Bezimienni ebook

~I~

Ruislip, piątek, 20 grudnia 1991

Pelagia Redlich zatrzasnęła z hukiem wieko nowej walizki – małego dzieła sztuki z czerwonej lakierowanej skóry – jednej z kompletu, który kupiła ostatnio u Harrodsa. Spojrzała na stojące na komodzie zdjęcie i pokiwała głową.

– Wyjeżdżam – poinformowała kategorycznym tonem. – Nie myśl sobie, że będę tu siedzieć w każde święta i gadać do twojej fotografii!

Mąż, jak zwykle, patrzył na nią z wielką miłością i wyrozumiałością. I, jak zwykle, nie miała zielonego pojęcia, co sobie tak naprawdę myśli.

Usiadła na łóżku i znów pokiwała głową. Dziś mijało dokładnie czterdzieści siedem lat od chwili, gdy się w nim zakochała. Pamiętała to wszechogarniające ją wówczas poczucie, że straciła wszystko, na czym jej kiedykolwiek zależało, i nie ma już po co żyć. Za kilka godzin mieli się rozstać na zawsze. Kto by pomyślał, że potem przez tyle lat będą ze sobą tak szczęśliwi!

Starsza pani westchnęła, jej oczy przysłoniła mgiełka. Myślała o tym, jak niespodziewanie można znaleźć miłość tam, gdzie się jej zupełnie nie szuka! I jak szybko człowiek podnosi się z dna rozpaczy, jeśli tylko się jej nie podda…

Wzdrygnęła się. Echa dawno minionych zdarzeń wyrwały ją z romantycznego nastroju. Od końca wojny – tak jak się umówili – starała się nie sięgać pamięcią do tego straszliwego czasu. Było to trudne, ale się udawało, szczególnie wtedy gdy on przy niej był. Teraz jednak wspomnienia, raz spuszczone z uwięzi, porwały ją w przeszłość. Zadrżała, gdy przypomniała sobie noc, która zmieniła na zawsze życie ich obojga…

Niebo nad Polską, czwartek, 17 sierpnia 1944, godzina 2.00

Milczeli, ogłuszeni grzmieniem czterech potężnych silników, niosących ich przez czarną, bezksiężycową noc. Po wielu godzinach lotu, bardzo już zmęczeni, nie mogli sobie pozwolić nawet na chwilę nieuwagi. Kończyła się właśnie trzecia kwadra, ale to nie oznaczało, że są bezpieczni. Od dawna wiedzieli, że niemieccy piloci nie potrzebują światła księżyca – technika zastępowała im oczy.

Przed chwilą pozbyli się ładunku – zrzucili przeznaczone dla powstańców zasobniki nad umówionym miejscem w lasach piotrkowskich. Udało się to zrobić w dwóch nalotach i Liberator wzniósł się zaraz, pozostawiając za sobą chmurę białych jak pieczarki, malutkich spadochronów. Powoli opadały ku ziemi, chroniąc przed roztrzaskaniem się ładunek broni, amunicji, sprzętu radiowego, opatrunków i ubrań. Teraz lotników czekała ostatnia część zadania – powrót.

Dzięki zainstalowanej w samolocie aparaturze mieli przewagę – widzieli nieprzyjaciela, zanim jeszcze ten odkrył ich obecność. Dlatego siedzący w kabinie nawigatora mężczyzna nie spuszczał oka z mżących fosforyzującą zielenią przyrządów, których anteny zamontowano przy skrzydłach, na nosie i na ogonie bombowca. Tylko on zdawał sobie sprawę, jak wiele zależy od ich prawidłowej pracy – i od jego szybkich, precyzyjnych reakcji. Lecieli nad terytorium wroga, w każdej chwili groziła im dekonspiracja.

~

Uśpiony Radom zostawili za sobą. Sierżant Alois Nowok oderwał wzrok od szarobłękitnej, pokrytej ciemniejszymi plamami płetwy steru myśliwca i spojrzał w czerń nocy. Tuż przed jego oczami drżały czułki anten radarowych, sterczące z obłego łba maszyny.

„Niepokojąco piękny… uwodzicielski… drapieżny” – takimi słowami określał Junkersa Onkel Feri, najstarszy pilot pułku. „Stojący u szczytu ewolucji łowca… gigantyczny nocny owad… krwiożerczy motyl…” – mawiał zwykle przed wyruszeniem na akcję, głaszcząc pieszczotliwie gładki metal.

Latał jeszcze w wielkiej wojnie i kochał to, co robił. W głębi duszy był poetą. Miał trochę węgierskiej krwi i dziwnie dobre, ciepłe, myślące oczy. Każda wyprawa z nim miała w sobie posmak romantycznej przygody.

Tej nocy obok Aloisa nie siedział jednak „Wujaszek”, lecz energiczny, młody Oberfeldwebel1 Helmut Dahms. As na dorobku. Nie obchodziło go oniryczne piękno nocnego myśliwca. Leciał po to, by strzelać – i zabijać.

~

Wielka antena radaru Würzburg Riese w Grabiu obracała się powoli. Operator nie miał wątpliwości – na niebie pojawiły się co najmniej trzy cele. Teraz musiał tylko przesłać koordynanty do załóg krążących w swoich maszynach wokół radiolatarni w Radomiu…

Chwilę później Ju-88 Dahmsa pochylił się ostro na skrzydło i wznosząc się, pomknął na południowy wschód.

~

Na świetlistej smudze z brzegu ekranu ukazało się nieznaczne wypiętrzenie. Małe zrazu, niewyraźne. Mężczyzna w kabinie nawigatora, który dzięki swoim posiwiałym skroniom od razu zyskał sobie wśród załogi bombowca pseudonim „Dziadek”, wpatrywał się weń z napięciem. Kształt rósł i zbliżał się.

– Hunowie nas widzą! – poinformował dowódcę. – Jeden jest na piątej! Namierza nas!

– Postaram się go zgubić – głos kapitana Wrighta w słuchawkach interkomu był spokojny i opanowany. Jakby chodziło o proste ćwiczenie, a nie o życie siedmiu ludzi, zawieszonych w długoskrzydłej maszynie dwanaście tysięcy metrów ponad uśpioną, okupowaną Polską.

Samolot drgnął. Silniki zagrały wyżej, gdy bombowiec wykonał gwałtowny skręt o czterdzieści pięć stopni na prawo, nurkując jednocześnie z pełną prędkością. Rzuciło nimi, po pokładzie zaczęły się toczyć łuski amunicji i spadochrony. Strzelcy boczni, przypięci pasami przy swoich stanowiskach, z trudem trzymali się na nogach, nadaremnie wytężając wzrok. Łowca wciąż jeszcze krył się w ciemności, poza zasięgiem ich browningów.

Długą chwilę nie wiedzieli, czy dzięki korkociągowi udało się zgubić wrogi samolot. William D. Wright gwałtownie podnosił teraz maszynę, przechylając ją jednocześnie na drugie skrzydło. Z każdym skrętem Liberator trzeszczał, a silniki zmieniały dźwięk.

„Dziadek” śledził odbicia fal. Wydawało się, że manewr zadziałał. Ale nie mogli dłużej ryzykować. Nadszedł czas, by włączyć aparaturę zagłuszającą.

– Teraz ja wam zagram!

~

Operatorzy radaru w Grabiu czegoś takiego jeszcze nie widzieli. Jeden z celów, dotąd wyraźny, nagle zaczął się rozpływać. Dwie załogi Nachtjagdgeschwader 1002, precyzyjnie doprowadzone w pobliże przemykających w mroku alianckich bombowców, już rozpoczynały rzeź między Brzeskiem a Gorlicami. Tylko Dahms czekał – zawieszony nad Miechowem – klnąc po cichu, lecz bardzo soczyście. Jego cel zniknął.

Alois Nowok pochylił się nad ekranem radaru pokładowego. Czyżby mu się zdawało? Krąg, cienki jak obrączka ze zwiniętego włosa, zabłysnął zielonkawym światłem – i zaraz zgasł. Ale instynkt podpowiadał sierżantowi, że trzeba iść tym tropem.

– Jest! – mruknął, czując przebiegający całe ciało dreszcz podniecenia. Zaczynały się łowy.

Dahmsowi nie trzeba było dwa razy powtarzać…

~

„Dziadek” kręcił ebonitowymi gałkami, początkowo spokojnie, potem coraz bardziej nerwowo, zmieniając częstotliwości.

– Mamy go na ogonie, pilnować szóstej!

Strumyczek zimnego potu spływał mu po kręgosłupie. To musiał być jeden z tych potworów obsługiwanych nie tylko przez pilota, ale i radiooperatora – szybki, zwrotny, z dwoma silnikami oraz zapasem paliwa umożliwiającym długotrwałe i dalekie rajdy w powietrzu.

Silniki grały pełną mocą. Pokład bombowca trząsł się przy kolejnym nurkowaniu, drżały też z wysiłku ręce dowódcy trzymającego wolant. Choć Liberator kluczył, stosując najbardziej skuteczne manewry, a nadajnik wysyłał nieprzerwanie sygnały zakłócające, nie potrafili pozbyć się pościgu.

~

Skręcali łagodnie na południe i Alois uśmiechnął się, gdy wreszcie krąg zabłysnął mocno i wyraźnie, potwierdzając, że intuicja go nie myliła. Teraz już go nie zgubią! Rzucił krótką komendę do Dahmsa, ten lekko skorygował kurs. W ciemności przed sobą ujrzeli cztery rozżarzone punkty – to świeciły się wyloty rur wydechowych silników bombowca… Obaj poczuli wstrząs, gdy myśliwiec wpłynął w strumień zaśmigłowy wzburzonego powietrza za ogonem Liberatora.

Zadanie radiooperatora było wykonane, odtąd już wszystko miało się dziać automatycznie. Alois jednak wstrzymał oddech. Choć było to zupełnie niemożliwe, przez głowę przebiegła mu nagła, bardzo niepokojąca myśl, że tamta załoga o nich wie…

~

Teraz Liberator wznosił się ostro.

– Oczy otwarte! Górny! Boczni! Ogon! – mobilizował strzelców Wright.

Przerwał mu łoskot czterech browningów – z górnej i tylnej wieży.

~

– Scheiße!3

Dahms przydusił Junkersa, skręcając w lewo. Pociski przeszły dość daleko od oszklonej kabiny, ale wrażenie było porażające. Jeszcze się nie zdarzyło, by któryś z tych mułów Churchilla, wożących broń dla bandytów w Warszawie, próbował się bronić! Nie mieli przecież szans, by zauważyć nocnego łowcę wślizgującego się pod ich brzuch…

Nowok wydał z siebie urywany, spazmatyczny krzyk. Dowódca myśliwca nie zwrócił na niego uwagi, odruchowo przygotowywał się już do drugiego ataku. Nagle niebo w dole rozjarzyło się żółcią i błękitem. Liberator zadrżał jak śmiertelnie trafione zwierzę. W jednej chwili Dahms zrozumiał, że mają towarzystwo – i że nie będą musieli po tamtych poprawiać.

Przeżuwając przekleństwa, odbili i zniknęli w bezkresie nocy.

~

Onkel Feri swymi dobrymi, brązowymi oczami spoglądał na agonię wielkiego bombowca. Raz już go omal nie zgubił. Ale poczekał cierpliwie – i opłaciło się, niebiosa zesłały mu Dahmsa. Wystarczyło cicho podążyć za nim w ciemnościach nocy.

