Wiersze przychodzą późno ebook

Wstęp

wstęp

Dro­gie Czy­tel­niczki, Dro­dzy Czy­tel­nicy!

Nie­dawno prze­glą­da­łam szu­fladę pełną moich sta­rych zapi­sków z lat lice­al­nych i stu­denc­kich. Pisa­łam na okrą­gło: prozę, eseje, sztuki. Oraz wier­sze: dokoń­czone, niedokoń­czone, czę­ściowo dokoń­czone. Więk­szość z nich nie była nic warta, ale było ich dużo. Nie­które z nadzieją wysy­ła­łam do cza­so­pism, załą­cza­jąc ofran­ko­waną kopertę, w któ­rej – zazwy­czaj – do mnie wra­cały. Wier­sze doty­czyły naj­roz­ma­it­szych spraw, takich jak peonie, rewo­lu­cja węgier­ska 1956 roku, zima, odrą­bane głowy. Nic nad­zwy­czaj­nego.

Wier­sze pisa­łam pió­rem, ołów­kiem, dłu­go­pi­sem, wszyst­kim, co mia­łam pod ręką, na roz­ma­itych rodza­jach papieru – w linię, gład­kim, bia­łym, żół­tym, nie­bie­skim – i znowu: na czym­kol­wiek, co mia­łam pod ręką. Kiedy patrzę na ręko­pisy wier­szy z niniej­szego tomu, widzę, że metody mojego pisa­nia się nie zmie­niły. Uży­łam słowa „metody” w sen­sie potocz­nym; ni­gdy nie mia­łam metod, ni­gdy nie bra­łam udziału w żad­nym kur­sie, który mógłby mnie w jakie­kol­wiek metody wypo­sa­żyć. Takich kur­sów nie było w Kana­dzie pod koniec lat pięć­dzie­sią­tych.

Mię­dzy wyda­niami kolej­nych ksią­żek poetyc­kich moje ręcz­nie pisane wier­sze pię­trzyły się w szu­fla­dzie. Pra­co­wa­łam nad nie­któ­rymi, prze­pi­su­jąc je na maszy­nie, uży­wa­jąc moich czte­rech zdol­nych do tego pal­ców, popra­wia­łam, prze­pi­sy­wa­łam ponow­nie. Maszy­no­pisy od czasu do czasu roz­kła­da­łam na pod­ło­dze – tak jak robiła to Jo ze swo­imi kart­kami w fil­mie Małe kobietki – zmie­nia­łam ich kolej­ność, coś doda­wa­łam, coś wyrzu­ca­łam, roz­my­śla­łam.

Tak samo było z wier­szami z tego tomu. Napi­sane ręcz­nie, odło­żone do szu­flady, prze­pi­sane na maszy­nie, prze­re­da­go­wane. Wier­sze te powstały mię­dzy 2008 a 2019 rokiem. W ciągu tych jede­na­stu lat na świe­cie zro­biło się mrocz­niej. Posta­rza­łam się. Poumie­rali bli­scy mi ludzie.

Poezja dotyka samej istoty ludz­kiej egzy­sten­cji: życia, śmierci, odnowy, zmiany; w polu jej zain­te­re­so­wa­nia są także uczci­wość i nieuczci­wość, nie­spra­wie­dli­wość, cza­sem spra­wie­dli­wość. Świat w jego zróż­ni­co­wa­niu. Pogoda. Czas. Smu­tek. Radość.

I ptaki. W tych wier­szach jest wię­cej pta­ków niż kie­dy­kol­wiek. W następ­nej książce poetyc­kiej, jeśli taka powsta­nie, chcia­ła­bym zoba­czyć jesz­cze wię­cej wier­szy o pta­kach. I jesz­cze wię­cej pta­ków chcia­ła­bym widzieć na świe­cie.

Nie traćmy nadziei.

Mar­ga­ret Atwood

I

Późne wiersze

późne wier­sze

To późne wier­sze.

Przy­cho­dzą zazwy­czaj, gdy późno,

a nawet: ponie­wcza­sie,

jak list mary­na­rza, który czy­tamy,

gdy nadawca spo­czywa już na mor­skim dnie.

