja ją wysunęłam powoli. Szukała zgody, zamierzała znowu osiedlić się w moim życiu, chociaż nie popierała kierunku, w jakim zmierzało. Zrozumiałam to po tym, jak zadawała pytania, jedno po drugim, nawet nie poczekawszy na odpowiedź. Tak bardzo jej się spieszyło, żeby wypełnić sobą każdy zakątek mojego jestestwa, że jak tylko poruszała jakiś temat, natychmiast przechodziła do innego.
– Jak z Pietrem?
– Źle.
– A córki?
– Mają się dobrze.
– Weźmiesz rozwód?
– Tak.
– I zamieszkacie razem?
– Tak.
– Gdzie? W jakim mieście?
– Nie wiem.
– Wróć tutaj.
– To nie takie proste.
– Znajdę ci mieszkanie.
– Jeśli będę w potrzebie, dam ci znać.
– Piszesz?
– Wydałam książkę.
– Następną?
– Tak.
– Nic o niej nie słychać.
– Na razie wyszła tylko we Francji.
– Po francusku?
– Tak.
– Powieść?
– Opowiadanie z elementami eseju.
– O czym?
Odpowiadałam zdawkowo i szybko zmieniłam temat. Wolałam porozmawiać o Enzu, o Gennarze, o dzielnicy, o jej pracy. Oczy jej się roześmiały, gdy wspomniała o synu, powiedziała, że wkrótce go zobaczę, na razie jest jeszcze w szkole, ale przyjedzie z Enzem i ma dla mnie też inną, piękną niespodziankę. Natomiast o dzielnicy mówiła z lekceważącym wyrazem twarzy. Wspomniała o strasznej śmierci Manueli Solary i o piekle, które się potem rozpętało: nic wielkiego, skomentowała, morduje się ludzi jak w każdym zakątku Włoch. Potem, ku mojemu zaskoczeniu, pochwaliła moją matkę za energiczność i obrotność, choć dobrze wiedziała o naszych trudnych relacjach. Równie zaskakująca była serdeczność, z jaką mówiła o swoich rodzicach: zdradziła, że odkłada pieniądze, aby wykupić mieszkanie, w którym żyją od zawsze, bo chce im zapewnić spokój. Robię to z przyjemnością – wyjaśniła, jakby czuła się w obowiązku usprawiedliwić ten przejaw szczodrości – tam się urodziłam, jestem przywiązana, jeśli się z Enzem przyłożymy, będzie nas na nie stać. Lila pracowała nawet dwanaście godzin na dobę, nie tylko dla Michelego Solary, ale również dla innych klientów. Teraz rozpracowuję nowy komputer, zdradziła, to System 32, o wiele lepszy od tego, który ci pokazałam w Acerze. Biała skrzynia z malutkim sześciocalowym ekranem, klawiaturą i drukarką. Potem opowiedziała o bardziej zaawansowanych maszynach, które już wkrótce się pojawią. Była dobrze poinformowana, zawsze podobały jej się nowinki, choć zazwyczaj nudziła się nimi w ciągu kilku dni. Jej zdaniem ta nowa maszyna ma w sobie coś pięknego. Szkoda tylko, stwierdziła, że wkoło samo gówno.
Wtedy wtrącił się Nino i zachował się dokładnie odwrotnie niż ja: zaczął udzielać jej szczegółowych informacji. Z zapałem mówił o mojej książce, że wkrótce wyjdzie także we Włoszech, przytoczył przychylne francuskie recenzje, podkreślił, że mam wiele problemów z mężem i córkami, powiedział o rozpadzie swojego małżeństwa, powtórzył, że jedynym wyjściem jest wspólne zamieszkanie w Neapolu, a nawet poprosił, żeby pomogła nam szukać jakiegoś lokum. Na koniec zadał też parę fachowych pytań o jej pracę i o pracę Enza.
Słuchałam z lekkim niepokojem. Nino cały czas wyrażał się obojętnym tonem, żeby mi zademonstrować, że po pierwsze, naprawdę ani razu nie spotkał się z Lilą, a po drugie, ona nie budzi w nim już żadnych emocji. Ani przez chwilę nie starał się być ujmujący, jak podczas rozmowy z Colombe i z reguły w kontaktach ze wszystkimi kobietami. Nie szukał słodkich słówek, nie patrzył prosto w oczy, nie dotykał jej: ożywiał się tylko wtedy, kiedy mnie prawił komplementy.
To mi nie przeszkodziło przypomnieć sobie o plaży w Citarze i o tym, jak on i Lila posłużyli się urozmaiconą tematyką, aby osiągnąć pełne porozumienie i wykluczyć mnie z rozmowy. Chociaż teraz patrzyłam na coś całkiem przeciwnego. Nawet kiedy zadawali sobie pytania i udzielali odpowiedzi, cała ich uwaga skupiona była na mnie, jakbym to ja była ich jedyną rozmówczynią.
Dyskutowali w ten sposób przez dobre pół godziny, ale w żadnej kwestii nie doszli do porozumienia. Zaskoczyła mnie przede wszystkim rozbieżność w opiniach o Neapolu. Moja ówczesna wiedza polityczna była praktycznie zerowa: opieka nad dziewczynkami, zbieranie materiałów i praca nad książką, a przede wszystkim trzęsienie ziemi, do jakiego doszło w moim życiu prywatnym, odwiodły mnie nawet od czytania gazet. Oni natomiast byli poinformowani na każdy temat. Nino wyliczył nazwiska komunistów i socjalistów neapolitańskich, których dobrze znał i którym ufał. Pochwalił nareszcie uczciwą administrację pod rządami – jego zdaniem – porządnego, sympatycznego i obcego dawnej złodziejskiej klice burmistrza. A na zakończenie stwierdził: teraz da się tu żyć i pracować, to wspaniała okazja, nie można jej zmarnować. Ale Lila kpiła z każdego słowa Nina. Powiedziała: Neapol jest tak samo ohydny jak dawniej, i jeśli nie każemy monarchistom, faszystom i chadekom zapłacić za wszystkie świństwa, jakich się dopuścili, jeśli przymkniemy oczy na to, co robi teraz lewica, wkrótce miasto znowu wpadnie w szpony sklepikarzy – tu zaśmiała się skrzekliwie – biurokratów, adwokatów, geometrów, bankierów i kamorystów. Nie trzeba było wiele, żebym się zorientowała, że nawet ta dyskusja tak naprawdę dotyczy mnie. Oboje chcieli, żebym wróciła do Neapolu, ale każde z nich otwarcie usiłowało mnie wyrwać spod wpływu tego drugiego i naciskało, abym szybko przeniosła się do miasta z jego wyobrażeń: u Nina było to spokojne miasto pod sprawnymi rządami, zaś u Lili miasto, które mści się na wszystkich grabieżcach, gwiżdże na komunistów i socjalistów i zaczyna od zera.
Przez cały czas bacznie im się przyglądałam. Uderzyło mnie, że im bardziej rozmowa schodziła na trudne tematy, tym bardziej Lila sięgała do swojego utajnionego słownictwa, o którego istnieniu wiedziałam, ale które przy tej okazji bardzo mnie zaskoczyło: przy każdym zdaniu okazywało się, że jest o wiele lepiej wykształcona, niż sama przyznaje. Zdziwiło mnie to, że zazwyczaj błyskotliwy i pewny siebie Nino dobierał słowa z ostrożnością, a czasami wydawał się wręcz onieśmielony. Oboje czują się zażenowani, pomyślałam. W przeszłości całkowicie się przed sobą obnażyli i teraz się tego wstydzą. Co takiego rozgrywa się na moich oczach? Może mnie oszukują? Czy oni naprawdę walczą o mnie, czy też tylko usiłują zapanować nad dawnym pożądaniem? Zaczęłam ostentacyjnie okazywać zniecierpliwienie. Lila to zauważyła, wstała i zniknęła, pewnie poszła do łazienki. Ja dalej milczałam, bałam się, że nie zapanuję nad sobą i naskoczę na Nina. On też się nie odzywał. Kiedy Lila wróciła, zakrzyknęła wesoło:
– Już pora, chodźmy do Gennara.
– Nie możemy – odparłam. – Nie mamy czasu.
– Mój syn bardzo się do ciebie przywiązał, będzie mu przykro.
– Pozdrów go ode mnie i powiedz, że ja też go lubię.
– Jestem umówiona na piazza dei Martiri. Tylko dziesięć minut, przywitamy się z Alfonsem i potem będziecie wolni.
Popatrzyłam na nią uważnie, ona natychmiast zmrużyła oczy, jakby próbowała je przede mną ukryć. Czyli to był jej plan? Chciała zaciągnąć Nina do dawnego butiku Solarów, w miejsce, gdzie przez prawie rok potajemnie romansowali?
Uśmiechnęłam się lekko i odpowiedziałam: nie, przykro mi, musimy już lecieć. I spojrzałam na Nina, który od razu skinął na kelnera. Lila odparła: już zapłaciłam, a kiedy on protestował, zwróciła się do mnie przymilnie:
– Gennaro nie będzie sam, przywiezie go Enzo. A z nim przyjedzie ktoś, kto umiera z chęci, żeby cię zobaczyć. Będzie niegrzecznie, jeśli wyjedziesz, nie przywitawszy się z nim.
Tym kimś był Antonio Cappuccio, mój chłopak z lat młodzieńczych, którego Solarowie ściągnęli z Niemiec natychmiast po zabójstwie matki.
9.
Lila wyjaśniła, że Antonio na pogrzeb Manueli przyjechał sam i nie do poznania, tak bardzo wychudł. W ciągu kilku dni wynajął mieszkanie kilka kroków od domu Stefana i Ady, z którymi teraz mieszka Melina, a potem sprowadził do dzielnicy żonę Niemkę i trójkę dzieci. Czyli to prawda, że się ożenił, że ma dzieci. Porozrzucane kawałki życia nagle scaliły mi się w głowie. Antonio był istotną częścią świata, z którego się wywodziłam, dlatego słowa Lili na jego temat przyniosły mi pewną ulgę, dzień nie wydawał się już taki ciężki. Szepnęłam do Nina: tylko kilka minut, dobrze? On wzruszył ramionami. Poszliśmy w stronę piazza dei Martiri.
Przez całą drogę, gdy przemierzaliśmy via dei Mille i via Filangieri, ja i Lila z przodu, a Nino za nami, z rękami w kieszeniach, ze spuszczoną głową i na pewno w złym humorze, Lila nie przestawała mówić z dawną poufałością. Stwierdziła, że przy najbliższej okazji powinnam poznać rodzinę Antonia. Barwnie opisała żonę i dzieci. Ona jest piękna, ma jaśniejsze włosy niż ja, dzieci też są blondynkami, żadne nie ma nic z ojca, który jest ciemny jak Turek: kiedy razem spacerują po głównej ulicy, jego żona i dzieci – cztery bielusieńkie głowy – wyglądają jak jeńcy wojenni oprowadzani po dzielnicy. Roześmiała się, a potem wyliczyła tych, którzy oprócz Antoniego czekają na mnie: Carmen, ale ma robotę, będzie tylko parę chwil i zaraz ucieka z Enzem; oczywiście Alfonso, który dalej prowadzi sklep Solarów; oraz Marisa z dziećmi. Poświęcisz im tylko kilka minut, rzuciła, będą szczęśliwi, wszyscy bardzo cię lubią.
Ona mówiła, a ja myślałam, że te wszystkie osoby rozpowiedzą po dzielnicy, że moje małżeństwo dobiegło końca, i nawet moja matka, moi rodzice dowiedzą się, że jestem kochanką syna Sarratorego. Jednak o dziwo, myśl, że moi znajomi zobaczą mnie z Ninem, że będą za moimi plecami szemrać: ona robi, co chce, zostawiła męża i córki, jest z innym, nie tylko mnie nie martwiła, ale była wręcz przyjemna. Ku własnemu zaskoczeniu uświadomiłam sobie, że pragnę, by mnie oficjalnie kojarzono z Ninem, by mnie z nim widziano, pragnę przekreślić pamięć o parze Elena–Pietro i zastąpić ją parą Nino–Elena. I nagle ogarnął mnie spokój, byłam gotowa wskoczyć do sieci, którą Lila na mnie zastawiła.
Usta jej się nie zamykały. W pewnym momencie chwyciła mnie pod ramię, jak dawniej. Ten gest przyjęłam z obojętnością. Chce mieć pewność, że nic się nie zmieniło, pomyślałam, ale pora zrozumieć, że nasza przyjaźń się wypaliła, że jej ręka jest dla mnie jak kawałek drewna albo urojona pozostałość po emocjonującym uścisku sprzed lat. Przypomniałam sobie, że jakiś czas temu marzyłam, żeby naprawdę była chora i umarła. Wtedy nasza relacja była mimo wszystko żywa i intensywna, dlatego tak bolesna. Teraz natomiast pojawiło się coś nowego. Całe uczucie, do jakiego byłam zdolna – nawet to, które podsycało moje potworne życzenie – skupiło się na mężczyźnie, którego kochałam od zawsze. Lila myśli, że ma jeszcze nade mną władzę, że może mną sterować wedle własnej woli. Ale czy to, co uknuła, nie jest tylko odkurzeniem młodzieńczych miłostek i namiętności? Jeszcze kilka minut temu uważałam jej plan za podły, teraz wyglądał nieszkodliwie jak muzeum. Dla mnie liczyło się co innego, i to bez względu na to, czy jej się to podoba czy nie. Liczyliśmy się tylko my, ja i Nino, Nino i ja, i nawet skandal, jaki wywołamy w małym dzielnicowym światku, miał posmak miłej ratyfikacji naszego związku. Nie czułam już Lili, w jej ręce nie było krwi, a nasz uścisk to tylko kontakt samych tkanin.
Dotarliśmy na piazza dei Martiri. Obróciłam się do Nina, aby go ostrzec, że w sklepie będzie również jego siostra z dziećmi. Odburknął coś z niezadowoleniem. Zobaczyliśmy napis – SOLARA – weszliśmy, i chociaż wszystkie oczy skupiły się na Ninie, przywitano mnie tak, jakbym była sama. Marisa jako jedyna zwróciła się do brata, ale żadne z nich nie wyglądało na uszczęśliwione tym spotkaniem. Ona od razu wyrzuciła mu, że nie daje znaku życia. Wykrzyknęła: z mamą jest źle, tata stał się nieznośny, a ty masz to gdzieś. On nie zamierzał odpowiadać, pocałował z roztargnieniem siostrzeńców, ale ponieważ Marisa nie dawała za wygraną, odburknął: mam swoje problemy, Marì, daj mi spokój. Chociaż każdy z obecnych ciągnął mnie z serdecznością w swoją stronę, ani na chwilę nie spuszczałam go z oczu. Nie byłam zazdrosna, po prostu się obawiałam, że jest zażenowany. Nie miałam pojęcia, czy pamięta Antonia, czy go rozpozna, tylko ja wiedziałam, że mój były chłopak go pobił. Widziałam, jak witają się z powściągliwością, lekkim skinieniem głowy, uśmiechem, zupełnie tak samo, jak chwilę później Nino przywitał się z Enzem, Alfonsem i Carmen. Dla niego to byli obcy ludzie, świat mój i Lili, z którym niewiele miał do czynienia. Pokręcił się po sklepie, zapalił papierosa: nikt, nawet jego własna siostra, nie odezwał się więcej do niego. Jest tu, jest obecny, ten, dla którego porzuciłam męża. Nawet Lila – a właściwie przede wszystkim ona – musi w końcu zdać sobie z tego sprawę. Teraz, kiedy wszyscy dobrze mu się przyjrzeli, chciałam jak najszybciej zabrać go stąd i odejść.
10.
Przez pół godziny przeszłość chaotycznie ścierała się z teraźniejszością: buty zaprojektowane przez Lilę, jej suknia ślubna, wieczór inauguracji sklepu i poronienia, ona sama, która dla własnych celów zamieniła go w salon i alkowę; i nasza współczesność, skończone trzydzieści lat, dwie całkiem różne historie, słowa wypowiedziane i te przemilczane.
Zachowywałam się powściągliwie, przyjęłam serdeczny ton. Z Gennarem wymieniłam całusy, uściski, zamieniłam kilka słów. Był to już dwunastoletni chłopiec z nadwagą i ciemnym meszkiem na górnej wardze, tak podobny do Stefana w młodości, jakby Lila podczas poczęcia całkowicie odsunęła się na bok. Czułam się w obowiązku, by być równie miła dla dzieci Marisy i dla niej samej, a ona, mile połechtana moją uwagą, przeszła do pewnych aluzji, jakby dobrze wiedziała, jak potoczy się moje życie. Powiedziała: skoro będziesz częściej bywała w Neapolu, nie zapomnij o nas, wiemy, że jesteście bardzo zajęci, jesteście uczonymi ludźmi, ale musicie wygospodarować odrobinę czasu.
Stała u boku męża i przytrzymywała synów, którzy wyrywali się, by biec na zewnątrz. Na darmo szukałam na jej twarzy śladów pokrewieństwa z Ninem: nie miała nic z brata, z matki zresztą też nie. Teraz, kiedy przybyło jej kilka kilogramów, przypominała raczej Donata, po nim odziedziczyła również wymuszoną rozmowność, którą usiłowała przekonać mnie, że ma wspaniałą rodzinę i życie. Alfonso tylko kiwał potakująco głową i uśmiechał się w milczeniu, demonstrując śnieżnobiałe zęby. Jego wygląd mnie dezorientował. Był niezwykle elegancki, czarne, bardzo długie spięte w kucyk włosy podkreślały wdzięczne rysy, ale w ruchach, w minie miał coś, czego nie potrafiłam odcyfrować, coś nietypowego, co wzbudziło mój niepokój. Jako jedyny w tym otoczeniu – oprócz mnie i Nina – ukończył szkołę, a przyswojona wiedza, zamiast wyblaknąć z biegiem czasu, zakorzeniła się w tym giętkim ciele i w subtelnie zarysowanej twarzy. Jaki on był piękny, jak dobrze wychowany. Marisa chciała go za wszelką cenę, chociaż on przed nią uciekał, i oto teraz stoją jedno obok drugiego: ona z wiekiem coraz bardziej męska w wyglądzie, a on coraz bardziej zniewieściały, i ich dwaj synowie, którzy jak ludzie gadali, są dziećmi Michelego Solary. Tak, szepnął Alfonso, wtórując zaproszeniu żony, zrobicie nam wielką przyjemność, jeśli pojawicie się u nas na kolacji. A Marisa: Lenù, kiedy napiszesz nową książkę? Czekamy. Ale musisz być na czasie, wydawałaś się niemoralna, ale to za mało. Widziałaś, jaką pornografię dzisiaj publikują?
Wszyscy obecni, mimo że nie okazali najmniejszego przejawu sympatii dla Nina, ani słowem, ani jednym spojrzeniem czy uśmiechem nie skrytykowali moich decyzji. Wręcz przeciwnie, gdy tak witali mnie po kolei i rozmawiali ze mną, na wszelkie sposoby okazywali mi serdeczność i szacunek. Enzo w uścisk włożył całą swoją powagę, i choć nie odezwał się ani słowem, tylko się uśmiechał, miałam wrażenie, jakby mi mówił: zawsze będę cię lubił, bez względu na to, co postanowisz. Carmen natomiast od razu odciągnęła mnie na bok – była bardzo nerwowa, nieustannie zerkała na zegarek – i zaczęła opowiadać o bracie, ale tak, jak opowiada się komuś, kto ma władzę, wszystko wie, wszystko może i żadne błędne posunięcie nie jest w stanie przyćmić jego aury. Nie wspomniała o dzieciach, o mężu, o swoim czy moim życiu. Wzięła na swoje barki cały ciężar złej sławy terrorysty, którą zyskał sobie Pasquale, ale tylko po to, żeby ją zanegować. Przez tych kilka minut nie ograniczała się do powtarzania, że jej brat jest niesłusznie prześladowany, ale też wychwalała jego dobroć i odwagę. W jej oczach płonęła determinacja, że zawsze i bez względu na okoliczności stać będzie po jego stronie. Powiedziała, że musi wiedzieć, jak może się ze mną skontaktować, poprosiła o numer telefonu i adres. Szepnęła: ty jesteś ważną osobistością, Lenù, znasz ludzi, którzy mogą pomóc mojemu Pasqualemu, o ile wcześniej ktoś go nie zabije. Potem skinęła na Antonia, który stał z boku, kilka kroków od Enza. Chodź, zawołała cicho, ty też jej powiedz. I Antonio podszedł ze spuszczoną głową, mówił nieśmiało, coś w rodzaju: wiem, że Pasquale ci ufa, był u ciebie w domu, zanim wybrał to, co wybrał, więc jeśli go jeszcze kiedyś spotkasz, ostrzeż go, że musi zniknąć. We Włoszech nie wolno mu się pokazywać, mówiłem to już Carmen, problemem nie są karabinierzy, problemem są Solarowie. Oni są przekonani, że to Pasquale zabił panią Manuelę, i jeśli go znajdą – teraz, jutro czy za kilka lat – nie będę mógł mu pomóc. Podczas gdy Antonio mówił z powagą w głosie, Carmen obserwowała mnie z niepokojem i bez ustanku wtrącała się z pytaniem: rozumiesz, Lenù? Na koniec przytuliła mnie, ucałowała i szepnęła: ty i Lina jesteście dla mnie jak siostry, i uciekła z Enzem, bo mieli robotę.
Zostałam z Antoniem sam na sam. Miałam wrażenie, jakby przede mną stały dwie różne osoby zamknięte w jednym ciele: chłopiec, który lata temu ubóstwiał mnie i przytulał nad stawami, którego intensywny zapach pozostał mi w pamięci jako nigdy w pełni niezaspokojone pragnienie, i mężczyzna bez grama tłuszczu, mięśnie, kości i skóra, o kamiennej twarzy, spuszczonym wzroku i stopach w ogromnych butach. Powiedziałam ze skrępowaniem, że nie znam nikogo, kto mógłby pomóc Pasqualemu, że Carmen mnie przecenia. Ale wiedziałam też, że skoro siostra Pasqualego ma tak wygórowaną opinię o moim autorytecie, jego opinia będzie jeszcze bardziej przesadzona. Antonio mruknął, że jak zwykle jestem skromna, że przeczytał moją książkę po niemiecku, że znają mnie na całym świecie. Chociaż długo mieszkał za granicą, na polecenie Solarów oglądał i robił straszliwe rzeczy, pozostał chłopakiem z dzielnicy i nadal był przekonany – a może tylko udawał, kto wie, żeby zrobić mi przyjemność – że ja mam władzę, taką, jaką posiadają ludzie wykształceni, bo skończyłam studia, bo mówię po włosku, bo piszę książki. Odparłam ze śmiechem: w Niemczech tylko ty kupiłeś moją książkę. I wypytałam go o żonę i dzieci. Odpowiadał monosylabami, tymczasem wyciągnął mnie na plac. Tam oznajmił mi uprzejmym tonem:
– Teraz musisz przyznać mi rację.
– W czym?
– Chciałaś jego, a mnie okłamywałaś.
– Byłam tylko dziewczynką.
– Nie, byłaś wystarczająco duża. I o wiele mądrzejsza. Nawet nie wiesz, jak bardzo mnie skrzywdziłaś, pozwalając mi wierzyć, że zwariowałem.
– Przestań.
Zamilkł, a ja cofnęłam się w stronę sklepu. Poszedł za mną, zatrzymał mnie w progu. Przez kilka chwil wpatrywał się w Nina, który siedział w kącie. Mruknął:
– Jeśli ciebie też skrzywdzi, daj mi znać.
Roześmiałam się:
– Jasne.
– Nie śmiej się, rozmawiałem z Liną. Ona dobrze go zna, mówi, że nie powinnaś mu ufać. My cię szanujemy, a on nie.
