Krytyczni, wymagający i dysfunkcyjni rodzice. Jak wyznaczać granice i budować zdrowe relacje ebook

Seria: Psyche/Soma

Tytuł oryginału: Coping with Critical, Demanding, and Dysfunctional Parents. Powerful Strategies to Help Adult Children Maintain Boundaries and Stay Sane

Copyright © 2018 by David M. Allen and New Harbinger Publications, 5674 Shattuck Avenue, Oakland, CA 94609

© Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydanie I, Kraków 2020, All rights reserved

Projekt okładki i stron tytułowych Pracownia Register

Celem niniejszej publikacji jest dostarczenie dokładnych i miarodajnych informacji na temat poruszanych w niej zagadnień. Wydawca nie świadczy przy tym żadnych usług psychologicznych, finansowych, prawnych bądź innego typu. W przypadku, gdy potrzebna jest pomoc lub porada eksperta, zaleca się kontakt z odpowiednim specjalistą.

Niniejsza książka stanowi utwór chroniony na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Prawami do tego utworu dysponuje Wydawca – Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Bez zgody Wydawcy niedopuszczalne jest kopiowanie, rozpowszechnianie lub inne korzystanie z niniejszej książki w całości lub z jej fragmentów z wyjątkiem dozwolonego użytku osobistego lub publicznego.

ISBN 978-83-233-4823-8

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków

tel. 12 663 23 80, tel./faks 12 663 23 83

Dystrybucja: tel. 12 631 01 97, tel./faks 12 631 01 98

tel. kom. +48 506 006 674, e-mail: [email protected]

Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Spis treści

Przedmowa 7

Wprowadzenie

Twoja potrzeba ciepła i akceptacji 9

Część I. O co tu chodzi?

1 Jak zrozumieć zachowanie rodziców? 17

2 Jak reagujesz? 41

3 Nabierz dystansu, biorąc pod uwagę historię rodziny i okoliczności 61

Część II. Co możesz zrobić?

4 Przygotuj się 93

5 Odróżniaj myślenie logiczne od nielogicznego 105

6 Przewiduj siedemnaście ruchów, które mogą wykonać twoi rodzice i zaplanuj swoje kontry 123

7 Zaproś do współpracy rodzeństwo oraz inne ważne dla ciebie osoby 159

Część III. Jak dążyć do ciepła i akceptacji?

8 Nawiązuj konstruktywne rozmowy 177

9 Domagaj się określonych zmian 203

10 Pokonuj nawyki i kolejne pogorszenia sytuacji 215

Podsumowanie

Jesteś w stanie pokonać ograniczenia narzucane ci przez rodziców 225

Podziękowania 235

Bibliografia 237

Przedmowa

Rodzice Alice, mojej pacjentki, budzili w niej od wielu lat uczucie gniewu. Nie zachowywali się idealnie, gdy była mała – matka egocentryczka i ojciec odgrywający rolę nadwornego krytyka. Niewiele uległo też poprawie, kiedy Alice dorosła.

Osiągnąwszy wiek średni, Alice zdała sobie jednak sprawę, że nadal marzy o rodzicach, z którymi mogłaby rozmawiać, ukochanych bliskich osobach, którym mogłaby się zwierzać ze swoich radości i trosk, a także wysłuchiwać ich problemów.

Nowa książka Davida Allena sprawia, że znacznie wzrastają szanse na to, iż Alice będzie mogła zrealizować swoje marzenie.

Pragnienie Alice dotyczące nawiązania zdrowszych relacji z rodzicami stanowi przykład różnicy między ludźmi a zwierzętami.

Wkraczając w dorosłość, zwierzęta takie jak pies, kot, niedźwiedź, koń, ptak czy lew przestają rozpoznawać wychowujących je rodziców i zwracać na nich uwagę. Dorosłe osobniki są w stanie przetrwać bez starszych opiekunów, tak więc więzy łączące rodzica i dziecko ulegają zanikowi.

U ludzi wygląda to inaczej. Zazwyczaj cenimy sobie relacje z członkami rodziny i w naturalny sposób staramy się je podtrzymywać, przynajmniej w przypadku, gdy mogą się przyczynić do naszego rozwoju.

Opieka nad starzejącymi się rodzicami wzmaga także nasze poczucie troski o nich. Kochamy tych, którymi się opiekujemy. W miarę upływu lat odświeżenie relacji z trudnymi rodzicami może w znacznym stopniu wynagrodzić wysiłek włożony w ten proces przez obie strony.

Podejście prezentowane przez Davida Allena odzwierciedla jego przekonanie o skuteczności psychoterapii integracyjnej.

Allen, uznany ekspert w tej dziedzinie, integruje wiele różnych podejść terapeutycznych. Po mistrzowsku wiąże leczenie poznawczo-behawioralne, dzięki któremu pacjenci uczą się nowego sposobu myślenia i nowych umiejętności komunikacyjnych, z psychodynamicznym odkrywaniem źródeł wzorców, którymi posługują się osoby poddawane terapii. Ponadto łączy analizę przypadków z perspektywą teorii systemów rodzinnych, co pozwala mu poszerzyć zakres badań o reakcje rodziców, potomstwa i rodzeństwa pacjentów.

Liczne badania skuteczności psychoterapii dowodzą, że takie integracyjne podejście do leczenia przynosi pacjentom najwięcej korzyści. W podobnym zakresie z niniejszej publikacji mogą skorzystać jej czytelnicy.

Pisząc tę książkę, David Allen zrealizował niezwykle ambitne przedsięwzięcie.

Czy wybitny terapeuta rodzinny jest w stanie jasno opisać swoją pracę z pacjentami, tak aby czytelnicy jego książki mogli sobie pomóc, odtwarzając przebieg tej pracy? Zdaję sobie sprawę z trudności tego przedsięwzięcia, gdyż podjęłam się już podobnego, pisząc książkę zatytułowaną Prescriptions Without Pills. Jest to niełatwe zadanie, a jednak David Allen odniósł godny podziwu sukces.

Allen kroczy z czytelnikiem przez pojednanie i odnowę, które mogą prowadzić do ziemi obiecanej, jaką stanowi pełna miłości relacja rodzic–dziecko. Niczym pełen pewności głos lektora w nawigacji Google Maps czy Waze kieruje nami przez meandry ważnego procesu poprawy relacji.

Brawa dla Davida Allena za wspaniały przyczynek do udoskonalania relacji łączących dorosłych członków rodzin.

dr Susan Heitler, autorka książki Prescriptions without Pills: For Relief from Depression, Anger, Anxiety, and More

Wprowadzenie

Twoja potrzeba ciepła i akceptacji

Dla wielu z nas rodzice stanowią główne źródło większości dobrych rzeczy w naszym życiu. Gdy jesteśmy mali, opiekują się nami i zaspokajają nasze podstawowe potrzeby: pożywienia, schronienia i ludzkiego ciepła. Chronią nas i powstrzymują od robienia tego, co może nam zaszkodzić. Okazują nam wsparcie, choć bez nadmiernej opiekuńczości. Uczą nas, jak radzić sobie z otoczeniem, aby móc zaspokoić własne pragnienia i potrzeby. Zapewniają nam dożywotnią miłość i ciepło. Wyczekujemy spotkań z nimi, żeby wspólnie świętować urodziny, zakończenie szkoły lub studiów, awans, ślub czy narodziny naszych dzieci albo po prostu spędzać z nimi czas, ponieważ cieszy nas ich towarzystwo. Myślimy o nich z czułością, a gdy odchodzą z tego świata, dotkliwie odczuwamy stratę.

Jeśli sięgnąłeś po tę książkę, to być może w twojej rodzinie brakuje takich uczuć. Odnosisz wrażenie, że twoi rodzice uważają cię za kompletnego nieudacznika. Być może wiele razy reagowali negatywnie na twoje ulubione zajęcia i zainteresowania. Czujesz, że w jakimś stopniu ich rozczarowujesz i wprawiasz w zażenowanie, odbierają cię jako osobę nadmiernie emocjonalną lub nadwrażliwą. Ich powtarzające się, kompulsywne negatywne reakcje wobec twoich wyborów życiowych i próśb wywołują w tobie wrażenie, że rodzice uważają twoje żądania za wygórowane i oczekują wręcz, że to ty powinieneś robić więcej dla nich.

Czasami uważasz, że twoi rodzice często zachowują się jak dzieci, a ty jesteś jedyną osobą dorosłą w tym towarzystwie. W pewnym sensie musisz stać się rodzicem własnej matki lub ojca, a nawet ich obojga. Bywa, że wzajemnie oskarżają się przed tobą, zupełnie jakbyś dysponował możliwością naprawienia ich małżeństwa i był do tego zobowiązany.