Za późno, by przyjść z pomocą. Spóź­nione listy

i zbyt późne wier­sze łączy nie­jedno.

Przy­cho­dzą, jakby nio­sła je woda.

O czym­kol­wiek mówią, już dawno się zda­rzyło:

bitwa, sło­neczny dzień, żądza, która rodzi się

w księ­ży­co­wej poświa­cie, poca­łu­nek na do widze­nia.

Woda wyrzuca je na brzeg.

Albo „późno”, jak wtedy, gdy spóź­niła się na kola­cję

i wszyst­kie słowa są już zimne lub zje­dzone.

Dra­pi­chrust, dola, sro­motny,

prze­wina, zaiste, pod­ów­czas,

stru­dzony, żywot, fra­su­nek.

Nawet miłość i radość: stare, obgry­zione po trzy­kroć kości.

Zardze­wiałe zaklę­cia. Refreny poprze­cie­rane.

Jest późno, jest bar­dzo późno;

za późno na tańce.

A mimo to śpie­waj, co tylko możesz zaśpie­wać,

włącz świa­tło i śpie­waj dalej,

Śpie­waj: dalej.

Widmowy kot

wid­mowy kot

Koty też cier­pią na demen­cję. Wie­dzie­li­ście o tym?

A nasze na pewno. Nie ten czarny, na tyle bystry,

by mieć ner­wicę i trzy­mać się z dala od wete­ry­na­rza.

Ale kotka, ta kuśnier­ska mufka, ten nasz kłę­bek puchu.

Lubiła wić się na chod­niku

wokół nóg prze­chod­niów, muskać wąsami

ich nogawki, dopóki nie zaczęła tra­cić

tego, co mogło być jej rozu­mem. Lubiła gra­so­wać

nocą po kuchni, racząc się kęsem

to racuszka, to znowu mięk­kiej gruszki.

„Czy ja mam coś takiego jeść?

Nie sądzę. Ale co? Ale gdzie?”.

Bie­gała po scho­dach, mole obsia­dały jej łapy,

oczy miała sowie i jęczała jak dzie­cięcy

paro­wóz: „Mia-uuu! mia-uuu!”.

Taka bar­dzo bez dow­cipu, taka nie­obecna. „O, a kto to taki?”.

Dra­pała w drzwi sypialni

przed nią w porę zamknięte. „Wpuść­cie mnie,

obej­mij­cie, powiedz­cie mi, kim byłam”.

Nic z tego. Koniec z mru­cze­niem. Koniec z bło­go­ścią.

Gubi się w dro­dze do jadalni, naszej mrocz­nej jaskini,

gubi się w środku, gubi na zewnątrz.

Jeśli będę tędy prze­cho­dzić, obro­snę futer­kiem i zacznę wyć,

jeśli zakłócę twoje fale radiowe,

nie­ważne, co powiem, kim jestem,

ani jak bar­dzo cię kocham,

prze­kręć klucz. W okna wstaw kraty.

Sól

sól

Czy wtedy było dobrze?

Tak. Było dobrze.

Wie­dzia­łaś, że było dobrze?

W tam­tym cza­sie? W twoim cza­sie?

Nie, bo mar­twi­łam się,

bo byłam być może głodna,

bo chciało mi się, przez pół dnia, spać.

Tra­fiała mi się jakaś gruszka, śliwka,

kubek z czymś w środku,

białe, falu­jące zasłony

albo czy­jaś dłoń.

Także łagodne świa­tło lampy,

w tym namio­cie z innej epoki,

które omio­tło to, co piękne i pełne,

parę sple­cio­nych, sko­cha­nych ze sobą ciał,

po czym buch­nęło jasno­ścią i zni­kło.

Ilu­zje, powiesz, złu­dze­nia:

tego wszyst­kiego nie było.

Ale jest prze­cież za nami:

twój czas roz­ło­żony na tra­wie

jak pik­nik, co lśni,

choć noc.

