Dzieci Montessori ebook i audiobook

Cier­pli­we cze­ka­nie, aż ziar­no za­kie­łku­je, roz­wi­ja du­cho­wo ma­łe dziec­ko.

CA­RO­LYN SHER­WIN BA­ILEY

DZIE­CI MON­TES­SO­RI

Au­tor­ka: Ca­ro­lyn Sher­win Ba­iley

Rok ory­gi­nal­ne­go wy­da­nia: 1915

Ty­tuł ory­gi­nal­ny: Mon­tes­so­ri Chil­dren

Re­se­arch i opra­co­wa­nie tek­stu: Wy­daw­nic­two Ho­ry­zont Idei

© Pol­skie Wy­daw­nic­twa Nie­za­le­żne, Da­mian Tar­kow­ski,

Wy­daw­nic­two Ho­ry­zont Idei, 2022

Wy­da­nie pierw­sze, To­ruń 2022

ISBN: 978-83-65185-38-9

Dzi­ęku­je­my za za­kup ory­gi­nal­ne­go e–bo­oka!

Wes­przyj na­szą dzia­łal­no­ść, za­ku­pu­jąc ksi­ążki, e–bo­oki

i audio­bo­oki Wy­daw­nic­twa Ho­ry­zont Idei do­stęp­ne na na­szej

stro­nie in­ter­ne­to­wej: www.sklep.ho­id.pl oraz u na­szych

part­ne­rów na plat­for­mach:

ibuk.pl; ebo­ok­po­int.pl; vir­tu­alo.pl; pu­blio.pl; wo­blink.com;

le­gi­mi.pl; em­pik­GO, au­dio­te­ka.pl, sto­ry­tel.pl, nie­zna­ny.pl,  i in.

Nasz ad­res in­ter­ne­to­wy:

www.ho­id.pl; www.sklep.ho­id.pl;

Fa­ce­bo­ok:

www.fa­ce­bo­ok.pl/HO­RY­ZON­TI­DEI

E–ma­il: kon­takt@ho­id.pl; dam­tar@ho­id.pl

Tel: (+48) 723 761 373

NIP: 9562251232

mBank: 34 1140 2004 0000 3702 7847 3507

Wspó­łpra­cu­je­my ta­kże z au­to­ra­mi ory­gi­nal­nych tek­stów

w języ­ku pol­skim oraz z in­ny­mi wy­daw­nic­twa­mi w za­kre­sie

udo­stęp­nia­nia li­cen­cji oraz praw au­tor­skich do na­grań au­dio

lub wy­daw­nictw dru­ko­wa­nych.

SPIS TRE­ŚCI:

WSTĘP

DZIE­CI MON­TES­SO­RI

Z MAR­GHE­RI­TĄ W DO­MU DZIE­CI­ŃSTWA Uka­za­nie mi­mo­wol­ne­go wpły­wu praw­dzi­we­go śro­do­wi­ska Mon­tes­so­ri

VA­LIA Wy­cho­wa­nie fi­zycz­ne w sys­te­mie Mon­tes­so­ri

UWOL­NIE­NIE STRASZ­LI­WE­GO OTEL­LA Prze­bu­dze­nie su­mie­nia po­przez kie­ro­wa­nie wo­lą

CHRY­STUS W BRU­NIE O no­wym zmy­śle du­cho­wym

OCZY W PAL­CACH MA­RIA Tre­ning zmy­słów Mon­tes­so­ri

GŁÓD RAF­FA­ELA Na­ucza­nie ko­lo­rów. Je­go war­to­ść

STŁU­MIE­NIE WO­LI AN­TO­NIA Kie­ro­wa­nie wo­lą dziec­ka

LI­LIA AN­DREI Me­to­da Mon­tes­so­ri w Na­tu­rze

CUD OL­GI Czy­ta­nie i pi­sa­nie tak na­tu­ral­ne dla Two­je­go dziec­ka jak mo­wa

KLA­RA – MA­ŁA MAT­KA Roz­wój spo­łecz­ny dziec­ka Mon­tes­so­ri

PIC­CO­LA – MA­ŁA GO­SPO­DY­NI DO­MU Po­moc­no­ść dziec­ka Mon­tes­so­ri

ZA­BA­WY MA­RIA Mon­tes­so­ri i wy­obra­źnia dziec­ka

WIEL­KA CI­SZA Roz­wój umie­jęt­no­ści od­po­czyn­ku we­dług Mon­tes­so­ri

WSTĘP

Jako stu­dent­ka psy­cho­lo­gii dzie­ci­ęcej za­wsze głębo­ko za­in­te­re­so­wa­na pro­ble­ma­mi do­bro­by­tu, któ­re sta­ją przed na­mi w zwi­ąz­ku z wy­cho­wa­niem ma­łych dzie­ci, w 1913 ro­ku uda­łam się do Rzy­mu, aby oso­bi­ście zba­dać re­zul­ta­ty sys­te­mu wy­cho­waw­cze­go Mon­tes­so­ri. Wie­le już na­pi­sa­no i po­wie­dzia­no na te­mat roz­wi­ązań te­go sys­te­mu. Nie­wie­le jed­nak prze­ka­za­no świa­tu in­for­ma­cji na te­mat lo­sów in­dy­wi­du­al­nych dzie­ci, któ­re roz­wi­ja­ły swo­ją oso­bo­wo­ść po­przez au­to­edu­ka­cję Mon­tes­so­ri. Chcia­łam wi­ęc na miej­scu za­jąć się ob­ser­wa­cją dzie­ci Mon­tes­so­ri.

Dzi­ęki ła­ska­wej uprzej­mo­ści dr Mon­tes­so­ri, otrzy­ma­łam przy­wi­lej pro­wa­dze­nia ob­ser­wa­cji w no­wym przed­szko­lu Trion­fa­le, gdzie mo­głam pro­wa­dzić swo­je ba­da­nia od sa­me­go po­cząt­ku wdro­że­nia tej me­to­dy, oraz w przed­szko­lach Fua Fa­ma­go­sta i Fran­ci­scan Co­nvent. Mia­łam rów­nież przy­wi­lej wy­słu­cha­nia wy­kła­du dr Mon­tes­so­ri, któ­ra wy­ja­śni­ła pew­ne pro­ble­my w jej teo­rii edu­ka­cji, któ­re nie by­ły wcze­śniej na­gła­śnia­ne.

Dzie­ci w wie­ku trzech, czte­rech i pi­ęciu lat spo­tka­łam oto­czo­ne licz­ny­mi ob­ser­wa­to­ra­mi pierw­szej mi­ędzy­na­ro­do­wej gru­py szko­lo­nej przez Mon­tes­so­ri. Mi­mo za­mie­sza­nia by­ły one jed­nak tak cu­dow­nie opa­no­wa­ne i sa­mo­kon­tro­lu­jące się, że prze­szły przez te dni jak­by sa­mo­dziel­nie. Wi­dzia­łam tak zna­ko­mi­te do­wo­dy na in­te­gral­no­ść sys­te­mu Mon­tes­so­ri, jak przy­pad­ki Otel­la, Bru­na i in­nych, omó­wio­ne na stro­nach tej ksi­ążki.

Po­ni­ższe stro­ny to se­ria opi­sów praw­dzi­wych przy­kła­dów re­zul­ta­tów  osi­ąga­nych u dzie­ci dzi­ęki me­to­dzie Mon­tes­so­ri. Mam na­dzie­ję, że ja­ko re­al­ny za­pis na­ma­cal­nych wy­ni­ków, przy­czy­nią się one do wi­ęk­szej wia­ry świa­ta w od­kry­cie Mon­tes­so­ri – od­kry­cie du­cha dziec­ka.

Ca­ro­lyn Sher­win Ba­iley, No­wy Jork, 1915 r.

