Kraina Chichów ebook

Dla June

– naj­lep­szej z Nowych Twa­rzy,

i dla Beverly

– Kró­lo­wej Mię­dzy Wszyst­kimi

Pro­wadź życie sys­te­ma­tyczne i upo­rząd­ko­wane,

abyś mógł sobie pozwo­lić na gwał­tow­ność

i ory­gi­nal­ność w pracy.

Flau­bert

CZĘŚĆ PIERWSZA

I

– Powiedz mi, Toma­szu, wiem, że zada­wano ci to pyta­nie milion razy, ale powiedz, naprawdę, jak to jest być…

– Synem Ste­phena Abbeya? – Znów to odwieczne pyta­nie. Wła­śnie nie­dawno oświad­czy­łem matce, że nie nazy­wam się Tomasz Abbey, tylko Syn Ste­phena Abbeya. Wes­tchną­łem i zają­łem się prze­py­cha­niem resz­tek ser­nika z jed­nego krańca tale­rza w drugi. – To trudno powie­dzieć. Pamię­tam, że był bar­dzo sym­pa­tyczny, bar­dzo czuły. Może po pro­stu bez prze­rwy cho­dził ubz­dryn­go­lony.

Jej oczy roz­bły­sły. Zda­wało mi się wręcz, że sły­szę, jak pra­co­wi­cie tykają w jej gło­wie małe, sprawne try­biki. A więc On był alko­ho­li­kiem! I fakt ten potwier­dza jego wła­sny syn! Usi­ło­wała zama­sko­wać radość miną pełną wyro­zu­mia­ło­ści i otwar­ciem mi moż­li­wo­ści wybrnię­cia z sytu­acji.

– Wszy­scy są tacy, bar­dzo dużo o nim czy­ta­łam. Cho­ciaż ni­gdy nie wia­domo, ile jest prawdy w tych arty­ku­łach, no nie?

Nie chciało mi się dłu­żej gadać na ten temat.

– Więk­szość z tego, co o nim piszą, to prawda. Przy­naj­mniej to, co sam sły­sza­łem i czy­ta­łem.

Na szczę­ście wła­śnie prze­cho­dziła koło nas kel­nerka, więc mogłem w cało­ści poświę­cić się sce­nie odbie­ra­nia rachunku, spraw­dza­nia go, pła­ce­nia – wszystko, byle zakoń­czyć idio­tyczną roz­mowę.

Na dwo­rze wciąż pano­wał gru­dzień, a zimne powie­trze miało che­miczną woń jakby rafi­ne­rii albo szkol­nej pra­cowni che­mii, w któ­rej dzie­siąta klasa ana­li­zuje taj­niki smrodu. Jej ręka wśli­zgnęła się pod moje ramię. Spoj­rza­łem na nią i uśmiech­ną­łem się. Była ładna – krót­kie, rude włosy, zie­lone oczy zawsze sze­roko otwarte, jakby w rado­snym osłu­pie­niu, ciało miłe w dotyku. Nie mogłem się więc nie uśmiech­nąć i po raz pierw­szy tego wie­czoru ucie­szy­łem się, że jest ze mną.

Od restau­ra­cji do szkoły mie­li­śmy nie­spełna dwie mile spa­ce­rem, ale ona uparła się w obie strony podró­żo­wać auto­sto­pem. Twier­dziła, że spa­cer w tamtą stronę nad­mier­nie roz­bu­dzi nasze ape­tyty, a z powro­tem – wszystko, co zjemy, pój­dzie na marne. Kiedy ją zapy­ta­łem, czy sama rąbie sobie drewno na opał, nawet się nie uśmiech­nęła. Moje poczu­cie humoru czę­sto mar­no­wało się w towa­rzy­stwie.

Zanim dotar­li­śmy do szkoły, byli­śmy już w dobrej komi­ty­wie. Nie pytała wię­cej o mojego sta­rego; w zamian za to przez cały pra­wie czas snuła dyk­te­ryjki o swoim wuju pedale z Flo­rydy.

Byli­śmy z powro­tem w Gma­chu Zało­ży­cieli, maj­stersz­tyku archi­tek­tury neo­na­zi­stow­skiej, i zorien­to­wa­łem się, że sto­imy na wmon­to­wa­nym w posadzkę her­bie szkoły. Jej ręka zaci­snęła się na moim ramie­niu, kiedy rów­nież to zauwa­żyła, pomy­śla­łem więc, że przy­szła odpo­wied­nia chwila na zasad­ni­cze pyta­nie.

– Może chcia­ła­byś obej­rzeć moje maski?

Zachi­cho­tała, a jej chi­chot przy­po­mi­nał odgłos spły­wa­ją­cej w zle­wie wody. Następ­nie pogro­ziła mi pal­cem w stylu „a fe, brzydki chło­piec”.

– Wolę znaczki pocz­towe.

A ja już myśla­łem, że jest cho­ciaż na wpół czło­wie­kiem – ten nie­przy­zwo­ity odruch prze­kłuł balo­nik nadziei. Dla­czego kobieta nie może być nie­ska­zi­telna? Dla­czego musi być wyzwo­lona, dla­czego musi tak dobrze znać życie, dla­czego musi pusz­czać poro­zu­mie­waw­cze oko?

– Nie, serio, mam kolek­cję masek i…

Ponow­nie ści­snęła moje ramię, blo­ku­jąc krą­że­nie krwi.

– Prze­cież żar­to­wa­łam. Marzę o obej­rze­niu two­jej kolek­cji.

