Pieśni ebook

Nikomu, albo raczej wszytkim, swoje księgi

Daję. By kto nie mniemał (strach to bowiem tęgi[1]),

Że za to trzeba co dać. Wszyscy darmo miejcie.

O drukarza nie mówię[2], z tym sie zrozumiejcie[3].

Byś[6] wszystko złoto posiadł, które – powiadają -

Gdzieś daleko gryfowie i mrówki[7] kopają[8];

Byś pałace rozwodził[9] nie tylko na ziemi,

Lecz i morza kamieńmi zabudował[10] swemi;

Jesli[11] dyjamentowe goździe[12] Mus[13] ma w ręku,

Któremi natwardszego umie pożyć[14] sęku[15],

Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,

Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogi[16].

Lepiej polnych Tatarów[17] dawny zwyczaj niesie,

U których każdy swój dom wozi na kolesie[18];

Lepszego rządu Gete grubi używają[19],

Gdzie niwy[20] nie mierzone[21] wolne zboża dają[22].

Tam niewinna[23] macocha dziatek pierwszej żony,

Sirót nędznych[24], przestrzega wczasu[25] z każdej strony[26];

Ani z wielkim posagiem męża rządzi[27], ani

Nadzieje kładzie w gładkim[28] miłosniku[29] pani.

Wielki posag rodziców postępki uczciwe,

A k temu obyczaje skromne i wstydliwe;

Występnych tam nie cierpią, lecz kto będzie krzywy,

Niech sie wierci, jako chce, nie zostanie żywy.

O, ktokolwiek będzie chciał mordy niecnotliwe

I domowe okrócić[30] najazdy krwie[31] chciwe,

Jesli pragnie ojczyzny ojcem być nazwany

I tymże na wysokich kolumnach pisany,

Niech objeździć swą wolą śmie nieokróconą[32],

A jego sprawy przyszłe wieki więc wspomioną;

Ponieważ cnocie żywej[33] my źli, nie życzemy[34],

Aż gdy nam z oczu zniknie, toż[35] jej żałujemy.

Co po tych skargach próznych, jesli na występy

Przez spary – jako mówią – patrza urząd tępy[36]?

Po co statut i prawa chwalebne stawiamy,

Jesli sie obyczajów dobrych nie trzymamy?

Nie odstraszą zbytecznym[37] ogniem zarażone

Kupca kraje chciwego ani przesadzone[38]

Mrozem gwałtownym pola; żeglarze bywali[39]

Wszystek świat, jako wielki[40], kołem objechali.

Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi

Czynić i cierpieć wszystko; już on i wstydowi

Mir dawno wypowiedział[41], i cnocie, niedbały,

Poświęconej nie myśli dostępować skały[42].

Albo my do spólnego skarbu[43], gdzie życzliwa

Ludzka pochwała i głos pospolity[44] wzywa,

Albo w morze, przyczynę wszech nieszczęśliwości,

Perły, złoto i wielkiej kamienie drogości

Zarzućmy, jesli grzechów żałujem statecznie

I nieprawości swoich. Potrzeba kóniecznie

Złej napierwsze początki żądze[45] wykorzenić,

A dziełem pracowitszym pieszczotę[46] odmienić.

Nie umie syn szlachecki na koń wsieść i w łowy

Na dziki źwierz z oszczepem jachać[47] niegotowy,

Lepiej kufla świadomy[48] albo kart pisanych[49],

Każesz li dać, i kostek, prawem zakazanych.

Więc ojciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,

Gotując niegodnemu spadek potomkowi:

I przybywa-ć mu[50] rzkomo[51], ale nie wiem czemu,

Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu[52].

Serce roście patrząc[54] na te czasy!

Mało przed tym[55] gołe były lasy,

Śnieg na ziemi wysszej[56] łokcia leżał[57],

A po rzekach wóz nacięższy zbieżał[58].

Teraz drzewa liście na sie wzięły,

Polne łąki pięknie zakwitnęły;

Lody zeszły, a po czystej wodzie

Idą statki i ciosane łodzie.

Teraz prawie[59] świat sie wszystek śmieje,

Zboża wstały, wiatr zachodny wieje;

Ptacy sobie gniazda omyślają[60],

A przede dniem śpiewać poczynają.

Ale to grunt wesela prawego[61],

Kiedy człowiek sumnienia całego[62]

Ani czuje w sercu żadnej wady,

Przecz[63] by sie miał wstydać swojej rady[64].

Temu wina nie trzeba przylewać

Ani grać na lutni, ani śpiewać;

Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie,

Bo sie czuje prawie na swobodzie[65].

Ale kogo gryzie mól zakryty,

Nie idzie mu w smak obiad obfity;

Żadna go pieśń, żadny głos nie ruszy,

Wszystko idzie na wiatr mimo uszy.

Dobra myśli, której nie przywabi,

Choć kto ściany drogo ujedwabi,

Nie gardź moim chłodnikiem chróścianym[66],

A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym!

Dzbanie mój pisany[68],

Dzbanie polewany,

Bądź płacz, bądź żarty, bądź gorące wojny,

Bądź miłość niesiesz albo sen spokojny,

Jakokolwiek[69] zwano

Wino, co w cię lano,

Przymkni sie[70] do nas a daj sie nachylić,

Chciałbym twym darem gości swych posilić.

I ten cię nie minie,

Choć kto mądrym słynie;

Pijali przedtym i filozofowie,

A przedsię[71] mieli spełna[72] rozum w głowie.

Ty zmiękczysz[73] każdego,

Nastateczniejszego[74];

Ty mądrych sprawy i tajemną radę[75]

Na świat wydawasz przez twą cichą zdradę.

Ty cieszysz nadzieją

Serca, które mdleją;

Ty ubogiemu przyprawujesz rogi,

Że mu ani król, ani hetman srogi.

Trzymaj sie na mocy,

Bo cię całej nocy

Z rąk nie wypuścim, aż dzień, jako trzeba,

Gwiazdy rozpędzi co do jednej z nieba.

Złota to strzała[77] i krom wszego[78] jadu była,

Którą mię niepochybna[79] Miłość ugodziła.

Bo ja w swym miłowaniu troski nie najduję,

Owszem, radość na sercu niewymowną czuję.

Nie to niewola służyć, ale służyć temu,

Kto twych posług niewdzięczen, to sie nawiętszemu

Nieszczęściu równa; tobie dzięka bądź, Miłości,

Iżeś mię uchowała takowej żałości.

Ma to twarz twoja, panno wszech piękniejsza, w sobie,

Że człowiek rad i nierad musi służyć tobie.

Ale to zaś niosą twe święte obyczaje,

Że, by[80] kto mógł być wolen, raczej ci sie daje.

Chciałbym tak być szczęśliwy i życzyłbym sobie,

Abych już tę na wieki łaskę znał po tobie[81];

A bodaj ta wdzięczna[82] twarz odmiany nie znała,

Byś dobrze i Sybillę laty przerównała[83].

Kto ma swego chleba,

Ile człeku trzeba,

Może nic nie dbać o wielkie dochody,

O wsi, o miasta i wysokie grody.

To pan, zdaniem moim,

Kto przestał na swoim;

Kto więcej szuka, jawnie to znać daje

Sam na sie, że mu jeszcze nie dostaje[85].

Siła[86] posiadł włości,

Kto ujął chciwości[87];

Trudniej to przyjdzie niż Turki zhołdować

Albo waleczne Tatary wojować.

Mocą wiele świata

Wziął za krótkie lata

Król macedoński[88], lecz mu sie tak zdało,

Że nań samego świat był jeden mało.

Cóż pomoże zbroja

Albo władza twoja?

Serca nie zleczą żadne złotogłowy,

Żadny skarb troski nie wybije z głowy.

Więc śmierć nieużyta[89]

Ta za gardło chwyta

Bogate pany jako proste sługi,

Ani zborguje, byś wyciągnął długi[90].

Lecz przedsię[91] człowiecza

Wszystka o tym piecza[92],

Aby ku złotu złota przybywało;

Bo, by nawięcej, łakomemu mało.

Wszystko to zostanie

Po twej śmierci, panie;

A coś ty zebrał przez ten czas łakomie,

To sie zostoi[93], nie wiem w czyim domie.

Sklep[94] ten niedobyty[95]

Puści prędko nity[96];

A winem, co sie ty frasujesz o nie,

Będzie zamaczał potomek twój konie.

Acz mię twa droga[99], miła, barzo boli,

Nie chcę cię trzymać przeciw twojej woli;

Z mej strony bodaj wszystko dobre miała,

Kędy sie kolwiek będziesz obracała.

Lecz sama widzisz, jakie wiatry wstają,

Jakie po niebie chmury sie mieszają.

Ja wiem, co umie morze i szalony

Wicher, na wody słone uniesiony.

Niech żony srogich pohańców[100] i dzieci

Doświadczą, jakim pędem wicher leci

Morze mieszając: huczą srogie wały,

A brzeżne w gruncie[101] wzdrygają sie skały.

Takci sie biednej Europie[102] dostało,

Jeno że wołu chciała przysieść mało[103],

Bo sie z nienagła przymknął[104] z nią ku wodzie,

Potym jak płynie, tak płynie bez łodzie.