DZIE­CI MON­TES­SO­RI

Waka­cje w Rzy­mie, wiecz­nie sta­rym, wiecz­nie mło­dym. Dłu­ga, wy­schni­ęta na sło­ńcu uli­ca bie­gnąca wzdłuż Ty­bru jest pe­łna sprze­daw­ców owo­ców, któ­rzy pcha­ją swo­je wóz­ki ze zło­ci­sty­mi po­ma­ra­ńcza­mi, sznur­ka­mi dak­ty­li i bursz­ty­no­wy­mi cy­try­na­mi. Za­mo­żni Wło­si ży­ją tu­taj w przy­ja­źni z chło­pa­mi w tra­dy­cyj­nych lu­do­wych stro­jach. Ktoś za­czy­na śpie­wać; kil­ku­na­stu prze­chod­niów po­dej­mu­je ten śpiew. Tam, gdzie w nie­od­le­głej prze­szło­ści mknęły ry­dwa­ny ce­za­rów, te­raz wzno­si się do­stoj­ny rząd stiu­ko­wych re­zy­den­cji z ta­ra­so­wy­mi ogro­da­mi, gdzie ró­żo­we ró­że i pur­pu­ro­we he­lio­tro­py bu­szu­ją po ży­wo­pło­tach, a sre­brzy­ste fon­tan­ny śpie­wa­ją przez ca­ły dzień swo­je try­ska­jące me­lo­die.

Wy­cho­dząc z we­so­łej, ja­snej uli­cy, dzwo­ni się przy­ci­skiem elek­trycz­ne­go dzwon­ka pod nu­me­rem pi­ęć uli­cy Prin­ci­pes­sy Clo­til­de.

– Czy Dot­to­res­sa jest w do­mu, czy wy­je­cha­ła na urlop? – py­tam por­tie­ra. Śmie­je się, wska­zu­jąc na sa­mo­bie­żną win­dę, któ­ra za­trzy­mu­je się na ka­żdym pi­ętrze na któ­rym tyl­ko ze­chcesz.

– Tak, La Dot­to­res­sa Mon­tes­so­ri jest w do­mu. – W rze­czy­wi­sto­ści jest pra­wie za­wsze w do­mu z po­wo­du wie­lu lu­dzi, głów­nie Ame­ry­ka­nów, któ­rzy przy­cho­dzą, aby ją zo­ba­czyć. Dzie­ci rów­nież przy­cho­dzą co­dzien­nie, aby się z nią spo­tkać. Por­tier wzru­sza ra­mio­na­mi z nie­zro­zu­mie­niem, gdy lu­dzie wcho­dzą do win­dy i za­trzy­mu­ją się na czwar­tym pi­ętrze. Dzi­wi go po­pu­lar­no­ść tej lo­ka­tor­ki.

Gdy słu­żąca otwie­ra wiel­kie rze­źbio­ne drzwi i znaj­du­je­my się w miesz­ka­niu dr Mon­tes­so­ri, wstrzy­mu­je­my od­dech na my­śl o pa­nu­jącym w nim mo­der­ni­zmie. Zwy­kła bia­ła sto­lar­ka, pi­ęk­ne sta­re dy­wa­ny po­kry­wa­jące ka­mien­ne podło­gi, mi­ęk­kie opa­lo­ne ścia­ny po­kry­te kil­ko­ma pi­ęk­ny­mi go­be­li­na­mi; fran­cu­skie me­ble i elek­trycz­ne świa­tło. Po­kój re­cep­cyj­ny, w któ­rym cze­kasz, mó­głby być tym z ame­ry­ka­ńskie­go do­mu, ale spoj­rze­nie przez otwar­te okno od­kry­wa przed to­bą ser­ce lo­ka­tor­ki. Pod­czas gdy jej dom znaj­du­je się w jed­nym z naj­pi­ęk­niej­szych i naj­bar­dziej kul­tu­ral­nych cen­trów Rzy­mu, dr Mon­tes­so­ri wi­dzi co­dzien­nie ma­le­ńką, wąską rzym­ską alej­kę, gdzie lu­dzie tło­czą się jak psz­czo­ły w ulu, a na pa­ra­pe­tach roi się od ma­łych dzie­ci, któ­rych gło­sy do­cho­dzą do niej o ka­żdej go­dzi­nie dnia.

Ale sto­jąc tam sły­szę ja­kiś krok. Od­wra­cam się. Sta­ję twa­rzą w twarz z Ma­rią Mon­tes­so­ri.

Na po­cząt­ku brak mi słów. Wi­dzia­łam jej zdjęcie w Ame­ry­ce, ale nie da­ło mi ono wy­obra­że­nia o szla­chet­nym pi­ęk­nie ko­bie­ty, któ­ra stoi przede mną ubra­na w su­ro­wą cze­rń, pod­kre­śla­jącą mar­mur kla­sycz­nych ry­sów, głębię da­le­ko­wzrocz­nych, ciem­nych oczu. Na twa­rzy wy­pi­sa­ne są opa­no­wa­nie, wdzi­ęk, sa­mo­kon­tro­la, wspó­łczu­cie, mi­ło­ść do czło­wie­ka. To tak, jak­by wszyst­kie Ma­don­ny z wy­obra­źni sta­rych wło­skich ma­la­rzy oży­ły w La Dot­to­res­sie. Jed­nak nad pierw­szym spoj­rze­niem uprzej­me­go po­wi­ta­nia, któ­re to­wa­rzy­szy­ło jej wy­ci­ągni­ętej dło­ni, gó­ru­je spoj­rze­nie su­ro­we­go za­py­ta­nia.

Jej spoj­rze­nie zda­je się py­tać. Dla­cze­go pa­ni przy­szła? Czy jest pa­ni ko­lej­nym z tych cie­kaw­skich go­ści, któ­rzy w ci­ągu ostat­nie­go ro­ku ob­le­ga­li ją przy­by­wa­jąc z ka­żde­go nie­mal miej­sca na świe­cie, aby spró­bo­wać w je­den dzień uchwy­cić jej me­to­dę na­ucza­nia, któ­rą zdo­by­ła do­pie­ro dzi­ęki dwu­dzie­stu la­tom cier­pli­wych, nie­stru­dzo­nych ba­dań na­uko­wych nad dzie­ci­ęcym umy­słem. Ale te­raz sło­wa na­pły­wa­ją jak po­tok. Za­pew­niam ją, że od­by­łam tę „piel­grzym­kę” do Rzy­mu nie ja­ko jed­nost­ka, ale ja­ko głos ty­si­ęcy ma­tek, któ­re ma­ją dzie­ci po­trze­bu­jące edu­ka­cji. Pro­szą one dr Mon­tes­so­ri, po­przez mo­ją oso­bę, o jej prze­sła­nie dla na­ro­du ame­ry­ka­ńskie­go. Kie­dy za­trzy­mu­je się nad sło­wa­mi ma­dre – mat­ka, i bam­bi­no –dziec­ko, dr Mon­tes­so­ri uśmie­cha się. Roz­wia­łam jej wąt­pli­wo­ści. Mó­wi szyb­ko, elo­kwent­nie, w swo­im dźwi­ęcz­nym języ­ku wło­skim, a ja słu­cham, za­chwy­co­na, za­fa­scy­no­wa­na. Często prze­ry­wa, ale za­wsze przez dzie­ci. Ślicz­ne, ciem­no­okie, uprzej­me ma­łe rzym­skie dzie­ci, chłop­cy i dziew­czyn­ki. Przy­cho­dzą nie wia­do­mo skąd, są wpusz­cza­ne do miesz­ka­nia dr Mon­tes­so­ri tak, jak­by by­ły do­ro­sły­mi go­śćmi, a po przy­wi­ta­niu się z nią we wdzi­ęcz­ny, grzecz­ny spo­sób, ci­cho bie­ga­ją po po­ko­ju lub sia­da­ją w gru­pach roz­ma­wia­jąc ze so­bą tak, jak­by miesz­ka­nie by­ło po­pu­lar­nym miej­scem spo­tkań wszyst­kich dzie­ci z sąsiedz­twa. Znaj­du­ję w nich wy­tchnie­nie a ich obec­no­ść sta­no­wi po­moc, a nie prze­szko­dę w roz­mo­wie. W ten spo­sób po­ka­zu­ją one swo­ją pe­łną mi­ło­ści przy­ja­źń do La Dot­to­res­sy i do sie­bie na­wza­jem, a ta­kże swo­ją ca­łko­wi­tą sa­mo­kon­tro­lę, wy­pe­łnia­jąc prze­sła­nie dr Mon­tes­so­ri, któ­re po­przez tę ksi­ążkę pra­gnę prze­ka­zać mo­im ro­da­kom w Ame­ry­ce.

