Wiedeń. Miasto najlepsze do życia ebook

Dla Farkasa, który zabrał mnie do Wiednia

Wstęp

Przystąpiłam do pracy nad tą książką z entuzjazmem. Wiedeń! Miasto nafaszerowane historią niczym świąteczny indyk nadzieniem, aż pęka w szwach. Ileż można o nim opowiedzieć!

Entuzjazm szybko zmienił się w obawę. Wiedeń! Ileż można o nim opowiedzieć! Co najmniej tyle, ile zajmuje dwunastotomowe wydanie Wielkiej encyklopedii powszechnejPWN, i to z suplementem (jeśli ktoś jeszcze pamięta czasy sprzed Wikipedii). A ja mam nie tylko wyznaczoną przez wydawnictwo objętość, ale też datę oddania tekstu.

Szybko się okazało, że zamiast się zastanawiać, o czym ta książka będzie, muszę podejmować decyzje, jedną za drugą, o czym nie będzie.

Nie będzie na przykład o Mozarcie – poza tym, że umarł.

Nie będzie w ogóle o słynnych muzykach miasta – za to Cmentarz Centralny (Zentralfriedhof), gdzie zostali pochowani, pojawi się często.

Nie będzie o Gustavie Klimcie – oprócz tego, że chciał flirtować z młodziutką Almą Schindler, wtedy jeszcze nie Mahler.

Nie będzie specjalnego rozdziału o muzeach, chociaż to moja pasja. Ale obiecałam sobie, że aby nie zanudzić nikogo na śmierć, muzea pojawią się w książce niejako przy okazji. Kiedy będziecie w Wiedniu, wybierzcie się koniecznie przynajmniej do kilku największych! Bo tu nie znajdziecie właściwie nic o MuseumsQuartier – poza tym, że fantastycznie odpoczywa się w nim w lecie na dziedzińcu – ani o fenomenalnym MAK (Museum für angewandte Kunst – Muzeum Sztuki Użytkowej) – oprócz tego, że znajduje się tam pierwszy model ergonomicznej kuchni projektu Margarete Schütte-Lihotzky.

Nie będzie o Hedy Lamarr, słynnej aktorce, która pierwsza na świecie złamała dwa kinowe tabu: wystąpiła nago i pokazała na ekranie orgazm, ale też, razem z przyjacielem George’em Antheilem, wymyśliła i opatentowała FHSS (metodę rozpraszania widma w systemach szerokopasmowych) – oprócz tego, że kiedy jeszcze nazywała się Hedwig Kiesler, wzięła w Karlskirche ślub z Friedrichem „Fritzem” Mandlem, bogatym austriackim faszystą. Na szczęście potem się z nim rozwiodła, wyjechała do Hollywood i prowadziła barwne życie. O tym życiu nie przeczytacie tutaj ani słowa.

Niewiele tu też znajdziecie o katedrze św. Stefana, poza kilkoma drobiazgami, jak widok z wieży, oraz faktem, że na zachodniej fasadzie znajdują się, jakby nigdy nic, kapitele w kształcie penisa i sromu.

Nie zamierzam się też rozpisywać o pomniku bohaterów Armii Czerwonej (Russisches Heldendenkmal) na Schwarzenbergplatz. Wygląda zwyczajnie, jak to pomnik: półokrągła wolnostojąca kolumnada z inskrypcją po rosyjsku, w środku cokół z nazwiskami poległych, na cokole jeszcze jeden cokół, a na nim żołnierz, z pozłacaną tarczą, w pozłacanym hełmie i ze sztandarem. Zadziwiające jest to, że pomnik wciąż stoi, zważywszy na to, jak bardzo ludność Wiednia ucierpiała podczas okupacji rosyjskiej po drugiej wojnie światowej. Chociaż podnosiły się – i podnoszą – regularnie głosy, żeby wreszcie go zburzyć, wiedeńczycy są chyba na to zbyt pragmatyczni. Przed pomnikiem zainstalowano więc fontannę, która w rozpalone dni chłodzi przechodniów wodną mgiełką. Teraz Schwarzenbergplatz to ulubione miejsce wielu wiedeńczyków i kto by tam myślał o jakichś Rosjanach.

Nie za dużo będzie też o Ottonie Wagnerze, słynnym architekcie, który niczym odciski palców w miejscu zbrodni pozostawił po sobie w całym Wiedniu budynki. Zobaczycie to nazwisko na wielu stronach i choć Wagnerowi należałoby właściwie poświęcić cały rozdział książki, nie zrobiłam tego.

Nie będzie nic o nowo odkrytych podczas prac konserwatorskich w katedrze św. Stefana – a konkretnie przy Bramie Biskupiej, gdzie obecnie znajduje się sklep z pamiątkami – rysunkach prawdopodobnie autorstwa samego Albrechta Dürera. Jak dotąd badacze nie znaleźli dowodów na to, że mistrz rzeczywiście pracował w katedrze, ale jakość rysunków pozwala przypuszczać, że wyszły spod jego ręki. Jeśli to się potwierdzi, będzie to, jak żartują pracownicy, pierwszy na świecie sklep muzealny, który ma prace prawdziwego Dürera.

Zobaczyłam listę tego, czego nie będzie, i naprawdę się przestraszyłam. No, powiecie, Guzowska, mieszkasz w tym mieście od dwunastu lat i nie masz o nim pojęcia.

Ale potem pomyślałam, że to wszystko, czego nie znajdziecie tutaj, możecie znaleźć w każdym turystycznym przewodniku. A ja chcę was zabrać do Wiednia, jakiego chyba nie znacie, o wiele bardziej interesującego niż cesarsko-królewskie miasto z cukrowej waty, jak często bywa prezentowane turystom. Mój Wiedeń jest trochę tajemniczy, mroczny, zaskakujący i bardzo, bardzo interesujący. Wybierzecie się ze mną w tę podróż?

I.Wiedeń po raz pierwszy, drugi, trzeci i czwarty

Zanim przeprowadziłam się do Wiednia na stałe (chociaż co dzisiaj znaczy „na stałe”?), odwiedziłam miasto czterokrotnie.

Za pierwszym razem przebyłam tylko taksówką odcinek z Westbahnhof do nieistniejącego już Südbahnhof. A może odwrotnie? Nie pamiętam.

Drugi raz przyjechałam do Wiednia na konferencję. Był maj, ale upalnie jak w lecie, cudowne, błękitne niebo. Pamiętam zieleń drzew na Mariahilferstrasse, fontannę przy pomniku Armii Czerwonej na Schwarzenbergplatz, bryzgającą na przechodniów kropelkami wody, i czarną, koronkową spódnicę, którą kupiłam w jednym ze sklepów przy Kärntner Strasse. Pamiętam też kilka wykładów z konferencji, ale nie były nawet w połowie tak fascynujące jak samo miasto.

Za trzecim razem spędziłam w Wiedniu miesiąc. Ale mieszkałam pod miastem, w kompleksie klasztornym w Mauerbach. Mój mąż dostał wtedy stypendium w Wiedniu, a ja z półrocznym synem spacerowaliśmy po bukowych lasach albo wyprawialiśmy się do miasta, żeby włóczyć się po nim godzinami. Odkryliśmy wtedy MuseumsQuartier, wiedeńskie parki oraz jak podróżuje się z wózkiem dziecięcym wiedeńską komunikacją miejską. Wypowiedziałam też wtedy do męża prorocze słowa, że jeśli kiedyś będziemy mieli córkę, urodzi się właśnie w Wiedniu. Alma, nazwana na cześć jednej z najsłynniejszych wiedenek Almy Mahler (będzie o niej cały rozdział) i urodzona w Lainzerspital, niedawno skończyła osiem lat.

Po raz czwarty odwiedziliśmy Wiedeń, wiedząc już, że za kilka miesięcy zamieszkamy w tym mieście. W jedne z najkrótszych dni w roku, między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem, zapakowaliśmy naszego – wtedy już prawie dwuletniego – syna do samochodu, wprosiliśmy się do wiedeńskich przyjaciół i zaczęliśmy przeczesywać miasto w poszukiwaniu jakiejś przyjaznej dzielnicy do mieszkania.

Było zimno, ale bezśnieżnie. Nigdy wcześniej nie widziałam takiego szarego miasta. Szare było niebo i bezlistne drzewa, nic nadzwyczajnego o tej porze roku. Ale szare były też ulice, domy, restauracje, sklepy, a nawet – jak mi się wydawało – ludzie. Załamałam się. Jak ja mam mieszkać w takim szarym mieście?

Przeprowadzkę zaplanowaliśmy na pierwszy dzień marca. Po drodze złapała nas śnieżyca, musieliśmy przeczekać dobrą godzinę, schowani pod wiaduktem, bo widoczność spadła do zera. Właścicielka wynajętego mieszkania nie włączyła wcześniej ogrzewania (wiedeńczycy to skąpiradła!), więc w pokojach było 15 stopni i wszyscy spaliśmy w swetrach.

A potem przyszła wiosna. I okazało się, że przeprowadziłam się do najlepszego na świecie miasta do życia...

II.Najlepsze miasto do życia

Co to właściwie znaczy – najlepsze do życia? Jak to zdefiniować? Czy życie jest dobre, kiedy smacznie jemy, uprawiamy fajny seks i się wysypiamy? Czy wtedy, kiedy stać nas na posłanie dziecka do dobrej szkoły, do tego znajdującej się za rogiem, a na targu na sąsiedniej ulicy można kupić – niedrogo – lokalne, organiczne produkty?

W rankingu opracowanym przez Economist Intelligence Unit, „siostrę” brytyjskiego tygodnika „The Economist”, definicja „najlepsze do życia” jest trochę bardziej skomplikowana. Pojawia się tam określenie „Global Liveability Index”, które można, bardzo swobodnie, przetłumaczyć jako Globalny Wskaźnik Życiowości (w internecie znajdziecie przekład Globalny Ranking Żywotności, ale mnie bardziej podoba się moje tłumaczenie). Żeby ocenić ten wskaźnik, bierze się pod uwagę pięć kategorii: stabilność, infrastrukturę, edukację, opiekę zdrowotną oraz kulturę i środowisko. Przy ocenie stabilności analizuje się informacje o tym, jak wiele jest w danym mieście drobnych przestępstw (domyślam się, że chodzi na przykład o kradzieże kieszonkowe), jak wiele poważnych (morderstw?), ale także jakie jest zagrożenie aktami terroru oraz możliwość wystąpienia konfliktu zbrojnego (w Europie brzmi to może surrealistycznie, ale mieszkańcom wielu miast na innych kontynentach pewnie nie jest do śmiechu). Infrastruktura to jakość dróg, jakość transportu publicznego i połączeń międzynarodowych, ale też jakość domów, dostępność energii oraz jakość wody i telekomunikacji. Kryterium przy ocenie edukacji jest proste – to jakość i dostępność wykształcenia, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.

W kategorii opieka zdrowotna ocenie podlegają – to raczej nie jest niespodzianką – dostępność i jakość publicznej oraz prywatnej służby zdrowia, ale też na przykład dostępność leków bez recepty. Kultura i środowisko to tylko pozornie łatwa kategoria. W jej skład wchodzą czynniki oczywiste, takie jak: klimat, średnia temperatura i wilgotność powietrza oraz średnia pogoda, dostępność sportu i kultury, jakość jedzenia i towarów osiągalnych dla konsumentów, ale też już mniej oczywiste elementy, jak poziom cenzury oraz społeczne lub religijne powody ograniczenia wolności osobistej.

Ocena jest procentowa – sto procent to ideał. W 2019 roku Wiedeń otrzymał 99,1 procent i uplasował się na pierwszym miejscu spośród 140 ocenianych miast świata. Rok wcześniej też. Przez kilka ostatnich lat zawsze mieścił się w pierwszej dziesiątce.

Szkoły, lekarze, woda i transport miejski mają znaczenie; nikt nie wątpi, że lepiej żyje się w mieście, gdzie to wszystko jest dobrej jakości. W Wiedniu jest. Komunikacja jest wygodna, tak wygodna, że nikt rozsądny nie jeździ, jeśli nie musi, samochodem do centrum, a już szczególnie w środku tygodnia, kiedy opłaty za parkowanie potrafią się nieprzyjemnie kumulować. Podstawówka moich dzieci, zwykła, państwowa, mieszcząca się za rogiem, nie ma sztywnych godzin lekcyjnych, ławki co tydzień stoją w innym układzie, dzieciaki, siedząc na podłodze, pracują każde nad czymś innym, a nauczycielka krąży od jednego ucznia do drugiego i nadzoruje pracę. Wodę do znacznej części miasta doprowadza akwedukt ze Schneeberg, góry położonej ponad 60 kilometrów na południowy zachód od miasta. W Wiedniu nie tylko więc piję źródlaną kranówkę, lepszą pod względem jakości i smaku od wody butelkowanej, ale też się w niej myję.

Ale w Wiedniu jest jeszcze wiele innych rzeczy, które nie mieszczą się w Globalnym Wskaźniku Życiowości.

Może to najlepsze miasto do życia, bo Ring, szeroką ulicę okalającą centrum, ocieniają rozłożyste drzewa, i chociaż prawie zawsze kłębi się tam tłum, ma się wrażenie, że chodzi się po parku.

A może dlatego, że wiedeńczycy kochają psy i nikogo nie dziwi widok psiaka w wózku w supermarkecie czy spacerującego grzecznie na smyczy po centrum handlowym.

A może dlatego, że – mimo obecnych wszędzie psów – rzadko się zdarza wdepnąć w psią kupę, a tabliczki na trawnikach ostrzegające przed grzywną za niesprzątanie po czworonogu (i to wysoką, 50 euro!) są ozdobione wizerunkiem przesłodkiego pieska z wyrazem pyszczka mówiącym: „Jak po mnie nie posprzątasz, to zapłacisz 50 euro i nie będziesz miał pieniędzy na przysmaczki dla mnie”.

A może dlatego, że przed najsłynniejszą budką z kiełbaskami, koło muzeum Albertina, stoją obok siebie w kolejce (kolejka jest tam zawsze) turyści z dzieciakami w kurtkach przeciwdeszczowych i eleganckie damy w futrach, wybierające się do opery po drugiej stronie ulicy albo właśnie z niej wychodzące. I może dlatego, że w tej samej budce, oferującej głównie kilkanaście rodzajów kiełbasy z chlebem i piklami, można też kupić dobrego szampana w niewielkich butelkach, takich w sam raz po kieliszku dla dwóch osób przed przedstawieniem.

A może dlatego, że na gmachu tej samej opery w letnie wieczory wisi ogromny ekran, na którym można na żywo oglądać spektakl akurat wystawiany w środku? Rzecz jasna za darmo. I że przed tym ekranem stoją rzędy składanych krzesełek, a stali bywalcy zasiadają na nich na długo przed przedstawieniem.

A może dlatego, że – skoro już mowa o operze – wcale nie trzeba wyczekiwać w kolejce po wejściówki na tanie miejsca stojące (a ponieważ miejsca siedzące są horrendalnie drogie, na tanie zawsze są chętni), wystarczy zawiązać na barierce przed kasą szalik. W poranki, kiedy sprzedają bilety, w kolejce czeka cały rząd różnobarwnych szali i apaszek.

A może dlatego, że w parkach ludzie leżą na trawnikach. A może dlatego, że ostatnimi laty w wielu miejscach trawników się nie kosi, bo wysychają w upale, i w mieście są prawdziwe kawałki łąki.

A może dlatego, że w centrum Wiednia zainstalowano sygnalizację świetlną, nazywaną przez mieszkańców miasta Liebesampel (miłosne światła na przejściu dla pieszych), przedstawiające pana z panią, dwie panie lub dwóch panów, trzymających się za ręce i stojących (na czerwonym) lub idących (na zielonym).

A może dlatego, że w mieście ciągle pełno jest małych, lekko zapyziałych kin, gdzie kilka rzędów foteli stoi na płaskiej podłodze, bez Dolby Surround, ale za to z barem, gdzie sprzedają prosecco na kieliszki i można z nimi wejść na salę.

A może dlatego, że to jedyne miasto na świecie, w którego granicach znajdują się winnice. Najlepsze wino jest białe, na miejscu i na wynos.

A może dlatego, że Wiedeń aktywnie przeciwstawia się zmianom klimatu: gdzie to możliwe, zrywa się asfalt i beton i sadzi się zieleń. Ostatnio taki wielki projekt zrealizowano na Trunnerstrasse, gdzie zerwano asfalt z 3,7 tysiąca metrów kwadratowych i posadzono w tym miejscu drzewa, posiano trawę, ustawiono ściankę wspinaczkową.

A może o jakości życia w Wiedniu decydują takie ulice jak Mariahilferstrasse? Kiedyś pełna samochodów, a od kilku lat zamieniona w deptak i pasaż handlowy. Na chodnikach stoją kawiarniane stoliki, wokół nich biegają lub jeżdżą na hulajnogach dzieci, a zrelaksowani rodzice, którzy nie muszą się bać, że jakiś pojazd potrąci ich potomstwo, wystawiają twarze do słońca.

A może chodzi nie tylko o Mariahilf, jak nazywają ją w skrócie wiedeńczycy, lecz w ogóle o ulice. Bo to miasto, jak niewiele mi znanych, aż zachęca do spacerów.