Kobieta na krańcu świata ebook

BOLIWIA

nia. Nie, nie zrobiłam sobie biustu, ależ skąd, mó

Wracając jednak do bardziej naturalnych metod hodo

— Bywa, że mężczyźni czują przewagę nad kobietami,

Martyna Wojciechowska

KOBIETA NA KRAŃCU ŚWIATA

K^ĄZkA ZAKUPIONA

li

HUOKaI katodowej

„Kobieta jest wcieleniem zasady negatywnej, pasywnej, symbolizuje Chaos, nieład, niezgodę...".

Władysław Kopaliński „Słownik symboli"

Dla Marysi, oby po beztroskim dzieciństwie wyrosła na wspaniałą i mądrą kobietę.

Po tysiącleciach męskiej dominacji nadeszła era kobiet. XXI wiek z całą pewnością należeć będzie do słabej płci. Jednocześnie oczekiwania kierowane pod naszym adresem są coraz większe. Współczesna kobieta, oprócz odgrywania tradycyjnych ról, powinna też być piękna i to zgodnie z kanonem obowiązującym w danej kulturze. Coraz częściej musi też przejmować obowiązki związane z utrzymaniem rodziny, nierzadko staje się „mężczyzną” w swoim świecie. Jednak nie zawsze idzie to w parze z poszerzaniem praw, które powinny jej przysługiwać.

Szokujące jest, że Europejki otrzymały prawa wyborcze dopiero po pierwszej wojnie światowej. Obywatelki Kuwejtu mogą głosować od zaledwie czterech lat, zaś kobiety z Brunei i Arabii Saudyjskiej nadal nie posiadają tego „przywileju”.

Liczby są bezwzględne...

•   Kobiety i dziewczęta stanowią trzy piąte miliardowej populacji najbiedniejszych mieszkańców naszej planety.

•  Co najmniej 60 milionów dziewczynek nie narodziło się wskutek aborcji, ponieważ są traktowane jako mniej wartościowe niż chłopcy.

•   70 procent dzieci nieobjętych nauką szkolną to dziewczynki. To znaczy, że ponad 73 miliony dziewczynek nie uczą się czytać i pisać.

•  30 procent kobiet w ciągu swego życia doświadczyło bicia lub innych form przemocy.

Przypuszcza się, że w Polsce dziennie jest gwałconych 200 kobiet. Większość z nich nigdy nie zgłasza się na policję. Najczęściej do tego typu incydentów dochodzi w domu.

130 milionów kobiet w Afryce zostało poddanych zabiegowi obrzezania.

W Indiach każdego roku 15 tysięcy kobiet jest mordowanych przez współmałżonka. Zwykle giną podczas upozorowanych pożarów w kuchni.

Każdego dnia na całym s'wiecie w wyniku komplikacji związanych z porodem umiera 1400 kobiet.

Mimo ustawowego równouprawnienia, gwarantowanego w konstytucjach niemal każdego państwa na świecie, kobiety wciąż są postrzegane jako istoty gorsze, drugiej kategorii. Przysługuje nam mniej praw, co wynika głównie z uwarunkowań kulturowych i tradycji.

Podczas realizacji programu „Kobieta na krańcu świata” i pisania tej książki przemierzyłam niemal całą kulę ziemską, przeprowadziłam dziesiątki rozmów, poznałam mnóstwo fascynujących kobiet. Dzieli nas wiele — jesteśmy inaczej wychowane, inaczej wyglądamy, wyznajemy różne religie. Jedna rzecz jest wspólna. Na pewno nie można o nas powiedzieć tego, że jesteśmy słabe.

BOLIWIA

nia. Nie, nie zrobiłam sobie biustu, ależ skąd, mó

Wracając jednak do bardziej naturalnych metod hodo

— Bywa, że mężczyźni czują przewagę nad kobietami,

BOLIWIA

prawo pięści

Bohaterka: Giovanna Silvia Huanapaco Vielelas Vilela Pseudonim: Carmen Rojas Wiek: 33 lata Stan cywilny: rozwiedziona, dwójka dzieci Zawód: zapaśniczka, walcząca cholita Miejsce akcji: Boliwia, El Alto

kanalizacji, podstawowej opieki medycznej i edukacji. Wśród tych najbardziej poszkodowanych zdecydowaną większość stanowią kobiety. Blisko 40 procent mieszkanek wsi to analfabetki, które pracują średnio po 15 godzin dziennie! Witajcie w świecie, w którym płeć słaba naprawdę nie ma lekko. Zresztą, po hiszpańsku nazywa się ją sexo debil— czy to nie znamienne?

Jest młodsza ode mnie. Ma zaledwie 33 lata, ale wygląda na 50. Wysokość i bezlitośnie palące słońce na przemian z przenikliwym zimnem robią swoje. Resztę urody rujnuje ciężka praca i codzienne zmagania z rzeczywistością El Alto. Przyglądam się Carmen uważnie, starając się odnaleźć źródło pozytywnej energii, którą emanuje. Przed chwilą zapukałam nieśmiało do jej drzwi. W progu stanęła niziutka, raczej krępa kobieta, która już po chwili uśmiechnęła się promiennie, odsłaniając krzywe, zniszczone zęby oprawione w złote obwódki — taki ekonomiczny zamiennik złotej koronki, który zdecydowanie podnosi status właścicielki... Wraz z ustami uradowała się jej twarz, uśmiechnęły oczy - wielkie, ciemnobrązowe, obwiedzione czarną kreską, a policzki — czerstwe i zdrowe - zaróżowiły się.

Carmen jest przedstawicielką Indian Ajmara, których przodkowie stworzyli na terenach wokół jeziora Titicaca wysoko rozwiniętą cywilizację. Niestety nie uchroniło ich to przed inkaskim podbojem w XIV wieku, a potem hiszpańską konkwistą. Ciężkie życie wyciosało z nich ludzi o specyficznej mentalności i poglądach; są bardzo nieufni i podejrzliwi. Do obcych podchodzą z rezerwą i trudno zaskarbić sobie ich sympatię. Jakby na potwierdzenie tej przeczytanej w przewodniku opinii przed wejściem do sąsiedniej posesji wisi „strach na złodziei”, czyli wypchana kukła wielkości człowieka, która ma odstraszać intruzów. „Jeśli się tu włamiesz, skończysz tak jak ten wisielec”, zdaje się mówić przestroga. Jak miło... Carmen mieszka w tej okolicy z matką, siostrami i dwoma synami. Siedem lat temu rozstała się z mężem.

Bił mnie. Już kiedy byłam w ciąży ze starszym synkiem Micho, mąż bardzo mnie bił. Tutaj większość mężczyzn bije kobiety. Faceci to macho. Może na stu znajdzie się dwóch, którzy tacy nie są... Był zazdrosny. Bardzo zazdrosny... Nie pozwalał mi się wystroić, umalować ani nic. I zawsze były o to kłótnie. Sam chodził do baru, a mnie zostawiał w domu bez pieniędzy i... zdradzał. A ja wciąż mu wybaczałam... Wiesz, raz posprzeczaliśmy się i tak mi przyłożył pięścią wnoś, że mi go całkiem spłaszczył, po prostu wgniótł do środka. Izamknąłmnie w pokoju. Więc ja mu powiedziałam - nazywał się Juan: „Juan, chcę wyjść. Muszę coś ugotować". Jak tylko otworzył drzwi, narzuciłam chustę iuciekłam do matki. Tam mnie opatrzyli i sama nastawiłam

sobie nos - po prostu wstawiłam go na miejsce, żeby nie był plaskaty. Bo mógłby mi zostać taki brzydki...

Kiedy zaszłam w ciążę, nie pomagał mi. Musiałam uciec z domu, spać na ulicy, sprzedawać zupę po bramach szkół. Potem przyszedł z pieniędzmi. Myślałam, że to dla nas, że się zmienił i będzie już dobrze... Tak bardzo się cieszyłam! A on po prostu chciał, żebym usunęła ciążę, i po to zdobył pieniądze. Na zabieg... Nie miał dla nas ani grosza nawet na jedzenie, ale na zabieg znalazł. Powiedziałam mu, że nigdy tego nie zrobię. To przecież było... jest... moje ukochane dziecko...

Ostatni raz widzieliśmy się w Oruro, bo on pracuje w Oruro. Pojechałam do niego z synami. Miałam klucz do jego pokoju. Weszliśmy, a on leżał z inną kobietą w łóżku. To był dla mnie, dla dzieci szok... Na początku, kiedy rozstałam się z mężem... Wiesz, kobiety są słabe... Piłam codziennie... Nie dbałam o dzieci. Ale podniosłam się z tego. Wyszłam na prostą w całej tej walce.

Walki „Gigantów ringu” zaczęła oglądać w telewizji, kiedy była jeszcze z mężem. Pod pretekstem odwiedzin matki wymykała się z domu — zawsze w środy. Mąż powtarzał jej: „Nigdy, przenigdy nie będziesz zapaśniczką! Jesteś zbyt kiepska. Nie nadajesz się do tego! Do niczego się nie nadajesz”, i śmiał się głośno, rechotliwie z jej marzeń. Pewnego dnia odpowiedziała, że w dniu, kiedy zostanie zapaśniczką, odnajdzie go, żeby go sprać. Za to, co jej zrobił, odpłaci tym samym.

Kiedy wychodzę na ring, zapominam o wszystkich problemach, o złych wspomnieniach. Na ringu czuję się szczęśliwa! Moim marzeniem było zostać zapaśniczką. Przede wszystkim dlatego, żeby pokazać synom i udowodnić ich ojcu, że mogę, że potrafię... Czułam się jak ptak, któremu podcięto skrzydła, a teraz mogę latać tak wysoko! I nauczyłam się wszystkiego. Dosłownie wszystkiego, co może mi być potrzebne do życia. Widzisz tamte kamienie w rogu podwórka? Jak nie miałam pieniędzy na gaz do kuchenki, to gotowałam na palenisku obiad, żeby chłopcy zjedli coś ciepłego. Wiesz, dziś to nawet dom potrafię wymurować i butyzreperować...