Ona pra­gnie uwol­nić dzie­ci.

Na­ród ame­ry­ka­ński jest wol­ny, ale ame­ry­ka­ńskie dzie­ci – nie są.

Stra­ci­li­śmy z oczu „Re­pu­bli­kę Dzie­ci­ęcą”, mó­wi Ma­ria Mon­tes­so­ri. Na­rzu­ca­jąc dzie­ciom na­sze do­ro­słe nor­my po­stępo­wa­nia i na­ucza­nia, za­mknęli­śmy bra­my ich dusz. Mu­si­my wie­rzyć, że ka­żde dziec­ko, któ­re uro­dzi­ło się na tym świe­cie, będzie do­bre, szczęśli­we i in­te­li­gent­ne, je­śli tyl­ko ja­ko ro­dzi­ce i na­uczy­cie­le da­my mu na to uczci­wą szan­sę. Mu­si­my prze­stać roz­ka­zy­wać na­szym dzie­ciom. Za­miast te­go, po­win­ni­śmy je pro­wa­dzić.

Dr Mon­tes­so­ri prze­ka­zu­je nam, że prze­cho­dzi­my przez po­wol­ną, ale pew­ną zmia­nę w struk­tu­rze spo­łecz­nej spo­łe­cze­ństwa. Ko­bie­ta uwal­nia się z wczo­raj­szej do­mo­wej nie­wo­li. Two­rzy­my no­we i zdrow­sze śro­do­wi­sko dla pra­cu­jące­go mężczy­zny. Ale ame­ry­ka­ńskie dziec­ko jest na­dal nie­wol­ni­kiem ka­pry­śnych roz­ka­zów swo­ich ro­dzi­ców, któ­re za­gar­nia­ją je­go du­szę i unie­mo­żli­wia­ją mu swo­bod­ny, na­tu­ral­ny roz­wój do osi­ągni­ęcia je­go naj­lep­szej wer­sji sie­bie. Rów­nież w szko­le dzie­ci są na­dal skrępo­wa­ne.

Kręgo­słup, mó­wi nam dr Mon­tes­so­ri, któ­ry jest bio­lo­gicz­nie naj­bar­dziej fun­da­men­tal­ną częścią ludz­kie­go szkie­le­tu, któ­ry prze­trwał de­spe­rac­kie zma­ga­nia czło­wie­ka pier­wot­ne­go z be­stia­mi pu­sty­ni, po­mó­gł mu wy­dłu­bać dla sie­bie schro­nie­nie z li­tej ska­ły i wy­gi­ąć że­la­zo do swo­ich po­trzeb, nie mo­że oprzeć się wi­ęzom wspó­łcze­sne­go biur­ka szkol­ne­go. Skrzy­wie­niekręgo­słu­pa jest alar­mu­jąco po­wszech­ne wśród dzie­ci i wy­stępu­je co­raz częściej. Za­miast ucie­kać się do me­tod chi­rur­gicz­nych, gor­se­tów, apa­ra­tów i or­to­pe­dycz­nych środ­ków pro­sto­wa­nia dzie­ci­ęcych ciał, po­win­ni­śmy spró­bo­wać wpro­wa­dzić ja­kąś bar­dziej ra­cjo­nal­ną me­to­dę na­ucza­nia, aby dzie­ci nie by­ły już zmu­sza­ne do po­zo­sta­wa­nia przez wi­ęk­szą część dnia w po­zy­cji tak pa­to­lo­gicz­nie nie­bez­piecz­nej dla swo­je­go zdro­wia.

Nie tyl­ko ra­ni­my cia­ła dzie­ci przez za­mkni­ęcie w szkol­nej ław­ce, ale ra­ni­my ich du­sze przez ci­ągłe ofe­ro­wa­nie na­gród i kar, przez na­ci­ska­nie na tak dłu­gie okre­sy ab­so­lut­nej ci­szy, ja­kie są wy­ma­ga­ne w na­szych szko­łach, i przez na­rzu­ca­nie dzie­ciom pro­gra­mu na­ucza­nia, któ­ry jest skon­stru­owa­ny, często od­gór­nie przez pra­wo, zmu­sza­jąc do je­go na­śla­do­wa­nia du­że gru­py dzie­ci. Nor­mal­nym dziec­kiem jest to, któ­re nie jest w sta­nie podążać za pro­gra­mem pra­cy szkol­nej lub słu­chać bez za­strze­żeń ar­bi­tral­nych po­le­ceń swo­ich ro­dzi­ców. Mu­si ono podążać za swo­imi wła­sny­mi skłon­no­ścia­mi, pod wa­run­kiem, że nie na­ru­sza wol­no­ści in­nych, je­śli chce wy­kuć swo­ją wła­sną ście­żkę ży­cia. Dziec­ko nie­nor­mal­ne to ta­kie, któ­re ni­g­dy się nie opie­ra; to ta­kie, któ­re bez sprze­ci­wu wy­ko­nu­je wszyst­kie po­le­ce­nia do­ro­słych.

Tak za­tem dr Mon­tes­so­ri, któ­ra od­kry­ła me­to­dę swo­bod­ne­go na­ucza­nia dzi­ęki któ­rej dzie­ci w wie­ku od dwóch i pół ro­ku do pi­ęciu lat roz­wi­ja­ją się na­tu­ral­nie i szczęśli­wie zgod­nie z wy­ty­czo­ny­mi dro­ga­mi roz­wo­ju i prze­cho­dzą swo­ją kul­mi­na­cję w spon­ta­nicz­nej „eks­plo­zji” roz­wo­ju – prze­jściu do sa­mo­dziel­ne­go czy­ta­nia i pi­sa­nia w wie­ku czte­rech i pi­ęciu lat, prze­ma­wia te­raz do ame­ry­ka­ńskie­go ro­dzi­ca.

Bła­ga nas, aby­śmy da­li na­szym dzie­ciom wol­no­ść, któ­ra jest chlu­bą na­ro­du ame­ry­ka­ńskie­go. Nie tę wol­no­ść, któ­ra pro­wa­dzi­ła­by do nie­upo­rząd­ko­wa­nych czy­nów, ale tę wol­no­ść, któ­ra ozna­cza nie­skrępo­wa­ne ko­rzy­sta­nie ze wszyst­kich sił mo­ral­nych i in­te­lek­tu­al­nych, któ­re ro­dzą się w czło­wie­ku.

Oko­ło dwa­dzie­ścia lat te­mu Ma­ria Mon­tes­so­ri, pi­ęk­na, mło­da dziew­czy­na z Rzy­mu, za­sko­czy­ła Wło­chy, otrzy­mu­jąc z wy­ró­żnie­niem ty­tuł dok­to­ra me­dy­cy­ny. Wło­ska dziew­czy­na z kul­tu­ral­nej kla­sy wło­skiej jest za­sad­ni­czo oso­bą przy­wi­ąza­ną do do­mu. Uczy się w do­mu, ha­ftu­je, ho­du­je kwia­ty, jest wpro­wa­dza­na do spo­łe­cze­ństwa, a na­stęp­nie wy­cho­dzi za mąż. To, że Ma­ria Mon­tes­so­ri po­rzu­ci­ła spo­koj­ne, usła­ne ró­ża­mi ście­żki wy­ty­czo­ne dla rzym­skich dziew­cząt i po uzy­ska­niu dy­plo­mu zo­sta­ła asy­stent­ką le­ka­rza w Kli­ni­ce Psy­chia­trycz­nej Uni­wer­sy­te­tu Rzym­skie­go, za­sko­czy­ło ca­łe Wło­chy.

