Lepsza niż wczoraj ebook

Lep­sza niż wczo­raj.

Czego na­uczy­łam się o na­wy­kach –

aby le­piej spać, rzu­cić cu­kier,

mniej zwle­kać i żyć szczę­śli­wiej.

Gret­chen Ru­bin

Mo­jej ro­dzi­nie, po­now­nie.

Wła­dza naj­wspa­nial­sza

ze wszyst­kich to ta spra­wo­wana

nad sa­mym sobą.

Pu­bli­liusz Sy­rus

Słowo do czy­tel­nika

Lep­sza niż wczo­raj kręci się wo­kół py­ta­nia: „Jak mo­żemy się zmie­niać?”. Jedna z od­po­wie­dzi na to py­ta­nie brzmi: „Po­przez kształ­to­wa­nie na­wy­ków”.

Na­wyki two­rzą nie­wi­doczny szkie­let na­szego co­dzien­nego ży­cia. Czter­dzie­ści pro­cent na­szych za­cho­wań ma cha­rak­ter tak po­wta­rzalny, że po­dej­mu­jemy je nie­mal co­dzien­nie. I to wła­śnie z tego wy­nika wielka moc na­wy­ków jako siły kształ­tu­ją­cej na­szą rze­czy­wi­stość i przy­szłość. Po­przez zmianę na­wy­ków mo­żemy zmie­niać swoje ży­cie.

To spo­strze­że­nie po­ciąga jed­nak za sobą jesz­cze jedno py­ta­nie: „No do­brze, ale jak sku­tecz­nie zmie­niać na­wyki?”. Tej wła­śnie od­po­wie­dzi bę­dziemy ra­zem szu­kać.

Sku­pimy się przy tym jed­nak na pro­ce­sie zmiany na­wy­ków, nie zaś na kształ­to­wa­niu kon­kret­nych za­cho­wań. Nie do­wiesz się więc z tej książki, że na­leży ćwi­czyć z sa­mego rana, po­zwa­lać so­bie na de­ser dwa razy w ty­go­dniu albo po­sprzą­tać biuro. (Gwoli spra­wie­dli­wo­ści nad­mie­nię, że w jed­nym miej­scu wska­zuję na­wyk moim zda­niem naj­lep­szy – ale tylko w jed­nym!).

Dla­czego? Po­nie­waż nie ma roz­wią­zań uni­wer­sal­nych. Mo­żemy so­bie wma­wiać, że je­śli pój­dziemy w ślady naj­bar­dziej pro­duk­tyw­nych czy kre­atyw­nych lu­dzi, to uda nam się osią­gnąć taki sam suk­ces jak im. Tak na­prawdę każdy z nas po­wi­nien jed­nak kul­ty­wo­wać ta­kie na­wyki, które służą wła­śnie jemu. Jed­nym lu­dziom le­piej się żyje, gdy ktoś kon­se­kwent­nie eg­ze­kwuje od nich od­po­wie­dzial­ność. Dru­dzy wzdry­gają się na myśl o ta­kiej ze­wnętrz­nej kon­troli. Nie­któ­rym do­brze robi, gdy od czasu do czasu ode­rwą się od ru­tyny. Inni ni­gdy so­bie na to nie po­zwa­lają. Na­prawdę nie ma się co dzi­wić, że kształ­to­wa­nie na­wy­ków jest ta­kie trudne.

Naj­waż­niej­sze bo­wiem w tym wszyst­kim jest to, żeby po­znać sie­bie – i wy­brać stra­te­gie, które dla nas sa­mych są naj­lep­sze.

Za­nim więc za­czniemy, za­chę­cam do re­flek­sji nad tym, ja­kie na­wyki chcemy so­bie wy­ro­bić albo co chcemy zmie­nić w swoim ży­ciu – żeby po­tem w trak­cie lek­tury móc się sku­pić na tych dzia­ła­niach, które naj­sku­tecz­niej mogą się do tego przy­czy­nić. Za­chę­cam do za­no­to­wa­nia na okładce dzi­siej­szej daty. Dzięki temu bę­dziesz mógł po­tem stwier­dzić, kiedy roz­po­czął się dla cie­bie pro­ces zmian.

Aby wspie­rać mo­ich czy­tel­ni­ków w ich wy­sił­kach, re­gu­lar­nie pu­bli­kuję po­sty na blogu, opra­co­wa­łam też wiele ma­te­ria­łów, które po­ma­gają się zmie­niać. Mam jed­nak na­dzieję, że źró­dłem wie­dzy sta­nie się dla cie­bie przede wszyst­kim książka, którą wła­śnie trzy­masz w rę­kach.

O na­wy­kach pi­szę przez pry­zmat mo­ich wła­snych do­świad­czeń, z ła­two­ścią do­strze­żesz więc w tych roz­wa­ża­niach ślady mo­jej oso­bo­wo­ści i za­in­te­re­so­wań. Mo­żesz so­bie po­my­śleć: „Skoro pro­ces kształ­to­wa­nia na­wy­ków prze­biega ina­czej dla każ­dego czło­wieka, to po cóż czy­tać o tym, jak to zro­bił ktoś inny?”.