A ta dopiero zlękła sie nieboga,

Gdzie pojźrzy, zewsząd morze, zewsząd trwoga;

Brzegu nie widać, przewoźnik niepewny,

Strach serce ujął, a w oczu płacz rzewny.

A gdy do sławnej Krety przypłynęła,

Z wielkiej tesknice włosy targać jęła,

Skarżąc sie z płaczem: «Ojcze mój łaskawy,

Któregom zbyła[105] prze me głupie sprawy[106].

Com ja tu miała czynić w tej krainie?

Mało jest jedna śmierć panieńskiej winie.

Ale na jawiż płaczę swej lekkości[107]?

Czy mię pokusa łudzi krom winności[108],

Która przez wrota kościane[109] wychodzi,

A na człowieka sny dziwne przywodzi?

Lepiej li było przez morze sie pławić

Czy nad polnemi kwiatkami sie bawić?

By[110] mi sie teraz dostał jako w ręce

On wół bezecny, byłby w takiej męce,

Żeby mu ze łba musiały spaść rogi,

Chociaż był u mnie niedawno tak drogi.

Nie miałam wstydu, dom swój opuszczając,

I teraz nie mam, śmierci odkładając;

Boże mój, jesli słyszysz prośbę moję,

Niechaj dziś nago w pośrzodku lwów stoję.

Pierwej niż pleśnią piękna twarz przypadnie[111]

I zupełnemu[112] ciału krasa[113] spadnie,

Niechaj mię wilcy pożrą w tej gładkości,

A po pustyniach rozniosą me kości»

Nikczemna dziewko – ojciec ci przyciska[114] -

Czemu nie umrzesz? Strzyma cię ta niska

Jedlina i pas[115] zaniesiony w cale[116];

A jeslić milsza śmierć na ostrej skale,

Daj sie w moc wiatrom a skocz z góry śmiele,

Niżbyś wolała siedzieć u kądziele,

Królewska dziewka, i być w ręce dana

Srogiej pogance, winna bywszy[117] pana.

Trudna rada w tej mierze[120], przyjdzie sie rozjechać,

A przez ten czas wesela i lutnie zaniechać.

Wszystka moja dobra myśl[121] z tobą precz odchodzi,

A z tego mię więzienia nikt nie wyswobodzi,

Dokąd cię zaś nie ujźrzę, pani wszech piękniejsza,

Co ich kolwiek[122] przyniosła chwila terazniejsza.

Już mi z myśli wypadły te obecne twarzy;

Twoje nadobne lice jest podobne zarzy[123],

Która nad wielkim morzem rano sie czerwieni,

A z nienagła[124] ciemności nocne w światłość mieni;

Przed nią gwiazdy drobniejsze po jednej znikają

I tak już przyszłej nocy nieznacznie[125] czekają.

Takaś ty w oczu moich; szczęśliwa to droga,

Po której chodzić będzie tak udatna noga;

Zajźrzę[126] wam, gęste lasy i wysokie skały,

Że przede mną będziecie taką rozkosz miały:

Usłyszycie wdzięczny[127] głos i przyjemne słowa,

Po których sobie teskni biedna moja głowa.

Lubeż moje wesele, lubeż me biesiady!

Mnie podobno już prózno szukać inszej rady,

Jeno smutnego serca podpierać nadzieją;

W nadzieję ludzie orzą i w nadzieję sieją.

A ty tak srogą nie bądź ani mię tym karzy,

Bych długo nie miał widzieć twojej pięknej twarzy.

Gdzieśkolwiek jest, Bożeć pośli[130] dobrą godzinę;

Jaciem twój był jako żywo[131], i twoim zginę.

Tak to Bóg przejźrzał od wieku[132]; a nie żałuję,

Bo w tobie więcej niż we stu inszych najduję.

Nie tylkoś nad insze gładszą sie urodziła,

Aleś i zwyczajmi twarzy nic nie zelżyła[133];

A jako wdzięcznie szmarakiem złoto sie dwoi[134],

Tak tej szlachetnej duszy w tym ciele przystoi.

Szczęśliwy ja człowiek, bych mógł[135] tak użyć tego,

Jakobych sie nie omylił, co jest lepszego;

Lecz jako na błędnym[136] morzu, nie tam, gdzie chcemy,

Ale gdzie nas wiatry niosą, płynąć musiemy.

Jednak albo miłość zmyśla sny sama sobie,

Albo i ty nie chcesz, bych miał zwętpić o tobie.

Ta nadzieja świat mi słodzi; a bych inaczej

Doznać miał (uchowaj, Panie), umarłbym raczej.

Chcemy sobie być radzi[138]?