Jej pra­ca w kli­ni­ce zmu­si­ła ją do od­wie­dza­nia szpi­ta­li dla obłąka­nych, w wy­ni­ku cze­go moc­no za­in­te­re­so­wa­ła się ułom­ny­mi dzie­ćmi, któ­re tam miesz­ka­ły, i wo­bec któ­rych nie po­dej­mo­wa­no ja­kich­kol­wiek prób edu­ka­cji. Ba­da­jąc te bez­rad­ne ma­lu­chy, przy­szła jej do gło­wy my­śl, że mo­żna by­ło­by je kszta­łcić, po umiesz­cze­niu w lep­szym oto­cze­niu, da­jąc im mo­żli­wo­ść swo­bod­ne­go ru­chu i swo­bod­ne­go ko­rzy­sta­nia ze zmy­słów. Po­rzu­ci­ła me­dy­cy­nę na rzecz na­ucza­nia i po­now­nie za­dzi­wi­ła Wło­chy i świat. Jej nie­do­ma­ga­jące dzie­ci z wa­da­mi psy­chicz­ny­mi na­uczy­ły się czy­tać i pi­sać, ła­two i na­tu­ral­nie, i za­jęły miej­sca obok nor­mal­nych dzie­ci w miej­skich szko­łach.

Na­stęp­nie dr Mon­tes­so­ri po­su­nęła swo­ją me­to­dę edu­ka­cji fi­zycz­nej i zmy­sło­wej o krok da­lej. Za­da­ła so­bie py­ta­nie, czy je­śli ta me­to­da po­bu­dza do dzia­ła­nia uśpio­ny umy­sł dziec­ka z wa­da­mi, to czy nie za­osz­czędzi cza­su i ener­gii ta­kże przy na­ucza­niu w pe­łni spraw­nych dzie­ci. W tym cza­sie Sto­wa­rzy­sze­nie Do­bre­go Bu­dow­nic­twa w Rzy­mie bu­rzy­ło ob­skur­ne, prze­pe­łnio­ne cho­ro­ba­mi do­my ubo­gich w dziel­ni­cy San Lo­ren­zo i sta­wia­ło na ich miej­scu hi­gie­nicz­ne, wzor­co­we ka­mie­ni­ce. Dr Mon­tes­so­ri po­sta­no­wi­ła, że dzie­ci z ka­żdej ka­mie­ni­cy będą gro­ma­dzo­ne wjed­nym po­miesz­cze­niu, gdzie du­że, wol­ne prze­strze­nie, apa­ra­tu­ra dy­dak­tycz­na, go­rące po­si­łki i ogród uczy­nią z nie­go praw­dzi­wy Do­mu Dzie­ci­ęce­go Swo­ją me­to­dę za­sto­so­wa­ła w wie­lu ta­kich Do­mach Dzie­ci oraz w pi­ęk­nym klasz­to­rze sióstr fran­cisz­ka­nek przy Via Giu­sti.

I zno­wu stał się cud. Dzie­ci w wie­ku czte­rech lat za­częły czy­tać i pi­sać, sa­me się te­go na­uczy­ły. Dzia­ły się też in­ne cu­da. Dzie­ci uczo­ne me­to­dą Mon­tes­so­ri by­ły sa­mo­kon­tro­lu­jące się, wol­ne, szczęśli­we, do­bre. Dziś na ca­łym świe­cie są mat­ki wy­cho­wu­jące dzie­ci me­to­dą Mon­tes­so­ri.

Aby stwo­rzyć od­po­wied­nie śro­do­wi­sko dla roz­wo­ju dzie­ci­ęcej du­szy, dr Mon­tes­so­ri na­le­ga, aby ka­żdy dom prze­kszta­łcić w Do­mu Dzie­ci­ęce­go. Nie będzie się on skła­dał z sa­mych ścian, choć te będą sta­no­wi­ły ba­stion świ­ętej in­tym­no­ści ro­dzi­ny. Dom będzie czy­mś wi­ęcej. Będzie miał du­szę i obej­mie swo­ich miesz­ka­ńców po­cie­sza­jący­mi ra­mio­na­mi mi­ło­ści. W ko­bie­cie zo­sta­nie uwol­nio­na no­wa mat­ka, ni­czym mo­tyl zry­wa­jący swój zi­mo­wy ko­kon uwi­ęzie­nia i ciem­no­ści, od tych uci­ążli­wych obo­wi­ąz­ków, któ­rych dom wy­ma­gał od niej w prze­szło­ści, dzi­ęki cze­mu będzie mo­gła le­piej ro­dzić sil­ne dzie­ci, po­zna­wać je, uczyć i sta­no­wić si­łę spo­łecz­ną w świe­cie.

No­wy oj­ciec będzie pie­lęgno­wał swo­je zdro­wie, strze­gł swo­jej cno­ty, aby mó­gł ulep­szyć ga­tu­nek i uczy­nić swo­je dzie­ci lep­szy­mi, do­sko­nal­szy­mi i sil­niej­szy­mi niż wszyst­kie, któ­re zo­sta­ły stwo­rzo­ne wcze­śniej.

Ide­al­ny dom ju­tra będzie do­mem tych mężczyzn i ko­biet, któ­rzy pra­gną udo­sko­na­lić ga­tu­nek ludz­ki i wy­słać ra­sę w trium­fal­ną dro­gę do wiecz­no­ści.

Tak prze­ma­wia do nas dr Mon­tes­so­ri, le­karz, psy­cho­log, pe­da­gog, mi­ło­śnicz­ka dzie­ci i ko­bie­ta.

Kie­dy mó­wię jej ad­dio, opusz­czam ją scho­dząc w błękit­ny, pe­łen gwiazd wie­czór Wiecz­ne­go Mia­sta. Noc wy­da­je się być na­ła­do­wa­na no­wą ta­jem­ni­cą. Rzym, któ­ry trzy­ma w swych pi­ęk­nych dło­niach tak mi­łe dla nas da­ry – sztu­kę, rze­źbę, hi­sto­rię, ma­lar­stwo – te­raz ofia­ro­wu­je nam jesz­cze je­den. Roz­ci­ąga­jąc się da­lej niż po­ro­śni­ęte mchem ka­mie­nie, któ­re wy­zna­cza­ją Dro­gę Ap­pij­ską, po­ka­zu­je nam no­wą dro­gę – tę, któ­ra pro­wa­dzi do du­szy ma­łe­go dziec­ka.

Z MAR­GHE­RI­TĄ W DO­MU Dzie­ci­ęcym

Uka­za­nie mi­mo­wol­ne­go wpły­wu praw­dzi­we­go śro­do­wi­ska Mon­tes­so­ri

Jest tak wcze­sny, słod­ki, pach­nący wło­ski po­ra­nek, że ro­sa wi­si jesz­cze w dia­men­to­wych kro­plach na iry­sach i ró­żach w ogro­dzie Ca­sa dei Bam­bi­ni przy Via Giu­sti w Rzy­mie. Wiel­ki bia­ły po­kój, z za­le­wa­jącym go świa­tłem sło­necz­nym i mnó­stwem ma­łych, cze­ka­jących krze­seł i sto­li­ków, jest pu­sty, ci­chy i spo­koj­ny.

Mar­ghe­ri­ta stoi chwi­lę szczęśli­wa w sze­ro­ko otwar­tych drzwiach, któ­re spra­wia­ją, że po­kój i ogród zle­wa­ją się w jed­ną pach­nącą, spo­koj­ną ca­ło­ść. Mar­ghe­ri­ta to ma­ła czte­ro­let­nia dziew­czyn­ka, o wiel­kich oczach, roz­pro­mie­nio­na uśmie­chem i ci­ągnąca za so­bą ogrom­ny wi­kli­no­wy kosz z obia­dem, któ­ry jest pra­wie tak du­ży jak ona. Jest pierw­szym dziec­kiem, któ­re przy­by­ło do Do­mu Dzie­ci­ęce­go. Ale to nie psu­je jej spo­ko­ju. Jest już sa­ma w swo­jej no­wo od­kry­tej wol­no­ści du­cha. Nie po­trze­bu­je na­uczy­cie­la.