Podob­nie jak we wszyst­kich słyn­nych ze skąp­stwa szko­łach Nowej Anglii, rów­nież w naszej miesz­ka­nia przy­dzie­lane nauczy­cie­lom w sta­nie kawa­ler­skim były straszne. Moje skła­dało się z minia­tu­ro­wego przed­po­koju, gabi­netu, który był nie­gdyś poma­lo­wany na żółto, ale dawno zdą­żył o tym zapo­mnieć, sypialni oraz kuchenki, tak sta­rej i nędz­nej, że ni­gdy nie pomy­śla­łem nawet, żeby tam goto­wać, oba­wia­łem się bowiem kosz­tów napraw, które musiał­bym ponieść.

Szarp­ną­łem się jed­nak na galon farby, by przy­naj­mniej ściana, na któ­rej wisiała kolek­cja, pre­zen­to­wała się w miarę god­nie.

Jedyne wej­ście do szkoły wio­dło przez hol. Z lękiem i nie­cier­pli­wo­ścią ocze­ki­wa­łem na jej reak­cję. Cały czas tuliła się do mnie i prze­ma­wiała słod­kim gło­sem, w końcu jed­nak dotar­li­śmy do mojej sypialni-salonu.

– O raju! Jak…? Skąd go masz? – Posa­pu­jąc z prze­ję­cia, pode­szła, żeby przyj­rzeć się z bli­ska. – Skąd wytrza­sną­łeś tego… no… tego?

– Z Austrii. Fan­ta­styczny, co? – Rudy Wie­śniak był świe­tli­sto­brą­zowy i wyrzeź­biony z podziwu godną non­sza­lan­cją, która pod­kre­ślała pro­stac­two jego pijac­kiej gęby. Do tego cały się świe­cił, bo rano eks­pe­ry­men­to­wa­łem na nim z nowym ole­jem lnia­nym, który jesz­cze nie wysechł.

– Ależ on jest… jak żywy. Błysz­czy się!

W tym momen­cie moje nadzieje gwał­tow­nie zwyż­ko­wały. Boi się? Jeżeli tak, to jej wyba­czę. Nie­wiele osób odczu­wało lęk w obli­czu masek. Ci, któ­rzy go odczu­wali, mieli u mnie spory kre­dyt.

Nie prze­szka­dzało mi, że idąc wzdłuż ściany, dotyka ręką nie­któ­rych masek. Nawet byłem zado­wo­lony, że dotyka wła­śnie tych, a nie innych – Bawół Wodny, Pier­rot, Kram­pus.

– Zaczą­łem je kupo­wać, jesz­cze będąc stu­den­tem. Ojciec zosta­wił mi w spadku tro­chę pie­nię­dzy, więc odby­łem wycieczkę do Europy. – Pod­sze­dłem do Mar­kizy i czule dotkną­łem jej różo­wo­brzo­skwi­nio­wego pod­bródka. – Ją, Mar­kizę, zoba­czy­łem w skle­piku na bocz­nej uliczce w Madry­cie. Ona była pierw­sza.

Moja Mar­kiza, z szyl­kre­to­wymi grze­bie­niami, z nazbyt bia­łymi i nazbyt dużymi zębami, które poka­zy­wała mi w uśmie­chu od bli­sko ośmiu lat… Mar­kiza.

– A tamta?

– To maska pośmiertna Johna Keatsa.

– Pośmiertna?

– Tak. Cza­sami, kiedy umiera sławny czło­wiek, robi mu się przed pogrze­bem odcisk twa­rzy. Potem się to kopiuje…

Prze­rwa­łem wykład, bo patrzyła na mnie, jak­bym był Char­le­sem Man­so­nem.

– One są nie­sa­mo­wite. Jak ty możesz z nimi spać? Nie boisz się?

– Nie bar­dziej niż ty, moja miła.

I to był koniec. W pięć minut póź­niej jej już nie było, a ja namasz­cza­łem kolejną maskę ole­jem lnia­nym.

II

Mój ojciec, ile­kroć koń­czył krę­cić film, zarze­kał się, że już ni­gdy w życiu w niczym nie zagra. Ale, jak więk­szość jego oświad­czeń, był to pic na wodę, wystar­czało bowiem parę tygo­dni odpo­czynku i łakoma oferta wysma­żona przez agenta, żeby ojciec pędził z powro­tem w świa­tła jupi­te­rów, na czter­dzie­stą trze­cią trium­falną maska­radę.

Po czte­rech latach bel­fro­wa­nia mówi­łem to samo co on. Mia­łem już po dziurki w nosie prac seme­stral­nych, posie­dzeń ciała peda­go­gicz­nego i tre­no­wa­nia szkol­nej dru­żyny koszy­kar­skiej dzie­wią­to­kla­si­stów. Dzięki spad­kowi mógł­bym spo­koj­nie robić, co zechcę, tylko że, mówiąc szcze­rze, nie bar­dzo wie­dzia­łem, co mógł­bym robić, zamiast uczyć w szkole. Poprawka – mia­łem jeden bar­dzo kon­kretny zamysł, ale o cha­rak­te­rze mrzonki. Nie byłem pisa­rzem, nie mia­łem poję­cia o apa­ra­cie badaw­czym i nawet nie prze­czy­ta­łem wszyst­kich jego dzieł – cho­ciaż nie było ich tak wiele.