Teraz „Wujaszek” czuł smak zwycięstwa, a to było przecież najważniejsze! Mało go obchodziło, że będzie musiał oddać to zestrzelenie, by nie tłumaczyć, dlaczego na chwilę kazał towarzyszowi wyłączyć swój pokładowy radar…

Nie każdy miał takie jak on kontakty w Abwehrstelle4 i znał najświeższe doniesienia wywiadu o rozwijanej przez Anglików nowej, supertajnej technologii.

Nie każdy też miał tyle wyobraźni co on…

~

– Abandon!5 – rozkazujący głos Wrighta w słuchawkach interkomu był dziwnie daleki, zduszony.

„Dziadek” próbował się podnieść z podziurawionej podłogi, lecz nie mógł. W głowie miał piekielny jazgot, prawe ramię rozdzierał mu paraliżujący ból, a gardło kaleczyły drobinki szkła i metalu. W jednej chwili przypomniał sobie gwałtowne rozbłyski światła i ogłuszający huk. Dostali! Rozpaczliwym wysiłkiem strząsnął przygniatające mu nogi szczątki skrzynek, podniósł się na kolana i spojrzał na swoją aparaturę – była roztrzaskana, tak jak większość przyrządów w kabinie. Ocalał jednak detonator…

W tej chwili do wnętrza Liberatora wtargnęła fala zimnego powietrza, przesyconego dymem z płonącego silnika. Pilot otworzył luk bombowy, który stanowił dla nich drogę ucieczki.

Samolot leciał nadal, ale gwałtownie tracił wysokość. „Dziadkowi” żołądek podszedł do gardła. Lewą ręką sięgnął pod fotel i długo mozolił się, przypinając spadochron do uprzęży. Wreszcie, z detonatorem w dłoni, dowlókł się do kabiny pilota. Spojrzał na dowódcę dokładnie w chwili, gdy uderzyły w nich snopy świateł obrony przeciwlotniczej z Krakowa. Cały kombinezon kapitana był przesiąknięty krwią. Przekrzywiony w swoim fotelu, z jakąś rozpaczliwą siłą trzymając stery, Wright ciągle jeszcze kontrolował maszynę.

– Co z tobą?! – „Dziadek” zrozumiał, że jego rana jest niczym w porównaniu z obrażeniami, jakich doznał dowódca.

Pilot nie odpowiedział, skupiony całkowicie na swoim zadaniu. Chciał im dać szansę na opuszczenie bombowca.

Z płonącymi silnikami, złapani w pułapkę przez szperacze6, które namierzyły ich i już nie puszczały, stanowili teraz idealny cel dla artylerii.

– Muszę zniszczyć urządzenie – wychrypiał „Dziadek”.

Wright na ułamek sekundy podniósł na niego umęczony wzrok. Widać było, że nie da rady nawet wstać o własnych siłach.

– Więc zrób to i skacz! – rozkazał.

– A co z innymi?! Liversidge?!

Odpowiedziały mu tylko głuche trzaski interkomu.

Procedury były bezwzględne – aparatura nie mogła się dostać w ręce wroga. „Dziadek” miał jednak w głowie tylko jedną myśl – co się stanie z tymi, którzy nie zdążą wyskoczyć?! Ogarnął go dziwny bezwład. Skądś – z jakiegoś innego wymiaru – popłynęły do niego dźwięki fortepianu. Mocne akordy Poloneza As-dur Chopina, granego zaledwie kilka dni temu osiemset mil stąd, w Foggi we Włoszech. „Tak musi być” – usłyszał znajomy głos.

– Na miłość boską! – Okrzyk dowódcy przywrócił mu przytomność. – Dłużej go już nie utrzymam! – Liversidge?! – Znowu żadnej odpowiedzi od nawigatora. – Kapitanie?!

Wright milczał. Jego bezwładne ciało opadło na stery.

Jakaś pierwotna żądza przetrwania, silniejsza od woli i wszystkich wcześniejszych rozterek, kazała mu teraz za wszelką cenę ratować własne życie. „Dziadek” wcisnął guzik detonatora i rzucił się w stronę luku. Już widział ziejącą pod nim czeluść, gdy nagły wstrząs cisnął go w tył. Huk rozdarł powietrze i poszycie kadłuba – koło skrzydeł, z tyłu i z przodu samolotu, eksplodowały kule ognia.

Liberator spadał, a oni spadali wraz z nim. Ostatnim wysiłkiem, w płonącym piekle, „Dziadek” przetoczył się przez krawędź nad przepaścią i od razu pociągnął za linkę otwierającą spadochron. Ale nie miał nadziei na to, że czasza zdąży się otworzyć.

Do jego świadomości dotarł jeszcze huk kolejnej eksplozji – gdzieś w oddali samolot, przypominający teraz kometę, rozpadał się na części. Ostatnie dźwięki Poloneza Heroicznego zabrzmiały mu w uszach, nim ogarnął go przerażający chłód, a potem cisza – i ciemność.

Kraków, ul. Halicka 18, czwartek, 17 sierpnia 1944, godzina 2.27

Wydawało się, że dopiero co zasnęła. A jednak nie, musiała przespać kilka godzin, bo fosforyzujące wskazówki budzika wskazywały już dwadzieścia siedem po drugiej. Pelagia nie wiedziała, co ją obudziło – spoconą, z mocno bijącym sercem: zły sen, jakich mnóstwo ostatnio miewała, hałas za oknem czy może jakieś straszne przeczucie. Bała się. Lęk towarzyszył jej ciągle, więc nauczyła się już go oswajać, regulując oddech i rozluźniając mięśnie ściśniętego aż do bólu gardła. Długą chwilę leżała w kompletnych ciemnościach, bo przez osłonięte czarnym papierem okno nie wpadał nawet poblask penetrujących niebo potężnych reflektorów obrony przeciwlotniczej.

Przepisów o zaciemnieniu, szczególnie w ostatnich miesiącach, Niemcy przestrzegali obsesyjnie. Bali się nalotów alianckich i sowieckich. Wojna w powietrzu była faktem, mieszkańcy Krakowa już przywykli do ciągłego huku artylerii. Zdarzało się, że na miasto spadały bomby. Ale jeszcze nigdy dotąd nie spadł żaden samolot. Aż do dziś.

Leżała, oddychając głośno, a w uszach miała szum własnej krwi, tłoczonej do arterii przez spłoszone czymś, galopujące serce. Dopiero gdy się trochę uspokoiła, dotarł do jej świadomości hałas, który był inny niż wszystko, z czym się dotychczas spotkała. W odgłos strzałów włączył się nagle warkot jakichś potężnych silników… Nowy dźwięk narastał, przechodził w wizg, od którego aż drżały szyby oklejone paskami papieru. Pelagia zerwała się z łóżka i podbiegła do okna. Przez szparę w zaciemnieniu ujrzała fragment nieba od wschodniej strony. W tej właśnie minucie przetaczał się po nim ognisty kształt – mogła się tylko domyślać, że kiedyś był to samolot. Wszystko trwało zaledwie moment – rozległ się potężny huk i czerń nocy rozświetliła kula ognia, która rozpadła się natychmiast na wiele płonących fragmentów. Spadały one do Wisły i na jej oba brzegi. Wstrząs był tak silny, że – gdyby nie widziała na własne oczy, co się stało – byłaby pewna, że samolot upadł na sąsiedni dom.

Przelotnie pomyślała o tych kolejnych matkach, żonach i dziewczynach, których życie od tej chwili przypominać będzie jej własny koszmar. Gdyby jeszcze była w stanie to zrobić, zapewne wyszeptałaby teraz modlitwę za zmarłych. Ale już od wielu miesięcy nie potrafiła rozmawiać z Bogiem. Nie umiała pojąć Jego obojętności.

Z ciężkim sercem zasłoniła okno i wróciła do łóżka. Była pewna, że dziś już nie zaśnie. A tak bardzo tego snu potrzebowała! Okupacyjny dzień, wypełniony gorączkową krzątaniną, zawsze miał za mało godzin. Ona zaś krzątała się więcej niż inni. Robiła co w jej mocy, dochodząc do granic swych sił i możliwości – byle tylko zapełnić pustkę, która od wielu miesięcy odbierała jej wszelki spokój. Sama myśl o tej, której zabrakło, doprowadzała Pelagię do obłędu. Wolała śmierć niż takie życie, dlatego też specjalnie nie zabiegała o to, by przeżyć. Podejmowała się wszystkiego, czego od niej żądali. Bała się tylko, by w razie wpadki nie wydać innych. To ten właśnie koszmar najczęściej śnił się jej po nocach. Znała przecież tylu ludzi! Czy byłaby w stanie wytrzymać tortury? Dlatego zawsze nosiła przy sobie kapsułkę cyjanku, ukrytą przemyślnie w rąbku kołnierzyka. W każdej sytuacji, nawet ze skrępowanymi rękoma, byłaby w stanie sięgnąć zębami do obrębionego szydełkiem materiału, który co rano dopinała do różnych części garderoby. Ten skrawek białej koronki na ramionach dodawał jej pewności siebie. Dziewczyna wyglądała dzięki niemu jeszcze bardziej świeżo, skromnie i niewinnie. Było to mylne wrażenie. Co jak co, ale niewinna to Pelagia nigdy nie była!

Różne sceny z życia – a przynajmniej z ostatnich jego lat – przebiegały jej przed oczami, podczas gdy godziny dzielące ją od świtu wlekły się niemiłosiernie. Niektóre były tak bolesne, że wtulała twarz w poduszkę, by powstrzymać krzyk. Gdy dzwoneczek przy oknie zadźwięczał ostrzegawczo, Pelagia ciągle jeszcze przewracała się w pościeli.

Od razu czujnie uniosła głowę. Mieli ze stróżem opracowany system powiadamiania – na każdą okazję był inny sygnał. Gdy trzeba było kogoś ukryć na jakiś czas lub zrobić mu zdjęcie do lewych papierów, dzwoneczek – zamontowany na cienkim sznurku wzdłuż chropowatego muru kamienicy – odzywał się trzy razy w równych odstępach, jak dźwięk gongu w kościele. Nerwowo szarpany, ostrzegał ją przed niebezpieczeństwem. Teraz była spokojna – wiedziała, że idą swoi.

Długo trwało, nim – zachowując przykładnie ciszę – goście wspięli się na najwyższe piętro. W bladym świetle poranka, sączącym się już przez okna w korytarzu, rozpoznała jednego z nich, Staszka Luberdę, maszynistę „Kocmyrzówki” i przedwojennego jeszcze działacza robotniczego. Teraz, w ramach Organizacji, dostarczał jej czasem grypsy do skopiowania. Drugiego nie znała. Był to wysoki piegowaty blondyn o nieco ptasich rysach. Również nosił kolejarski mundur. Pomiędzy tymi dwoma słaniał się trzeci mężczyzna. Jego twarz, pozbawiona brwi i rzęs, stanowiła jedną wielką ranę. Miał na sobie uwalane pyłem węglowym i osmalone odzienie palacza. Ledwie weszli, przewrócił oczami i zemdlał.

Kraków, wtorek, 24 grudnia 1991

Janka Rosa zapłaciła taksówkarzowi stawkę znacznie wyższą niż zazwyczaj i wygrzebała się z dużego fiata, co przy jej tuszy oraz ładunku, jakim była obciążona, nie było łatwym zadaniem. Przeszła kilka kroków, po czym zatrzymała się przed ogrodzeniem otaczającym jedną z willowych posesji przy alei Focha. Z ulgą odstawiła na chodnik cięższą ze swoich dwóch siat i energicznie wcisnęła guzik dzwonka. Raz, drugi, trzeci. Choć oczekiwanie nie trwało długo, zdążyła się zniecierpliwić. Wreszcie znajomy brzęczyk dał znać, że zamek został otwarty, chwyciła więc znowu torbę i pomagając sobie nogą, pchnęła metalową furtkę prowadzącą do ogrodu Petrycych. W uchylonych drzwiach domu czekał już na nią Maksymilian. Widząc, że jest obładowana, zbiegł ze schodów i odebrał jej siatki.