Kła­dzie ko­szyk z po­si­łkiem na ław­ce, pod­cho­dzi do ścia­ny, gdzie rzędy ma­łych ró­żo­wych i nie­bie­skich far­tusz­ków wi­szą na wy­so­ko­ści wy­god­nej dla ma­łych rączek. Znaj­du­je swój wła­sny far­tu­szek, wci­ska się w nie­go, za­pi­na gu­zi­ki zty­łu. Jest go­to­wa na ca­ły dzień.

Co w dniu Mar­ghe­ri­ty zaj­mie pierw­sze miej­sce? Tak wie­le cze­ka na nią, cze­ka na jej nie­cier­pli­we pal­ce, na jej na­ła­do­wa­ną ener­gią du­szę. Gdy jej wiel­kie brązo­we oczy po­wo­li prze­mie­rza­ją po­kój i ko­lo­ro­wy ogród na ze­wnątrz, to tak jak­by szu­ka­ła w du­szy tej „do­brej rze­czy”, któ­ra będzie jej pierw­szym ci­chym na­uczy­cie­lem. Jej spoj­rze­nie za­trzy­mu­je się na ta­ra­so­wo uło­żo­nych rzędach kwia­tów, na brzęczącej fon­tan­nie w cen­trum. Zna­la­zła obiekt swo­ich po­szu­ki­wań. Mo­żna po­wie­dzieć, że nie tyl­ko bie­gnie, ale wręcz pły­nie, bo tak pe­łną kon­tro­lę fi­zycz­ną nad ko­ńczy­na­mi ma to czte­ro­let­nie dziec­ko, do ogro­du i klęka tam, pa­trząc w gó­rę na pach­nącą, żó­łtą ró­żę, któ­ra otwo­rzy­ła się w no­cy. Nie do­ty­ka jej, tyl­ko pa­trzy, od­dy­cha i za­sta­na­wia się. Co­dzien­nie ob­ser­wo­wa­ła jej roz­wój, cze­ka­jąc ze słod­ką cier­pli­wo­ścią, aż z ga­łąz­ki roz­kwit­nie pączek, a pączek roz­wi­nie się w kwiat. Ka­żde­go ran­ka bra­ła wa­zę z wo­dą, aby na­po­ić ko­rze­nie. Te­raz jejcier­pli­wo­ść i jej pra­ca zo­sta­ły na­gro­dzo­ne. Gdy klęczy pa­trząc na płat­ki zło­te­go kwia­tu, a jej ma­łe dło­nie są za­ci­śni­ęte na pier­si i prze­pe­łnia ją eks­ta­tycz­ne unie­sie­nie. Na­tu­ra otwie­ra swo­je ser­ce na ser­ce ma­łe­go dziec­ka.

Dziec­ko spędza w ten spo­sób wie­le pe­łnych za­chwy­tu mi­nut. Po­tem znów ru­sza do po­ko­ju i spo­gląda na nie­go kry­tycz­nym okiem go­spo­dy­ni. Tu od­gar­nia dro­bi­ny ku­rzu, tam pod­no­si skra­wek pa­pie­ru z ka­mien­nej podło­gi. Za­gląda do sza­fek ścien­nych, w któ­rych prze­cho­wy­wa­ne są ma­te­ria­ły dy­dak­tycz­ne Mon­tes­so­ri, aby spraw­dzić, czy ram­ki do przy­cze­pia­nia gu­zi­ków, sznu­ro­wa­nia i wi­ąza­nia ko­kar­dek, fa­scy­nu­jące ró­żo­we kloc­ki i ram­ki z wkład­ka­mi do form są na swo­ich miej­scach. W mi­ędzy­cza­sie przy­cho­dzi dy­rek­tor­ka, Si­gno­ri­na. Przy­by­wa ta­kże pi­ęcio­let­ni Bru­no, przy­pro­wa­dza­jąc ze so­bą swo­je­go dwu­ipó­łlet­nie­go bra­ta. Wcho­dzą ko­lej­ne ma­lu­chy ma­jące po dwa i pół, trzy, czte­ry, czte­ry i pół ro­ku, i ubie­ra­ją się w swo­je ró­żo­we i nie­bie­skie far­tusz­ki. Są to sa­mo­dziel­ne, grzecz­ne, ra­do­sne dzie­ci, ka­żde z nich ma swo­je spe­cjal­ne, szczęśli­we za­da­nie, po­wód, aby przy­jść do Do­mu Dzie­ci­ęce­go w ten pi­ęj­ny, błękit­ny dzień.

Naj­młod­sze ma­lu­chy wy­ci­ąga­ją mi­ęk­kie ko­lo­ro­we dy­wa­ni­ki,po­ma­ra­ńczo­we, ma­to­wo zie­lo­ne, głębo­ko kar­ma­zy­no­we, i roz­kła­da­ją je na sze­ro­kich bia­łych prze­strze­niach ka­mien­nej, po­kry­tej sło­ńcem podło­gi. Tu­taj bu­du­ją i re­kon­stru­ują urze­ka­jące za­wi­ło­ści wie­ży z kloc­ków, sze­ro­kich scho­dów z kloc­ków oraz czer­wo­nych i bia­łych po­ręczy dłu­gich scho­dów, śpie­wa­jąc do sie­bie, gdy nie­świa­do­mie mie­rzą od­le­gło­ści i w my­ślach do­ko­nu­ją po­rów­nań: „du­ży, ma­ły; gru­by, cien­ki; dłu­gi, krót­ki”.

Dzie­ci w wie­ku trzech i pół oraz czte­rech lat wyj­mu­ją z sza­fek pu­de­łka z wie­lo­barw­ny­mi, je­dwab­ny­mi szpul­ka­mi, któ­re sor­tu­ją i ukła­da­ją na ma­łych sto­li­kach w po­rząd­ku chro­ma­tycz­nym, aż przed ich ko­cha­jący­mi pig­men­ty ocza­mi po­ja­wi się tęczo­wa ma­sa. Od ja­skra­we­go szka­rła­tu ma­ków do sła­be­go ru­mie­ńca bla­do­ró­żo­we­go ko­ra­lu, od kró­lew­skiej pur­pu­ry wy­so­kie­go, kol­cza­ste­go iry­sa rzym­skie­go do ame­ty­sto­we­go od­cie­nia dzi­kiej or­chi­dei, nie po­pe­łnia­ją błędu w po­śred­nich gra­da­cjach ko­lo­rów. In­ne dzie­ci, w wie­ku od czte­rech lat, z in­te­li­gent­ną, wy­ćwi­czo­ną wpra­wą do­ty­ka­ją form geo­me­trycz­nych. Są tam ko­ła, trój­kąty, kwa­dra­ty, któ­re dzie­ci uczą się roz­po­zna­wać dzi­ęki „oczom w pal­cach”, a któ­rych zna­jo­mo­ść po­mo­że im do­strzec okiem umy­słu for­my, z któ­rych skła­da się pi­ęk­no na­sze­go świa­ta. Ma­ła Jo­ani­na, w swo­im kąci­ku, z naj­wi­ęk­szą de­li­kat­no­ścią do­ty­kukil­ka­na­ście ra­zy prze­su­wa pal­cem wska­zu­jącym po okręgu. Po­tem do­pa­so­wu­je je do swo­je­go miej­sca w ta­bli­cy z for­ma­mi, wyj­mu­je i zno­wu do­pa­so­wu­je. Po­tem pa­trzy w gó­rę, z no­wym świa­tłem w oczach, wy­cho­dzi do ogro­du i cho­dzi po­wo­li wo­kół fon­tan­ny, wo­dząc pal­cem po jej głębo­kiej niec­ce.