Rozkaż, panie, czeladzi,

Niechaj na stół dobrego wina przynaszają,

A przy tym w złote gęśli[139] albo w lutnią[140] grają.

Kto tak mądry, że zgadnie,

Co nań jutro przypadnie?

Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje sie z nieba,

Kiedy sie człowiek troszcze więcej, niżli trzeba.

Szafuj gotowym[141] bacznie;

Ostatek, jako zacznie,

Tak Fortuna[142] niech kona[143]: raczy li łaskawie,

Raczy li też inaczej; my siedziem w jej prawie[144].

U Fortuny to snadnie[145],

Że kto stojąc[146] upadnie;

A który był dopiero u niej pod nogami,

Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami.

Wszystko sie dziwnie plecie

Na tym tu biednym świecie;

A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić,

I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić.

Prózno ma mieć na pieczy

Śmiertelny wieczne rzeczy;

Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie,

Co z przejźrzenia[147] Pańskiego od wieku mu płynie.

A nigdy nie zabłądzi,

Kto tak umysł narządzi,

Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,

Temu mężnie wytrzymać, w owym sie nie wznosić.

Chwalę szczęście stateczne[148];

Nie chce li też być wieczne,

Spuszczę[149], com wziął, a w cnotę własną sie ogarnę

I uczciwej chudoby[150] bez posagu pragnę.

Nie umiem ja, gdy w żagle

Uderzą wiatry nagle,

Krzyżem padać i świętych przenajdować[151] dary,

Aby łakomej wodzie tureckie towary

Bogactwa nie przydały

Wpadwszy gdzie między skały;

Tam ja bezpiecznym sercem[152] i pełen otuchy

W równej fuście[153] popłynę przez morskie rozruchy.

Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry[156]

I tak wysoko postawił, że z góry

Wszystek świat widzę, a sam, jako trzeba,

Tykam sie nieba?

To li jest ogień on nieugaszony

Złotego słońca, które, nieskończony

Bieg bieżąc, wrotne[157] od początku świata

Prowadzi lata?

To li jest on krąg odmiennej światłości[158],

Wódz gwiazd roźlicznych i sprawca żyzności[159]?

Słyszę głos wdzięczny; prze Bóg, a na jawi,

Czy mię sen bawi[160]?

Tu, widzę, ani ciemne mgły dochodzą,

Ani śnieg, ani zimne grady szkodzą;

Wieczna pogoda, dzień na wszystki strony

Trwa nieskończony.

Godne pałace Twojej wielmożności,

Panie, a jakiej cnota dostojności,

Widzę na oko, bowiem wedle Ciebie

Ma miejsce w niebie.

Kto by cię nie znał, Lechu Słowianinie[161],

Któryś napierwej zasiadł w tej krainie

I opanował męstwem swoim mocne

Brzegi północne?

Kroka[162] patrz, jako siedząc tak wysoko,

Przedsię ku miastu swemu skłania oko;

Wandę wydawa ubiór, bo z postawy

Zda sie mąż prawy.

Tu i fortelny Przemysł[163] jest wniesiony,

I ten, co dostał trefunkiem korony[164],

Doźrzawszy zdrady, gdzie koń prędkonogi

Biegł zawód drogi[165].

Bóg fałszu nie chce; a jako miłuje

Sprawiedliwego, Piast i dziś to czuje,

Bo mieszka w niebie, a jego cne plemię

Rządziło zięmię.

Zemowit[166] stoi wedla ojca prawie,

Z drugimi równo: ty wysszej, Miecławie[167],

Którego sprawą chrześcijański zakon[168]

Podan Polakom.

Tuż po nim widzę mężne Bolesławy[169],

Prze których dzielność i stateczne sprawy

Polska szeroko swych granic pomknęła

I serce wzięła[170].

W tejże jest liczbie on zakonnik święty[171],

Z cięniów klasztornych na królestwo wzięty.

Są dwa Leszczkowie[172]; jest król wzrostem mały,

Ale mąż śmiały[173].

Widzę Jagiełła i dwu Kazimierzu[174]

Dobrych tak w boju, jako i w przymierzu;

Widzę i ciebie, gwiaździe równym prawie,

Cny Władysławie[175].

Tu też jest Olbracht; król serca wielkiego;

Tuż z Aleksandrem Sygmunt[176], za którego

Polska zakwitła, a po długim boju

Wytchła w pokoju.

Szlachetne dusze, które swej dzielności

Macie zapłatę niebieskie radości,

Życzcie ojczyźnie, aby wam rodziła

Podobnych siła.

A ten, co po was[177] dziś państwo sprawuje,

Niechaj fortunnie i zdrów nam panuje;

A zwierzonego nie wzdawa opieku[178],

Aż pełen wieku!