Boliwijskie zapasy to mieszanka meksykańskiej lucha librę (w dosłownym tłumaczeniu — „wolnej walki”), w której wszystkie chwyty są dozwolone, z amerykańskim, mocno wyreżyserowanym wrestlingiem. Początkowo kobiety były tylko maskotkami publiczności, partnerowały mężczyznom na ringu. Nikt nie traktował ich poważnie. Z czasem jednak to właśnie te walki stały się hitem i dziś cieszą się największym powodzeniem. Pojawienie się

14

zapaśniczek — zwanych także polleras (od nazwy spódnic, w których walczą) lub po prostu walczących cholitas (cholita to zachowująca lokalne tradycje kobieta z rdzennej ludności) — było niezwykłym wydarzeniem w świecie boliwijskich macho. Na pomysł zorganizowania damskich pojedynków wpadł zapaśnik Juan Mamani, który w 2001 roku ogłosił casting i wyłonił najbardziej utalentowane kobiety. Miały one dodać pikanterii tradycyjnym męskim walkom, być swego rodzaju ciekawostką, taką jak walczące karły, z którymi łączył je podobny status. Z 60 cholitas, które się wtedy zgłosiły, jakieś siedem czy dziesięć nadal się pojedynkuje, a w całym kraju jest już kilkadziesiąt półprofesjonalnych zapaśniczek. Najlepsze, takie jak Carmen Rosa „Champion”, Yolanda „Ukochana”, „Julia z La Paz” i Ana „Mścicielka”, występują także za granicą. Wiele kobiet za ich przykładem marzy, by zostać zapaśniczkami i w ten sposób wyładować furię i złość na mężczyznach. Ale coniedzielne występy mają też inny aspekt — skupiają lokalną społeczność, są odprężeniem, odskocznią od realnych problemów.

Boliwijskie zapaśniczki walczą w makijażu i tradycyjnych strojach plemienia Ajmara. Błyszcząca, ręcznie wyszywana, wełniana lub bawełniana kolorowa spódnica okrywa niczym abażur kilka wykrochmalonych, szeleszczących, koronkowych halek. Choć tak wyglądał strój hiszpańskich chłopek, który władze kolonialne narzuciły rdzennym mieszkankom tych terenów, obecnie pol-lera jest symbolem indiańskiej dumy i tożsamości. Przed andyjskim chłodem cholity chroni gruby szal zarzucany na ramiona, a skąd się wziął melonik — typowe nakrycie głowy tutejszych kobiet? Kulisy jego kariery tłumaczą różne historie. Jedna z nich mówi, że w XIX wieku do Boliwii przybyli angielscy dżentelmeni, a jak powszechnie wiadomo — dżentelmeni chodzą w melonikach. Miejscowi sklepikarze zapewne zwęszyli w tym interes, bowiem sprowadzili owych (dość niewygodnych — sprawdzałam, choć szykownych — przy-znaję) nakryć głowy jakoś wyjątkowo dużo. Przecenili jednak siłę nabywczą lokalnego rynku. Ponieważ stosy meloników zalegały w magazynach, pewien sprytny i przedsiębiorczy sprzedawca wmówił klientkom, że te niezwykle twarzowe kapelusze zostały stworzone właśnie dla kobiet. I Boliwijki w to uwierzyły. Podobno sposób noszenia melonika ma znaczenie — jeśli jest przekrzywiony, to znaczy, że mamy do czynienia z panną, a jeśli spoczywa idealnie na czubku głowy — oznacza to, że lepiej się nie zalecać, bo właścicielka to mężatka. Carmen długo śmiała się z tych teorii, kiedy jej o nich opowiedziałam. Ot, pewnie kolejna .historyjka wymyślona na potrzeby turystów...

Carmen chce mi pokazać swoje stroje. Po chwili wychodzi z domu ubrana w niebieską spódnicę, narzutkę przetykaną srebrną nitką, ozdobioną frędzlami i spiętą na piersi broszką z motywem kwiatowym. Jej młodszy syn wynosi na obskurne podwórko krzesło, na którym stawia stary odtwarzacz płyt CD. Z głośników wydobywa się chropawa muzyka ludowa. Carmen zaczyna tańczyć morenadę — taniec niewolników, a potem vaca-vaca (w dosłownym tłumaczeniu — „krowa-krowa ”)• Oba polegają na ruszaniu biodrami, przestępowaniu z nogi na nogę i obrotach, które sprawiają, że falbany pollery i frędzle chusty wirują w powietrzu. Na sznurkach dookoła suszy się pranie, kot leniwie wygrzewa się na słońcu pomiędzy starymi oponami, stertą misek i naczyń, na rozpadającej się ławeczce przycupnęła babcia Carmen, która przygląda się nam od niechcenia. Nasza gospodyni przebiera się jeszcze kilka razy. Wyciąga z szafy kolejne falbaniaste spódnice w przeróżnych kolorach, zmienia narzutki. Wersja w odcieniach pomarańczy, brązowa, niebieska... Tańczy, mimo zmęczenia, ciesząc się tym jak dziecko. Tak jakby chciała pokazać — zobaczcie, jaka jestem zdolna, piękna, jak zasługuję na uwagę... W końcu ma godną siebie widownię. Wreszcie ktoś chce oglądać jej taniec.

Widziałam, jak kobiety w polleras były dyskryminowane. W La Paz nie wolno było cho-licie w tradycyjnych spódnicach wejść do urzędów czy sklepów. Ale ja zdobyłam szacunek. Nawet pracowałam w takim stroju jako nauczycielka prac ręcznych w szkole. Tak jak mnie widzicie teraz! I już nie możemy być poniżane. Rośniemy w siłę! Kiedyś brałam udział w marszach równości i w demonstracjach przeciw przemocy w rodzinie. I dodawałam otuchy tym kobietom, którym mogłam. Bo dużo jest matek, które po rozpadzie małżeństw opuszczają dzieci, popadają w nałogi. A ja bardzo bym chciała zobaczyć chwilę, kiedy moi synowie zdobędą zawód. To będzie najszczęśliwszy dzień mojego życia, bo sporo mnie kosztowało wyprowadzenie ich na prostą.

Bardzo mnie boli, że młodszego syna nie uznał własny ojciec... Dlaczego? To długa historia. .. Jak byłam w siódmym miesiącu ciąży, to od kleiło mi się łożysko. Może na skutek stresów? A może znów Juan mnie pobił - nie pamiętam... W każdym razie dalej pracowałam, ale bóle powracały. W końcu, kiedy matka zaprowadziła mnie do ośrodka, okazało się, że mam już bóle porodowe. I urodziłam syna dwa miesiące przed terminem. Wyglądał okropnie, jak syn jakiegoś gringo... Upiornie blady, z takimi wyłupiastymi oczami i Juan powiedział wtedy, że to nie jego dziecko. Krzyczał: „To nie jest mój syn!". Tyle pieniędzy straciłam na sądy... Ale on wciąż nie chce go uznać za swego. Teraz moje dokumenty poszły do stolicy, do Sucre, bo Carlos pyta mnie ciągle: „Dlaczego nie noszę na

zwiska taty? Koledzy się ze mnie śmieją". Więc walczę, ale to są kolejne koszty. Martwię się też, że moje dzieci nie będą miały co jeść. Błagałam Juana o pomoc. Odpowiedział: „Możeszzostać dziwką, jeśli chceszzarobić na swojego syna! Mnie on nie interesuje". Ale ja nawet to mogłabym zrobić dla dzieci. Synowie są dla mnie wszystkim. Dla nich nigdy się nie poddam. Nunca. Nigdy.

Opuszczamy Carmen. Czujemy, że kobieta potrzebuje trochę oddechu od wszędobylskiej ekipy telewizyjnej. Zresztą sami musimy nabrać dystansu do naszej bohaterki i jej historii. Ponoć jednym z ciekawszych miejsc w La Paz jest targ czarownic. Przez jego środek biegnie uliczka z typowymi upominkami dla turystów - srebrna biżuteria leży obok bransoletek z nasion dziwnych owoców, dziergane czapki sąsiadują z oryginalnymi, bajecznie kolorowymi strojami i tkanymi szalami. Szybko porzucam najbardziej oblegane stragany i zaglądam głębiej, w zatęchłe zakamarki ciemnych, zakurzonych sklepików. W ich ciasnych wnętrzach od podłogi po sufit na półeczkach z nieheblowanego drewna leży... wszystko. Suszone żaby, zioła, wywary, eliksiry, amulety, wypchany pancernik, skóra jakiegoś dzikiego kota, figurki, kadzidła, świece, magiczne kamienie... Dostępu do tego zaczarowanego świata z reguły strzegą staruszki, które nie dość, że nie pozwalają przejść za próg, to jeszcze skutecznie unikają kamery i aparatu.

W końcu udaje mi się podejść jedną z nich. Rozparta się za stosem rupieci i papierów. Studiuję jej pooraną bruzdami, ale czerstwą twarz - ma szeroki nos, typowy dla rdzennej ludności rejonu Andów, wydatne usta, małe, ciemne oczy. Sukienkę przykrywa fartuch w niebieską kratę, na ramiona ma narzucony koc, także w kratę, tyle że zupełnie inną - w odcieniach beżu i pomarańczy, a na głowie włóczkową czapkę w biało-granatowe, pionowe pasy. Nic do siebie nie pasuje, ale tworzy specyficzną, barwną mieszankę, co sprawia, że kobieta wygląda interesująco, ale też niechlujnie. Przypomina mi się właśnie jeden z kiepskich dowcipów: „Co różni czarodziejkę od czarownicy? Nie wiecie? Jakieś 30 lat...”. Odwiedzając wiele biednych krajów, przekonałam się jednak, jak trudno określić wiek kobiety. Ta staruszka może być młodsza ode mnie. Z trudem powstrzymuję się, by nie zapytać jej o wiek. Tymczasem babcia bez skrupułów próbuje mi wcisnąć mało gustowne figurki oplecione wełną lamy, co ponoć ma przynieść nabywcy szczęście.

- Pachamama, Święta Bogini, Matka Ziemia - mówi z przekonaniem, stukając w ceramiczne coś wątpliwej urody. — Kup na szczęście, to zrobię ci wróżbę.

Nie chcę wróżby. Muszę zobaczyć, co kryje się w głębi jej małego, dusznego sklepiku. Interesuję się wielką ropuchą, która łypie na mnie wymienionymi na

TARG CZAROWNIC

Miejsce to należy do największych turystycznych atrakcji stolicy Boliwii, choć muszę przyznać - jest wyjątkowo makabryczne. Najgorsze wrażenie robią wypchane martwe zwierzęta - pełno tu lam, żab, węży, pancerników, kotów. Na targowisku możemy kupić talizmany, kadzidła, świece, fragmenty meteorytów, mięso kondora, ptasią kupę. Każda z tych rzeczy spalona, zakopana, spożyta, jeżeli nie przynosi szczęścia, to na pewno na coś pomaga - może to być seksualny wigor, szybkie wzbogacenie się, rzucenie na kogoś czaru, pozbycie się choroby...

złote koraliki oczami. Co za makabryczny pomysł! Podobno jeśli komuś brakuje gotówki, powinien zainwestować kilka boliviano w takiego płaza, który pomoże cudownie rozmnożyć każdą walutę. Czyli zdobędzie się la fortuna, jak mówią tubylcy. Tylko co mam niby z tą żabą zrobić? Spalić? Postawić na toaletce w sypialni? Zjeść? Nie wiem... Dostrzegam zrolowane skóry węży, których tajemnych mocy nie poznałam i zapewne nie poznam, widzę nogi drapieżnych ptaków wystające spod stosu zakurzonych foliowych toreb. Przeciągam rozmowę.

— Na co to działa? - podnoszę na wysokość twarzy małe zasuszone zwłoki nietoperza.

— Przynosi szczęście — odwarkuje nieco znudzona kobieta. — I leczy płuca.

— A konkretnie, co się z tym robi? - żywo zainteresowana drążę temat. Ciągle mam problem z płucami.

— Pali się i wdycha — kobieta odgania ręką niewidoczne muchy, a ja przysięgłabym, że opędza się ode mnie.

— A to? — wydłubuję lisią łapkę ze stosu osobliwości.

— Na szczęście.

No tak, mogłam się tego spodziewać...

— I dla dzieci, żeby nie chorowały — dodaje po chwili czarownica.

Oj, ciężko idzie nam ta konwersacja...

Wśród setek eksponatów tego przybytku osobliwości znalazłam jeszcze kawałki meteorytu przeciwko melancholii, suszoną ptasią kupę, która odpędza wszelkie choroby, flor de tierra, czyli sproszkowany grzyb na „przestrach cmentarny”, zasuszone krokodyle (w celach już wyłącznie estetycznych — jako ozdoba, dajmy na to, na telewizor), mięso kondora na seksualny wigor — ponoć nie powoduje skutków ubocznych, a działa lepiej niż viagra. Zresztą na udane pożycie seksualne można tu znaleźć wyjątkowo dużo akcesoriów i mniej lub bardziej naturalnych „pobudzaczy”. Boliwijczycy wierzą, że aby poprawić jakość życia intymnego, wystarczy kupić dwie świece - jedną w kształcie penisa, drugą w kształcie pochwy — i spalić je. Doprawdy osobliwe lekarstwo na problemy łóżkowe w kraju machismo, gdzie mężczyzna po prostu musi mieć duży popęd, bo decyduje on o jego atrakcyjności.

Najwięcej jednak miejsca na wszystkich straganach zajmują płody lam; od maleńkich zasuszonych embrionów po lamy wyjęte z łona matek, chyba tuż przed narodzeniem. Jest ich zatrzęsienie! Leżą bezładnie w makabrycznych stosach, niektóre są nawet owinięte srebrnymi łańcuchami choinkowymi. Na co działa taki płód lamy? Przynosi szczęście domowi. Można poprosić ekipę budowlaną o umieszczenie go niczym kamienia węgielnego w fundamencie, a jeśli jest się posiadaczem kawalerki na Mokotowie, wystarczy zakopać go w doniczce i postawić na parapecie. Oczywiście, jeśli ktoś będzie na tyle nierozważny, żeby próbować przemycić coś takiego do Polski, bo przewożenie martwych zwierząt do krajów Unii Europejskiej jest przestępstwem... Może więc słuszniej wybrać wersję ekspresową? Należy wtedy płód lamy zawinąć w materiał, polać alkoholem i spalić. Ponoć efekt jest natychmiastowy. Choć szczęścia i miłości nigdy za wiele, nie zamierzam sprawdzać, jak to działa, jedyne co mogę zrobić, by walczyć z mordowaniem zwierząt, to zrezygnować z zakupu czegokolwiek. W końcu popyt nakręca podaż. Proste.

Wszystkie te dziwaczne szamańskie praktyki i tajemnicze zaklęcia — brakuje tylko kryształowych kul, latających mioteł i czapek niewidek - byłyby może na miejscu, gdybyśmy spacerowali po targowisku w Papui-Nowej Gwinei, tymczasem jesteśmy w państwie ultrareligijnym! Aż do stycznia 2009 roku Boliwia miała zapisane w konstytucji, że jest krajem katolickim! A jak pogodzić wiarę z szamańskimi praktykami? Trzeba kupić magiczną świecę lub kadzidło w intencji zdobycia pieniędzy, kupna samochodu, zapewnienia zdrowia bliskim lub odcięcia się od starych, trudnych spraw i zanieść do kościoła wraz z modlitwą. I już. Podnoszę głowę i spotykam się wzrokiem z Matką Boską, która przyglądała się temu wszystkiemu z kiczowatej minikapliczki w rogu sklepu. Z trudem zachowuję powagę... w obawie przed rzuceniem na mnie złego uroku. A jednak!

Wracamy do domu Carmen. Wiem, że brakuje jej pieniędzy, żeby wyżywić rodzinę, postanawiamy więc przywieźć ze sobą jedzenie, herbatę, kawę, sprzęt i... kucharza. Urządzamy miniprzyjęcie na podwórku i częstujemy wszystkich, nawet sąsiadów, którzy jakimś cudem zwiedzieli się o tej biesiadzie. Po jedzeniu gospodyni przynosi zawiniątko. W tkanej chuście ma schowane liście koki, które proponuje mi teraz jako lekarstwo na wysokościowy ból głowy. Kiedy wylądowaliśmy w La Paz, krew poleciała mi z nosa ciepłą stróżką. Poczułam na ustach ten charakterystyczny mdły smak. No tak, dopadła mnie choroba wysokościowa, po hiszpańsku nazywana soroche. Nic dziwnego. Jeśli z poziomu morza ląduje się samolotem na wysokości przeciętnego szczytu w Alpach, musi się to skończyć objawami niedotlenienia. Liście koki w Boliwii żuje się od wieków — już Indianie znali zbawienny wpływ tej rośliny na ludzki organizm. Są skutecznym, cenionym przez medycynę ludową remedium nie tylko na chorobę wysokościową, choroby żołądka, ból głowy, ale też na głód i zmę-

czenie. Proszę jednak nie mylić liści koki z kokainą, która jest tylko jednym z alkaloidów zawartych w roślinie — aby uzyskać czystą kokę, potrzeba aż 200 do 400 kilogramów liści!!! Wiedząc zatem, że nie robię nic zdrożnego (liście koki można kupić legalnie w sklepach i na targowiskach Peru, Boliwii czy Chile), chętnie przystaję na możliwość skosztowania tej andyjskiej używki. Carmen wyciąga z tobołka po kilka listków, które każda z nas układa w wachlarz. Odłamuję z szarobeżowej bryły zlepionego popiołu ze zbóż mały kawałeczek i umieszczam na środku, a następnie owijam go listkami, tworząc coś w rodzaju pakunku. Takim zwitkiem wypycham policzek i wzorem Carmen rozpoczynam żucie. Wkrótce liście puszczają pierwsze cierpkie soki, które mieszają się ze słodkawym smakiem popiołu działającym jak katalizator — jego zasadowy odczyn przyspiesza uwalnianie substancji aktywnych. Po paru minutach puls wyraźnie przyśpiesza, czuję euforię i nareszcie mija ten cholerny ból głowy. Po kolejnych dwóch porcjach koki zmęczenie i niewyspanie gdzieś się ulatniają, a my rozmawiamy coraz głośniej, weselej, obie pełne energii, jakbyśmy wróciły z długiego urlopu. Mieszkańcy Andów wierzą głęboko, że Jezus Chrystus był w stanie dźwigać krzyż tylko dlatego, że w drodze na Golgotę żuł liście koki. Ja mam inny pomysł na to, jak spożytkować mój nagły przypływ mocy.

— Carmen, może pomogę ci zrobić pranie? — wskazuję na miski pełne namoczonych ciuchów.

Kilka minut później obie zanurzamy ręce w lodowatej wodzie wypompowanej prosto ze studni. Zapomniałam już, jakim luksusem jest ciepła woda, pralka... Wyciągam kolejne sztuki bielizny, posypuję proszkiem i pocieram w rękach. Potem płuczę. Trwa to bardzo długo, a sterta prania wydaje się nie zmniejszać. Carmen dźwiga miski, nalewa wodę z wiadra.

- To jest twój trening? - pytam ze śmiechem.

Poza codzienną ciężką pracą fizyczną i zajmowaniem się dziećmi Carmen gra z koleżankami w halową piłkę nożną i trzy razy w tygodniu jeździ na treningi zapaśnicze — w środy, czwartki i soboty. Wsiada wówczas do autobusu, który wiezie ją na skraj miasta, potem długo wędruje na piechotę i od ósmej wieczorem przez ponad trzy godziny ćwiczy chwyty, pady i układa przebieg walki, bo w boliwijskich zapasach sporo jest jednak reżyserii, niczym w wre-stlingu. W nocy wraca do swojego maleńkiego domku z klepiskiem zamiast podłogi i zmęczona kładzie się do łóżka obok śpiących synów, żeby kolejnego dnia znów walczyć o przetrwanie swoje i rodziny. Kiedyś pracowała jako nauczycielka prac ręcznych w szkole, ale odeszła — musiała więcej czasu poświęcić dzieciom, schorowanej babci i wspierać rodzeństwo, a jest ich w sumie siedmioro. Zdolności manualne wykorzystuje nadal — by dorobić kilka bolivianos, dzierga serwetki na szydełku i maluje obrusy. Teraz z dumą pokazuje mi swoje małe dzieła. To niesamowite, że te spracowane, zniszczone ręce potrafią tworzyć na płótnie takie piękne obrazy. Spod jej pędzla wylatują kolorowe ptaki, rozkwitają słoneczniki i róże. Na koniec Carmen wyjmuje z wiklinowego koszyka wydzierganą z włóczki serwetkę haftowaną w małe różowe, zielone i czerwone cholitki, po czym składa ją na kilka części i przykładając do serca, mówi:

- Para ti, Martina. Un regalo de corazón.