– Si­gno­ri­na, Si­gno­ri­na! – wo­ła. – Fon­tan­na jest w kszta­łcie ko­ła. Wi­dzę ka­myk, któ­ry też jest ko­łem. Wi­dzę wie­le okręgów!

Tak oto dzie­ci uczą się po­przez ćwi­cze­nie zmy­słów.

Ale Mar­ghe­ri­ta?

Przez ca­ły ten czas prze­la­ty­wa­ła od jed­ne­go za­da­nia do dru­gie­go. Zna­la­zła na­szki­co­wa­ny ob­ra­zek z li­śćmi ko­ni­czy­ny i po­ko­lo­ro­wa­ła go de­li­kat­ny­mi po­ci­ągni­ęcia­mi ołów­ka, na­da­jąc li­ściom głębo­ki zie­lo­ny ko­lor, a tłu bled­szy, ostro­żnie po­słu­gu­jąc się ry­si­kiem. Na­stęp­nie wzi­ęła pu­de­łko z bia­ły­mi kart­ka­mi, na któ­rych umiesz­czo­no wiel­kie czar­ne li­te­ry, wy­ci­ęte z cien­kie­go pa­pie­ru ścier­ne­go. Trzy­ma­jąc ka­żdą kart­kę w le­wej ręce, pra­wym pal­cem wska­zu­jącym ob­ry­so­wa­ła kszta­łt li­te­ry, za­mknęła oczy, znów ob­ry­so­wa­ła jej kszta­łt, po­wtó­rzy­ła so­bie szep­tem na­zwę li­te­ry i se­kun­dę sie­dzia­ła w mil­cze­niu.

Gdy dy­rek­tor­ka Si­gno­ri­na prze­cho­dzi od dziec­kado dziec­ka, uśmie­cha­jąc się za­chęca­jąco, po­ka­zu­jąc nie­zdar­nym pal­com młod­sze­go bra­ta Bru­na, jak wsu­nąć nić przez dziur­kę od gu­zi­ka, po­ma­ga­jąc Jo­ani­nie od­na­le­źć no­wą for­mę, kwa­drat, kątem oka ob­ser­wu­je Mar­ghe­ri­tę.

– To mo­że być cu­dow­ny dzień w roz­wo­ju umy­słu te­go dziec­ka – my­śli, ale nic nie su­ge­ru­je, ani nie przy­śpie­sza na­de­jścia cu­du. Ona tyl­ko cze­ka, ma na­dzie­ję, ob­ser­wu­je.

Na ta­bli­cy jest na­pi­sa­ne ci­sza. Mi­nęły trzy go­dzi­ny, w ci­ągu któ­rych po­nad trzy­dzie­ścio­ro dzie­ci, le­d­wie wy­ro­słych z wie­ku dzie­ci­ęce­go, pra­co­wa­ło bez prze­rwy przy ró­żnych za­jęciach, po­ru­sza­ło się z gra­cją i zu­pe­łną swo­bo­dą po sa­li, zmie­nia­ło za­jęcia tak często, jak chcia­ło, a przy tym wszyst­kim ani ra­zu się nie po­kłó­ci­ło. Ale te­raz, z te­go upo­rząd­ko­wa­ne­go nie­ła­du, na­sta­ła cu­dow­na ci­sza. Nie pa­da żad­ne sło­wo, ale jed­no dziec­ko po dru­gim, rzu­ca­jąc okiem na na­pis, nie­ja­ko in­tu­icyj­nie, z za­mkni­ęty­mi ocza­mi wpa­da w ci­szę, w któ­rej sły­chać trze­pot skrzy­deł pta­ków w ogro­dzie, skrzy­pie­nie okien, da­le­ki dźwi­ęk dzwo­nu. Na­wet ma­ły bra­ci­szek Bru­no wal­czy o to, aby nie ha­ła­so­wać swo­im ma­łym krze­se­łkiem. Nikt nie po­wie­dział do te­go dwu­lat­ka: „Bądź spo­koj­ny”. Ra­czej zo­stał on za­in­spi­ro­wa­ny do od­czu­wa­nia spo­ko­ju.

Ze spo­koj­ne­go po­ko­ju do­bie­gaszep­ta­ne wo­ła­nie Si­gno­ri­ny: „Bru­no, Pic­co­la, Ma­ria, Jo­ani­na, Mar­ghe­ri­ta!”. Lek­ko, bez­sze­lest­nie, ra­do­śnie dzie­ci przy­cho­dzą i tu­lą się w stłu­mio­nej gru­pie do dy­rek­tor­ki. Zwró­ci­ła się do du­szy ka­żde­go dziec­ka, po­chwa­li­ła je za sa­mo­dziel­ną na­ukę w pa­no­wa­niu nad so­bą.

Kie­dy pra­ca z ma­te­ria­ła­mi dy­dak­tycz­ny­mi zo­sta­je wzno­wio­na, Mar­ghe­ri­ta sie­dzi na ma­łym krze­se­łku, wy­ci­szo­na, za­my­ślo­na. Jej usta po­ru­sza­ją się, pal­ce kre­ślą zna­ki w po­wie­trzu i na sto­le przed nią. Gra w ci­szę po­mo­gła tej czte­ro­lat­ce w roz­wo­ju jej du­cha. Te­raz, pod wpły­wem na­głe­go im­pul­su, pod­bie­ga do ta­bli­cy, chwy­ta ka­wa­łek kre­dy i pi­sze: „Ma–ma! Ma–ma!”.

Mar­ghe­ri­ta za­pi­su­je to sło­wo kil­ka­na­ście ra­zy swo­im czy­stym, płyn­nym pi­smem, z za­par­tym tchem, nie­cier­pli­wy­mi po­ci­ągni­ęcia­mi.

– Si­gno­ri­na, Si­gno­ri­na, pi­szę. Pi­szę o mo­jej ma­mie. Pi­szę! – wo­ła ra­do­śnie.

Po­zo­sta­łe dzie­ci pa­trzą w gó­rę ze em­pa­tycz­nym za­in­te­re­so­wa­niem, nie­któ­re od­cho­dzą od swo­ich za­jęć, by tłum­nie zgro­ma­dzić się wo­kół zwy­ci­ęskiej Mar­ghe­ri­ty. Wszyst­kie wy­ra­ża­ją swo­je za­in­te­re­so­wa­nie.

– Mar­ghe­ri­ta pi­sze – mó­wią. U tych star­szych, któ­re już osi­ągnęły ten cu­dow­nyprze­łom w swo­jej edu­ka­cji, wi­docz­na jest nu­ta non­sza­lan­cji.

– My też pi­sze­my – zda­ją się mó­wić. Jest w nich nu­ta ja­kie­jś na­dziei pe­łnej de­kla­ra­cji.

– Pew­ne­go dnia i my na­uczy­my się pi­sać – zda­ją się mó­wić po­zo­sta­łe dzie­ci.

Mar­ghe­ri­ta po­kry­wa ta­bli­cę wy­ra­źnym, du­żym pi­smem. Wy­ma­zu­je to wszyst­ko dla sa­mej ra­do­ści upew­nie­nia się, że jest w sta­nie na­pi­sać to wszyst­ko jesz­cze raz. Kie­dy nad­cho­dzi po­ra obia­du, z tęsk­no­tą spo­gląda na ta­bli­cę, pod­czas gdy z de­li­kat­ną pre­cy­zją ukła­da ta­le­rze na ma­łych sto­li­kach, zręcz­nie ukła­da nóż, wi­de­lec i ły­żkę, prze­no­si na ta­cy pi­ęć kie­lisz­ków na­raz, nie upusz­cza­jąc żad­ne­go, i po­da­je wa­zę z go­rącą zu­pą, któ­ra jest tak du­ża, że pra­wie za­sła­nia jej ma­łą oso­bę. Na­wet szczęście cie­sze­nia się pysz­nym po­si­łkiem skła­da­jącym się z grosz­ku, słod­kie­go pszen­ne­go chle­ba i zu­py w Do­mu Dzie­ci­ęce­go nie w pe­łni za­do­wa­la dziś Mar­ghe­ri­tę. Jej wiel­kie brązo­we oczy nie­ustan­nie zwra­ca­ją się do pierw­sze­go na­pi­sa­ne­go sło­wa.