Nie oglą­daj się – mówią – za sie­bie,

zamie­nisz się w słup soli.

A czemu nie? Czemu się nie oglą­dać?

Czy rze­czy tam się nie skrzą, nie błysz­czą?

Czy nie jest cud­nie tam, wtedy, za ple­cami?

Paszporty

pasz­porty

Trzy­mamy je jak kosmyki naszych dzieci

po pierw­szej wizy­cie u fry­zjera, albo jak loki kochanka,

które ścięto za szybko. Oto i moje:

sie­dzą bez­piecz­nie w segre­ga­to­rze, mają obcięte rogi,

na każ­dej stro­nie stem­pel

z podróży, które led­wie pamię­tam.

Czemu podró­żo­wa­łam stąd dotąd,

potem znowu dotąd? Bóg jeden wie.

I ta parada wid­mo­wych zdjęć,

które chcą udo­wod­nić, że nią byłam ja:

Twa­rze – sza­rawe krążki, rybie oczy

uchwy­cone w pło­mie­niu pół­noc­nej godziny

z pod­świe­tlo­nym latarką, ponu­rym spoj­rze­niem

kobiety, którą wła­śnie aresz­to­wano.

Te zdję­cia w ordynku, jedno za dru­gim, są jak mapa

faz księ­życa, który bled­nie aż do wyga­śnię­cia,

albo jak obraz syreny, która co pięć lat zja­wia się

na mor­skim brzegu, za każ­dym razem bliż­sza

wyglą­dem temu, co mar­twe:

skóra, która więd­nie w pra­żą­cym powie­trzu,

schnące na wie­trze, coraz rzad­sze włosy

i klą­twa, która ją czeka, jeśli zaśmieje się lub roz­pła­cze.

Śnieżyca

śnie­życa

Matka, głę­boko we śnie,

zwi­nęła się jak wio­senna paproć,

choć ma już pra­wie sto lat.

Mówię do jej ster­czą­cego ucha,

które wystaje jak pomarsz­czony kamyk

ponad wzgó­rza podu­szek:

„Hej, hej! Dzień dobry!”.

Ale per­spek­tywa obu­dze­nia się

wywo­łuje w niej opór.

Jest teraz zbyt głę­boko, jak nurek,

który wdarł się do nie­bez­piecz­nej jaskini:

wieje w niej pustką.

Ale że śni, że jej się śni,

mogę się tylko domy­ślać: marsz­czy czoło,

gło­śno oddy­cha.

Może brnie

przez kolejną białą rzekę

albo stąpa po lodo­wej tafli.

Nie czeka jej już nowa przy­goda

na gór­nym pię­trze nieba, w pokoju

z jej łóż­kiem i gale­rią rodzin­nych foto­gra­fii.

Wyjdźmy, stańmy twa­rzą w twarz ze śnie­życą,

tak zwy­kle mówiła. Może więc

wła­śnie teraz to robi.

Tym­cza­sem patrzę na pająka:

zosta­wia ślad na sufi­cie,

ten mały posła­niec kurzu.

Zegar tyka, dzień się kur­czy.

Świt prze­siewa się, sypie nam na głowy.

Jak długo powin­nam tu zostać?

Kładę dłoń na czole matki,

głasz­czę jej kru­che włosy.

Była wysoka, nad wyraz,

wszy­scy­śmy się skur­czyli.

Czas, by weszła głę­biej,

w śnie­życę, która na nią czeka,

mroczna i jasna zara­zem, jak śnieg.

Czemu nie umiem uwol­nić się od niej?

Czy przyj­dzie czas, kiedy ją uwol­nię?

Kokos

kokos

Zaraz po woj­nie można było kupić wię­cej.

Wró­ciły poma­rań­cze,

a czerń i biel prze­obra­ziły się w tęczę.

Nikt nie wie­dział jesz­cze, co to awo­kado,

gdy nie­spo­dzie­wa­nie, w mar­twym sezo­nie

zimy, w naszej piw­nicy

zma­te­ria­li­zo­wał się nam kokos –

jak krą­gła, twarda, owło­siona pierś

drew­nia­nej cza­row­nicy.