Nie rozumiem hiszpańskiego, ale wiem, czuję, że to prezent dla mnie, na pamiątkę. Jestem zaskoczona, wzruszona i zażenowana, bo wiem, że sprzedając ją turystom, mogłaby zarobić jakieś 2 dolary. Dla niej to dużo pieniędzy. Postanawiam się zrewanżować i kupić kilka serwetek oraz wielki haftowany obrus dla mojej mamy, by choć w ten sposób wesprzeć Carmen finansowo.

Rozglądam się po wnętrzu jej domu, czyli właściwie jednego wymurowanego pokoju przykrytego blachą. Większość kilkumetrowej przestrzeni zajmuje łóżko Carmen i dzieci. Jest jeszcze szafa i mały regalik. Na ścianie wisi koc w ostrych kolorach z wymalowanym tygrysem, obok plakaty ze zdjęciami znanych zapaśników, obrazki świętych, makramy. W rogu stoi maskotka różowy pudel i talerz z niedokończonym obiadem, na szafie kurzy się rozwalona gitara bez strun. W powietrzu unosi się zapach stęchlizny i biedy. Przyglądam się temu wszystkiemu i przychodzi mi do głowy kolejny pomysł:

- Carmen, pojedźmy do sklepu zobaczyć sukienki, proszę cię! — cieszę się na myśl o zakupach jak dziecko.

Carmen też nie trzeba długo namawiać. Idziemy na główną ulicę El Alto. Sklep z tradycyjnymi indiańskimi strojami widać już z daleka, przyciąga i kusi kolorowo przebranymi manekinami wystawionymi wprost na chodniku.

- Buenas tardes — witamy się ze sprzedawczynią, którą ledwo widać zza lady dosłownie przygniecionej falbaniastymi strojami. - Chcę, żeby ta pani przymierzyła najpiękniejszą sukienkę w sklepie — dukam łamanym hiszpańskim. - Który strój jest pani zdaniem najwspanialszy?

Sprzedawczyni ożywia się na widok ekipy telewizyjnej. Ściąga z wystawy cztery białe halki w lekko fioletowym odcieniu, ozdobione cekinami. Błysnęła mi metka z ceną. 550 bolivianos, czyli jakieś 250 złotych. Drogo... Do tego dorzuca pollerę ze świecącej, zielonej tkaniny — wersja jak dla mnie mocno sylwestrowa - i chustę z wybitnie długimi frędzlami. Dziwne zestawienie, ale muszę przyznać, że wszystko pasuje do siebie.

— Ach, i jeszcze melonik! — pani sprzedawczyni jest w swoim żywiole. — Ciemnozielony, pod kolor — zachwala towar.

Carmen chowa się w kącie sklepu, żeby się przebrać. Pomagam jej najpierw zdjąć nieświeże ubranie, a potem włożyć kolejne warstwy spódnic. Na koniec proszę o nowe buty. Waleczna cholita sprawia wrażenie skrępowanej, kiedy klęcząc na kolanach, dopinam jej paseczki srebrnych pantofli, ale widzę, że oczy się jej świecą z radości.

— Wyglądasz pięknie, Carmen. Jak anioł. Angel— oceniam jej nowy, czysty wizerunek.

Niczym Kopciuszek stała się właśnie inną osobą. A podobno nie szata zdobi człowieka...

— Cuanto cuesta? Ile to kosztuje? — pytam panią ekspedientkę, która dwoi się i troi, w duchu pewnie licząc na utarg dnia, a może i miesiąca...

Cena okazuje się naprawdę wysoka. Co ciekawe, z całego tego okazałego stroju najdroższe nie są wcale srebrne lakierki czy mieniąca się metalicznie sylwestrowa spódnica, ale zestaw halek i broszka z motywem kwiatowym, która spina chustę na piersiach. Po targach cena kompletu zmniejsza się do 200 dolarów.

— Carmen — biorę ją za ręce — masz ten strój ode mnie w prezencie.

Choć powiedziałam to po polsku, Carmen zrozumiała moje słowa od razu. Zaczyna dziękować, całować mnie, ściskać.

— Jacy wy jesteście dla mnie dobrzy! — patrzy na mnie z niedowierzaniem, wodząc wzrokiem po reszcie mojej ekipy. — Panie Boże, nikt mi nie sprawił takiego prezentu. Dziękuję, Martina, dziękuję. Nie zapomnę tego dnia do końca życia. Nie zawiodę cię i jutrzejszą walkę zadedykuję właśnie wam. — Łzy płyną jej po policzkach, a ja, chyba zaskoczona jej gwałtowną reakcją, też się wzruszam i przytulam ją mocno. Wiem, że prezent musi zostać naszą tajemnicą — gdyby dowiedzieli się o nim w stowarzyszeniu zapaśniczek, musiałaby oddać sukienkę lub podzielić się podarunkiem z innymi. Coraz wyraźniej dociera do mnie, że Carmen jest tylko trybikiem wielkiej maszyny. Ktoś, tym razem nie mąż, ale przewodniczący organizacji decyduje, komu cholita może udzielić wywiadu (taką zgodę dostaliśmy jeszcze przed przyjazdem do Boliwii), co robi, z kim i za ile walczy. A także czy te walki wygrywa, czy przegrywa. Ale o tym miałam przekonać się dopiero następnego dnia.

Puk, puk — uderzam w drzwi...

— Nie możecie wejść — słyszę faceta, ale go nie widzę, bo w tej norze jest tak cholernie ciemno.

- Dlaczego? - nie poddaję się, bo nie po to przemierzyłam pół świata, żeby teraz pocałować zardzewiałą klamkę jakiejś rudery, która udaje salę treningową.

- Zamknięte. Dziś jest narada działaczy związku boliwijskich zapaśniczek (czy jak to się tam nazywa) — głos duka coś w ciemnościach.

Wreszcie po rozmowie z Kimś Naprawdę Ważnym otwierają przed nami drzwi.

Idąc przez nieoświetlone podwórko, potykam się co chwila o jakieś sprzęty. Smród kurzu i potu uderza mnie zaraz po przekroczeniu progu sali treningowej. Oczy z trudem dostosowują się do lichego oświetlenia z zielonkawym poblaskiem. Niemal całe pomieszczenie wypełnia ring, taki jak do walk bokserskich. Oczywiście żadnej narady nie ma. To był tylko pretekst do pozbycia się niewygodnych gości. Zamiast tego trwa normalny trening. Dwóch czy trzech opiekunów podpowiada coś i pokrzykuje w kierunku zawodników, którzy przepychają się na macie. Próbuję zrozumieć, o co chodzi w tym chaosie. Mężczyźni w dresach wykonują coś na kształt walki kogutów, markując uderzenia i przewroty.

- I ja cię wtedy uderzam w pierś, a ty mnie kopiesz w brzuch — mamrocze jeden z nich niby do siebie.

- A może lepiej kopnij mnie w jaja, będzie bardziej przekonująco — proponuje drugi.

Kolejna dwójka zapaśników, tym razem mocno zbudowanych, żeby nie powiedzieć grubych, ćwiczy skoki na matę z wysokości lin okalających ring. Pod materacem są deski, które teraz mocno resorują i głośno jęczą przy każdej ewolucji. Zawodnicy dodatkowo uderzają dłonią w matę, co wygląda jakby po mocnym upadku ulegali ciężkim obrażeniom. Ot, takie małe oszukaństwo ku uciesze gawiedzi...

Juan Mamani ściska moją rękę mocno i pewnie. Spoglądam na plakat wiszący obok na ścianie — ten sam facet, tylko młodszy, z długimi włosami i waleczną miną, pozuje dumnie fotografowi.

- Mówili na mnie „El Gitano”, czyli Cygan. Taki pseudonim - uprzedza moje pytanie. — Nie bawię się już w zapasy, zakończyłem karierę - założył ręce i patrzy na mnie jak ktoś, kto dobrze zna swoją wartość. — Teraz jestem menedżerem — kończy prezentację przepełniony fascynacją samym sobą.

Takie przynajmniej odniosłam wrażenie. A może po prostu go nie polubiłam i tyle?

Jakieś osiem lat temu wyszedłem rozgoryczony z zapasów w El Alto, bo ludzie nie reagowali, już nic ich nie było w stanie zaskoczyć, nic ich nie emocjonowało. Najwyraźniej znudzili się walkami. Kiedy tak szedłem rozczarowany w dół ulicy, zastanawiając się, co powinienem zrobić, zadałem sobie pytanie, dlaczego by nie zaprosić cholit?

Na początku trenowałem 60 kobiet. Mnóstwo. Po półtora roku zostało ich 10. Zadebiutowały na tej samej arenie co mężczyźni. Właściwie nie przypuszczałem, że ich walki wzbudzą zainteresowanie. Ale wtedy zadzwonił jakiś producent z Peru. Przyjechali dziennikarze, kamerzyści i zabrali cholity do Limy. Pierwszy pokaz w Limie poszedł w świat, zrobili im zdjęcia. Od tego momentu coraz więcej turystów przyjeżdża zobaczyć cholity. Ale to nie jest dobry biznes. Za wynajem ringu i sali, gdzie co niedzielę przychodzi 300 osób, muszę dużo zapłacić. A Boliwia to mały kraj, tylkolO milionów mieszkańców. Jeśli uda się nam zebrać jakąś sumę pieniędzy, to dzielimy ją między wszystkich. Ale to ledwo wystarcza, żeby kupić chleb. Niech mi pani wierzy - naprawdę utrzymuję się z prowadzenia małego warsztatu elektrycznego, a i tak mi się nie przelewa. Czy wypadki się zdarzają? No tak, niestety... Na treningu, podczas ćwiczeń zawsze ktoś się pomyli. A kto się pomyli, ten traci. Kto nie odpowie na cios albo zapomni o czymś, co trenowaliśmy, ten przegrywa...

Wiem, że Carmen i inne cholity boją się Juana Mamani, który jest surowy i złośliwy. Tymczasem skupiam wzrok na dwóch kobietach trenujących w rogu ringu. Carmen włożyła błękitną spódnicę, jedną z tych, które zaprezentowała mi dzisiaj w tańcu, i wyciągnięty, granatowy podkoszulek. Włosy ma zaplecione w warkocze, a na nogach jedyne buty, jakie posiadała, dopóki nie kupiłam jej nowych. Udaje właśnie, że dusi znacznie wyższą i bardziej smukłą kobietę. To, jak się okazuje, jej nauczycielka Jennifer „Dos Caras ”, czyli Jennifer „Dwie Twarze”, która właśnie oswobodziła się z uścisku i kopie podopieczną. Ta przewraca się i jęczy, po czym odrzuca z rozmachem warkocze, skacze dookoła rywalki, a kiedy Jennifer uderza ją w twarz, Carmen tupie z furią nogą i potrząsa groźnie głową. Wygląda niczym kolorowy bączek wirujący dookoła tych, którzy wykonują swoje obowiązki z rutyną. W porównaniu z resztą Carmen jest mało doświadczoną zawodniczką. Trenuje od sześciu lat, ale jeszcze nie ma profesjonalnej licencji, bo na ringu pojawia się dopiero od dwóch sezonów. Jennifer „Dos Caras” zaczęła ćwiczyć 20 lat temu. Na początku była workiem treningowym facetów, od ośmiu lat cieszy się statusem gwiazdy. Jennifer nie jest cholitą, a to znaczy, że nie ubiera się w tradycyjne stroje. Jest zapaśniczką, czyli luchadora, nosi obcisłe kombinezony, ostre makijaże i bardziej przypo-

mina Larę Croft. Jennifer charakteryzuje nieprzewidywalność i stąd jej przezwisko — „Dwie Twarze”. Potrafi niczym wariatka rzucić się na tłum, pogryźć przeciwniczkę czy stosować inne niedozwolone chwyty.

— Jutro będą razem walczyć — mężczyzna o posturze niedźwiedzia i typowo indiańskich rysach staje koło mnie na podwyższeniu, opierając się o liny ringu. Chyba odniósł wrażenie, że potrzebuję przewodnika, tłumacza, jakiejś' wskazówki.

— Ale przecież Jennifer jest nauczycielką Carmen! — mówię zdumiona.

Jak to możliwe, że w ten sposób dobierają przeciwniczki? Przecież Carmen nie ma szans, choćby dlatego, że nikt nie pozwoliłby jej wygrać. Jest za młoda i za mało doświadczona, nie pokona swojej trenerki.

— Tak zdecydowano — przerywa dyskusję mój rozmówca.

Na ringu coś się dzieje. Zamieszanie. Jennifer chce chyba złapać Carmen wpół, kiedy ta schyla się i całym impetem uderza w wyższą i silniejszą przeciwniczkę. A może po prostu Carmen stara się, żeby dobrze to wypadło w naszej kamerze cały czas rejestrującej trening?

Znów kilka gwałtownych ruchów. Carmen łapie się za twarz i usta. Udaje, że ją boli, czy faktycznie odczuwa ból? Obciąga podkoszulek i znów rusza na Jennifer, która bardziej się tym wszystkim bawi, niż przejmuje. Carmen zaczyna jednak kręcić się nieswojo i rozglądać po macie. Schodzi z ringu i patrzy pod nogi, jakby czegoś szukała.

— Jennifer wybiła jej ząb. Cholera jasna! — opiekun dziewczyn rusza na pomoc.

Carmen wygląda żałośnie, kiedy próbuje odnaleźć zgubiony ząb. Chodzi wokół ringu, zagląda pomiędzy deski, co chwila wyciera strużkę krwi sączącej się po brodzie.

Dotykam lekko jej pleców i oferuję pomoc.

— To nic, Martina, to nic. To się zdarza. — Patrzy na mnie ciemnymi oczami. - To moja wina, niepotrzebnie podniosłam głowę zamiast przyjąć cios na kark. Takie już jest to moje życie - uśmiecha się blado.

Jennnifer w tym czasie niefrasobliwie flirtuje z jednym z mężczyzn stojących na ringu.

Pierwsze odniesione przeze mnie rany... Kiedyś nie zakryłam twarzy, mój rywal zaatakował mnie grubą deską i rozciął łuk brwiowy. Innym razem ja i jeszcze dwie cholity walczyłyśmy z „Mumią"- to taki zawodnik, którego wnoszą na ring w trumnie, a on jest cały owinięty bandażami... Dziwak i nieprzewidywalny do tego. Nagle chwycił dwie butelki, które miał schowane, i roztrzaskał je nam na głowach. Czasami organizator pozwa-

la na takie rzeczy, bo to się podoba publiczności. Sama wiesz... Ludzie w końcu płacą za rozrywkę. Ostatnio uszkodziłam sobie nogę, po tym jak zleciałam z najwyższej liny. Nie walczyłam przez miesiąc. Założyli mi gips.

Ogólnie to jest ciężko. Dużo trenujemy, żebyśmy mogły dorównać mężczyznom. Musi być równość między kobietą i mężczyzną. Ale ja to lubię. Naprawdę lubię zapasy! Na początku to nawet mówiłam, że mogą mi nie płacić, wystarczy, że pozwolą mi wejść na ring. Odkąd pamiętam, byłam fanką walk i chodziłam je oglądać.

Na początku moja mama mnie nie rozumiała. Pouczała, zabraniała, powtarzała: „Jak coś ci się stanie, kto będzie opiekował się twoimi dziećmi?". Jedynie synowie mnie wspierali. Aż pewnego dnia zaprosiłam matkę na pokaz. Wypadło, że mam walczyć z facetem. Potraktował mnie okropnie. Mama chciała wskoczyć na ring, żeby mnie bronić. Ale moje siostry ją powstrzymały. Bardzo to przeżywała...

Matka Carmen to przysadzista kobieta. Podczas rozmowy jest nastawiona do mnie i do naszej ekipy nieufnie i traktuje nas z dystansem, choć zapewne na prośbę córki stara się być miła. Poprawia falbany swojej spódnicy. Spogląda spod daszka czapki z napisem „Marsz równości kobiet”. Razem z Carmen biorą regularnie udział w takich pochodach, by mówić głośno o tym, że kobiety nie muszą i nie mogą być bite i poniżane przez mężów. Że jest inne życie poza tym, które znają. Tylko dlaczego Carmen, chcąc się wyrwać z tego kręgu przemocy fizycznej, zdecydowała się znów przyjmować ciosy, bić i być bitą?

Ani mnie, ani pozostałym córkom to się nie podobało, ale Carmen, owszem - zawsze chciała walczyć. Dopiero jak urodziła drugiego syna, została zapaśniczką. Nie, nie robi tego dla pieniędzy. Nie zarabia dużo. Zresztą nawet nie wiem ile... Nie pytam. Pierwszy raz zobaczyłam walczącą Carmen jakiś miesiąc temu. Pobili ją. To chyba był Picudo „ Dziobaty". Dostała deską, puszką. Nie spodobało mi się to. Chciałam ruszyć jej na pomoc. Krzyczałam do „Dziobatego":„Ty pedale!". Gdyby córki mnie nie powstrzymały, wtargnęłabym na ring, żeby go dorwać. Strasznie wtedy sponiewierał Carmen. Ona często wraca z rozbitą głową, cała posiniaczona, a ja ją opatruję i pytam: „Córuś, po co ci to? Mało wycierpiałaś?". Jutro też nie pójdę na walkę, nie proście mnie. Matka nie może patrzeć, jak ktoś bije jej dziecko, jak ono cierpi. Nie zniosę widoku krwi Carmen. Nie pójdę...

Na budynku określanym przez miejscowych jako Multifuncionalrozpostarta jest niebieska płachta, na której widnieją dwie groźne maski i napis: Titanes del ring— Las Cholitas Cachascaristas, co można by dosłownie przetłumaczyć jako:

„Tytani ringu i cholity zapaśniczki”. Z tej płachty dowiadujemy się też, że pojedynki odbywają się w każdą niedzielę. Co oznacza natomiast oryginalna nazwa budynku? Multifuncional to po prostu miejsce, które służy różnym celom. Czasem są to walki, innym razem składają ring i grają w piłkę, organizowane są też występy taneczne i muzyczne.

Słyszę głos ryczący przez megafon: „Giganci ringu! Tytani! Tylko dla was, droga publiczności, dziś, w to niedzielne popołudnie, przeżyjecie moc atrakcji!”.

W kolejce po bilet obok bezzębnej staruszki stoi całkiem modnie przyodziana para małolatów, dalej rodziny z dziećmi obok wyrostków, którzy siłują się, udając wielkich herosów. Na twarzach noszą kolorowe maski w stylu Spider-mana, wzorowane na maskach idoli, którzy za chwilę pojawią się na ringu. Te coniedzielne walki stanowią jedyną rozrywkę w El Alto. Ludzie w Boliwii ubierają się kolorowo, ale życie mają szare. Bieda, bezrobocie i całkowity brak perspektyw. Kupując bilet na pokazy za równowartość 3 złotych, kupują też trochę marzeń, szczęścia. Zresztą sam bilet jest dość osobliwy — na blankiecie znajdują się specjalne kupony do oderwania: dwa na wyjścia do toalety i jeden na gratisową przekąskę. W tym przypadku paczkę popcornu, który jednak absolutnie nie służy do jedzenia! Popcorn, mandarynki, pomidory, jajka — wszystko to można także nabyć przed wejściem do „hali” sportowej, jako środki bezpośredniej perswazji i dopingu. Jeżeli publika chce wyrazić brak aprobaty dla zawodnika, obrzuca go po prostu jedzeniem...

Sala pachnie jak stary, dawno nieremontowany obiekt sportowy. Pamiętacie ten zapach z WF-u? Woń potu, kurzu, gumy, gąbki z materaców, na które wielokrotnie padali powaleni zawodnicy. Na obdrapanych ścianach wymalowane są duże sylwetki sportowców — zapaśników, piłkarzy, gimnastyków... Na razie nikogo jeszcze nie ma, bo jako ekipa telewizyjna z Europy zostaliśmy wpuszczeni pierwsi. Rozstawiamy kamery, chłoniemy atmosferę, nagrywamy pierwsze komentarze i wypowiedzi. Pomieszczenie zaczyna się wypełniać hałaśliwym tłumem, który wlewa się z zadziwiającą szybkością i zapełnia prowizoryczne trybuny. Tuż obok mnie sadowi się rodzina - ojciec, za nim mały chłopiec, może pięcioletni, matka, Indianka w tradycyjnym barwnym stroju, niesie zawiniątko — kilkumiesięczne niemowlę. Czy rzeczywiście boliwijskie zapasy, pełne przemocy, głośnych dźwięków i agresji to widowisko odpowiednie dla takiego malucha?!

Inne kobiety i pijani mężczyźni, wymachując rękami, domagają się wyjścia zawodników na ring. W końcu pojawia się ubrany w tani czarny garnitur konferansjer, który przez rzężący mikrofon zapowiada pierwsze show.

— Helio everybody. Welcome en Bolivia — duka łamaną angielszczyzną. — Pozdrowienia dla wszystkich. Wielkie brawa! — krzyczy. - Jesteście gotowi na wielkie emocje tego wieczoru? Chcecie walki?! Chcecie wrażeń?! — drze się już jak opętany, a tłum mu wtóruje. — Właśnie teraz zaczynamy wolną walkę profesjonalistów. Tutaj, w mieście El Alto, na arenie Multifuncional. Chcecie walki?! Chcecie?!

— Tak! - wyje 300 osób stłoczonych w sportowej sali.

Zza żółtej kotary uszytej z dwóch posiepanych kawałków materiału wyłania się zapaśnik w srebrno-białym kostiumie. Skąpy lateksowy uniform oblepia go jak druga skóra, wysokie, lakierowane buty, płaszczyk a la Batman, tyle że w srebrnym kolorze i gumowa maska na twarzy uzupełniają odważną charakteryzację. Wygląda jak wielki pajac albo bohater najgorszych fantazji sadoma-sochistycznych. Zachwycony tłum wiwatuje. Mężczyzna okrąża ring, unosi ręce w geście pozdrowienia, czym wzbudza gromkie brawa.

— Panie i panowie. Zaczynamy tymi mocnymi oklaskami wolną walkę! Oto „El Santo”, czyli „Święty” oraz — konferansjer zawiesza głos i wykrzykuje teatralnie — Arturo Castro „La Fiera”, czyli „Bestia”!!! To pierwsza walka dzisiejszego popołudnia!

Przy dźwiękach werbli, ęza żółtej kotarki na ring wychodzi „La Fiera”, chłopak Carmen. Odziany jęst w obcisłe rajtuzy z motywami flagi amerykańskiej. Mocno wycięta koszulka odsłania grube ramiona i otłuszczoną klatkę piersiową, na której „Bestia” ma wymalowanego... motylka. Jak zapewne każda bestia, również ta nosi okulary przeciwsłoneczne i podkreśla usta czerwoną szminką. Ale, ale, co ja widzę — „Bestia” ewidentnie odgrywa geja. Wiem jednak od Carmen, że jest heteroseksualny. Opowiedziała nam o pewnym zapaśniku, który udaje homoseksualistę.

— Ale osobiście mogę poświadczyć, że nim nie jest — uśmiechnęła się wtedy wymownie.

I tak romans Carmen i „La Fiery” stał się nam oficjalnie znany. Próbowałam podpytać ją kilkakrotnie, jakie ma względem mężczyzny plany, czy chciałaby założyć rodzinę. Carmen jednak zawsze odpowiadała wymijająco.

— Po tym, co przeżyłam? Po tym, co zrobił mi mąż, myślisz, że mogłabym jeszcze komuś zaufać? Owszem, chciałabym mieć kogoś bliskiego... Tak dobrze mieć bliską osobę... Ale już na pewno nie założę rodziny.

Teraz obserwuję w akcji wybranka serca Carmen. Wypina pupę, kręci biodrami, co chwila odchodzi na bok, żeby z torebki wyjąć szminkę i podmalo-wać usta. Tłum z dezaprobatą gwiżdże, wyje i rzuca w niego mandarynkami i popcornem, ale on nie zwraca na to uwagi. Robi swoje, uatrakcyjnia pokazy. W tutejszych zapasach zawsze musi być ten dobry i ten zły.

— Oto klasyczny uchwyt wolnej walki — wrzeszczy konferansjer.

— Ay! Me mordió! — słyszę głos z ringu. Nie wiem, który z zawodników to wykrzyczał.

— Mówi, że go ugryzł! — ogłasza komentator. - Słyszycie? Ugryzł go!!! Dalej! Dawaj! Dalej! Ale zostaw jego oczy! To zabronione. O... „Bestia” próbuje zdjąć maskę przeciwnika. Oto kara dla zawodnika. Spada na niego kara jak uderzenie młota.

Tłum wyje tymczasem z zadowolenia.

— Świnia! — krzyczą kobiety, dzieci i faceci.

— Pedał! — wydziera się ktoś z publiczności.

— Dalej! Dawaj!

Zawodnicy chodzą dookoła siebie, niczym obwąchujące się psy. Co chwila różnymi gestami i minami zadają pytania widowni, straszą — niczym w pantomimie. Potem jednym ciosem powalają przeciwnika na ring. Ten, upadając, uderza dłonią lub nogami w deski, potęgując wrażenie silnego upadku. Duszą się, kopią i znów puszą się przed publicznością, oczekując aplauzu.

— Oto co najlepsze w wolnej walce profesjonalistów! — krzyczy irytujący komentator mniej więcej pół godziny później. — Arturo Castro „Bestia”! Zwycięstwo odniósł Arturo Castro „Bestia”!

Doprawdy? Nigdy bym nie zgadła, kto tę walkę wygrał, a kto przegrał i dlaczego.

— Pozdrowienia dla wszystkich i dla każdego z osobna! — głos komentatora przebija się przez wiwatujący tłum. — Rozpoczynamy naszą drugą dziś walkę, przypominając, że to uzupełnienie pojedynku z poprzedniego tygodnia. Już jest z nami mistrz... Nadchodzi... „Boliwijski Ninja”!!!

Pogubiłam się. Każda z potyczek ciągnie się jakieś 40 minut. Co chwila na ringu widzę kolejnego zapaśnika o dziwnym pseudonimie, który włącza się do akcji. „Ninja” walczy z „El Cobarde”, czyli „Tchórzem”, ale nagle znów pojawia się „La Fiera” („Bestia”) oraz jakiś facet w wyciągniętym dresie, który staje się pomocnikiem „Tchórza”. Potem jednak ewidentnie wspiera jego przeciwnika... Kompletnie nie rozumiem, kto wygrywa, a kto

przegrywa. Ludzie jednak są zachwyceni. Coraz więcej odpadków i jedzenia wala się po ringu.

„Tchórz” się przewraca. Wpada w tłum ludzi, a „Ninja” skacze mu do gardła i całkiem na serio okłada go pięściami.

— Dawaj, „Ninja”! Naprzód!

— „Tchórzowi” leci krew. Raz, dwa, trzy... Poddaj się, „Tchórzu”! — drze się kobieta siedząca obok mnie.

„Tchórz” się poddaje i przegrywa walkę. Za to mu najwyraźniej zapłacili. Przecież musi być jakaś dramaturgia.

Moja fascynacja przedstawieniem zamienia się w znużenie. Widzowie z pierwszych rzędów, głównie turyści, zaczynają powoli opuszczać salę. Mieszkańcy El Alto dopiero się rozkręcają. Rodzina obok mnie wyjmuje kolację, na którą składają się kukurydziane placki i jajka. Matka przewija bobasa, a zużytą pieluchę zwija i także rzuca w kierunku walczących.

Wreszcie pojawia się Carmen. Wychodzi na ring. Na jej twarzy widzę napięcie. Nerwowo przełyka ślinę, a strach próbuje ukryć pod maską buty. Odrzuca warkocze do tyłu, potrząsa głową, bierze się pod boki i stara się stąpać mocnym krokiem przed tłumem, który widać, że kocha cholity. Karlica o pseudonimie „Kropelka miłości” tańczy i wiruje dookoła Carmen. Podobno mówią o niej też „Dziadek do orzechów”, bo potrafi wbić zęby w genitalia przeciwnika i zacisnąć szczęki niczym... dziadek do orzechów. Obie kobiety rozdają uśmiechy, całusy, czule witają się z publicznością przez mikrofon.

— Moją walkę dedykuję wam wszystkim. Również chcę ją zadedykować mojej kuzynce, która tu jest, oraz przyjaciołom z zagranicy...

— Prowadzący zabiera Carmen mikrofon. Widocznie uznał, że to, co mówi, nie pasuje do jego koncepcji.

— No dobrze, dobrze... Panie i panowie... Zaczynajmy! Bądźcie przygotowani na wiele więcej, bo... Panie i panowie, przywitajmy... Oto „Sexy Michael” („Seksowny Michał”). Zmierzy się dziś z Carmen Rojas! „Seksowny Michał” przed wami!

Jestem zaskoczona. Wiem, że Carmen wczoraj trenowała i przygotowywała walkę z Jennifer „Dos Caras”, a teraz następuje zmiana scenariusza. Dlaczego?

Carmen zdejmuje z ramion chustę, melonik, kolczyki — oddaje to wszystko pomocnikowi. To ten sam mężczyzna o posturze niedźwiedzia, z którym

rozmawiałam wczoraj podczas treningu. Słyszałam, że sam kiedyś' walczył na arenie jako „Błyskawica Azteków”. Carmen wdrapuje się na górną linę okalającą ring i wykonuje efektowny skok do tyłu, wyrzucając przy tym bardzo wysoko nogi. Falbany spódnicy powiewają, falują, odsłaniając bieliznę. Może właśnie dlatego te halki tyle kosztują? Teraz wyglądają imponująco. Tłum wiwatuje, słychać okrzyki aprobaty. Mimo uśmiechu na twarzy Carmen jest jednak spięta. Komentator mówi coś, ale mikrofon skrzeczy tak przeraźliwie, że z trudem wyłapuję kontekst.

Dochodzi do pierwszego starcia. Mężczyzna i kobieta chwytają się za ramiona i wirują dookoła niczym na karuzeli. Carmen upada. Michael wali się na nią z całą siłą. Carmen jęczy i składa się jak scyzoryk.

- Plask, plask! - Michael uderza otwartą dłonią w twarz Carmen, co roznosi się echem po całej sali.

Wymiana ciosów, początkowo spokojna i pozorowana, przestaje taka być. Michael napiera całym ciałem na przeciwniczkę, opędzając się od „Kropelki miłości”, która trzyma się kurczowo jego ubrania. „Sexy Michael” ciągnie Carmen za włosy i prowadzi przed publicznością niczym na smyczy. Nie wiem, skąd na ringu znalazło się krzesło. Takie plastikowe, zielone, odlane z jednego kawałka. Mężczyzna bierze zamach i z całej siły uderza cholitę w głowę. Po czole i twarzy Carmen płynie stróżka krwi.

- O Boże, o Boże - Carmen jęczy przeraźliwie i łapie się za głowę.

Ale „Sexy Michael” znów robi zamach i wali krzesłem jak młotem w Carmen, która zasłaniając się ręką, przyjmuje cios na przedramię.

Unoszę się z ławki i patrzę zdezorientowana na resztę naszej ekipy. Chłopcy nie przestają filmować. O co tu chodzi? Przecież on chce ją zabić... Dlaczego ktoś nie przerwie tej masakry?

- Siadaj, do cholery! — nerwowo szarpie mnie z tyłu jakiś facet, bo zasłaniam mu widok. — Siadaj, słyszysz?! Sientate ofuera!— w dosłownym tłumaczeniu: „Siadaj albo wynocha!”.

Carmen spada z ringu. Upada na nogę, którą ledwie miesiąc temu wyleczyła po złamaniu. Próbuje się podnosić, ale niczym zranione zwierzę kuleje, ciągnąc stopę za sobą. Siła kolejnego uderzenia roztrzaskuje plastikowe siedzisko, a Carmen przewraca barierki ochronne. „Sexy Michael” jak szaleniec chwyta cholitę za włosy i ciągnie ją na szczyt trybun, do ściany.

Mam dość. Po żałosnych pokazach, którym bliżej było do teatru niż walk zapaśniczych, nagle stałam się świadkiem brutalnej potyczki. Chciałabym przerwać walkę, ale nie wiem jak.

Boję się reakcji tłumu. Trzystu pijanych tubylców zapewne rozszarpałoby mnie na strzępy. A może jednak nie? Może powinnam wejść na środek i krzyknąć: „Dość tego, skończcie to, won do domu!”... Korowód myśli przetacza się przez moją głowę. Czy jako dziennikarz, który tylko przyjechał obserwować i relacjonować to, co widzi, mam prawo ingerować w ten świat? Każda cząstka mnie sprzeciwia się przemocy i krzywdzeniu ludzi, szczególnie jeśli są słabsi, szczególnie jeśli walka jest ustawiona, a Carmen padła ofiarą tej machiny. A może wie o wszystkim? Może dostaje za to dodatkowe pieniądze, o czym nie mam pojęcia?

Patrzę na Carmen poniewieraną przez Michaela. Widzę krew na jej czole, rękach, bluzka, ta kupiona przeze mnie specjalnie na dzisiejszą walkę, jest cała zakrwawiona... Nie rozumiem, dlaczego ta wytrenowana przecież kobieta się nie broni. Wiem, czuję, że ma w sobie dość siły, żeby się sprzeciwić, podjąć walkę, nie pozwolić komuś tak się okładać dla marnych 10 dolarów. Ale Carmen zachowuje się jak typowa ofiara przemocy domowej — im bardziej jest bita, tym bardziej się w sobie kuli, wycofuje się. Tak jakby chciała, żeby to wszystko się już skończyło... „Sexy Michael” łapie Carmen za włosy i uderza jej głową o betonowy słup, który podpiera dach sali sportowej.

Łup, łup, łup... - Raz, dwa, trzy... - liczę.

Pięć mocnych uderzeń, choć potem będziemy się spierać z operatorami, czy były one faktycznie mocne, czy jednak trochę markowane. Nie wiem... „Sexy Michael” spycha Carmen z^trybun i kobieta spada z kilku stopni, uderzając o ławki. Chowam twarz dłoniach.

Na scenie pojawia się „Bestia”, chłopak Carmen. „Przyszedł jej pomóc” — myślę. On jednak staje po stronie przeciwnika swojej kobiety, wdzięczy się do tłumu, judzi i śmieje się obleśnie. Teraz obaj podnoszą Carmen i rzucają na podłogę ze sporej wysokości. Ale to wcale nie koniec. Zakochana para gejów wychodzi za kurtynę objęta. Carmen wycieńczona i autentycznie cierpiąca, wdrapuje się ponownie na ring.

— Panie i panowie! Przed wami długo oczekiwana walka! Carmen Rojas i niepokonana Jennifer „Dos Caras”!

Na ring wkracza Jennifer ubrana w obcisły biały kombinezon z seksownymi pęknięciami, przez które prowokująco prześwituje nagie ciało. Twarz ma wymalowaną niczym Małgorzata Ostrowska za czasów świetności Lombardu.

Co to było do tej pory? Rozgrzewka?! Wychodzę na zaplecze i zaczynam płakać. Nad Carmen, nad swoją bezsilnością, nad niesprawiedliwością tego świata... Ze sceny dochodzi głos konferansjera.

- Jak nazywamy Jennifer?

— Wariatka! Wariatka! — odkrzykuje publiczność.

- Zamknijcie się wszyscy! Spójrzcie! Carmen Rojas albo Carmen... nie wiem, co to za gówno. Przyszła ta, co rządzi. Ta, która jest lepsza niż wy. I wy wszyscy tutaj to wiecie. Jednak to ja jestem najlepsza, choć nie chcecie mi tego przyznać. Ale wciąż jestem najlepsza. I wiecie co? Wyzywam wszystkie kobiety wpolleras. Wygracie?! Ale jak ja wygram, podrę ci majtki. Zgadzasz się czy nie? No jak?! — wrzeszczy Jennifer.

Słyszę słaby głos Carmen, który jednak po chwili nabiera mocy.

- Nie boję się ciebie. Nie boję się ciebie!

- Głośniej! Głośniej!

— Nie boję się ciebie! Musisz się nauczyć szanować kobiety w spódnicach. Zgadzacie się?

— Tak!!! - publiczność krzyczy zachwycona.

— Rywalizacja zaakceptowana, panie i panowie. Jennifer „Dwie Twarze” i Carmen Rojas spotkają się na ringu ponownie za tydzień. Już teraz was zapraszamy na to niesamowite spotkanie!!! — konferansjer drze się histerycznie.

Choć chyba już nikt go nie słucha, bo wszyscy czekają na kolejną walkę, która rozpocznie się za chwilę...

Dotąd nie wiem, co się wtedy stało. Dlaczego zmieniono ustalony wcześniej scenariusz i zamiast z Jennifer „Dwie Twarze” biedna Carmen musiała stoczyć krwawy pojedynek z dwąjką silnych facetów. Może w rozumieniu miejscowych chciano stworzyć wyjątkowy show dla potrzeb telewizji? Dostarczyć nam specjalnych emocji poprzez urządzenie krwawej jatki? A może to była kara dla Carmen za mój prezent? Za nasze zainteresowanie jej losem? Jakby wszyscy mężczyźni zapragnęli pokazać, gdzie jest jej miejsce... Listy, które wysłałam w tej sprawie do związku zapaśników boliwijskich, wciąż pozostają bez odpowiedzi.

Od zawsze kocham konie i życie gauczo. Ale faceci mówią, że to nie dla kobiet, że jesteśmy za słabe. A mnie się to wydaje głupie. Dawniej kobieta wyruszała w drogę, żeby towarzyszyć mężowi, ale była w jego cieniu. A teraz faceci nie wiedzą, jak sprawić, żeby kobiety zostały na swoim dawnym miejscu, nie konkurowały z mężczyznami. Czyli wolą, żeby kobiety pozostały w domu, a oni mogli być poza domem. O to chyba w tym wszystkim chodzi.

Słyszę tętent końskich kopyt, taki miarowy, charakterystyczny stukot. Odwracam się i wytężam wzrok. Przez poranną mgłę, która otula argentyńską pampę i ściele się na niej niczym pierzyna, dostrzegam zaledwie zarys sylwetki. Majaczy mi na horyzoncie postać na koniu. Widok jak z kiczowatej telenoweli o życiu na zabytkowej estancji. Od kutej, ciężkiej bramy ciągnie się długa, gruntowa droga, po obu stronach wysadzana strzelistymi topolami. I ta mgła pełzająca pod stopami! W końcu kary koń zatrzymuje się obok mnie, jeszcze zgrzany, parskający rozdętymi chrapami. Z jego grzbietu zeskakuje dziewczyna. Jest drobna, co dostrzegam, dopiero kiedy staje na ziemi — sięga mi może do ramienia, ale uścisk dłoni ma niemal stalowy.

— Edith. Hola\ — nawet powitanie jest konkretne, rzeczowe, męskie. — A to Pampero, mój ukochany koń.

Dopiero teraz się uśmiecha szeroko i poprawia zielony beret przekrzywiony zawadiacko na prawą stronę. Wygląda trochę jak młody Che Guevara. Jasne, proste włosy sypią się jej na ramiona, a ona niczym chłopak wyciera nos wierzchem dłoni i odrzuca głowę do tyłu. Zielono-granatowa bluza — taka, 54

jaką noszą zawodnicy polo — i rozciągnięte spodnie nie podkreślają sylwetki, ale Edith z pewnością może się podobać. Biją od niej radosna pewność siebie, niespożyta energia i krzepa wyrobiona ciągłym przebywaniem na świeżym powietrzu.

Wstaję o siódmej, piję matę, wsiadam na motorower i dojeżdżam do pracy. Nie szykuję się długo, bo ani się stroić nie lubię, ani malować... Czasem może tylko jakoś zadbam o siebie bardziej, jak idę na dyskotekę albo jak są pokazy jazdy konnej w San Antonio de Areco. A tak na co dzień to szkoda mi czasu... A potem cały dzień mam wypełniony obowiązkami. Jakimi? No, jak to na estancji... Zajmuję się głównie bydłem. Jak krowy trzeba przepędzić z jednego pastwiska na drugie, to je przepędzam, jak trzeba zaszczepić, to łapię na lasso i je szczepimy, znakujemy. Takie tam... Generalnie to ciężka praca dla dziewczyny, ale mi się to zawsze podobało. Tylko że jak na przykład trzeba konia ujeździć albo wykastrować, to faceci mówią, że do tego potrzeba dużo siły, że bywa niebezpiecznie. I mi nie pozwalają. No, mają trochę racji... Ale za to dziewczyna może lepiej jeździć konno. I jest bardziej odpowiedzialna, a to na farmie ważne przecież, i cierpliwości ma więcej, i do zwierząt lepszą rękę, bo delikatniejsza... Mężczyźni zawsze są bardziej brutalni. Ale my, kobiety, zawsze bardzo dbamy o zwierzęta.