Po obie­dzie dzie­ci, za­bie­ra­jąc ze so­bą pi­łki, ob­ręcze i za­baw­ki, wy­cho­dzą na go­dzin­ną za­ba­wę do ogro­du.

– Mar­ghe­ri­ta – wo­ła Bru­no. – Cho­dź, będzie­my mie­li Ma­łe­go za osio­łka, a ja go za­przęgnę z to­bą.

Ale ma­ła dziew­czyn­ka, któ­ra zwy­kle pierw­sza za­czy­na za­ba­wę, nie sły­szy je­go słów. Sie­dzi pod krza­kiem ró­ży, jak­by opo­wia­da­ła swo­jej ró­ży o cu­dzie, któ­ry ją dziś spo­tkał. Ona i ró­ża roz­wi­ja­ją się ra­zem. Tak jest ze wszyst­ki­mi dzie­ćmi Mon­tes­so­ri. Otwie­ra­ją one swo­je du­sze tak jak otwie­ra­ją się ko­ro­ny kwia­tów, na­tu­ral­nie, swo­bod­nie, pew­nie.

Mar­ghe­ri­ta jest dziec­kiem swych ro­dzi­ców, jak rów­nież cen­nym bam­bi­no swo­jej rzym­skiej mat­ki. Dzie­ci na ca­łym świe­cie, od wscho­du do za­cho­du, od bie­gu­na do bie­gu­na, są ta­kie sa­me w tych pla­stycz­nych pierw­szych la­tach roz­wo­ju umy­słu. Ma­ją to sa­mo nie­na­sy­co­ne pra­gnie­nie ro­bie­nia, do­ty­ka­nia, by­cia wol­nym w dzia­ła­niu. Nie za­wsze ro­zu­mie­jąc dzie­dzicz­ny spo­sób poj­mo­wa­nia wie­dzy przez ma­łe dziec­ko, ra­ni­my je­go du­cha, tłu­mi­ąc te na­tu­ral­ne in­stynk­ty. Mó­wi­my: nie do­ty­kaj, nie ru­szaj się, po­nie­waż ak­tyw­no­ść na­szych ma­łych Mar­ghe­rit i Bru­nów za­kłó­ca na­sze do­ro­słe stan­dar­dy ży­cia.

Dr Mon­tes­so­ri od­kry­ła, że mó­wie­nie do dziec­ka: nie do­ty­kaj, bądź spo­koj­ny jest zbrod­nią. Ta­kie po­le­ce­nia są szty­le­ta­mi o ostrych kra­wędziach, któ­re za­bi­ja­ją dzie­ci­ęcą du­szę.

Mo­żli­we, że upły­nie jesz­cze tro­chę cza­su, za­nim sys­tem dr Mon­tes­so­ri, po­le­ga­jący na au­to­ma­tycz­nym uru­cho­mie­niu ze­ga­ra umy­słu ma­łe­go dziec­ka i otwar­ciu bram dzie­ci­ęcej du­szy, zo­sta­nie w ca­ło­ści za­adap­to­wa­ny w na­szej ame­ry­ka­ńskiej szko­le. Tak bar­dzo przy­zwy­cza­ili­śmy się my­śleć o szko­le ja­ko o za­tło­czo­nym miej­scu z wie­lo­ma ław­ka­mi, gdzie dzie­ci mu­szą po­zo­stać, fi­zycz­nie i psy­chicz­nie zwi­ąza­ne wo­lą na­uczy­cie­la i nie­ubła­ga­nym to­kiem sys­te­mu na­uki, że sa­la szkol­na Mon­tes­so­ri, w któ­rej, jak wy­ra­ża to sa­ma dr Mon­tes­so­ri, dzie­ci mo­gą po­ru­szać się po­ży­tecz­nie, in­te­li­gent­nie i swo­bod­nie, bez ro­bie­nia ni­cze­go nie­wła­ści­we­go, wy­da­je się nam nie­mo­żli­wo­ścią. Prze­pi­su­je­my na­wet i uczy­my na­sze dzie­ci za­baw zwy­obra­źnią – tak jak­by by­ło mo­żli­we, aby ja­ka­kol­wiek ze­wnętrz­na si­ła mo­gła kszta­łto­wać tę cu­dow­ną si­łę umy­słu, za po­mo­cą któ­rej umy­sł two­rzy no­we ze swe­go trium­fal­ne­go pod­bo­ju świa­ta po­przez zmy­sły.

Ide­al­ne ośrod­ki Mon­tes­so­ri mo­gą być na­szą na­dzie­ją na przy­szło­ść, ale uczy­nie­nie z na­sze­go wła­sne­go do­mu – Do­mu Dzie­ci­ęce­go – jest czy­mś mo­żli­wym do wpro­wa­dze­nia już dziś.

Wpro­wa­dza­nie sys­te­mu roz­wo­ju Mon­tes­so­ri w do­mu nie po­le­ga je­dy­nie na ku­po­wa­niu ma­te­ria­łów dy­dak­tycz­nych, a na­stęp­nie ofe­ro­wa­niu ich swo­jej Mar­ghe­ri­cie i wy­pa­try­wa­niu ich przy­szłe­go cu­dow­ne­go dzia­ła­nia. Ozna­cza­ło­by to sty­mu­lo­wa­nie bez­pra­wia za­miast wol­no­ści. Wie­le z na­szych dzie­ci już ba­wi się kwa­dra­ta­mi i ko­ła­mi, nie wi­dząc, jak kwa­dra­ty i ko­ła two­rzą pi­ęk­no w ar­chi­tek­tu­rze na­szych miast. Wie­le z na­szych dzie­ci do­ra­sta obok otwie­ra­jących się róż, nie roz­wi­ja­jąc się ra­zem z ni­mi. Wi­ęk­szo­ść z nas wo­li za­pi­nać na­szym dzie­ciom far­tusz­ki, wi­ązać im śli­niacz­ki, kar­mić je, niż pro­wa­dzić je do fi­zycz­nej nie­za­le­żno­ści, któ­ra wy­ni­ka z sa­mo­dziel­ne­go wy­ko­ny­wa­nia tych czyn­no­ści. Pra­gnie­my, aby dzie­ci by­ły po­słusz­ne, ale za­miast usta­na­wiać do­bre za­sa­dy w ich umy­słach, któ­rych będą prze­strze­gać swo­bod­nie, je­śli tyl­ko da­my im szan­sę, roz­ka­zu­je­my i ocze­ku­je­my od nich nie­roz­sąd­ne­go po­słu­sze­ństwa wo­bec na­szej nie­spra­wie­dli­wo­ści.

Dom Dzie­ci­ęcy w ka­żdym do­mu będzie miej­scem, gdzie mat­ka jest prze­nik­ni­ęta du­chem ba­da­cza. Ob­ser­wu­je ona swo­je dzie­ci, za­da­jąc so­bie py­ta­nie, dla­cze­go po­stępu­ją w okre­ślo­ny spo­sób. Pro­wa­dzi, a nie rządzi ni­mi. Uczy swo­je dzie­ci fi­zycz­nej nie­za­le­żno­ści, od­kąd tyl­ko po­tra­fią się one sa­mo­dziel­nie po­ru­szać. Uczy je wie­dzieć jak się ubrać i ro­ze­brać, wy­kąpać się, szyb­ko przej­rzeć po­kój, by spraw­dzić, czy jest w po­rząd­ku, otwo­rzyć i za­mknąć drzwi, prze­su­nąć po ci­chu ma­łe krze­sła, sto­li­ki i za­baw­ki, opie­ko­wać się ro­śli­na­mi i zwie­rzęta­mi do­mo­wy­mi – to są pro­ste czyn­no­ści fi­zycz­ne, któ­re po­ma­ga­ją utrzy­mać dzie­ci w wol­no­ści i do­bru. Za­opa­trzy swój Dom Dzie­ci­ęcy w ma­te­ria­ły do kszta­łce­nia zmy­słów. Będzie pro­wa­dzić je pro­sty­mi, lo­gicz­ny­mi kro­ka­mi przy­go­to­wu­jąc je do wcze­sne­go opa­no­wa­nia czy­ta­nia i pi­sa­nia.