– A cóż to? – stęknął, uginając się teatralnie.

Janka spojrzała nań z politowaniem. Zawsze była wysoka i dobrze zbudowana, z wiekiem zaś zyskała iście zapaśniczą sylwetkę. Petrycy zaś, choć wysportowany, do osiłków nie należał.

– Prezenty – odpowiedziała zwięźle. – I karpie. Kupiłam osiem, dla wszystkich, tak jak chciała Marysia.

Nie zdradziła, ile ją kosztowało zdobycie w ostatniej chwili ryb, bez których nie sposób wyobrazić sobie tradycyjnej polskiej wigilii. Ciągle jeszcze irytowała się na samo wspomnienie! Pół godziny kolejkowania pod osiedlowym Samem przy Komandosów i sto dwadzieścia tysięcy złotych za kilka kilogramów karpia były niczym w porównaniu z walką, jaką musiała stoczyć ze sprzedawcą. Za nic nie chciał jej tych ryb uśmiercić, wskazując bezradnym gestem ciągle wijącą się kolejkę i wyznając łzawo, że pewnie sam nie zdąży do domu przed wieczorem. Dla Janki zaś paradowanie przez pół miasta z trzepocącymi się karpiami w siatce było nie do pomyślenia, tak samo jak własnoręczne pozbawienie ich życia. Wreszcie któryś z sąsiadów, asystujących przy tej scenie, litościwie i dość wprawnie dokonał egzekucji na krawężniku na zapleczu stoiska. Zabrał sobie – jako gratyfikację – osiem łbów na galaretę i odszedł wyraźnie zadowolony, wymachując siatką z własnym karpiem, ciągle jeszcze żywym. Janka zaś poświęciła następne pół godziny na upolowanie taksówki, by wreszcie zgodzić się na świąteczną – czytaj: bandycką – taryfę.

– Pomóc ci? – zaproponowała teraz, widząc, jak Maksymilian męczy się z jej torbami.

Wiedziała doskonale, dlaczego są takie ciężkie. Prócz ryb niosła w nich także trzy tomy Encyklopedii muzycznej PWM, zakupione na giełdzie pod Halą Targową w prezencie bożonarodzeniowym dla najstarszego syna Petrycych, który studiował w klasie kontrabasu na akademii w Katowicach.

– Jasiek już przyjechał? – zapytała bezmyślnie, na zasadzie prostego skojarzenia, i od razu tego pożałowała. Petrycy spochmurniał i zacisnął usta.

– Jeszcze go nie ma – mruknął niewyraźnie, odbierając jej płaszcz w przedpokoju i zapraszającym gestem wskazując schody prowadzące do mieszkania na górze. – Panicz jak zwykle zamierza się zjawić w ostatniej chwili, na gotowe…

Janka kiwnęła tylko głową i nie skomentowała tej informacji. Nie chciała drażnić męża swojej najlepszej przyjaciółki, a w każdym razie nie tego wieczoru. Słyszała od Marysi o scenie, jaka rozegrała się między ojcem i synem w dniu ich ostatniego spotkania. Wiedziała, że przyjazd Jaśka na święta do domu wcale nie jest pewny.

Po raz kolejny uderzyło ją, jak bardzo zmienił się Maksymilian. Schudł zauważalnie, rysy mu się wyostrzyły, a na czole i wokół oczu pojawiły się zmarszczki. Spojrzenie miał zagubione, ale nade wszystko – przestał się uśmiechać. Gęste jeszcze do niedawna blond włosy mocno się przerzedziły, a także posiwiały, tracąc blask. Janka podejrzewała, że doktor w chwilach samotności nieświadomie wydziera je sobie garściami.

„Głowa do góry, stary! Na jednej małej porażce życie się jeszcze nie kończy!” – chciałaby mu powiedzieć, prosto i bezpośrednio, jak to ona. Nie odzywała się jednak – jak nie ona! – Maksymilian bowiem od kilku miesięcy miał taki wzrok, że… brakowało jej odwagi. Wyczuwała – rzecz u Janki niezmiernie rzadka – że Petrycy kryje jakieś żale czy pretensje pod jej adresem. Nie miała jednak zielonego pojęcia, o co mógłby je mieć i dlaczego. Może zresztą żywił je do całego świata? „Kto go tam wie!” – wzruszała ramionami i starała się nie przejmować humorami doktora.

Mimo że na zewnątrz dopiero zaczynało szarzeć, cały dom był rzęsiście oświetlony. Otwarte szeroko, przeszklone drzwi do mieszkania na parterze ukazywały oczom Janki świątecznie wystrojony „salon babci Isi”. Rodzina nadal nazywała w ten sposób najbardziej reprezentacyjne pomieszczenie w przedwojennej willi, pomimo że starsza pani już nie żyła, a do jej apartamentu sprowadziła się na powrót wnuczka Ania, drugie w kolejności dziecko Marysi i Maksymiliana.

Teraz Ania krzątała się wokół ogromnego stołu, przykrytego już równie wielkim, noszącym ślady wielokrotnego składania obrusem.

– Idź już, idź, nie czekaj na mnie! – poleciła Janka, odprawiając Maksymiliana iście królewskim gestem. – Zaraz cię dogonię!

Pochyliła się i z ulgą ściągnęła z nóg kozaki. Na stopy założyła wygodne, ręcznie wyszywane, aksamitne pantofle o wyraźnie wschodniej proweniencji, które – dla ułatwienia sobie życia przy częstych wizytach u Petrycych – trzymała u nich w szafce w przedpokoju. Wcale jednak nie zamierzała gonić gospodarza i pomagać mu w kuchni! Wolała odetchnąć wreszcie świąteczną atmosferą, obejrzeć choinkę, a przy okazji pogadać sobie z jego córką.

Weszła do salonu w chwili, gdy młoda osoba kończyła właśnie nakrywać. Robiła to, trzeba przyznać, w dość niekonwencjonalny sposób. Przy dźwiękach kolęd płynących z włączonego bardzo głośno radia, ze skupioną miną rzucała na obrus posrebrzane sztućce z odświętnego kompletu tak, jakby za cel sobie postawiła trafić w jeden z zabytkowych już, porcelanowych talerzy.

„A tę co znów dziś ugryzło?” – pomyślała Janka, z niepokojem obserwując widelce o przesadnie długich i spiczasto zakończonych zębach, których dziewczyna trzymała całą garść. Wyciągane na specjalne okazje rodowe sztućce Petrycych były narzędziami wysoce niebezpiecznymi w użyciu, co Janka stwierdziła już niejednokrotnie. Nawet krawędziami łyżek można było sobie pokaleczyć wargi.

– Cześć, ciociu – powiedziała Ania, nie podnosząc wzroku i nie przerywając swej czynności.

– Cześć, skarbie – odrzekła Janka. – Jak pęcherz?

Ania zważyła w dłoni jeden z widelców, trzymając go jak gotową do rzutu strzałkę. Spojrzała przy tym na ciotkę tak, jakby rozważała wykorzystanie jej w roli ruchomego celu.

– Dziękuję, lepiej – wycedziła.

Janka, która nie miała żadnych złych intencji – wiedziała, że przez ostatni miesiąc Anię męczyło przewlekłe zapalenie pęcherza – zachowała się znowu, jak na siebie, bardzo nietypowo. Powstrzymała się mianowicie od komentarza, zrezygnowała z dalszej pogawędki, która groziła ewentualnym starciem – i po prostu wycofała się z pola rażenia. Choinka – zdążyła zauważyć – nie odbiegała wielkością i wystrojem od drzewek, jakie gościły w domu Petrycych w poprzednich latach. I jak zawsze pachniała oszałamiająco.

Z piętra dolatywały przemieszane wonie smażonych grzybów i barszczu czerwonego oraz dochodziły dźwięki wielotorowych przygotowań do świąt. Na tle wycia odkurzacza niosły się odgłosy kłótni między najmłodszymi członkami rodziny, czternastoletnią Gabrysią i o rok młodszym Frankiem, o to, kto ma zaraz zmywać. Janka, bardzo spragniona ciszy i spokoju po całodziennym młynie w pracy i na zakupach, westchnęła ciężko. Już chciała ruszyć do kuchni na górze, gdzie spodziewała się zastać swoją przyjaciółkę, gdy po schodach z radosnym szczekaniem zbiegł sporych rozmiarów mieszaniec Flip, wariacko machając ogonem i rzucając się jej w objęcia. Żywił do Janki wielki sentyment, miała bowiem zwyczaj podczas swoich wizyt dokarmiać go pod stołem wybranymi kęskami. Na powitanie z całą wylewnością liznął ją więc ozorem po twarzy, rujnując jej makijaż.

– Fuj! A pójdziesz ty! – zawołała ze szczerego serca i odepchnęła od siebie czworonoga.

Janka bardzo kochała zwierzęta – była nawet od niedawna członkinią Partii Zielonych! – zasadniczo jednak nie lubiła wchodzić z nimi w bliższe relacje. Teraz nerwy jej puściły. Przeżyła długi i męczący dzień, jak to zwykle bywa w pracy pod koniec roku. Tknięta w ostatniej chwili wyrzutami sumienia, zafundowała sobie potem szybkie sprzątanie we własnej kawalerce, która – choć niewielka – była dość mocno zagracona. I do tego te sprawunki! Pełne wyrzutu spojrzenie ośmiu karpi, którym musiała towarzyszyć w ostatnich chwilach życia, prześladowało ją jeszcze do teraz. Myślała, że w zaprzyjaźnionym domu Petrycych odetchnie wreszcie i zregeneruje siły. Tymczasem atmosfera, która tu dziś panowała, odbiegała tak dalece od tego, na co Janka liczyła, że zaczęła nawet rozważać opcję powrotu do domu i samotnego spędzenia Wigilii. Czuła, że za chwilę wybuchnie! Tam przynajmniej nie było nikogo, kto by mógł ją jeszcze bardziej zirytować…

Gdy tylko o tym pomyślała, dobiegł ją z góry przenikliwy jazgot starego młynka do mielenia kawy. Zamknęła oczy i na chwilę zastygła w bezruchu.

Był to odgłos tak dobrze jej znany, swojski i domowy, że z Janki momentalnie opadły stres i zdenerwowanie. Odetchnęła głęboko, otworzyła powieki i – ocierając twarz – wstąpiła na schody. Po drodze pogłaskała nawet łaszącego się u jej kolan psa. Wiedziała, że Marysia w kuchni na piętrze już robi dla niej kawę. Taką jak zawsze – czarną, mocną i bez cukru.

~

Każdy nosi w sobie jakieś licho, z którego istnienia często nie zdaje sobie sprawy. Istota owa, ze swej natury złośliwa i źle człowiekowi życząca, ma w zwyczaju podpowiadać mu zachowania szkodliwe, a niekiedy nawet zgubne. Wykorzystuje w tym celu momenty słabości, stresu, załamania, a także wszelkie trudne sytuacje życiowe – ogólnie rzecz ujmując – chwile próby. W swojej kusicielskiej działalności posługuje się też bardzo racjonalnymi argumentami. Niekiedy używa nawet osób z zewnątrz, aby całej tej podstępnej akcji przyklasnęły i ją poparły. Wszystko wokół może więc sprzyjać temu, by człowiek zagłuszył w sobie ten najcichszy głos, nienarzucający się, ale zawsze obecny, który mu podpowiada, co dla niego dobre. Zagłuszył, zlekceważył i zrobił coś, czego już za chwilę przyjdzie mu żałować.