Być może uważasz, że – pomimo ich pozornej miłości do ciebie – w rzeczywistości twoi rodzice cię nie cenią. Zachowują się wobec ciebie lekceważąco, krytycznie, roszczeniowo, nienawistnie, innymi słowy – dysfunkcyjnie. Nie chodzi tu o pełnowymiarowe maltretowanie (jeśli w twojej rodzinie dochodzi do jawnego, znacznego maltretowania fizycznego lub wykorzystywania seksualnego, niniejsza książka nie zastąpi współpracy z wykwalifikowanym terapeutą). Prawdopodobnie jednak nie wszystkie z twoich interakcji z rodzicami zaliczają się do nieprzyjemnych. Nieprzyjemne są tylko te związane z określonymi momentami i miejscami lub sprawami, takimi jak nauka, kariera zawodowa czy relacje damsko-męskie. Twoi rodzice nie zachowują się negatywnie cały czas, zapewne dostrzegłeś, że sprawiają wrażenie naprawdę świetnych ludzi w innych sytuacjach, w towarzystwie przyjaciół i współpracowników, którzy najwyraźniej lubią z nimi przebywać i okazują im szacunek. Być może byłeś świadkiem tego, jak ojciec i matka wchodzą z tymi osobami w pozytywne interakcje. Mogłeś też usłyszeć, że jesteś prawdziwym szczęściarzem, mając takich rodziców.

Mimo to rodzice są trudni w kontaktach z tobą. Lekceważą cię – igno­rują twoje uczucia i pomysły, mówią ci (lub innym ludziom), że twoje pomysły są głupie lub szalone, upierają się, że wiedzą, jak się czujesz, zupełnie, jakby wiedzieli na ten temat więcej niż ty. Wtrącają się w twoje życie, roszcząc sobie prawo do krytykowania twoich decyzji i dyktowania, co powinieneś robić. Bywa też, że zamykają się w sobie i wycofują z twojego życia wtedy, gdy najbardziej ich potrzebujesz.

Jest bardzo prawdopodobne, że starasz się dopasować siebie i swoje zachowania do tego, czego – jak się wydaje – pragną i potrzebują rodzice, a następnie odkrywasz, że właśnie zato cię krytykują. Ich żądania i słowa krytyki sprawiają na tobie wrażenie niespójnych, wręcz sprzecznych, powodując, że jakkolwiek postąpisz, to i tak wybierzesz złe rozwiązanie. Jeśli próbowałeś lub nadal próbujesz godzić się na różne rzeczy, żeby tylko jakoś się z rodzicami dogadać, wiesz już, że to po prostu nie działa i w żaden sposób nie kończy nieprzyjemnych interakcji. Nade wszystko zaś wasze wzajemne oddziaływanie często w znacznym stopniu upośledza twoją samoaktualizację (samorealizację), czyli przeżywanie przez ciebie życia w sposób, jaki sam wybrałeś.

To naturalne, że uważasz za niemal niemożliwe, by utrzymywać relacje z rodzicami zachowującymi się wobec ciebie w lekceważący, krytyczny, roszczeniowy i dysfunkcyjny sposób (invalidating, critical, demanding, dysfunctional, w skrócie ICDD), nie doświadczając jednocześnie spadku poczucia własnej wartości, nie odczuwając nieustannej kontroli, krytyki i zdrady ze strony rodziców oraz nie będąc w stanie pozbyć się uczucia gniewu lub wyczerpania. A jednak prawdopodobnie nadal łakniesz ciepła i akceptacji ze strony ojca i matki, niezależnie od tego, czy jesteś skłonny przyznać się do tego przed samym sobą. Nie chcesz pozbywać się ich ze swojego życia, choć nie chcesz też pozostawać nadal celem ich nacisków, prześladowań lub jawnej wrogości. Nie chcesz zrezygnować z relacji z rodzicami, martwisz się jednak, że w końcu będziesz musiał nieustannie ich unikać lub pogodzić się z ich niewłaściwym zachowaniem wobec ciebie. Jako osoba dorosła prawdopodobnie wątpisz we własne zdrowie psychiczne z powodu żywionej przez siebie nadziei, że pewnego dnia twoi rodzice okażą ci ciepło i akceptację.

Najprawdopodobniej korzystałeś już z wielu rewelacyjnych metod poprawy swoich relacji z rodzicami, które nie przyniosły żadnych lub prawie żadnych rezultatów. Z tego powodu możesz uważać za szalone założenie, że potrafisz powstrzymać rodziców od zachowań ICDD. Gdyby to było takie proste, dawno już wpadłbyś na to, jak to zrobić, a twoje wysiłki w końcu przyniosłyby skutek. Nie jest to jednak proste. Rozwiązania opisywane przeze mnie wymagają rozbudowanego planowania i konsekwentnych działań. Z pewnością jednak jesteś w stanie powstrzymać rodziców od wspomnianych zachowań.