Pierw­szym kro­kiem do te­go, aby dać ame­ry­ka­ńskie­mu dziec­ku szan­sę na na­tu­ral­ny i ak­tyw­ny roz­wój, tak jak to ro­bi­ła Mar­ghe­ri­ta, jest wy­pe­łnie­nie na­szych do­mów du­chem Mon­tes­so­ri. Będzie­my mie­li nie­ogra­ni­czo­ną cier­pli­wo­ść do błędów i idio­syn­kra­zji dzie­ci­ństwa, pa­mi­ęta­jąc, że nie tyl­ko chce­my roz­wi­jać ma­łych mężczyzn i ko­bie­ty, ale tak do­sko­na­łe dzie­ci, jak to tyl­ko mo­żli­we. Będzie­my sta­rać się ota­czać się ty­mi wpły­wa­mi mi­ło­ści, mi­ło­sier­dzia, pi­ęk­na i pro­sto­ty, któ­re do­brze będzie, aby na­sze dzie­ci rów­nież od­czu­wa­ły. Za­ofe­ru­je­my im naj­lep­sze je­dze­nie, naj­wi­ęk­szą ilo­ść po­wie­trza, naj­ja­śniej­sze pro­mie­nie sło­necz­ne, naj­mniej znisz­czo­nych rze­czy, naj­wi­ęcej za­chęty, mi­ni­mum przy­mu­su.

Nasz sto­su­nek do dziec­ka będzie ta­ki, jak le­ka­rza, dla któ­re­go naj­mniej­sza zmia­na symp­to­mu jest sy­gna­łem do zmia­ny le­cze­nia, dla któ­re­go uła­mek po­stępu mie­rzy ca­łą je­go roz­pi­ęto­ść. Na­le­ży pro­wa­dzić sta­ran­ny do­mo­wy re­jestr umy­sło­we­go, mo­ral­ne­go i fi­zycz­ne­go roz­wo­ju dziec­ka, a oka­że się, że zdjęcie ci­ęża­ru si­ły i przy­mu­su z ra­mion ma­łe­go dziec­ka da mu im­puls nie tyl­ko do roz­wo­ju umy­słu, ale i do osi­ągni­ęcia wi­ęk­szej si­ły fi­zycz­nej.

Wie­le nie­po­ro­zu­mień do­ty­czących sys­te­mu Mon­tes­so­ri wy­ni­kło z na­szej zbyt li­be­ral­nej in­ter­pre­ta­cji sło­wa wol­no­ść ja­ko bez­pra­wie. Po­win­no ono być in­ter­pre­to­wa­ne ra­czej ja­ko sa­mo­kie­ro­wa­nie. Dom, w któ­rym za­pew­nia się dzie­ciom do­bre wa­run­ki ży­cia, w któ­rym umo­żli­wia się im na­tu­ral­ny roz­wój, w któ­rym za­spo­ka­ja się ich tęsk­no­tę za tym, by do­strze­gać, do­ty­kać, wa­żyć, wąchać i sma­ko­wać na ty­le, na ile jest to mo­żli­we, i w któ­rym pro­wa­dzi się dzie­ci do te­go, by by­ły tak nie­za­le­żne od po­mo­cy do­ro­słych, jak to tyl­ko mo­żli­we, sta­no­wi pod­sta­wę edu­ka­cji Mon­tes­so­ri.

VA­LIA

Wy­cho­wa­nie fi­zycz­ne w sys­te­mie Mon­tes­so­ri

Valia by­ła dla swo­jej mat­ki ma­łą nie­zna­jo­mą. Cho­ciaż mat­ka no­si­ła, pie­ści­ła, kąpa­ła, ubie­ra­ła i roz­bie­ra­ła ró­żo­we cia­ło, w któ­rym znaj­do­wa­ła się du­sza dziec­ka, nie zna­ła te­go cia­ła. A Va­lia osi­ągnąw­szy trzy la­ta, by­ła ona do­brym dziec­kiem, choć gru­bym, z lek­ko zgi­ęty­mi ko­ńczy­na­mi, zmęczo­nym kręgo­słu­pem i nie­zgrab­ny­mi, nie­zdar­ny­mi pal­ca­mi.

– Sie­dź w swo­im krze­se­łku, Va­lia. Po to są krze­sła – upo­mi­na­ła w do­mu ma­ma Va­lii, gdy dziec­ko ra­do­śnie drep­ta­ło po podło­dze na czwo­ra­kach lub le­ża­ło na brzu­chu, ba­wi­ąc się za­baw­ka­mi.

– Spa­ce­ruj po ogro­do­wej ście­żce jak ma­ła da­ma – na­ma­wia­ła, kie­dy Va­lia, za­bra­na na spa­cer, wspi­na­ła się na naj­ni­ższą po­przecz­kę sąsied­nie­go pło­tu i szła wzdłuż niej bo­kiem, al­bo zwi­sa­ła z gó­ry, a jej gru­be no­gi ko­ły­sa­ły się w po­wie­trzu.

– Nie skacz. Ska­ka­nie jest ha­ła­śli­we i nie­sto­sow­neu ma­łych dziew­czy­nek – roz­ka­za­ła mat­ka, gdy Va­lia, przy­wie­zio­na do Do­mu Dzie­ci­ęce­go Trion­fa­le w Rzy­mie, pod­ska­ki­wa­ła we­so­ło na sze­ro­kich ka­mien­nych scho­dach.

Ale dy­rek­tor­ka te­go miej­sca nie wy­po­wia­da­ła w kie­run­ku Va­lii ani sło­wa na­ga­ny. Pa­trzy­ła na zgi­ęte nó­żki, któ­re z tru­dem utrzy­my­wa­ły ci­ężar pulch­ne­go cia­łka, pa­trzy­ła na bez­sil­ne rącz­ki dziec­ka, któ­re nie mo­gły chwy­cić z ja­kąkol­wiek si­łą rączek za­baw­ko­wej tacz­ki, któ­rą in­ne dziec­ko po­da­ro­wa­ło Va­lii do za­ba­wy.

– Czy zwró­ci­łaś uwa­gę na ko­ńczy­ny dziec­ka – za­su­ge­ro­wa­ła dy­rek­tor­ka mat­ce.

Oczy mat­ki po­wędro­wa­ły na szkol­ne po­dwór­ko, gdzie Va­lia z tru­dem nadąża­ła za in­ny­mi krzep­ki­mi, ma­ły­mi ko­bie­ta­mi i mężczy­zna­mi, któ­rzy w dłu­gich, ra­do­snych rzędach wo­zi­li swo­je za­baw­ko­we tacz­ki w gó­rę i w dół. Wzru­szy­ła ra­mio­na­mi.

– Mo­że i są krzy­we, ale cóż wi­ęcej mo­żna zro­bić z cia­łem dziec­ka, jaktyl­ko na­kar­mić je i przy­kryć? – py­ta­ła znie­chęco­na.

– Ach, La Dot­to­res­sa mó­wi, że mo­że­my zro­zu­mieć cia­ło ma­łe­go dziec­ka – w pro­sty spo­sób od­pa­rła dy­rek­tor­ka. Edu­ka­cja mi­ęśni Va­lii roz­po­częła się te­go sa­me­go dnia, w tej sa­mej chwi­li.

Cen­ne są po­dwór­ko­we przy­rządy do roz­wo­ju fi­zycz­ne­go dzie­ci.