Otóż to właśnie tajemnicze licho podkusiło w tym roku Marię Petrycy, by zrezygnowała z zakupu karpia na wigilię. Zapach mułu, którym zawsze emanował ten gatunek ryb, wizja długotrwałego panierowania i smażenia pokrojonego w dzwonka mięsa, potem zaś wydłubywania z niego tysięcy ości, a także nastrój zniechęcenia i buntu, który ją ostatnio ogarnął, sprawiły, że postanowiła odstąpić od tradycji i przyrządzić na wigilijną kolację coś innego. Choćby nawet gęś.

Po tym pierwszym odstępstwie dużo łatwiej przyszło jej popełnić następne. Odpuściła sobie mianowicie także gruntowne przedświąteczne sprzątanie. Pani Monika, która regularnie pomagała jej w porządkach, spadła ostatnio z drabiny podczas wieszania firanek w którymś ze „swoich” domów i doznała bolesnego urazu ręki. Z początku Marysia chciała zapędzić do roboty wszystkich członków rodziny, jednak – wobec ich zdecydowanego i gwałtownego protestu – zrezygnowała. Czuła się słaba psychicznie i nie miała sił, by prowadzić wojnę na wszystkich frontach. Przynajmniej na zapleczu musiała mieć spokój oraz wsparcie, choćby za cenę brudnych okien i niewypastowanych podłóg.

Od początku grudnia Maria Petrycy nie chodziła do pracy, więcej, toczyła z kierownictwem firmy spór. Biuro zajmujące się projektowaniem obiektów przemysłowych, w którym od lat była zatrudniona, a po roku osiemdziesiątym dziewiątym sprawowała funkcję szefowej zespołu radców prawnych, było – jak wiele państwowych przedsiębiorstw – kolosem na glinianych nogach. Wymagało zdecydowanie działań naprawczych, co do tego wszyscy byli zgodni. Rzecz w tym, że każdy inaczej je widział. Dyrektor wraz ze swoim zastępcą zbudowali w ciągu roku silne stronnictwo, domagające się prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego. Na zebraniu całej załogi, które odbyło się pod koniec listopada, poinformowali, że znalazła się francuska spółka zainteresowana wykupieniem kontrolnego pakietu akcji. Dla pracowników od wielu miesięcy karmionych informacjami o stratach, jakie przynosi działalność firmy i potencjalnych zwolnieniach, wiadomość ta była jak gwiazdka z nieba. Maria Petrycy miała natomiast zupełnie inny pogląd na te sprawy. Już od wielu miesięcy zagryzała wargi, starając się – mimo osobistej niechęci do dyrekcji – rzetelnie pełnić powierzone jej obowiązki. Mając jednak dostęp do wszystkich dokumentów, dużo lepiej niż inni dostrzegała, że sprawy toczą się w sposób nieuczciwy i niesprawiedliwy. Była przekonana, że księgi przedsiębiorstwa są od dłuższego czasu fałszowane, by wykazać straty. Wiedziała też, że wycena majątku – całkiem pokaźnego budynku w świetnej lokalizacji w centrum Krowodrzy – została celowo zaniżona, by umożliwić inwestorowi strategicznemu jak najtańszy zakup. Przeciw temu ostatniemu posunięciu zresztą nic nie miała, z tym jednak zastrzeżeniem, że biuro przejmą na zasadzie wykupu lub odpłatnego użytkowania nie Francuzi, ale spółka pracownicza, do uczestnictwa w której będą mieli prawo wszyscy zatrudnieni.

Swoje zdanie wyraziła jasno i otwarcie dopiero na zebraniu, którego celem miało być zaopiniowanie przez załogę wniosku do Ministerstwa Przekształceń Własnościowych o rozpoczęcie procesu prywatyzacji z udziałem zagranicznego kapitału. Na skutek jej wystąpienia – które wzbudziło poważny ferment i dało wielu ludziom do myślenia – żądanej przez dyrekcję opinii nie uchwalono. Kolejne zebranie zapowiedziano na początek marca. Miało się ono jednak odbyć już bez udziału Marii Petrycy, której trzy dni po całym zajściu zaproponowano polubowne rozwiązanie stosunku pracy. Gdy się na to nie zgodziła, z końcem listopada otrzymała wypowiedzenie ze zwolnieniem z obowiązku świadczenia pracy. Jako powód podano „nienależyte wykonywanie obowiązków radcy prawnego”. Sekretarka, która wręczyła jej dokument, ze spuszczonym wzrokiem przekazała jednocześnie prośbę dyrektora, by Marysia do końca dnia przeniosła swoje rzeczy i zwolniła miejsce w gabinecie.

Taki rozwój wydarzeń chyba w każdym wzbudziłby sprzeciw. Marysia, wypłakawszy się najpierw na ramieniu męża, a potem także na kanapie u Janki, postanowiła walczyć. Jej pierwszą decyzją było złożenie zawiadomienia do prokuratury o popełnieniu przez dyrekcję przestępstwa polegającego na zaniżaniu dochodów. Dosłownie w ostatniej chwili – po rozmowie z główną księgową firmy – powstrzymała się od tego kroku. Dla Haliny, jej cichego sprzymierzeńca, takie doniesienie mogło oznaczać bowiem poważne kłopoty. – Nie mogę jej tego zrobić! – oświadczyła Maksymilianowi, drąc na drobne kawałeczki spisany już na maszynie dokument, łącznie z jego kopiami i dwoma arkuszami kalki. – Podcięłabym gałąź, na której przecież sama siedzę!

Ojciec Haliny, zajmujący się produkcją kierpców na Podhalu, stanowił ważny element biznesplanu, który obie kobiety opracowały wiele miesięcy wcześniej. Miał on wspomóc je finansowo w wypadku, gdyby nie udało się spółce pracowniczej przejąć majątku biura w odpłatne użytkowanie, a trzeba go było od państwa wykupić. Bez głównej księgowej i jej zamożnego rodzica Marysia nie mogła liczyć na pokonanie francuskiego stronnictwa.

Maksymilianowi wszystko to wyraźnie się nie podobało. Z dezaprobatą pokręcił głową.

– No nie wiem – mruknął. – Na twoim miejscu trzymałbym się jednak z daleka od wszelkich machlojek. Zwłaszcza teraz, gdy ja jestem na celowniku…

Żona spojrzała na niego przeciągle.

„Ten znowu tylko o sobie!” – pomyślała z niesmakiem, ale nic nie powiedziała.

Doktor Petrycy był uczciwym człowiekiem i cieszył się nieskazitelną opinią, a mimo to – od chwili ujawnienia w prasie jego niemieckiego pochodzenia – przeżywał pasmo nieprzyjemności, upokorzeń i klęsk. Wszystko to rzutowało także na ich wspólne życie. Po ostatnim niepowodzeniu Maksymiliana – przegranej w wyborach parlamentarnych – w małżeństwie Petrycych zaczął się wręcz ostry kryzys. Żadne z nich na razie o tym głośno nie mówiło, ale oboje czuli, że nie tylko się od siebie oddalili, ale ciągle jeszcze mkną w przeciwnych kierunkach. Zajęci swoimi problemami, nie potrafili w żaden sposób temu zaradzić.

– Pozwól, że zrobię to, co sama uważam za stosowne – urwała rozmowę Marysia, wyrzucając strzępki swego pisma do kosza na śmieci. Od kiedy w styczniu w niewyjaśniony dotąd sposób do prasy przeciekły duże fragmenty pamiętnika babci Isi, wszyscy w domu byli bardzo wyczuleni na punkcie niszczenia dokumentów, które nie powinny się dostać w obce ręce.

Czy w tej sytuacji można było jeszcze mieć głowę do świątecznych porządków i przygotowywania tradycyjnych potraw na wigilię? Udzieliwszy sobie samej rozgrzeszenia, ostatni weekend przed świętami Marysia spędziła zatem na luzie, o ile matka czworga dzieci w ogóle może osiągnąć taki stan w okresie przedświątecznym. W sobotę rano, tuż przed wyruszeniem na wielkie zakupy na plac Na Stawach oraz do domu handlowego Jubilat, znalazła nawet czas na przeczytanie przy porannej kawie „Dziennika Polskiego”.

– Ty, słuchaj! – uśmiechnęła się, przebiegając wzrokiem informacje zamieszczone w Kronice Krakowskiej. – Na święta ma tu podobno zjechać na wycieczkę orbisowską ponad półtora tysiąca Anglików. W trzydziestu dwóch autokarach. Wyobrażasz sobie?

Mąż, ubrany już odświętnie w garnitur i starannie ogolony, oderwał wzrok od „Gazety Wyborczej”, którą wertował po drugiej stronie stołu. Właśnie czytał o pogotowiu strajkowym w Hucie imienia Tadeusza Sendzimira, oblężeniu Dubrownika przez serbskie wojska oraz żądaniach uznania niepodległości Czeczenii. Na świecie i w kraju działo się dużo, i to działo się źle. Kogo mogły obchodzić takie anegdoty?

– Anglicy? – zapytał bez większego zainteresowania. – Co ty powiesz…

Marysia zmarszczyła brwi. Mimo że jej samej nie było lekko, robiła wiele, by go choć trochę rozśmieszyć i wyrwać z ponurego nastroju. Efekty były jednak mizerne. Maksymilian tak jakby utracił nagle cały dystans do życia i poczucie humoru. Teraz też nie podchwycił tematu, tylko spiesznie dopił kawę. Za chwilę wybierał się na plac Mariacki, gdzie politycy z jego partii organizowali szopkę i mieli rozdawać krakowianom siano na świąteczne stoły.

– Może brzmi to humorystycznie, ale pomyśl, ile miasto zyska na takim nalocie obcokrajowców! Choćby same hotele, które zawsze w czasie świąt świecą pustkami… – spróbowała z innej strony i z powagą odwołała się teraz do jego instynktów społecznikowskich. Był w końcu ciągle jeszcze radnym miasta Krakowa!

– Mają być zakwaterowani w Forum, Cracovii, Holiday Inn, Wandzie i Piaście…

– Kochanie. – Maksymilian nawet jej nie słuchał. Wstał od stołu, składając gazetę. – Muszę lecieć. Będę po trzeciej, nie czekajcie na mnie z obiadem.

Poprawił krawat i wyszedł. Nawet przelotny pocałunek, który jej złożył na policzku, nie uratował sytuacji. Marysia pozostała na miejscu, popijając białą kawę, skubiąc chałkę z masłem i wpatrując się przez łzy w notatkę o groźnie brzmiącym tytule: Najazd Anglików. Pogrążona w niewesołych myślach nawet nie przeczuwała, że wydarzenie, które oboje traktowali tylko i wyłącznie w kategoriach anegdoty, może jakoś wpłynąć na ich życie.

Tymczasem w poniedziałek wieczorem, w przeddzień Wigilii, gdy Petrycy przetrawiali kolację i podaną właśnie wiadomość o powołaniu nowego rządu, w domu rozdzwonił się telefon. Odebrał Maksymilian, po czym bez słowa, za to z miną, która nie wróżyła nic dobrego, oddał słuchawkę żonie. Po drugiej stronie przewodu ktoś mówił bez przerwy, dziwną mieszanką języka polskiego i angielskiego, głosem wysokim, świdrującym, nawykłym do wydawania rozkazów.

– Ciocia Pelagia? – Marysia postanowiła wreszcie przerwać zalewający ją słowotok i zadać pytanie, na które – podskórnie – znała już odpowiedź.

– Bingo! – odpowiedział jej radośnie głos w słuchawce. – A więc pamiętasz mnie jeszcze!

Jakżeby mogła nie pamiętać – Pelagia była jedyną żyjącą krewną z pokolenia jej matki. Od czasów powojennych mieszkała jednak w Anglii i Marysia nigdy nie miała okazji poznać starszej pani osobiście. Kursowały za to między nimi kurtuazyjne listy, kartki świąteczne oraz – ku wielkiej uciesze całej rodziny – od czasu do czasu także paczki, przysyłane przez ciotkę w latach kryzysu, pełne niedostępnych w komunistycznej Polsce smakołyków. Zaproszenie do Anglii, które Pelagia wysłała Petrycym po upadku muru berlińskiego, umożliwiło Maksymilianowi uzyskanie wizy i wyjazd do Bristolu w celu wyjaśnienia pewnej rodzinnej tajemnicy. Z ciocią się jednak wówczas nie spotkał – starsza pani nie miała nawet pojęcia, że ktoś z jej zaproszenia skorzystał.

– Co u ciebie słychać, ciociu? – zapytała Marysia. Było to dla niej zawsze dziwne uczucie, zwracać się tak pieszczotliwie do zupełnie obcej, a jednak bardzo bliskiej osoby. – Jak się czujesz?

– Fatalnie! – oświadczyła Pelagia głosem mocnym jak spiżowy dzwon. – Kości mnie bolą, a stawy mam sztywne jak u nieboszczyka! Wszystko przez tę jazdę autokarem. Pomyśl, z lotniska w Wiedniu do Krakowa, tyle godzin na siedząco! A potem spanie w nie swoim łóżku, zbyt miękki materac… I jeszcze ta woda! Co za wodę wy tu macie, od kiedy przyjechałam, ciągle boli mnie brzuch!

Marysia poczuła, jak włosy jeżą się jej na karku. W jednej chwili przypomniała sobie humorystyczną, jak ją nazwała, notkę prasową – i skojarzyła fakty.

– W którym hotelu mieszkasz, ciociu? – zapytała od razu, żeby oszczędzić czasu na wyjaśnienia.

– W Cracovii – odpowiedziała równie rzeczowo staruszka. – Wybrałam ten, który jest najbliżej waszego domu.

Maksymilian, o dziwo, nie wyłączył się mentalnie, jak to ostatnimi czasy często bywało, lecz śledził tę rozmowę uważnie, ze zmarszczonym czołem. Nie musiał wysilać słuchu, by nadążać za jej treścią – ciotka mówiła tak głośno, że każde jej słowo było doskonale słyszalne w pokoju. Widział, jak żona blednie i czerwienieje na przemian oraz – ściskając słuchawkę między brodą a ramieniem – odruchowo zakasuje rękawy.

– Nie! – powiedział doktor bezgłośnie, kręcąc przy tym głową i unosząc dłonie obronnym ruchem. – Proszę, nie!

Marysia w odpowiedzi tylko skinęła twierdząco i poparła ten gest spojrzeniem pełnym treści. Zamierzała zaprosić niespodziewanego gościa na kolację wigilijną, nawet za cenę wielkiej mobilizacji całej rodziny. Było to rzeczą zupełnie naturalną. Dla cioci Pelagii najwyraźniej też, zaproszenie zostało bowiem od razu przyjęte, choć – jak Marysia wiedziała z gazety – szefowie kuchni w Orbisie mieli przygotować dla brytyjskich gości tradycyjną polską wieczerzę.

– Ale to hotelowe jedzenie szkodzi mi na żołądek! – poskarżyła się ciotka na zakończenie. – I nie wiem, czy oni potrafią przyrządzić karpia jak należy…

– Tylko nic nie mów! – powiedziała Marysia do męża ostrzegawczo, unosząc przy tym wskazujący palec, gdy już odłożyła słuchawkę na widełki. – I nie chcę nic więcej słyszeć o żadnych opłatkach, spotkaniach wigilijnych i tym podobnych szopkach! Dziś wieczorem i jutro jesteś tylko i wyłącznie do mojej dyspozycji. Bo dużo roboty przed nami!

Maksymilian odczuwał już od pewnego czasu niejasne wyrzuty sumienia, które potęgowały się za każdym razem, gdy spoglądał na zmęczoną twarz żony i jej podkrążone oczy. Pokiwał więc z rezygnacją głową.

– Dobra. Biorę na siebie sprzątanie – powiedział bohatersko. Po czym, choć skóra mu cierpła na samą myśl, dorzucił: – Może zdążę chociaż umyć okna w salonie na dole…

Pani domu tylko skinęła głową w skupieniu. Już obmyślała plan robót kuchennych na najbliższe godziny oraz na cały jutrzejszy dzień. Dobrze chociaż, że ciasta zamówili w Cracovii! – pozostawało je tylko odebrać w wigilijny poranek. Postanowiła zadanie to powierzyć Ani i młodszym dzieciom.

– Jeszcze jedno mi zostało… – mruknęła w zamyśleniu, nie spuszczając z Maksymiliana spojrzenia tak intensywnego, że ten aż się pod nim skurczył. – Trzeba będzie jednak dla cioci upolować jakiegoś karpia…

Tym oto sposobem Janka – będąca u Petrycych gościem wigilijnym już od kilku dobrych lat, od czasu rozwodu ze swoim trzecim mężem – została w ostatniej chwili obarczona obowiązkiem zakupu ośmiu niezbyt wielkich, ale mięsistych ryb, koniecznie o różowych jeszcze skrzelach! Marysia i Maksymilian rzucili się zaś w wir przygotowań, z trzepaniem dywanów włącznie. Efekt był zadowalający, na tyle, na ile dało się go uzyskać w budynku pochodzącym z lat trzydziestych XX wieku, który od czasów swej młodości nie przeszedł jeszcze żadnego remontu. Nadal więc futryny drzwi i okien wołały o malowanie, parkiet – o cyklinowanie i nowy lakier, tynki wybrzuszały się tu i ówdzie, a stara instalacja wodna wyła i stukała potępieńczo, ilekroć ktoś odkręcał kurek. Jeśli jednak to pominąć, w Wigilię po południu dom prezentował się już całkiem czysto, gościnnie i przyzwoicie, no, może z wyjątkiem kuchni na górze, w której Marysia – z dorywczą pomocą męża oraz dzieci – wznosiła się właśnie na szczyty swego kulinarnego talentu.

– O której szanowna ciocia ma przyjechać? – zapytała Janka, wkraczając do tego niewielkiego pomieszczenia i wciągając z lubością zapach świeżo zmielonej kawy, zmieszany z całą paletą zupełnie innych woni.

Maksymilian zdążył już opróżnić jedną z jej siatek i płukał właśnie w zlewozmywaku osiem pokrytych krwią i śluzem karpich tuszek. Tego, czy mają różowe skrzela, nie był oczywiście w stanie sprawdzić, gdyż ryby – jak wspomniano – zaraz po śmierci pozbawione zostały głów.

– O szóstej. Mamy jeszcze dwie godziny. A wszystko już niemal gotowe – odpowiedziała z wyraźną ulgą Marysia, napełniając ostrożnie wrzątkiem filiżanki z kawowym miałem. – Proszę, zalewajka, taka jak lubisz. Rozkoszuj się, bo może to już ostatni raz… – dodała tajemniczo.

Janka uniosła w zdumieniu brwi, nie zdążyła jednak zadać pytania. Do kuchni, w wyjątkowej zgodzie oraz harmonii (widać kwestia mycia naczyń została dogadana), weszli Gabrysia i Franek. Skończyli już odkurzać i zapragnęli teraz przywitać się z ciocią oraz zapuścić bardzo ciekawskie spojrzenia w stronę jej drugiej torby, tej z prezentami, ukrytej przezornie pod kuchennym stołem. Na dole Ania wyłączyła wreszcie radio, w którym zaczęto nadawać skoczne góralskie kolędy. W całym domu na krótką chwilę zapanowała błogosławiona cisza.

I w tym właśnie momencie w korytarzu rozległ się donośny głos dzwonka.

~

Ania – dwudziestodwuletnia studentka psychologii UJ – wbrew podejrzeniom Janki, wcale nie była wściekła. Daleko jej też było do bojowego nastroju. Owszem, szykowała się duchowo do wielkiej bitwy, którą zamierzała stoczyć jeszcze dziś wieczorem. Ale nie miało być to starcie na widelce czy też, broń Boże, na noże. W grę wchodziły raczej uczucia, zasady i wartości. I cała jej przyszłość.

Z zamyślenia wyrwały ją ostre dźwięki góralskich skrzypiec, zapowiadające kolędę Dnia jednego o północy w wykonaniu zespołu Trebunie Tutki. Ania zdecydowanym ruchem wyłączyła radio, po czym spojrzała przytomniej i oceniła swoje wysiłki przy nakrywaniu świątecznego stołu. Talerze i talerzyki ze starej ćmielowskiej zastawy na dwadzieścia cztery osoby, odziedziczonej wraz z domem i wszystkimi znajdującymi się w nim pamiątkami po dziadkach Petrycych, stały w dwóch nierównych szeregach na białym obrusie, który po wyjęciu z szafy oczywiście zapomniała wyprasować. Pomiędzy nimi na chybił trafił porozrzucane były sztućce. Ze względu na karpia i jego szkielet przy każdym nakryciu szczerzyły zęby aż dwa widelce. Serwetki leżały jeszcze na stosie w malowniczym nieładzie, stroik z jedliny tkwił chwiejnie na zbyt obfitej kopce siana, umieszczonej wedle zwyczaju pod obrusem, a świeczki po obu jego stronach zdecydowanie nie trzymały pionu. Całość sprawiała wrażenie, jakby układała ją osoba o mocno zaburzonym zmyśle równowagi.

Ania westchnęła i ruszyła ponownie wokół wielkiego i ciężkiego mebla w stylu eklektycznym, który po rozłożeniu przybierał kształt owalny i przy którym mogło zasiąść spokojnie kilkunastu biesiadników. Ledwo jednak zgarnęła kilka sztućców i zrobiła dwa kroki, przy drzwiach zadźwięczał dzwonek. Aż podskoczyła. Czyżby to był on?!

Przez cały dzień starała się nie myśleć o Tomku, a jednak – wbrew sobie – czekała. Przecież to niemożliwe, żeby nie chciał się z nią spotkać, właśnie dziś, w Wigilię! I żeby nawet nie zadzwonił…

Ruszyła biegiem do wejścia, uprzedzając wszystkich domowników, a nawet Flipa, który już zdążył rozszczekać się na górze i gnał teraz na złamanie karku. Wcisnęła guzik domofonu, jednym szarpnięciem otworzyła drzwi i – ciągle z widelcami w garści – zbiegła po schodkach. Na środku ścieżki zatrzymała się jak wryta. Po nierównych, popękanych płytkach sunęła ku niej niewysoka postać w wielkim futrze i kapeluszu, piastująca w jednej dłoni elegancką torebeczkę, a w drugiej – papierową torbę. Na widok pędzącej przez ogródek dziewczyny otworzyła szeroko ramiona i zawołała z wyraźnym brytyjskim akcentem:

– Dobry wieczór! Dobry wieczór! Ty pewnie jesteś Ania!