Czemu aku­rat piw­nica?

Mie­li­śmy tam sie­kierę.

Naj­pierw wbi­li­śmy gwoź­dzie

w każde z trojga jego mięk­kich oczu,

wyciekł słod­kawy płyn.

Potem posta­wi­li­śmy go na pieńku

i roz­rą­ba­li­śmy na pół.

Pół­kule poto­czyły się po pod­ło­dze,

która w tam­tym cza­sie, w epoce węgla,

nie mogła być czy­sta.

Pierw­szy łyk naj­praw­dziw­szej ambro­zji!

Choć zmie­szany z popio­łem i sko­ru­pami,

jak wszystko – jeśli czy­tasz Pismo uważ­nie –

jak wszystko, co w Nie­bie.

Pamiątki

pamiątki

Wyjeż­dżamy, przy­wo­zimy rze­czy

z obcych księ­ży­co­wych brze­gów,

gdzie nie kupisz takich jak tu pigu­łek,

ani pasty do zębów, ani nawet miej­sco­wego piwa.

Potem roz­da­jemy te skarby z cudzych ziem,

które kupi­li­śmy na stra­ga­nach:

ludową dzia­ninę, śmieszne narzę­dzia,

drew­niane trolle. Muszle, kamie­nie.

Zamu­lają dna naszych kufrów i wali­zek,

poda­runki dla przy­ja­ciół,

pamiątki.

Ale kto ma co pamię­tać?

Ta śmieszna czapka z kocimi uszami,

skąd? – ni­gdy tam nie byłaś.

Pamię­tam, jak ją kupo­wa­łam.

A ty może pamię­tasz, że kie­dyś

ja pamię­ta­łam. Że pamię­ta­łam,

by o czymś dla cie­bie pamię­tać.

Że dzień był sło­neczny,

choć duszny. Że dzieci miały nie­duże głowy,

a włosy jasne.

Poja­wiam się w cudzych snach

dużo czę­ściej niż kie­dyś.

Cza­sem, mówią, jestem w nich naga,

albo coś gotuję: naj­wy­raź­niej gotuję dużo.

Cza­sami jako stary pies

nio­sący w pysku list

zaadre­so­wany: wkrótce.

Cza­sami jako szkie­let

w zie­lo­nym, atła­so­wym far­tuszku.

Zawsze jestem z jakie­goś powodu,

tak mówią mi ci, co o mnie śnią;

nie przy­szłoby mi to do głowy.

A tę pamiątkę przy­wio­złam ci –

z życia jak sen, z księ­ży­co­wego wybrzeża,

z miej­sca, w któ­rym nie ma zega­rów.

Jest bez koloru, ale ma moc,

choć nie wiem, na czym polega,

ani jak ją otwo­rzyć.

Pro­szę, jest dziś twoja.

Pamię­taj mnie.

Blaszana Drwalka podczas masażu

bla­szana drwalka pod­czas masażu

Leży na fla­ne­lo­wym prze­ście­ra­dle

w pozie dry­fu­ją­cych zwłok,

twa­rzą w dół. Dło­nie scho­dzą coraz niżej,

nie zwa­ża­jąc na skórę,

idą po ksy­lo­fo­nie krę­go­słupa,

uni­kają plam i pła­tów,

kie­rują się ku głę­bo­kiej tkance,

szu­kają minia­tu­ro­wych zawia­sów,

skrze­czą­cych jak żaby –

trą­cają kat­gu­towe struny

napię­tych, obo­la­łych ścię­gien.

Zapusz­ko­wano mnie,

zamknięto, i zardze­wia­łam.

Bla­szana Drwalka, stara porzu­cona w lesie puszka

fasolki po bre­toń­sku, moknę w desz­czu.

Ruch to ból.

Ile we mnie rdzy.

Kim był ten, co się żalił,

że nie ma mózgu?

Jakiś wyima­gi­no­wany Strach na Wró­ble.

U mnie, to raczej serce:

tego organu mi brak.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki