Porady pasieczne ebook

Porady pasieczne Krzysztof Furso

Copyright © 2013 Wydawnictwo BEE & HONEY Sp. z o.o.

BEE & HONEY Sp. z o.o. Klecza Dolna 148 34-124 Klecza Dolna tel.: 33 845-10-11, tel./fax 33 873 51 40 www.pasieka24.pl, [email protected]

Nazwy handlowe towarów występujące w tej pracy są znakami towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm.

Wydawnictwo BEE & HONEY Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za jakąkolwiek szkodę, będącą następstwem korzystania z informacji i metod zawartych w niniejszej publikacji.

Korekta, przygotowanie do składu: Teresa Kobiałka

Skład, opracowanie graficzne, projekt okładki: Roman Dudzik

Fotografie: Krzysztof Furso, Maria i Eugeniusz Sapiołko, Renata Łacek, Jerzy Jóźwik, Milan Motyka, Roman Dudzik Wydanie I

ISBN 978-83-934875-4-7

Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejsza publikacja ani w całości, ani w części nie może być w żaden sposób powielana i rozpowszechniana bez pisemnej zgody wydawcy.

Wstęp

Pszczelarstwo jest działem rolnictwa ściśle związanym z klimatem. Ogromny wpływ ma układ pór roku, ilość opadów, dni słonecznych i dni pochmurnych, temperatura oraz rozkład jej amplitudy w poszczególnych okresach roku kalendarzowego. Poza tym istotne znaczenie ma rodzaj gleb, na których rosną rośliny dostarczające pożytku oraz położenie samej pasieki (teren nizinny, górski, otoczenie lasem itp.).

Niesłychanie istotnym zagadnieniem jest sama baza pożytkowa, to znaczy rośliny dostarczające pszczołom pokarmu (ich obfitość, termin oraz długość kwitnienia, czas i długość okresów bezpożytkowych w sezonie).

Istnieje więc poważny problem, jak przedstawić zagadnienia gospodarki pasiecznej w poszczególnych okresach sezonu, aby były one zrozumiałe szczególnie dla początkującego pszczelarza.

Myślę, że rozbicie sezonu pszczelarskiego na poszczególne miesiące, a w przypadku stycznia i lutego oraz listopada i grudnia (kiedy to zabiegi wykonywane w pasiece ograniczone są do niezbędnego minimum) na okresy dwumiesięczne, powinno być dla czytelnika najbardziej zrozumiałe.

Układ broszury jest stosunkowo nietypowy, ponieważ w nomenklaturze pszczelarskiej przyjęło się uważać za początek nowego sezonu okres przygotowywania rodzin pszczelich do zimy (lato i wczesną jesień).

Jest to uzasadnione tym, że wszystkie wykonywane wtedy prace mają bezpośredni wpływ na produktywność pszczół wiosną i latem przyszłego roku. Myślę jednak, że posługiwanie się rokiem kalendarzowym będzie również dla wszystkich jasne. Jak w każdym zawodzie, tak i w pszczelarstwie powstały specyficzne określenia, których znaczenie może być niezrozumiałe dla początkujących.

Dlatego, gdy pojawią się one w tekście po raz pierwszy, znajdzie się tam również odpowiedni odnośnik, dzięki któremu będziemy mogli zapoznać się z wyjaśnieniem zamieszczonym na końcu publikacji. Zanim początkujący pszczelarz zagłębi się w lekturę zadań, jakie czekają go w poszczególnych okresach pozwoliłem sobie zamieścić dla niego kilka rad przydatnych przy zakładaniu pasieki.

Kilka rad dla początkujących

Podjęcie decyzji o założeniu pasieki powinno zostać głęboko przemyślane. Nie jest to zajęcie dla każdego i wymaga solidnej wiedzy. Dość często spotykałem się z problemami związanymi z tak zwanymi trzymaczami pszczół (na miano pszczelarza na pewno nie zasługiwali).

Ich zaniedbane pasieki nie tylko, że nie przynosiły żadnych korzyści materialnych właścicielom, ale stawały się rozsadnikami różnych chorób. Dlatego musimy nastawić się na zdobycie podstawowej wiedzy, którą ciągle będziemy musieli pogłębiać.

Prowadzenie pasieki bardzo pomaga w utrzymaniu dobrego zdrowia i kondycji fizycznej nawet osobom w podeszłym wieku. Są jednak przeciwskazania do pracy przy pszczołach. Osoby z poważnymi schorzeniami narządów ruchu, cukrzycą, alergiami powinny zaczerpnąć w tej sprawie opinii lekarza.

Musimy mieć miejsce, gdzie ustawimy ule. Miejsce takie, zwane pasieczyskiem, powinno spełniać kilka warunków. Dla początkującego pszczelarza ważny jest jak najczęstszy kontakt z pszczołami.

Dobrze więc, aby znajdowało się ono stosunkowo blisko miejsca zamieszkania pszczelarza. Ponadto powinno zapewniać bezpieczeństwo osób postronnych.

Nie powinniśmy więc lokalizować naszej pasieki przy drogach o dużym natężeniu ruchu, czy też w miejscach, gdzie zawsze przebywają ludzie (centra miast, osiedli, w gęstej zabudowie wsi).

Niestety coraz więcej ludzi jest uczulonych na jad pszczół. Pasieczysko najlepiej zlokalizować w miejscu postronnym, ale musimy też zwrócić uwagę na dość łatwy do niego dojazd. W miarę możliwości otoczmy go wysokim żywopłotem, co też przyczyni się do bezpieczeństwa ludzi, jak i samych pszczół.

Sprawą wielkiej wagi jest zapewnienie naszym podopiecznym odpowiedniej ilości pożytku, aby nie głodowały, natomiast przyniosły odpowiednią ilość nektaru, by zapewnić zysk właścicielowi. Początkującemu pszczelarzowi trudno ocenić zasobność terenu pod tym względem. Bierzmy pod uwagę wszystkie rośliny miododajne kwitnące w promieniu 1,5 km od pasieki.

Dalsze loty pszczół są mało produktywne. Zadbajmy też o miejsce, w którym będziemy mogli pozyskiwać produkty z pasieki. W większej pasiece odbywa się to w tak zwanych pracowniach pasiecznych, czyli pomieszczeniach stałych lub czasowych przeznaczonych do tego celu, spełniających odpowiednie wymogi higieniczne.

Miód oraz inne produkty pozyskiwane powinny być w sposób czysty, bez możliwości zanieczyszczenia ich szkodliwymi substancjami. Niezbędnym wyposażeniem jest miodarka, czyli urządzenie do wywirowania miodu z plastrów.

W dalszej kolejności zastanówmy się, jaką pasiekę chcemy prowadzić. Jeżeli chcemy traktować pszczelarstwo jako hobby, to możemy zdecydować się na wybór dowolnego typu ula oraz metody prowadzenia pasieki ( stacjonarnej czy też wędrownej).

Mając jednak w perspektywie powiększenie pasieki do przynajmniej średnich rozmiarów, od razu powinniśmy zdecydować się na wybór ula, który w przyszłości pozwoli na pracę szybką i lekką oraz jego konstrukcja pozwoli na łatwe przewożenie na różne, czasami dość odległe pożytki.

Mało jest miejsc, gdzie będziemy mieli zapewnione dobre zbiory przez cały sezon aktywności produkcyjnej pszczół, to znaczy od końca kwietnia do połowy września. Przy większej pasiece w grę mogą tutaj wchodzić ule wielkopolskie oraz ule wielokorpusowe o dość zróżnicowanych parametrach technicznych (na skróconą ramkę wielkopolską, dadanowską itp.). Zawsze jednak są to ule stojaki o możliwości powiększania głównie w pionie.

Istotnym elementem jest wyposażenie osobiste pszczelarza, to znaczy kapelusz oraz bluza, spodnie lub kombinezon (szczelne) w kolorze białym czy innym bardzo jasnym (nie stosujmy kolorów: czarnego, żółtego, pomarańczowego, czerwonego i różnych odcieni niebieskiego).

Powinniśmy być jak najmniej zauważalni przez pszczoły. Niezbędnym elementem wyposażenia jest podkurzacz oraz dłuto pasieczne. W Polsce utrzymywane są cztery rasy pszczoły miodnej: środkowoeuropejska, kraińska, kaukaska oraz włoska. Każda z nich ma swoje zalety i nadaje się na określone warunki (klimat, pożytki itd.). Warto się z tym zagadnieniem zapoznać, aby od razu wprowadzić do naszej pasieki odpowiednie pogłowie.

W założeniu pasieki nieoceniona jest pomoc znajomego doświadczonego pszczelarza. Możemy się w tej sprawie zwrócić do organizacji pszczelarskich, które działają w każdej większej miejscowości.

Słowniczek

Pożytek (1)

stanowią go rośliny miododajne, spadziujące oraz rośliny dostarczające pyłku znajdujące się stosunkowo w niewielkiej odległości od ula i chętnie oblatywane przez pszczoły.

Nektar (2)

słodka substancja wydzielana przez kwiaty w celu zwabienia owadów zapylających. Zawartość cukrów w nektarze jest przeważnie niewielka (zależna od gatunku rośliny, gleby oraz pogody), dlatego pszczoły muszą wykonywać bardzo dużo lotów by zgromadzić odpowiednie jego ilości w celu wyprodukowania miodu.

Rośliny miododajne (3)

rośliny dostarczające pszczołom pokarmu cukrowego w postaci nektaru lub spadzi, z których pszczoły produkują miód.

Pasieka stacjonarna (4)

pasieka utrzymywana w tym samym miejscu, zarówno w okresie aktywności pszczół, jak też w okresie zimowym.

Pasieka wędrowna (5)

pasieka zmieniająca w czasie sezonu miejsce postoju w celu podniesienia wydajności poprzez podwożenie do skupisk roślin dostarczających pożytku (pola uprawne z roślinami miododajnymi, wrzosowiska, lasy (głównie lasy jodłowe - spadź)).

Ule wielkopolskie (6)

typ ula o ramce szerokości 36 cm i wysokości 26 cm (wymiary zewnętrzne bez uwzględnienia beleczki górnej), przeważnie są to ule stojaki o dwóch i więcej korpusach 10-ramkowych (czasami stosuje się również półkorpusy-nadstawki skrócone do połowy wysokości).

Ule wielokorpusowe (7)

ule o różnych wymiarach ramek szeroko-niskich (szerokość większa od wysokości), korpusy przeważnie mieszczą 10 ramek, w skład ula wchodzi kilka korpusów i zawsze istnieje możliwość dostawiania dodatkowych (poszerzanie odbywa się w pionie, pojemność ula nieograniczona, głównie używane w dużych pasiekach towarowych).

Ramka wielkopolska (8)

ramka szeroko-niska o szerokości 36 cm i wysokości 26 cm (nie wliczając wąsów beleczki górnej, na których jest zawieszana). Półramki wielkopolskie mają szerokość 36 cm i wysokość 13-14 cm.

Ramka dadanowka (9)

ramka o wymiarach 43,5 × 30 cm, szeroko-niska. W ulach wielokorpusowych często stosuje się jej obniżoną wersję.

Ule stojaki (10)

ule, w której poszerzanie pojemności ula odbywa się w pionie przez dostawianie dodatkowych korpusów (nadstawek).

Podkurzacz (11)

urządzenie służące do odymiania pszczół w celu ich uspokojenia (ułatwia pracę pszczelarzowi).

Dłuto pasieczne (12)

płaskownik metalowy z jednej strony zagięty i obustronnie zaostrzony służący do rozsuwania ramek, podważania i oskrobywania z nieczystości, kitu pszczelego lub wosku.

Pełna zimowla (13)

okres, kiedy pszczoły pozostają w zwartym kłębie, a procesy życiowe rodziny pszczelej są spowolnione do minimum. Okres ten trwa przeważnie od listopada do lutego.

Kłąb (14)

kula utworzona przez ściśle obok siebie skupione pszczoły, poprzedzielana ramkami. Pszczoły formują kłąb, gdy temperatura zewnętrzna spada poniżej 12°C. Im zimniej, tym pszczoły są bardziej skupione i kłąb zmniejsza swoje rozmiary. Kształt kuli pozwala do minimum zmniejszyć straty ciepła. Pszczoły znajdujące się na zewnątrz kłębu szczególnie w czasie mrozów co jakiś czas zmieniają się z pszczołami z wewnątrz, co umożliwia przeżycie. Wewnątrz kłębu temperatura jest stosunkowo wysoka, umożliwiająca przeżycie matki i niedopuszczenie do obumarcia plemników znajdujących się w jej odwłoku. Pszczoły regulują temperaturę w kłębie poprzez drżenie ciał. W tym procesie wydziela się ciepło.

Wylot (15)

otwór w ulu, przez który pszczoły wychodzą na zewnątrz i do niego powracają (wylot z reguły znajduje się przy dnie ula). Niektóre ule posiadają kilka wylotów.

Segregowanie plastrów (16)

w tym procesie pszczelarz oddziela plastry zdeformowane, stare, zniszczone (takie plastry przeznacza się do przetopienia na wosk) od plastrów, które będą dalej użytkowane w pasiece. Segregowanie plastrów może odbywać się na bieżąco, w czasie prac wykonywanych w pasiece lub w okresie jesienno-zimowym po zakończeniu sezonu.

Przetapianie na wosk (17)

plastry, które pszczelarz uznał za zbędne, wycina się z ramek i przetapia na wosk w specjalnych topiarkach (elektrycznych, parowych lub słonecznych - najbardziej przydatnych w małych pasiekach).

Drutowanie ramek (18)

polega na przeprowadzeniu przez światło ramek nierdzewnego drutu w celu wzmocnienia woszczyny (odbudowanego przez pszczoły plastra). W zależności od wielkości ramek przeprowadza się od trzech, nawet do sześciu drutów. Drutowanie zapobiega wyłamywaniu woszczyny z ramek w czasie transportu czy też miodobrania, umożliwia szybkie zamocowanie węzy w ramkach.

Wtapianie węzy (19)

węzę (cienki arkusz wosku z zaczątkami komórek pszczelich) zamocowuje się w ramkach za pomocą rozgrzanego radełka (rodzaju małej lutownicy z ruchomym zębatym kółkiem na końcu) przeciągając po drutowaniu ramki ułożonej na arkuszu węzy lub przepuszczając prąd o niewielkim napięciu np. z akumulatora samochodowego przez druty zamocowane w ramkach powodując ich rozgrzanie, co umożliwia wtopienie się ich w węzę. Węza sprzedawana jest w pociętych arkuszach i jej wymiary są dostosowane do uznanych w Polsce typów uli.

Kit pszczeli (20)

inaczej propolis. Substancja służąca pszczołom do uszczelniania oraz dezynfekcji poprzez pokrywanie nim wszystkich elementów wewnątrz ula. Kit pszczeli jest mieszaniną żywic, jakie pszczoły zbierają z drzew znajdujących się w pobliżu pasieki oraz niewielką ilością wydzielin samych pszczół i wosku. Powszechnie uznaje się właściwości bakterio- i grzybobójcze kitu. Jest on od dawna stosowany w medycynie ludowej, klasycznej i alternatywnej.

Oskrobywanie nadstawek (21)

co jakiś czas, a przynajmniej raz w sezonie nadstawki oraz korpusy uli powinny być oczyszczone. Najskuteczniejszym sposobem jest oskrobywanie ich z resztek woszczyny, kitu pszczelego oraz zanieczyszczeń innego pochodzenia. Przy okazji pozyskuje się kit pszczeli. Dalsze postępowanie zależy od tego, z czego są wykonane nadstawki. Drewniane (ich wnętrze) w celu generalnego odkażenia można lekko opalić. Nadstawki styropianowe trzeba porządnie umyć, najlepiej ciepłą wodą przy pomocy twardej szczotki, a następnie przetrzeć środkiem odkażającym nie reagującym ze styropianem.

Beleczki odstępnikowe (22)

drewniane beleczki o rozmiarach 10 × 10 mm (czasami 12 × 8 mm) i długości dostosowanej do górnej beleczki ramki w ulu. Układa się je pomiędzy ramkami, co pozwala zachować prawidłowy odstęp pomiędzy nimi. W dużych pasiekach coraz rzadziej stosowane, zastąpione różnego rodzaju odstępnikami mocowanym na bocznych beleczkach ramek lub specjalnym profilowaniem samych bocznych beleczek.

Zatwory (23)

jednolity kawałek deski, płyty pilśniowej lub MDF, pozwalający oddzielić część ula od jego reszty. Stosowany, gdy pszczoły nie zajmują całej szerokości ula czy korpusu. Tak zwany zatwór twardy pełni tylko rolę odgradzającą, zatwór ocieplający, jak sama nazwa wskazuje, stanowi izolację gniazda pszczelego (stosowany głównie w okresie jesienno-zimowym i wczesną wiosną). Pomiędzy dennicą, a zatworem powinna pozostawać przynajmniej dwucentymetrowa przestrzeń. Czasami stosuje się zatwór ścisły, całkowicie przylegający ze wszystkich stron do ścian ula, jego górnej części i dennicy. Możliwe jest wówczas utrzymywanie w jednym ulu dwóch rodzin.

Rok pasieczny (24)

rok pasieczny przeważnie określa okres od przygotowania pszczół do zimy: sierpień - wrzesień w jednym roku kalendarzowym do sierpnia - września roku następnego.

Oblot (25)