Było mniej więcej wpół do piątej, wokół zapadła już ciemność. Nawet w mroku nie mogło jednak być wątpliwości – to musiała być owa legendarna Pelagia. Mimo wielkiego rozczarowania Ania także wyciągnęła ręce i podzwaniając sztućcami, objęła ciotkę. Starsza pani pod obszernym futrem była szczupła i drobna jak ptaszek. Dziewczyna przerastała ją o głowę.

– Dobry wieczór. Tak, to ja. Bardzo się cieszę. Prosimy do środka, ciociu…

Przy drzwiach zdążyli się już w tym czasie zgromadzić wszyscy domownicy, bez Janki, która w przypływie wielkoduszności zamieniła swą hinduską sukienkę na kwiecistą podomkę po babci Isi i przejęła od Maksymiliana niezbyt miły obowiązek skrobania, patroszenia oraz krojenia karpia. Marysia w ostatniej chwili zdarła z siebie zachlapany barszczem fartuch, a teraz – w roboczym stroju, bez makijażu – z zakłopotaniem poprawiała włosy. Maksymilian wycierał o nogawki spranych dżinsów rybie łuski, które przylgnęły mu do dłoni. Jedyną osobą, która jakimś cudem zdążyła się przebrać w świąteczną kreację z ciemnozielonego aksamitu i założyć lakierki, była Gabrysia. Ona też godnie i z uśmiechem wystąpiła w imieniu rodziny, dygając przed ciotką i wygłaszając czystą angielszczyzną słowa powitania.

– Fiu, fiu, ile tygodni nad tym pracowałaś? – skomentował to szeptem Franek, ale dziewczynka nie zaszczyciła go nawet jednym spojrzeniem. Zachowała natomiast, jak rasowa aktorka, przyjazną minę i nienaganną dykcję. Ania, przyglądająca się jej ze zdumieniem, zauważyła, że młodsza siostra ma nawet na twarzy dyskretny makijaż…

– Przepraszam! Wiem, że przyszłam za wcześnie – sumitowała się Pelagia na fali tyleż gorących, co fałszywych zapewnień rodziny, że nic się przecież nie stało. – Postanowiłam wybrać się do was piechotą. Nie spodziewałam się tylko, że to jest aż tak blisko…

Ostrożnie zdjęła z głowy kapelusz, odsłaniając swą krótką, starannie ułożoną fryzurę. Włosy miała bielusieńkie jak gołębica… z pasemkami o wyraźnie różowym odcieniu! Gabrysia głośno wciągnęła powietrze, na jej twarzy odmalował się zachwyt. Starsza pani spojrzała na nią z wyraźną sympatią i dała jej do potrzymania swą lakierowaną czerwoną torebkę.

W końcu scena powitania została odegrana, z Pelagii ściągnięto jeszcze futro, komisyjnie odprowadzono ją do reprezentacyjnego pokoju i usadzono pod choinką, w pluszowym fotelu babci Isi.

– Zajmij się ciocią, kochanie – powiedziała Marysia, popychając znacząco Anię w kierunku najbliższego krzesła. – I ty też! – przywołała gestem Gabrysię. – A my pójdziemy się przebrać i dokończyć przygotowania. Zostało nam już tylko panierowanie karpia…

Razem z Maksymilianem szybko wycofali się na górę, wymieniając po drodze znaczące spojrzenia. Ania uśmiechnęła się szeroko i rozejrzała się po pokoju. Nie miała zielonego pojęcia, o czym by mogła rozmawiać z tą zupełnie obcą, wyperfumowaną i umalowaną damą, elegancją stroju mocno odbiegającą od poziomu reprezentowanego przez gospodarzy. A poza tym zaprzątały Anię własne problemy, które sprawiały, że nie potrafiła dziś z nikim swobodnie konwersować. Na szczęście miała przy sobie Gabrysię.

– Czy to prawda, proszę pani, że Londyn jest najbardziej mglistym i przygnębiającym miastem na świecie? – zapytała dziewczynka, na co Pelagia otworzyła szeroko oczy i gwałtownie zaprzeczyła. Nie zdążyła jednak nic więcej powiedzieć, gdy Gabrysia zadała kolejne pytania:

– Czy uważa pani, że dobrym pomysłem jest wysyłanie dzieci do szkół z internatem? Czy to taka brytyjska tradycja, czy też po prostu lenistwo rodziców?

– Ależ… – weszła jej w słowo Pelagia – ależ… nie mów do mnie „pani”, dziecko! Jestem twoją…. eeee, twoją ciocią!

– Chyba raczej ciocio-babcią, proszę pani…

– Bardziej ciocią niż babcią, kochanie – stwierdziła z godnością Pelagia, poprawiając dłonią swe różowe kosmyki. – Tak, tak, zdecydowanie bardziej ciocią!

Pierwsze lody zostały przełamane.

~

Tradycją u Petrycych, prócz karpia – z którego w tym roku Marysi nie udało się zrezygnować – było też kupowanie żywego drzewka bożonarodzeniowego. Ze względu na wysokość pokojów – dobrze ponad trzy metry od podłogi do sufitu – choinka, nabywana co roku u znajomego leśnika z Zabierzowa, choć nie zawsze była idealnych kształtów, prezentowała się nader okazale. Imponująco wyglądał też stos paczek i torebek z prezentami, usypany wokół niej. To właśnie w tamtą stronę wędrowały najczęściej tęskne spojrzenia najmłodszych – Franka i Gabrysi, tam również węszył zapamiętale Flip, który – zgodnie z kolejną rodzinną tradycją – w każde Boże Narodzenie dostawał w prezencie kawał owiniętej w bibułkę kiełbasy.

Pierwsza gwiazdka już dawno zaświeciła gdzieś na dalekim niebie, przez nikogo w Krakowie niedostrzeżona, gdyż przysłaniała ją gęsta warstwa chmur, gdy pojawił się wreszcie Jasiek, najdłużej oczekiwany gość. Marysia z nagłym skurczem serca stwierdziła, że syn przyjechał jedynie z małym plecakiem i bez kontrabasu. A to oznaczać mogło tylko jedno – że ich najstarsza latorośl bardzo niedługo zabawi w rodzinnym domu. Każdy dzień bez instrumentu w jego sytuacji – tuż przed dyplomem – był bowiem dniem straconym. Marysia wiedziała, że jutro, najdalej pojutrze, syn zechce wracać do Katowic, do swoich ćwiczeń i przyjaciół.

– Dobrze, że jesteś – skomentował jego nadejście Maksymilian.

Chłopak tylko skinął głową, strzepując z ubrania płatki śniegu – na zewnątrz zaczęło właśnie prószyć. Nawet nie podali sobie ręki, o uściskach już nie mówiąc. Stosunki między ojcem i synem już od dłuższego czasu były napięte, a ostatnie ich spotkanie – w dzień wyborów do parlamentu – zakończyło się wielką awanturą. Jasiek oznajmił mianowicie, że nie będzie głosował na swojego rodzica. Maksymilian z początku zlekceważył tę uwagę. Po powrocie od urny zapytał jednak tonem tylko na pozór lekkim, czy syn mógłby mu swoją decyzję jakoś uzasadnić. Rozstali się w gniewie, krzycząc i trzaskając drzwiami.

Marysia nie wiedziała teraz, jak traktować to ich powitanie, ostatecznie jednak stwierdziła, że mąż postanowił okazać dobrą wolę i chęć pojednania. Także Jasiek – jeszcze do niedawna deklarujący przez telefon, że na święta do domu nie wraca – uśmiechnął się półgębkiem.

– Nie wyobrażam sobie Wigilii bez was – oświadczył.

Wobec tak wyraźnych oznak ocieplenia stosunków mogło teraz nastąpić tradycyjne przełamanie się opłatkiem i odśpiewanie kolędy Bóg się rodzi. Ku wielkiemu zaskoczeniu i konsternacji wszystkich obecnych na widok opłatka Pelagia zalała się łzami, rozmazując sobie tusz na rzęsach i róż na policzkach.

– Przepraszam. Sorry. Przypomniały mi się dawne czasy. Jak to było u nas w domu… – oznajmiła drżącym głosem, przyjmując od pełnej współczucia Gabrysi paczkę chusteczek higienicznych. – Czy wy wiecie, że ja przez te wszystkie lata nie widziałam opłatka?!

To była oczywiście nieprawda. Do koperty z życzeniami świątecznymi Petrycy zawsze dołączali opłatek, choć zapewne docierał na Wyspy w stanie pokruszonym. Prawdziwe jednak było coś innego. Po pełnych egzaltacji słowach ciotki Marysia – z której wreszcie opadły wszystkie napięcia i stres – przypomniała sobie atmosferę domu swoich dziadków, zapach choinki, jabłek i orzechów, a także kremowy kolor grubych opłatków, wypiekanych ze źle oczyszczonej mąki. Dom ten – choć fizycznie stojący jeszcze, i to całkiem niedaleko – od dawna już, mianowicie od śmierci swych gospodarzy, de facto nie istniał. Pelagia zaś była jedyną osobą na świecie, z którą Marysia mogła dzielić swoje wspomnienia. Przez warstwę zmęczenia przygotowaniami do wigilii przedarła się teraz fala ciepłych uczuć wobec starszej pani. Marysia uścisnęła ją serdecznie i nawet sama ukradkiem otarła oczy.

W dalszej części wieczerzy obyło się bez większych wzruszeń. Zgodnie z tradycją nastąpił wjazd na stół kolejnych dwunastu dań. Ciocia Pelagia, po poprawieniu makijażu, wydawała się już zupełnie zadomowiona. Siedziała pomiędzy Marysią a jej młodszą córką i rozmawiała z pierwszą o starych polskich przepisach kulinarnych, a z drugą o Szekspirze. Janka, po usmażeniu kilkudziesięciu porcji ryby, do której od początku miała stosunek uczuciowy, i po poparzeniu sobie ręki gorącym tłuszczem, była wyraźnie nie w humorze. Rozruszała się dopiero w momencie, gdy Maksymilian zaproponował wszystkim po kieliszku białego wina. Nie było to w domu Petrycych wigilijną tradycją, pan domu wyłamał się ze zwyczaju i zadziałał instynktownie, ale – jak się okazało – trafił w dziesiątkę. Nie tylko Janka, ale także odprężona wreszcie Marysia, ciotka Pelagia oraz Jasiek bardzo chętnie skorzystali z zaproszenia. Tylko Ania odmówiła, obdarzając przy tym ojca bardzo smutnym, przeciągłym spojrzeniem. Odebrał je jako wyrzut i – niemile dotknięty – sobie także nie nalał.

Wstrząsy nastąpiły dopiero po zakończeniu posiłku. Kiedy tylko odmówiono krótką modlitwę dziękczynną i Maksymilian dał najmłodszym sygnał, że można rozpocząć rozpakowywanie prezentów, ze swoich miejsc podnieśli się równocześnie Jasiek oraz Ania.

– Poczekajcie chwilę – powiedzieli jednym głosem, po czym oboje zamilkli, patrząc po sobie pytająco. – Dobra, ty pierwszy – ustąpiła bratu Ania.

Przez całą kolację zwlekała z wygłoszeniem swego oświadczenia, zbierając się na odwagę. Teraz skorzystała z okazji, by jeszcze choć trochę odwlec ten krok. Ale wiedziała, że musi to zrobić właśnie dziś. Nie było lepszego wieczoru niż ten – wigilijny – na zakomunikowanie rodzicom rzeczy, których i tak, prędzej czy późnej, musieliby się dowiedzieć. Obecność przy stole osób spoza najbliższej rodziny nie miała dla niej żadnego znaczenia, mogła wręcz wpłynąć na ucywilizowanie dyskusji, która – Ania była tego pewna! – wybuchnie zaraz po jej wystąpieniu.