Moim marze­niem było napi­sać bio­gra­fię Mar­shalla France’a, naj­bar­dziej tajem­ni­czego, naj­wspa­nial­szego autora naj­lep­szych na świe­cie ksią­żek dla dzieci. Ksią­żek takich, jak Kra­ina Chi­chów albo Sadzawka Gwiazd, które przez trzy­dzie­ści lat nie­raz pomo­gły mi zacho­wać zdro­wie psy­chiczne.

Mój ojciec zro­bił dla mnie jedną udaną rzecz. Na dzie­wiąte uro­dziny – pamiętny dzień! – poda­ro­wał mi mały, czer­wony samo­cho­dzik z praw­dzi­wym sil­ni­kiem, który znie­na­wi­dzi­łem od pierw­szego wej­rze­nia, piłkę base­bal­lową z napi­sem „Od wiel­bi­ciela numer jeden – Two­jego Tatu­sia, Mic­keya Man­tle’a” oraz – to już raczej z roz­pędu – wydaną przez Sha­ver-Lam­berta książkę Kra­ina Chi­chów, z ilu­stra­cjami Van Walta. Książkę tę mam do dziś.

Usia­dłem w samo­cho­dziku, czu­jąc, że ojciec chce, żebym w nim usiadł, i po raz pierw­szy prze­czy­ta­łem książkę od deski do deski. Kiedy po roku odmó­wi­łem roz­sta­nia się z nią, matka zagro­ziła, że wezwie dok­tora Kint­nera, mojego psy­cho­ana­li­tyka, który kosz­to­wał sto dola­rów za minutę, i powie mu, że „nie współ­pra­cuję”. Zgod­nie ze swoim ówcze­snym zwy­cza­jem zigno­ro­wa­łem ją i prze­wró­ci­łem następną kartkę.

„Kra­inie Chi­chów świa­tło dały oczy, które widziały świa­tła, któ­rych nie widział nikt”.

Spo­dzie­wam się, że zda­nie to zna cały świat. Wyśpie­wy­wa­łem je sobie tym niskim, pry­wat­nym gło­sem, któ­rym dzieci gadają-śpie­wają do sie­bie, kiedy są same i szczę­śliwe.

Ponie­waż ni­gdy przed­tem nie wyra­ża­łem zapo­trze­bo­wa­nia na różowe kró­liczki czy plu­szowe pie­ski do odpę­dza­nia noc­nych stra­chów i dzie­cin­nych kosz­mar­ków, matka w końcu zgo­dziła się, żebym stale nosił książkę przy sobie. Zapewne czuła się ura­żona tym, że ni­gdy jej nie pro­si­łem, żeby mi ją poczy­tała. Ja jed­nak już wtedy byłem do tego stop­nia zazdro­sny o Kra­inę Chi­chów, że nie chcia­łem jej dzie­lić nawet z gło­sem innej osoby.

W tajem­nicy napi­sa­łem list do France’a, jedyny list w życiu, który napi­sa­łem jako wiel­bi­ciel, i nie posia­da­łem się z rado­ści, kiedy otrzy­ma­łem odpo­wiedź.

Drogi Toma­szu,

oczy, które dały świa­tło Kra­inie Chi­chów,

Widzą cię i mru­gają w podzięce.

Twój przy­ja­ciel,

Mar­shall France

Kiedy zda­łem do pią­tej klasy, kaza­łem sobie opra­wić ten list w ramki i odtąd patrzy­łem na niego zawsze, gdy potrze­bo­wa­łem wspar­cia ducho­wego. Napi­sany był ręcz­nie, fan­ta­zyjną kur­sywą, y i g miały bar­dzo dłu­gie ogonki, litery czę­sto się nie łączyły. Stem­pel pocz­towy na koper­cie pocho­dził z Galen w sta­nie Mis­so­uri, gdzie France spę­dził więk­szą część życia.

Wie­dzia­łem o nim co nieco. Nie mogłem sobie odmó­wić odro­biny ama­tor­skiego szpie­go­stwa. Zmarł na atak serca w wieku czter­dzie­stu czte­rech lat, był żonaty, miał jedną córkę, imie­niem Anna. Nie­na­wi­dził poka­zy­wać się publicz­nie i po suk­ce­sie książki Smu­tek Zie­lo­nego Psa w zasa­dzie znik­nął ludziom z oczu. Jakieś cza­so­pi­smo wydru­ko­wało arty­kuł o nim ze zdję­ciem domu w Galen. Dom był typo­wym wik­to­riań­skim mon­strum, usa­do­wio­nym na zwy­czaj­nej małej uliczce w samym sercu Sta­nów. Ile­kroć zda­rzyło mi się widzieć podobny dom, przy­po­mi­na­łem sobie jeden z fil­mów ojca, w któ­rym facet wraca z wojny do domu tylko po to, żeby tam w końcu umrzeć na raka. Ponie­waż akcja filmu toczyła się głów­nie w salo­nie i na weran­dzie, ojciec nadał fil­mowi tytuł Dom raka. Film zro­bił wielką kasę i dostał nomi­na­cję do Oscara.

W lutym, mie­siącu, w któ­rym zawsze z przy­jem­no­ścią myślę o samo­bój­stwie, oma­wia­łem z uczniami Edgara Allana Poego, co osta­tecz­nie pomo­gło mi pod­jąć decy­zję o urlo­pie na naj­bliż­szą jesień, zanim z moją głową sta­nie się coś bar­dzo nie­do­brego. Tuman nazwi­skiem Davis Bell miał przed­sta­wić kla­sie wła­sną recen­zję Upadku domu Ushe­rów. Sta­nął przed nami i powie­dział, co nastę­puje: „Upa­dek domu Ushe­rów napi­sał Edgar Allan Poe, który był alko­ho­li­kiem i oże­nił się ze swoją młodą kuzynką”.

Ja sam mówi­łem to na lek­cji kilka dni wcze­śniej, żeby roz­bu­dzić w uczniach żyw­sze zain­te­re­so­wa­nie lek­turą. No nic, kon­ty­nu­ujmy:

– …oże­nił się ze swoją młodą kuzynką. Ten dom, to zna­czy, ta książka, mówi o tym domu Ushe­rów…

– Który upada? – pod­po­wie­dzia­łem, ryzy­ku­jąc, że zdra­dzam treść utworu kole­gom Bella, a prze­cież i oni go nie czy­tali.

– Wła­śnie, który upada.

Naj­wyż­szy czas wziąć urlop.

Pozy­tywną odpo­wiedź na moje poda­nie przy­niósł Gran­tham. Gran­tham, który zawsze śmier­dział tak, jakby wła­śnie pił kawę i jed­no­cze­śnie pusz­czał bąki. Ogar­nął ramie­niem moje plecy i pcha­jąc mnie w stronę drzwi, pytał, co też zamie­rzam zro­bić z „urlo­puń­ciem”.

– Myśla­łem o napi­sa­niu książki. – Nie spoj­rza­łem przy tym na niego, bo bałem się, że ma dokład­nie taką minę, jaką sam bym miał, gdyby ktoś taki jak ja powie­dział mi, że zamie­rza napi­sać książkę.

– To fan­ta­stycz­nie, Tom! Bio­gra­fia tatu­sia, co? – Przy­ło­żył palec do ust i rozej­rzał się teatral­nie na boki, jakby ściany miały uszy. – O mnie możesz być spo­kojny. Będę mil­czał jak grób, słowo. Te rze­czy mają teraz straszne wzię­cie. Jak to było naprawdę, od kuchni, itepe. Tylko pamię­taj, że jak się ukaże, masz mi dać egzem­plarz z auto­gra­fem.

Nie mia­łem już naj­mniej­szych wąt­pli­wo­ści, że przy­szła pora na urlop.

Reszta zimo­wego try­me­stru zle­ciała jak z bicza trzasł, a ferie wiel­ka­nocne przy­szły wręcz za szybko. Pod­czas let­nich waka­cji parę razy mia­łem pokusę, żeby się wyco­fać z pro­jektu, ponie­waż skok w nie­znane, z pla­nem, do któ­rego nawet nie wie­dzia­łem, jak się zabrać, nie mówiąc już o tym, jak go sfi­na­li­zo­wać, wyda­wał mi się mało pocią­ga­jący. Ale szkoła wyna­jęła kogoś na zastęp­stwo, ja kupi­łem nową fur­go­netkę z myślą o podróży do Galen, a ucznio­wie ani tro­chę nie cze­piali się pół mojego płasz­cza, bła­ga­jąc, żebym został. Więc pomy­śla­łem sobie, że co będzie, to będzie, ale roz­sta­nie się z takimi typ­kami jak Davis Bell i wypier­dek Gran­tham na pewno dobrze mi zrobi.

Potem nastą­piła cała seria dziw­nych zda­rzeń.

Pew­nego popo­łu­dnia bobro­wa­łem w anty­kwa­ria­cie i nagle ujrza­łem na kon­tu­arze wyda­nie Alexa Brzo­skwi­nio­wych cieni France’a, z ory­gi­nal­nymi ilu­stra­cjami Van Walta. Książka ta z nie­wia­do­mych mi powo­dów od lat nie była wzna­wiana, a ja jej ni­gdy nie czy­ta­łem.

Na mięk­kich nogach zbli­ży­łem się do lady i wytarł­szy ręce o spodnie, z nabo­żeń­stwem ują­łem książkę w dłoń. Zauwa­ży­łem, że z kąta skle­piku obser­wuje mnie troll, który wygląda, jakby go ktoś zanu­rzył w beczce talku.

– Wspa­niały egzem­plarz, prawda? Ktoś go tu przy­niósł jakby ni­gdy nic i rzu­cił na ladę.

Troll mówił z połu­dnio­wym akcen­tem i spra­wiał wra­że­nie typa, który wege­tuje w zagrzy­bio­nym domisz­czu z tru­pem mamusi i sypia pod moski­tierą.

– Fan­ta­styczny. Ile?

– Nic z tego, widzi pan, to już sprze­dane. Praw­dziwy rary­tas. Wie pan, dla­czego tej książki ni­gdzie nie ma? Bo Mar­shall France uznał, że jest kiep­ska, i zabro­nił ją wzna­wiać. To był kawał dzi­waka, ten cały France.

– Można wie­dzieć, kto ją kupił?

– Taka jedna, ni­gdy przed­tem jej nie widzia­łem, ale ma pan szczę­ście, bo mówiła, że przyj­dzie po książkę – spoj­rzał na zega­rek, złoty car­tier, jak zauwa­ży­łem – wła­śnie mniej wię­cej o tej porze, około jede­na­stej, tak mówiła.

Taka jedna. Muszę zdo­być tę książkę, musi mi ją odsprze­dać, wszystko jedno za jaką cenę. Zapy­ta­łem, czy mogę poprze­glą­dać książkę, dopóki wła­ści­cielka nie przyj­dzie, na co troll odparł, że czemu nie.

Tak jak zda­rzało mi się ze wszyst­kim, co napi­sał Mar­shall France, wdep­ną­łem w tę książkę i na pewien czas opu­ści­łem świat. Te sfor­mu­ło­wa­nia! „Tale­rze nie­na­wi­dziły sre­ber, które z kolei nie­na­wi­dziły szkla­nek. Wyśpie­wy­wały do sie­bie nawza­jem okrutne pio­senki. Ping. Ding. Dzyń. Te same zło­śli­wo­ści trzy razy dzien­nie”. Jak to się działo, że wszyst­kie jego posta­cie były takie nowe, a z chwilą, kiedy się je poznało, czło­wiek nie mógł pojąć, że sobie dotąd bez nich radził w życiu. Zupeł­nie jak ostat­nie kawałki puz­zli, które ide­al­nie pasują w sam śro­dek ukła­danki.

Skoń­czy­łem i natych­miast zabra­łem się do ponow­nego czy­ta­nia frag­men­tów, które szcze­gól­nie mi się spodo­bały. Było ich sporo, toteż kiedy usły­sza­łem dzwo­nek przy drzwiach i czy­jeś wej­ście, posta­no­wi­łem to cał­ko­wi­cie zigno­ro­wać. Jeżeli to była ona, mogło się skoń­czyć tym, że nie sprzeda mi książki i nie będę miał już oka­zji jej zoba­czyć, chcia­łem więc wchło­nąć, ile się da, póki czas.

Przez kilka lat kolek­cjo­no­wa­łem wieczne pióra. Kie­dyś łazi­łem po pchlim targu we Fran­cji i zoba­czy­łem tuż przed sobą faceta, który pod­niósł ze stra­ganu wieczne pióro i uważ­nie mu się przy­glą­dał. Po sze­ścio­ra­mien­nej gwiazdce na skuwce zaraz pozna­łem, że to mont­blanc. Stary mont­blanc. Zatrzy­ma­łem się i zakli­na­łem faceta w myślach: „Odłóż, NIE KUPUJ!”. Ale na nic się to nie zdało – facet patrzył na pióro z coraz więk­szym zain­te­re­so­wa­niem. Zaczą­łem mu życzyć, żeby padł tru­pem na miej­scu, a wtedy wyjął­bym pióro z jego bez­wład­nej dłoni i sam je kupił. Facet cały czas stał ple­cami do mnie, ale moja nie­na­wiść była tak inten­sywna, że musiała do niego dotrzeć, bo ni stąd, ni zowąd odło­żył pióro na miej­sce, obej­rzał się na mnie z prze­ra­że­niem i poszedł jak zmyty.

Ode­rwa­łem oczy od książki. Przy ladzie stała nie­brzydka lalu­nia w dżin­so­wej sukience. To musiała być ona. ODŁÓŻ, NIE KUPUJ! Pró­bo­wa­łem prze­bić ją wzro­kiem przez dżin­sową sukienkę aż po samo dno duszy, gdzie­kol­wiek ją miała. ODEJDŹ, KOBIETO! ZAKLI­NAM CIĘ, ODEJDŹ, ZOSTAW TĘ KSIĄŻKĘ TUTAJ, TUTAJ, TUTAJ!

– Tam­ten pan ją prze­gląda. Myśla­łem, że nie będzie pani miała nic prze­ciwko temu.

Nagle opa­dła mnie dzika roman­tyczna nadzieja, że ona okaże się śliczna i łagod­nie uśmiech­nięta. Śliczna i łagod­nie uśmiech­nięta, bo naj­le­piej w świe­cie zna się na książ­kach. Ale nie była ani śliczna, ani łagod­nie uśmiech­nięta. Uśmiech na jej twa­rzy był szcząt­kowy – lek­kie zmie­sza­nie połą­czone z pącz­ku­ją­cym gnie­wem – a sama twarz – brzydko/ładna. Czy­sta, zdrowa twarz, wyho­do­wana gdzieś na wiej­skiej far­mie, ale ukry­wana przed słoń­cem. Włosy pro­ste, brą­zowe, lekko pod­wi­nięte na koń­cach, tam, gdzie się­gały ramion, jak gdyby bały się ich dotknąć. Archi­pe­lag bar­dzo bla­dych pie­gów, nos pro­sty, oczy sze­roko roz­sta­wione. Im dłu­żej się na nią patrzyło, tym bar­dziej wyda­wała się pospo­lita, ale cały czas narzu­cało się okre­śle­nie „zdrowa uroda”.

– Nie trzeba było.

Nie wie­dzia­łem, do któ­rego z nas to mówi. Ale zaraz pode­szła wprost do mnie i wyjęła mi książkę z ręki, cał­kiem jak matka, kiedy mnie cza­sem przy­ła­pała na lek­tu­rze świń­skiego pisemka. Dwu­krot­nie prze­tarła jasno­zie­loną okładkę i dopiero wtedy spoj­rzała pro­sto na mnie. Miała cien­kie, rdzawe brwi, lekko zawi­nięte na koń­cach, tak że nawet kiedy gniew­nie marsz­czyła czoło, nie wyglą­dała na spe­cjal­nie wście­kłą.

Księ­garz zbli­żył się w lan­sa­dach, z grzecz­nym: „Czy można?” porwał moją uko­chaną z rąk obcej baby i wró­cił za ladę, gdzie zaczął owi­jać skarb brą­zową bibułką.

– Sie­dzę tu na tym rogu od dwu­na­stu lat i zda­rzało się, że mia­łem po kilka France’ów jed­no­cze­śnie, ale na ogół nie ma go ani na lekar­stwo. Jasne, że tra­fić na pierw­sze wyda­nie Kra­iny Chi­chów jest sto­sun­kowo łatwo, bo France był już wtedy bar­dzo zna­nym pisa­rzem, ale Smutku Zie­lo­nego Psa, wszystko jedno w któ­rym wyda­niu, można szu­kać jak zębów hydry. Coś pań­stwu powiem, zdaje mi się, że mam na zaple­czu jedną Kra­inę, więc gdyby któ­reś z pań­stwa było zain­te­re­so­wane…

Popa­trzył po nas, oczy mu się zaświe­ciły, ale ja już mia­łem pierw­sze wyda­nie, za które zapła­ci­łem mają­tek w Nowym Jorku, a moja prze­ciw­niczka zapa­mię­tale szu­kała cze­goś w torebce, więc księ­garz skwi­to­wał nie­udaną trans­ak­cję wzru­sze­niem ramion i wró­cił do pako­wa­nia.

– To będzie trzy­dzie­ści pięć dola­rów, panno Gard­ner.

Trzy­dzie­ści pięć! Ja bym chęt­nie dał…

– Hmm, panno Gard­ner? Czy nie odstą­pi­łaby mi pani tej książki za stówkę? Zapłacę od razu, gotówką.

Troll stał dokład­nie za nią, kiedy rzu­ci­łem swoją cenę, mogłem więc zoba­czyć, jak jego usta wiją się gwał­tow­nie w górę i w dół niby dwie cier­piące żmije.

– Sto dola­rów? Pan chce za to dać sto dola­rów?

Była to jedyna książka France’a, któ­rej nie mia­łem, tym bar­dziej w pierw­szym wyda­niu, a mimo to na ton głosu księ­ga­rza poczu­łem się bogatą świ­nią. Ale tylko przez chwilę. Kiedy cho­dziło o Mar­shalla France’a, byłem gotów zostać świ­nią w każ­dej chwili, byleby zdo­być książkę.

– Tak. Sprzeda pani?

– Doprawdy, panno Gard­ner, może nie powi­nie­nem się wtrą­cać, ale sto dola­rów to nie­sa­mo­wita suma, nawet za tego France’a.

Jeżeli odczuła pokusę i jeżeli ta książka zna­czyła dla niej tyle samo co dla mnie, to teraz cier­piała. Wła­ści­wie było mi jej pra­wie żal. Wresz­cie popa­trzyła na mnie, jak­bym jej zro­bił paskudny kawał. Wie­dzia­łem, że na moją ofertę odpo­wie „tak”, czym sama sobie sprawi zawód.

– W śród­mie­ściu jest ksero. Sko­piuję tę książkę, a potem… potem ją panu sprze­dam. Może pan po nią przyjść jutro wie­czo­rem. Miesz­kam na Broad­way 189, pierw­sze pię­tro. Niech pan przyj­dzie o… no, nie wiem… o ósmej.

Zapła­ciła i wyszła, nie mówiąc już ani słowa do żad­nego z nas. Po jej wyj­ściu anty­kwa­riusz spoj­rzał na świ­stek, któ­rym zało­żona była książka, i powie­dział mi, że dziew­czyna nazywa się Saxony Gard­ner i że poza książ­kami Mar­shalla France’a kazała sobie odkła­dać wszyst­kie stare pozy­cje doty­czące mario­ne­tek.

Miesz­kała w tej dziel­nicy, przez którą nie­bez­piecz­nie jest jechać samo­cho­dem z otwar­tymi oknami, w domu, który musiał być nie­gdyś cał­kiem szy­kowny – mnó­stwo ozdób i duża kom­for­towa weranda przez cały fron­ton – ale teraz przy­po­mi­nał szkie­let krą­żow­nika szos, ogo­ło­cony ze wszyst­kiego prócz wstecz­nego lusterka. W buja­nym fotelu na weran­dzie sie­dział stary Murzyn w sza­rej blu­zie od dresu z kap­tu­rem, a ponie­waż było ciemno, nie od razu zauwa­ży­łem, że trzyma na kola­nach czar­nego kota.

– Sza­no­wanko, kolego.

– Cześć. Mieszka tu Saxony Gard­ner?

Zamiast odpo­wie­dzieć na moje pyta­nie, pod­niósł kota na wyso­kość oczu i zagad­nął go czule – „kici, kici, kici” – nie jestem zresztą pewien, czy mówił do kota. Nie prze­pa­dam za zwie­rzę­tami.

– Naj­moc­niej pana prze­pra­szam, czy byłby pan uprzejmy poin­for­mo­wać mnie, czy…

– Tak. Jestem. – Szklane drzwi otwo­rzyły się i sta­nęła w nich ona. Pode­szła do sta­rego i kciu­kiem dotknęła czubka jego głowy. – Czas do łóżka, wujku Leonar­dzie.

Uśmiech­nął się i prze­ka­zał kota w jej ręce. Saxony odpro­wa­dziła go wzro­kiem, po czym gestem pole­ciła mi zająć jego fotel.

– Wszy­scy mówią do niego wujku. Miły sta­ru­szek. Mieszka z żoną na par­te­rze, a ja zaj­muję pię­tro. – Pod pachą trzy­mała coś, co po chwili wyjęła i szorst­kim ruchem pchnęła w moją stronę. – To pań­ska książka. Ni­gdy bym jej panu nie sprze­dała, gdyby nie to, że aku­rat potrze­buję pie­nię­dzy. Pan pew­nie gwiż­dże na powody, ale wszystko jedno, chcia­łam, żeby pan wie­dział. Nie cier­pię pana, ale jed­no­cze­śnie jestem panu wdzięczna.