Obserwowanie Edith przy pracy sprawia mi ogromną przyjemność. Dziewczyna ma trochę męskie ruchy, nie odgarnia niesfornych kosmyków z twarzy w taki sposób, jak zwykły tc^robić kobiety, które chcą się podobać. Wiedziała, że przyjedzie ekipa telewizyjna, a nawet nie umyła włosów. Trochę uroku odbiera jej też nieładna cera z ciemnymi plamami, pewnie przebarwieniami od ciągłego przebywania na słońcu. Jednak mimo to przykuwa wzrok, ma to coś, tę iskrę. Poza tym chyba nigdy nie widziałam, żeby ktoś tak pewnie i z gracją siedział w siodle! Edith popisuje się umiejętnościami ujeżdżania — zawraca konia w miejscu, gwałtownie przyspiesza, cmoka przy tym i pokrzykuje głośno na stado bydła, które właśnie przegania na drugą stronę rzeczki, bo zwierzęta zapuściły się na teren sąsiada.

— Uehuehuehue!!! Vamos\ Tędy! Dalej!

Nagle od grupy odrywa się byczek i pędzi w przeciwnym niż stado kierunku. Edith zawraca konia i przecina drogę zagubionemu zwierzakowi.

— Gdzie uciekasz, malutki? Por aqui\ Dalej! Tędy!

Młodziak potulnie wraca do szeregu. W tym czasie reszta bydła, wyczuwając okazję, także postanawia pójść własną drogą. Nic z tego. Edith z pomocą psów przegania stado dokładnie tam, gdzie zaplanowała. Dookoła bie-

ga chyba z pięć kundelków, merdają przy tym wesoło ogonami, poszczekują głośno i podgryzają bydlęce nogi. Cóż za odwaga i hart ducha drzemią w tych małych psiskach, zważywszy na różnicę w gabarytach i sile podopiecznych... Słyszę jeszcze, jak Edith mówi coś do swoich pomocników, którzy dzielnie za nią drepczą.

— Listo. Hemos terminado. Gracias\

Dziękuje im za współpracę? Przynajmniej tak to brzmi.

Edith trafiła na estancję osiem lat temu. Tym samym stała się członkiem wielkiej rodziny. Właścicielka posiadłości, jak większość obszarników na tych terenach, zatrudnia kilkanaście osób. Ponieważ praca na farmie to zajęcie w pełnym wymiarze godzin, a zwierzęta wymagają stałego nadzoru, większość pracowników mieszka tu już od lat wraz z małżonkami i dziećmi. Zarządcą całości jest Ramon, jego żona Marta pracuje jako kucharka, trójka dzieci — starszy Javier, młodszy Pablo i najmłodsza, śliczna Noelia, podobnie jak Edith pędzą bydło i obsługują turystów wynajmujących pokoje na estancji. Choć rodzina Ramona stoi w hierarchii najwyżej, zdecydowanie największym szacunkiem i podziwem cieszy się najstarszy z pracowników — Oscar Pereira, żywa legenda argentyńskiej pampy. Mężczyzna wygląda niczym gauczo z XIX-wiecznego obrazka. Należy do ostatnich prawdziwych przedstawicieli tej profesji w rejonie i jest wzorem do naśladowania dla Edith, która, podobnie jak wszyscy, w tym ja, jest nim wyraźnie zafascynowana. Później dowiaduję się, że Oscar pochodzi z tradycyjnej rodziny gauczo, a jego ojciec został opisany w słynnej epopei Don Segundo Sombra z 1926 roku, która do dziś stanowi biblię wszystkich południowoamerykańskich kowbojów.

Nieodłącznym towarzyszem każdego gaucza jest koń, poza tym w skład ekwipunku kowboja wchodzą: siodło ze skóry baraniej, bo podczas upałów nie odparza tyłka, lasso, woreczek z yerba matę i termos z gorącą wodą do zalewania tego najpopularniejszego w tej części świata napoju. Prawdziwy argentyński kowboj nosi szerokie spodnie zwane bombachos i luźną bluzę z szerokimi rękawami, którą ściska skórzany pas. U Oscara jest on nabijany srebrnymi monetami. Kiedy mężczyzna obraca się, żeby narzucić koniowi siodło, dostrzegam za pasem długi nóż. Czasami rękojeść i pochwa fajóna, jak się mówi o tym narzędziu do wszystkiego, są pięknie zdobione srebrem. Ale nie u Oscara. Ten gauczo najwyraźniej przedkłada rozwiązania praktyczne nad estetyczne. Na szyi ma czarną chustkę zawiązaną w tradycyjny, kwadratowy węzeł (nie do

odtworzenia przez laika), na głowie sombrero. I oczywiście buty — wysokie, koniecznie z cielęcej lub koźlej skóry.

Jest wcześnie rano, panuje przenikliwe zimno, zresztą chłód to jedna z tych rzeczy, z którymi gauczowie muszą się często borykać — noce na argentyńskiej pampie nie należą do najcieplejszych. Temperatura potrafi spaść poniżej zera. Dlatego większość poganiaczy bydła nosi poncho - pelerynę wkładaną przez głowę. Chroni ona przed deszczem, a nocą służy za koc. Oscar zamiast tradycyjnego poncho wybrał po prostu ciemnoszary, melanżowy sweter. I tak wygląda obłędnie. Bo najważniejszy u prawdziwego gaucza wcale nie jest strój, ale to, co nosi... w sercu.

Słowo „gaucho” wywodzi się z języka keczua i oznacza „jagnię oderwane od matki”, sierotę, włóczęgę... Pierwsze wzmianki o tych „wolnych pasterzach bez ziemi” sięgają XVII wieku, czasów wzmożonej kolonizacji i wypierania Indian z pampy. Gauczowie oswajali zbłąkane stada dzikich koni i bydła, żywili się pieczonym mięsem, a szałasy, odzież i sprzęty domowe wykonywali ze skóry upolowanych zwierząt. Żyli na pampie, prawie nie schodząc z koni, i mówi się, że ich jedynym bagażem był nóż. Jedno jest pewne — poza nimi nikt nie znał uroku pieczonej wołowiny, a w sklepach nie sprzedawano jeszcze wtedy grilli. Od kiedy świat zasmakował w pieczystym, hodowla bydła stała się dochodowym interesem, pampę ogrodzono, ziemie podzielono pomiędzy estancjeros (właścicieli ziemskich). Gauczowie — najlepszych fachowców od krów zatrudniano jako pomocników lub zarządców gigantycznych estancji. Do dziś typowe dla Argentyny gospodarstwa rolne mają powierzchnię od 5 do 35 tysięcy hektarów. Jednak najemny robotnik z regularną pensją i na zamkniętym terenie to już nie to samo co gauczo, niestety. Tych, którzy nie chcieli się podporządkować nowym zasadom, ścigano za włóczęgostwo, a nawet zamykano w więzieniach jako koniokradów.

Prawdziwygauczo kocha wolność i przestrzeń. Jest typem raczej szorstkiego samotnika o niewyszukanych manierach, ale z zasadami. Jednak w ostatnich latach życie na estancjach zdecydowanie wygładziło charakter poganiaczy. Oscar, zaryzykuję to stwierdzenie, jest nawet szarmancki w stosunku do kobiet. W podziękowaniu za rozmowę właśnie uchyla przede mną kapelusza i mimo zaawansowanego wieku zerka na mnie śmiało... Kiedy był młody, musiał łamać serca dziewczyn. Zresztą, czy my, kobiety, nie mamy słabości do takich samotnych wilków, silnych i zręcznych, trudnych do oswojenia?

Rozglądam się po okolicy. Bezkresna pampa została pogrodzona drutem kolczastym, co zdecydowanie odbiera jej urok. Dawniej ten region Argentyny o powierzchni Francji i Hiszpanii razem wziętych był zupełnie dziki. Do dziś porasta go ocean trawy pampasowej, zwanej plumero, tworzącej co jakiś czas plumas (pióra), czyli kępy trawy wyglądające niczym strusie pióra. Rosną tu eukaliptusy (aromatowi ich drewna grillowane na ogniu mięso zawdzięcza wyjątkowy smak) oraz drzewa ombu rwane. ocieniaczami. Nie służą bowiem do niczego innego poza... dawaniem cienia. Ich drewno jest zbyt miękkie, by cokolwiek z niego zbudować. Za to pod jego rozłożystymi konarami można jeść posiłki i odbywać sjesty. Gdy w samo południe słońce przypieka niemiłosiernie, „niepraktyczność” tych drzew staje się nie do przecenienia.

Argentyna to słabo zaludniony kraj. Wyobraźmy sobie, że na obszarze dziewięć razy większym od Polski mieszka prawie tyle samo ludzi co u nas. A z jednego końca Argentyny na drugi jest blisko 5 tysięcy kilometrów! Gdy do najbliższego sąsiada ma się kilkaset kilometrów, to przestaje dziwić, że kilku- i kilkunastoosobowe estancje są zaznaczone na mapie.

W życiu gauczów wiele się zmieniło. Między innymi to, że pojawiły się gau-cze. I to bynajmniej nie w roli nadobnych małżonek. Mężczyźni przespali ten moment, a kiedy się zorientowali, było już za późno. Kobiety wdarły się do ich świata, rozepchnęły łokciami i już raczej go nie opuszczą. Ale i życie poganiaczy nie jest tak ciężkie, jak kiedyś. Zamiast na wypasaniu bydła, więcej czasu spędzają na zabawianiu turystów? W wolnym czasie robią pokazy rodeo, często organizowane z wielkim rozmłchem, połączone z ucztowaniem, śpiewami i tańcem.

Ulubioną grą Edith jest sortija. W specjalnie zbudowanej bramce lub choćby na gałęzi drzewa zawiesza się pierścionek, sortija. Cała zabawa polega na tym, żeby w pełnym galopie zerwać tę małą obrączkę, a wymaga to ogromnej precyzji i zręczności. Jeśli któremuś gauczów udało się zdobyć taki pierścionek, mógł go ofiarować wybrance swojego serca. Ale sortija, choć szalenie widowiskowa, jest relatywnie bezpieczna. W przeciwieństwie do gry w pato, czyli kaczkę.