– No dobrze – zgodził się Jasiek. – Chciałem wam powiedzieć, że mam szansę dostać stypendium w Konserwatorium Paryskim. W styczniu jadę na przesłuchania… Trzymajcie kciuki.

– Jak to? – zdziwiła się Marysia. – Starałeś się o stypendium w Paryżu? I nic nam nie powiedziałeś?!

– Dotąd nie było o czym mówić – uśmiechnął się Jasiek. – Ale widać moje nagrania zyskały ich uznanie, skoro zaproponowali mi przyjazd i zwracają koszty podróży.

– Ale co będzie, jak cię przyjmą?! – wyrwało się Marysi dość rozpaczliwe pytanie.

– Na jak długo to stypendium? – zapytał w tej samej chwili doktor Petrycy.

– Na początek na rok, ale gdyby mi się udało dłużej tam zostać…

– To będziemy się tylko cieszyć – powiedział z naciskiem Maksymilian. Po czym zwrócił się do żony, uciszając jej protesty: – Dajże chłopakowi rozwinąć skrzydła. Dorosły już jest!

Wszyscy umilkli, oswajając się z tą wiadomością. Franek i Gabrysia rzucili się na kolana z ramionami wyciągniętymi w stronę cennych paczek, ale wtedy Ania po raz drugi wstała ze swojego miejsca.

– Poczekajcie chwilę! – powiedziała głośno. – Teraz ja.

Zauważyła napięcie w spojrzeniu mamy, zmarszczone brwi ojca oraz niekłamaną ciekawość w oczach obu ciotek. Jasiek zacisnął kciuki i tym dyskretnym gestem wyraził jej swoje wsparcie. Młodsze rodzeństwo za to, ukradkiem i bez głośnych komentarzy, przystąpiło do rozpakowywania pierwszego prezentu.

– Jestem w ciąży – oświadczyła spokojnie. A widząc ogromną konsternację na twarzach otaczających ją osób, dodała tonem wyjaśnienia: – Będę miała dziecko.

~

Wieczór ciągnął się niemiłosiernie. Wszyscy chcieli go już zakończyć, by w samotności przetrawić nie tylko bardzo obfity posiłek, ale także szokujące informacje. Jedynie ciocia Pelagia nie wykazywała najmniejszej chęci opuszczenia gościnnego domu oraz towarzystwa. Raczyła się kolejnym kawałkiem makowca, wynosząc pod niebiosa smak domowych wypieków.

– W hotelu na pewno bym takiego ciasta nie dostała! – oświadczyła po raz kolejny, budząc niepohamowany wybuch wesołości pod choinką, gdzie siedzieli na podłodze Franek i Gabrysia. Marysia spłonęła krwistym rumieńcem i rzuciła dzieciom ostrzegawcze, ciężkie jak ołów spojrzenie. Złośliwcy – którzy osobiście przynieśli dziś rano wszystkie te słodkości z cukierni hotelu Cracovia – zaczęli chichotać jeszcze bardziej. Na szczęście starsza pani nic nie zauważyła. Rozglądała się po wiszących na ścianach obrazach i chwaliła – w sposób co prawda mocno przesadzony – nie tylko gust świętej pamięci właścicielki mieszkania, ale także i jej wnuczki, która w tym klimatycznym wnętrzu nic nie zmieniła.

– Teraz za to trzeba będzie to i owo zmienić – zauważył z przekąsem Maksymilian. – Chyba że zamierzasz wyprowadzić się do męża…

Ania odważnie spojrzała mu w oczy.

– Nie mam męża, tato. I na razie nie planuję ślubu.

W pokoju zapadła nagła cisza. Ciotka Pelagia oderwała wzrok od starego kaflowego pieca i z uwagą utkwiła go w dziewczynie. Maksymilian Petrycy aż poczerwieniał z emocji, co przy jego nordyckim typie urody rzadko się zdarzało. – Jak to, nie planujesz?! Więc ten drań chce cię zostawić samą z dzieckiem?!

Żona chwyciła go za rękę, ale było to jak gaszenie wybuchu wulkanu szklanką wody.

– Poczekaj, niech ja go dorwę! – wrzasnął doktor, zupełnie już nad sobą nie panując.

Przez ostatnią godzinę tłumił uczucia, nie chcąc robić scen przy obcych. No ale przecież wszystko ma swoje granice! Nigdy nie lubił tego młokosa z długimi włosami i kolczykiem w uchu! Nie miał do niego za grosz zaufania! Cała jego postać emanowała niepowagą! A jednak Maksymilian starał się przezwyciężyć złe emocje i przyjąć do wiadomości fakt, że Tomek – lubiany czy nie – wejdzie jednak do ich rodziny. Teraz, gdy się wyszło na jaw, że łotrzyk niczego takiego nie planuje, czara goryczy się przelała. Petrycemu było wszystko jedno, co sobie pomyślą Janka oraz krewna Marysi z Anglii.

– Niech ja go dostanę w swoje ręce!!! – ryczał. – Nogi mu z tyłka… wszystko mu z tyłka powyrywam!

– Tato! – Ania aż wstała z miejsca, by go przekrzyczeć. – Tomek nic jeszcze nie wie o dziecku! On nic nie wie!!!

Petrycy umilkł. Patrzył na córkę zdezorientowany, podobnie jak inni świadkowie tej sceny. Jedna Marysia kojarzyła fakty, ale nie dawała tego po sobie poznać. Siedziała teraz z opuszczoną głową i ściskała w palcach okruch opłatka.

– Porozmawiajmy normalnie, bez krzyku – poprosiła Ania. Zajęła znowu miejsce za stołem i nalała sobie kompotu z suszonych owoców. – Nikt dotąd nie wiedział, tylko ja. Musiałam dojrzeć do tego, żeby wam powiedzieć. A jutro powiem Tomkowi.

Marysia pokiwała głową, jakby wszystko ułożyło się jej wreszcie w sensowną całość.

– No widzisz. – Znowu próbowała ująć rękę męża, ten jednak odtrącił ją ze niecierpliwieniem. – Wcale nie zostawia jej samej. Po prostu… jeszcze o niczym nie ma pojęcia.

Rozumiała sytuację Ani lepiej, niżby się komukolwiek mogło wydawać. Nie tylko dlatego, że ćwierć wieku wcześniej – mniej więcej o tej porze roku – sama oswajała się z wiadomością o nieplanowanej panieńskiej ciąży. Podejrzenie, że jej starsza córka może być w błogosławionym stanie, powzięła już w listopadzie, gdy osobiście doprowadziła ją pod gabinet lekarski z podejrzeniem zapalenia pęcherza. Rzuciła wówczas okiem na badania zlecone przez lekarza i zorientowała się, że „stary konował” – jak go nazywała naburmuszona Ania – też się liczy z taką możliwością. Dziewczyna – zajęta w owej chwili zupełnie innymi sprawami – nawet nie przeczytała tego, co było na skierowaniu. Pojawiła się natomiast w domu rodziców następnego dnia wieczorem, objuczona torbą ze swoimi rzeczami, chora i w złym stanie psychicznym, z mocnym postanowieniem zajęcia na powrót mieszkania po babci. Wówczas Marysia była już niemal pewna, co wykazały badania. Zdławiła w zarodku protesty męża i otworzyła szeroko drzwi przed wyrodną córką. Przez następny miesiąc zastanawiała się, czy aby intuicja jej nie oszukała. Aż dziś wreszcie prawda wyszła na jaw.

Marysia – choć sama ogłuszona i przytłoczona, głównie przez rewelacje Jaśka – starała się jednak za wszelką cenę ratować świąteczny wieczór. Wiedziała, że mają jeszcze czas na ogarnięcie obu tych problemów, a bała się, że jakieś nieopatrzne słowa mogą zepsuć to, na co ciężko pracowali z Maksymilianem przez dwadzieścia pięć lat małżeństwa, a przez ten ostatni rok w szczególności – jedność i miłość rodziny. Tyle się ostatnio zdarzyło! Mogła bez wahania powiedzieć, że stanęli na krawędzi. W tej sytuacji niewiele potrzeba było, by ich ostatecznie rozbić i skłócić.

– Przydałby się tu teraz spory remont – powiedziała pierwszą rzecz, jaka jej przyszła do głowy. – Piec centralnego ogrzewania coraz częściej nam wysiada, a przecież nie można dopuścić do sytuacji, że się zimą budzicie z maleństwem przy kilku stopniach Celsjusza…

– Na miłość boską! O czym ty, Marysiu, teraz myślisz?! – uniósł się znowu Maksymilian.

– Bo przecież tutaj będziecie mieszkać? – upewniła się Marysia, zwracając bezpośrednio do córki.

– Ja na pewno – odpowiedziała spokojnie dziewczyna. – Jeśli mnie tylko nie wyrzucicie z domu…

Doktor Petrycy aż prychnął na to stwierdzenie, a jego żona z oburzeniem pokręciła głową.

– Co ty mówisz?! Za kogo ty nas masz!

– A co z Tomkiem? – odezwała się po raz pierwszy Janka. – Jego też przygarniecie?

Sądząc po błysku w jej oczach, ciotka bardzo dobrze zdawała sobie sprawę, czemu dziewczyna właśnie ten moment wybrała na uraczenie rodziny wielką nowiną. W taki wieczór żadne wyrzucanie z domu nie wchodziło w grę! Zarówno Ania, jak i Janka nie miały wątpliwości, że mocno osadzeni w chrześcijańskiej tradycji Petrycy w okresie Bożego Narodzenia nie odmówiliby dachu nad głową nawet obcej dziewczynie w błogosławionym stanie, a co dopiero własnej córce. Na sielankowym tym obrazku były jednak rysy, a Janka Rosa – świetnie zorientowana w sytuacji – dostrzegała każdą z nich.

I rzeczywiście – na jej słowa Maksymilian nadął się jak indor.

– Jeszcze nie wiem – uprzedziła go Ania, wzruszając ramionami. – Właściwie to się z Tomkiem rozstaliśmy… – Dziwne rozstanie, skoro zabiegasz dla niego o kasę i pomagasz mu rozkręcić biznes – zauważyła ciotka, która w listopadzie, właśnie na prośbę Ani, zasponsorowała akcję sprowadzenia z Niemiec używanego sprzętu komputerowego i audiowizualnego.

W przedsięwzięcie to zamieszani byli ojciec i syn Podróżnikowie oraz ich przyjaciele, artysta malarz Augustyn Rayski i jego bratanek Pablo. Interes się udał, ciężarówki z towarem wjechały do Polski, podatki zostały opłacone i już teraz wiadomo było, że można się spodziewać dużego zysku – ceny szły w górę, mimo że nowe stawki celne jeszcze nie obowiązywały. Tomek i spółka z całym spokojem czekali z rozpoczęciem sprzedaży na spodziewany z początkiem nowego roku skok cen.

– Ciociu, biznes to jedno, a małżeństwo drugie – odpowiedziała jej Ania. – Nie jestem jeszcze gotowa na podjęcie takiej decyzji… Muszę sobie dać czas.

Janka, która przy podejmowaniu własnych matrymonialnych decyzji była dość impulsywna i kierowała się zawsze raczej pośpiechem, co kosztowało ją następnie sporo nerwów przy przeprowadzaniu trzech rozwodów, pokiwała tylko głową i nic nie powiedziała. Odezwała się natomiast druga ciotka, Pelagia.

– Byłabyś naprawdę gotowa na to, żeby zostać panną z dzieckiem? – zapytała wprost, potrząsając w emocjach swoją różową fryzurą i ciężkimi złotymi kolczykami.

Ania po raz pierwszy tego wieczoru oblała się rumieńcem. Gniewnym spojrzeniem zmierzyła starszą panią.

– A co w tym złego?! – zapytała ostro. – Nie zamierzam wychodzić za mąż tylko dlatego, żeby ludzie nie gadali i żeby nie przynosić wstydu rodzinie…

Nie powinna była tego mówić! Urwała, gdyż poniewczasie przypomniała sobie, jak bardzo jej ojciec przeczulony jest na punkcie dobrej opinii. Petrycy – już długą chwilę siedzący jak na szpilkach – zerwał się teraz na równe nogi. Nie zdążył jednak nic powiedzieć, bo Pelagia uśmiechnęła się, a w jej oczach zamigotały dziwne iskierki.

– I bardzo dobrze! – oświadczyła z mocą. Po czym, zupełnie niespodziewanie, zmieniła temat: – A skąd ty właściwie wiedziałaś, moja droga, że przyjechałam do Krakowa? – zwróciła się do Marysi.

Maksymilian usiadł, ale oddychał ciężko, a na czole pojawiły mu się dwie pulsujące żyły. Janka życzliwie podsunęła mu szklankę z zimnym kompotem.

– Z gazety, ciociu – odpowiedziała zmęczonym głosem Marysia. Właściwie była wdzięczna Pelagii za ten zwrot w rozmowie, nie potrafiła jednak wykrzesać z siebie nawet cienia uśmiechu. – Z „Dziennika Polskiego”. O, mam go nawet tutaj…

Z małego okrągłego stolika pod ścianą wzięła gazetę i otworzyła na właściwej stronie. Prasę kupowaną przez Petrycych zwykle dzień później doczytywała Ania, która dzięki temu była ze wszystkim na bieżąco, a oszczędzała własne fundusze.

Pelagia ujęła płachtę gazety i spojrzała na kolumnę miejską, kiwając głową. Przebiegła wzrokiem po zadrukowanej stronie.

– Będziesz musiała się teraz dobrze odżywiać – odezwała się Janka do Ani po drugiej stronie stołu. – Owoce, warzywa, soczki… Mięso jest źródłem większości toksyn w organizmie. Wiem, bo byłam ostatnio na spotkaniu Zielonych. Wiem też, jak bardzo szkodliwe jest promieniowanie kuchenek mikrofalowych…

Petrycy znowu poderwał się z krzesła i nerwowo przespacerował po pokoju, zatrzymując się w końcu przy oknie, tyłem do zgromadzonych. Marysia zasłoniła dłonią usta, pokręciła głową i zmierzyła przyjaciółkę spojrzeniem pełnym rozpaczy.

– A to będzie chłopiec czy dziewczynka? – zainteresowała się Gabrysia ze swojego miejsca na podłodze. – Bo jak chłopiec, to właśnie trzeba dużo mięsa jeść. Tak słyszałam…

– A cóż to?! – oburzony okrzyk ciotki Pelagii sprawił, że wszyscy w salonie nagle zamilkli. Starsza pani wpatrywała się w gazetę, twarz miała wykrzywioną gniewem, jej oczy miotały błyskawice. – Jak to w ogóle możliwe?

– Ale co, ciociu? – zapytała ostrożnie Marysia, zaglądając jej przez ramię. – O co chodzi?

Nawet doktor, zaniepokojony tym wybuchem, odwrócił się od okna.

– Tu jest napisane… – głos starszej pani rwał się z emocji. – Tu jest napisane, że w czterdziestym czwartym roku rozbił się w Krakowie Liberator KG-933 „P” jak Peter z Królewskich Sił Powietrznych…

– No tak – Maksymilian i Janka zgodnie potaknęli. Słyszeli o tym zdarzeniu, które w dosłownym sensie wstrząsnęło Zabłociem, przemysłową dzielnicą Krakowa, położoną na prawym brzegu Wisły.

– Ale tutaj nie ma ani słowa…! – Staruszka z wyraźnym niedowierzaniem wpatrywała się w zadrukowaną kolumnę. – Są nazwiska załogi… ale tu nie ma ani słowa…

Marysia głośno wciągnęła powietrze. Domyśliła się, co tak bardzo poruszyło jej krewną, choć wcześniej, czytając „Dziennik”, nie zwróciła na ten fakt uwagi. Jak mogła to przeoczyć? Znała przecież historie, które sobie opowiadano w rodzinie! Plotki, przypuszczenia i domysły. Bo pewności, jeśli chodzi o szczegóły z życia Pelagii, tak naprawdę nie miał nikt.

– Popatrzcie, siedem nazwisk. – Dłonią z paznokciami pasującymi kolorem do włosów starsza pani trzepnęła w papierową płachtę. – Chcą ich upamiętnić, bardzo dobrze! Tylko dlaczego… Dlaczego tu nie ma ani słowa o Peterze Redlichu?!

– A kto to był Peter Redlich? – zapytała z uprzejmym zainteresowaniem Janka, dolewając sobie wina do kieliszka.

– Peter Redlich to był jeden z lotników w tym samolocie – oświadczyła starsza pani głośno i dobitnie, prostując się na krześle. – I mój mąż!

Kraków, czwartek, 17 sierpnia 1944

Wnieśli go bardziej, niż wprowadzili do mieszkania. Położyli na łóżku i ostrożnie rozebrali do bielizny. W pewnym momencie lotnik ocknął się. Wpatrywał się w nich szeroko otwartymi oczami, nie rozumiejąc zapewne, gdzie jest i co robią przy nim obcy ludzie. Twarz miał osmoloną, pokrytą bąblami i ranami. Bandaże, którymi okręcono mu prawe ramię i rękę aż do łokcia, przesiąkły krwią. Najwyraźniej był w szoku, jęczał i mówił coś po angielsku. Żadne z nich nie znało tego języka.

– Postaraj się go opatrzyć. Przyślemy ci lekarza i jakieś ubranie dla niego – powiedział Luberda.

Drugi kolejarz nie odzywał się. Nie znała go, widocznie pracował na Grzegórzkach od niedawna. Był to młody, bardzo wysoki, piegowaty blondyn o długich kończynach i cienkim nosie. Pożegnali się szybko i tak cicho, jak się pojawili – zniknęli, pozostawiając ją samą z półnagim i półprzytomnym mężczyzną.

Pelagia nie miała pojęcia, jak opatrzyć jego oparzenia, więc przemyła je tylko czystą wodą. Poiła go łyżeczką, roniąc przy tym łzy. Musiał strasznie cierpieć. Krzyczał coś, powtarzał jakieś nazwiska, zrywał się, jakby chciał biec komuś na pomoc. Za wszelką cenę próbowała go uciszyć. Bała się, że sąsiedzi mogą ich usłyszeć. Nie podejrzewała, żeby ktoś doniósł – to był w końcu kolejarski budynek, mieszkali w nim sami zaufani ludzie, ale przecież ze względów bezpieczeństwa było lepiej, żeby nikt się nie dowiedział.

– Liversidge! Where are you?!7

– Ciii… Proszę, bądź cicho! – szeptała.

W pewnej chwili chwycił ją za rękę. Uniósł głowę i spojrzał całkiem przytomnie, choć oczy miał błyszczące od gorączki. – Chasia? Czy to ty? – zapytał po polsku.

– Nie… – Z wrażenia przez chwilę nie mogła zabrać myśli. – Gdzie ja jestem?

– W bezpiecznym miejscu. Nic ci tutaj nie grozi – odpowiedziała w końcu.

– A ty kim jesteś? – Ciągle ściskał jej rękę, dłonie miał bardzo gorące, także pokryte pęcherzami.

– Mam na imię Pelagia. Nic się bój, zajmę się tobą, dopóki nie przyjdzie lekarz…

– Gdzie dowódca? – zapytał jeszcze. – Is he alive?8

Wzruszyła ramionami, nie wiedząc, co ma mu odpowiedzieć. Nie zauważył tego – znowu stracił przytomność.

Lekarz ze Szpitala Bonifratrów przyszedł krótko po piątej rano, gdy tylko zakończyła się godzina policyjna. Przyniósł duży słoik szarej maści, jednego ze specyfików wytwarzanych w przyszpitalnej aptece według starych klasztornych recept. – Nakładaj mu to na twarz i na ręce trzy razy dziennie – polecił.

Potem nakazał jej zagotować wrzątek i wyjął z torby połyskujące metalem narzędzia. Poprosił o czyste prześcieradło, po czym wspólnymi siłami przenieśli rannego na kuchenny stół. Między zęby wcisnął mu drewnianą szpatułkę, natarł sobie spirytusem ręce i kazał Pelagii uczynić to samo. Po raz pierwszy miała uczestniczyć w operacji. W pewnym momencie lotnik odzyskał świadomość i zaczął się rzucać na blacie stołu, z gardła wydobył mu się charkot i strumyczek śliny. Pelagia zdrętwiała z wrażenia, miała jednak na tyle przytomności umysłu, by przycisnąć mu ramiona do stołu. W tej samej chwili lekarz wyciągnął z rany, w której gmerał szczypcami już długą chwilę, okrwawiony kawałek metalu o poszarpanych krawędziach. – Ten największy głęboko tkwił, sukinsyn – wycedził, rzucając go, tak jak inne odłamki, wprost na podłogę. – Ale teraz już nic tam więcej nie ma.

Lotnik znowu stracił przytomność, chirurg mógł więc go spokojnie pozszywać. Rana w ramieniu była najgłębsza i najpoważniejsza, ale płuca nie zostały uszkodzone. Nieszczęśnik miał prócz tego ślady po wielu innych odłamkach na klatce piersiowej i żebrach po prawej stronie. Na szczęście doktorowi nie brakowało bandaży.

„Ciekawe, czy w Warszawie mają czym opatrywać rannych” – pomyślała Pelagia z nagłym skurczem serca. Ze stolicy docierały do Krakowa przerażające wieści.

– To jeszcze ze starych zapasów – powiedział lekarz. – Doktor Ferkówna*9 poprosiła kiedyś kolejarzy z Olszy, żeby jej załatwili trochę środków opatrunkowych. Więc odczepili cały wagon gazy, bo jak jej wyjaśnili, łatwiej ukraść wagon, niż tylko „trochę”. No i mamy…

Pelagia słyszała tę historię od zaprzyjaźnionej łączniczki. Podobno zapasy ulokowano przejściowo nawet w łóżkach Niemców, kwaterujących w domu należącym do rodziny lekarki, którzy nie mieli oczywiście pojęcia, na czym sypiają. Znajoma przewoziła je potem w wózku dziecięcym do tajnych szpitali i ambulatoriów szykowanych na wypadek wybuchu powstania. Być może część trafiła też do walczącej Warszawy.

Lekarz skończył wiązać opatrunek.

– Powinien się wylizać, choć blizny pewnie mu zostaną… „Tak jakby to teraz miało jakiekolwiek znaczenie” – pomyślała Pelagia, ale nic nie powiedziała. Bez słowa postawiła na piecu kolejny gar wody, by wygotować w nim zakrwawione prześcieradła, gazę oraz bieliznę rannego.

Doktor zostawił jej środki przeciwbólowe, piżamę i stare męskie ubranie.

– Niech leży i wypoczywa. Powrót do sił zajmie mu sporo czasu, stracił dużo krwi… Ale w sumie do czego ma się spieszyć? Gdyby się działo coś nagłego, szukaj mnie u miłosiernych10.

W drzwiach odwrócił się raz jeszcze:

– Jak się lepiej poczuje, musisz go nakarmić. Najlepszy byłby rosół.