Już miała się uśmiech­nąć, ale tylko prze­cze­sała dło­nią włosy. Była to u niej śmieszna cecha, do któ­rej zrazu trudno było przy­wyk­nąć. Saxony Gard­ner rzadko kiedy robiła wię­cej niż jedną rzecz naraz. Kiedy się uśmie­chała, jej ręce były nie­ru­chome. Kiedy chciała odgar­nąć włosy z twa­rzy, uśmiech na ten moment zni­kał.

Kiedy już trzy­ma­łem książkę w ręku, zauwa­ży­łem, że została na nowo opa­ko­wana w papier będący kopią ręko­pisu muzycz­nego. Uzna­łem to za miły gest, cho­ciaż tak naprawdę mia­łem jedy­nie ochotę jak naj­prę­dzej zerwać papier i ponow­nie zabrać się do lek­tury. Wie­dzia­łem, że byłoby to nie­tak­tem, ale cie­szy­łem się na myśl o szyb­kim powro­cie do domu. Zemleć garść zia­re­nek, zapa­rzyć imbryk świe­żej kawy, zasiąść w dużym fotelu przy oknie, w dobrym świe­tle…

– Wiem, że to nie mój inte­res, ale dla­czego dał pan za tę książkę aż sto dola­rów?

Jak wytłu­ma­czyć obse­sję?

– A dla­czego pani dała trzy­dzie­ści pięć? Jeśli się nie mylę, nawet na to pani nie stać.

Ode­pchnęła się od kolumny, o którą przez cały czas opie­rała się ple­cami, i potarła pod­bró­dek gestem twar­dego faceta.

– Skąd pan może wie­dzieć, na co mnie stać, a na co nie? Wcale nie muszę panu sprze­da­wać tej książki. Jesz­cze nie wzię­łam od pana ani gro­sza.

Pod­nio­słem się ze sfa­ty­go­wa­nego fotela wujka Leonarda i się­gną­łem do kie­szeni po nowy bank­not stu­do­la­rowy, który zawsze noszę ukryty w taj­nej skrytce port­fela. Dziew­czyna nie była mi na nic potrzebna, i nawza­jem, a poza tym zaczy­nało się robić zimno i chcia­łem wydo­stać się z tej oko­licy, zanim na dachu domu zabrzmią wojenne tam-tamy i roz­poczną się tańce rytu­alne.

– No to ja już chyba sobie pójdę. Pro­szę, oto pie­nią­dze, i prze­pra­szam naj­moc­niej, jeżeli byłem wobec pani nie­grzeczny.

– Był pan. Napije się pan her­baty?

Macha­łem jej przed nosem nowiu­teń­kim bank­no­tem, ale nie spie­szyła się go wziąć. Wzru­szy­łem więc ramio­nami i zgo­dzi­łem się na her­batę, a ona wpro­wa­dziła mnie do wnę­trza domo­stwa Ushe­rów.

W holu, nad drzwiami, które uzna­łem za wej­ście do kom­nat wujka Leonarda, paliła się trzy­wa­towa żarówka w odcie­niu bru­nat­no­żół­tym. Spo­dzie­wa­łem się, że w środku będzie śmier­działo jak po odpły­wie, ale myli­łem się. Zapach był przy­jemny i egzo­tyczny: na pewno jakieś kadzi­dło. Zaraz za lampką były schody. Oka­zały się tak strome, że przez chwilę zasta­na­wia­łem się, czy nie pro­wa­dzą do obozu bazy na El Capi­tan, ale jakoś je sfor­so­wa­łem, w samą porę, żeby zoba­czyć, jak moja prze­wod­niczka znika za drzwiami, mówiąc do mnie przez ramię coś, czego nie zro­zu­mia­łem.

Zapewne radziła mi uwa­żać na głowę, bo led­wie prze­kro­czy­łem próg, zaplą­ta­łem się w gęstą paję­czynę, co przy­pra­wiło mnie o lekki atak serca. Paję­czyna oka­zała się lin­kami mario­netki, a ści­ślej mówiąc, jed­nej z licz­nych lalek roz­wie­szo­nych po całym pokoju w maka­brycz­nych pozach, które przy­po­mniały mi wszyst­kie naj­gor­sze sny, jakie mie­wa­łem w życiu.

– Tylko pro­szę nie uży­wać słowa „kukiełki”. To są wszystko mario­netki. Jaką her­batę pan woli, jabł­kową czy rumian­kową?

Przy­jemny zapach pocho­dził wła­śnie z jej pokoju – i rze­czy­wi­ście był to zapach kadzi­dła. Zoba­czy­łem, że kilka lase­czek kopci się w peł­nej drob­nego, bia­łego proszku gli­nia­nej miseczce sto­ją­cej na sto­liku do kawy. Obok leżało kilka dziw­nie jaskra­wych kamieni i coś, co uzna­łem za głowę mario­netki. Wła­śnie trzy­ma­łem ją w ręku i oglą­da­łem, kiedy Saxony wró­ciła do pokoju z her­batą i bochen­kiem wła­sno­ręcz­nie upie­czo­nego chleba bana­no­wego.

– Zna się pan na mario­net­kach? Ta jest kopią Natta, złego ducha z Bir­mań­skiego Teatru Mario­ne­tek.

– Czy pani z tego wła­śnie żyje? – Zato­czy­łem ręką łuk, przy czym Natt o mało nie wylą­do­wał na chle­bie bana­no­wym.

– Tak, a raczej żyłam, dopóki nie zacho­ro­wa­łam. Sło­dzi pan mio­dem czy cukrem? – Słowo „zacho­ro­wa­łam” powie­działa takim tonem, że nie czu­łem się w obo­wiązku pytać, na co ani czy już czuje się lepiej.

Po wypi­ciu fili­żanki naj­obrzy­dliw­szego płynu, jaki kie­dy­kol­wiek mia­łem w ustach – cie­kawe, czy to była jabł­kowa czy rumian­kowa – odbyło się zwie­dza­nie pokoju. Gospo­dyni wymie­niała nazwi­ska Ivo Puhonny’ego i Tony’ego Sargi, paplała o figur­kach z Wajang i o bun­raku, jak­by­śmy wszy­scy byli sta­rymi zna­jo­mymi. Mimo to podo­bał mi się jej entu­zjazm i nie­by­wałe podo­bień­stwo mię­dzy obli­czami nie­któ­rych lalek a moimi maskami.

Kiedy usie­dli­śmy z powro­tem i kiedy już lubi­łem ją sto razy bar­dziej niż na początku, oświad­czyła, że ma coś, co na pewno mi się spodoba. Wyszła do dru­giego pokoju i wró­ciła z foto­gra­fią w ramce. Zna­łem tylko jedno zdję­cie France’a, więc nie roz­po­zna­łem postaci na foto­gra­fii, dopóki nie zauwa­ży­łem jego auto­grafu w lewym dol­nym rogu.

– O rany! Skąd pani to ma?

Ode­brała mi zdję­cie i przy­pa­trzyła mu się z uwagą. Kiedy się znów ode­zwała, mówiła wolno i cicho:

– Kiedy byłam mała, bawi­łam się z dziećmi przy ster­cie palo­nych liści. Potknę­łam się i wpa­dłam w stos. Mia­łam tak popa­rzone nogi, że cały rok prze­le­ża­łam w szpi­talu. Matka przy­no­siła mi książki, a ja czy­ta­łam je w kółko, aż okładki odcho­dziły od grzbietu. Książki Mar­shalla France’a i książki o mario­net­kach.

Wtedy po raz pierw­szy zasta­no­wi­łem się, czy przy­pad­kiem France nie działa tylko na takie dzi­wa­dła jak my: na małe dziew­czynki, leżące w szpi­talu i zafa­scy­no­wane mario­net­kami, oraz na małych chłop­ców, pod­da­wa­nych psy­cho­ana­li­zie od pią­tego roku życia, któ­rzy mają wspa­nia­łych ojców.

– Ale skąd pani to ma? Widzia­łem tylko jedno jego zdję­cie, i to z cza­sów mło­do­ści, jesz­cze bez brody.

– Wiem, to z „Time’a”? – Ponow­nie przyj­rzała się foto­gra­fii. – Pamięta pan, jak zapy­ta­łam, dla­czego był pan skłonny zapła­cić aż tyle za Brzo­skwi­niowe cie­nie? Wie pan, ile ja zapła­ci­łam za to? Pięć­dzie­siąt dola­rów. Nie­źle, co? – Popa­trzyła na mnie i prze­łknęła ślinę tak gło­śno, że usły­sza­łem dono­śne „glump”. – Czy pan też uwiel­bia jego książki? To jest… nie­do­brze mi się robi na myśl, że mam ją panu oddać. Szu­ka­łam jej przez tyle lat. – Dotknęła czoła, a potem prze­su­nęła pal­cami po bla­dym policzku. – Niech pan ją już lepiej zabie­rze i pój­dzie sobie.

Sko­czy­łem na równe nogi i wyło­ży­łem pie­nią­dze na stół. Przed wyj­ściem zapi­sa­łem na kawałku papieru swoje nazwi­sko i adres. Poda­łem jej świ­stek, mówiąc żar­tem, że może odwie­dzać u mnie swoją książkę, kiedy tylko zechce. Bodaj­bym się był ugryzł w język.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Tytuł ory­gi­nału: The Land of Lau­ghs

Copy­ri­ght © 1980 by Jona­than Car­roll

All rights rese­rved

Copy­ri­ght © for the Polish e-book edi­tion by REBIS Publi­shing House Ltd., Poznań 2012, 2017, 2023

Infor­ma­cja o zabez­pie­cze­niach

W celu ochrony autor­skich praw mająt­ko­wych przed praw­nie nie­do­zwo­lo­nym utrwa­la­niem, zwie­lo­krot­nia­niem i roz­po­wszech­nia­niem każdy egzem­plarz książki został cyfrowo zabez­pie­czony. Usu­wa­nie lub zmiana zabez­pie­czeń sta­nowi naru­sze­nie prawa.

Opra­co­wa­nie gra­ficzne serii i pro­jekt okładki: Lucyna Talejko-Kwiat­kow­ska

Imiona nie­któ­rych boha­te­rów pozo­stały spo­lsz­czone na życze­nie tłu­maczki

Wyda­nie III e-book (opra­co­wane na pod­sta­wie wyda­nia książ­ko­wego: Kra­ina Chi­chów, wyd. V dodruk, Poznań 2013)

ISBN 978-83-7818-139-2

Dom Wydaw­ni­czy REBIS Sp. z o.o.

ul. Żmi­grodzka 41/49, 60-171 Poznań

tel.: 61 867 81 40, 61 867 47 08

fax: 61 867 37 74

e-mail: [email protected]

www.rebis.com.pl

Kon­wer­sję do wer­sji elek­tro­nicz­nej wyko­nano w sys­te­mie Zecer