Otóż w trak­cie mo­ich ba­dań nad na­wy­kami i szczę­ściem za­uwa­ży­łam coś nie­zwy­kle in­te­re­su­ją­cego. Mia­no­wi­cie stwier­dzi­łam, że wię­cej cen­nych dla mnie wnio­sków wy­cią­gam, gdy zgłę­biam spe­cy­ficzną hi­sto­rię jed­nego czło­wieka, ani­żeli gdy za­po­znaję się z wy­ni­kami ba­dań na­uko­wych albo tre­ścią trak­ta­tów fi­lo­zo­ficz­nych. To zaś skło­niło mnie do uwzględ­nie­nia w tej książce licz­nych przy­kła­dów uka­zu­ją­cych, jak różni lu­dzi zmie­niali swoje na­wyki. Ktoś może nie po­tra­fić przejść obo­jęt­nie obok sło­ika z Nu­tellą, ktoś inny za dużo wy­jeż­dża w in­te­re­sach, ko­muś trze­ciemu opor­nie idzie pro­wa­dze­nie dzien­nika wdzięcz­no­ści – i od każ­dej z tych osób można się cze­goś na­uczyć.

Zmiana na­wy­ków to pro­ces pro­sty, co nie zna­czy, że ła­twy.

Mam na­dzieję, że lek­tura Lep­sza niż wczo­raj zmo­ty­wuje cię do tego, aby mocą na­wy­ków zmie­niać swoje ży­cie. Kie­dy­kol­wiek to czy­tasz i kim­kol­wiek je­steś, wła­śnie te­raz to od­po­wiedni mo­ment, żeby się do tego za­brać.

Wpro­wa­dze­nie.De­cy­zja o nie­de­cy­do­wa­niu

Za­sad­ni­czy błąd tkwi w po­wszech­nym prze­ko­na­niu, że po­win­ni­śmy za­sta­na­wiać się nad tym, co ro­bimy. Słuszne jest po­dej­ście zgoła od­wrotne. Wszelki po­stęp cy­wi­li­za­cji do­ko­nuje się po­przez po­więk­sza­nie liczby ope­ra­cji, które wy­ko­nu­jemy, zu­peł­nie o tym nie my­śląc.

Al­fred North Whi­te­head, Wstęp do ma­te­ma­tyki[1]

Odkąd pa­mię­tam, we wszyst­kich książ­kach, cza­so­pi­smach, sztu­kach czy se­ria­lach naj­bar­dziej fa­scy­no­wały mnie mo­tywy typu przed–po. To ha­sło od razu przy­kuwa moją uwagę. Fa­scy­nuje mnie za­równo idea prze­miany bo­ha­tera, jak i jej pro­ces. Czy cho­dzi o coś tak istot­nego jak rzu­ca­nie pa­le­nia, czy o rzecz naj­zu­peł­niej try­wialną jak po­rzą­dek na biurku, z za­pa­łem czy­tam o tym, dla­czego ktoś zde­cy­do­wał się coś w swoim ży­ciu zmie­nić i jak tego do­ko­nał.

„Przed–po” po­rywa moją wy­obraź­nię, ale też roz­bu­dza we mnie cie­ka­wość. Osta­tecz­nie cza­sem lu­dzie do­ko­nują w swoim ży­ciu ra­dy­kal­nych zmian, ale w więk­szo­ści przy­pad­ków im się to nie udaje. Dla­czego?

W swo­jej pracy pi­sar­skiej sku­piam się przede wszyst­kim na na­tu­rze czło­wieka, a w szcze­gól­no­ści na za­gad­nie­niu szczę­ścia. Kilka lat temu za­uwa­ży­łam pewną pra­wi­dło­wość. Mia­no­wi­cie stwier­dzi­łam, że gdy lu­dzie kre­ślą ob­ra­zek przed–po do­ty­czący osią­gnię­cia szczę­ścia, na ogół główną rolę od­grywa w nim na­wyk. I ten sam wą­tek prze­wija się rów­nie czę­sto w opo­wie­ściach o tym, że ko­muś cze­goś nie udało się w ży­ciu zmie­nić.

Po­tem in­nego dnia jedna z mo­ich sta­rych zna­jo­mych po­czy­niła pod­czas lun­chu pewne spo­strze­że­nie, za sprawą któ­rego prze­lotne za­in­te­re­so­wa­nie te­ma­tem prze­isto­czyło się w peł­no­wy­mia­rową do­cie­kli­wość.

– Chcia­ła­bym wy­ro­bić so­bie na­wyk re­gu­lar­nego upra­wia­nia sportu, ale nic mi z tego nie wy­cho­dzi. Bar­dzo mi to prze­szka­dza – po­wie­działa, gdy aku­rat prze­glą­da­ły­śmy menu. Za­raz po­tem mi­mo­cho­dem do­rzu­ciła coś, czemu od tam­tej pory po­świę­ci­łam bar­dzo dużo uwagi: – Co naj­dziw­niej­sze, w szkole śred­niej by­łam w dru­ży­nie bie­go­wej i ni­gdy mi się nie zda­rzyło opu­ścić tre­ning. A te­raz za nic w świe­cie nie mogę za­brać się do bie­ga­nia. Dla­czego?

– Dla­czego? – po­wtó­rzy­łam nieco bez­wied­nie, bo już prze­rzu­ca­łam w my­ślach ko­lejne ka­ta­logi z wy­ni­kami ba­dań, żeby zna­leźć po­śród nich ja­kieś ade­kwatne dane albo moż­liwe wy­ja­śnie­nie tego zja­wi­ska. Na próżno...

Roz­mowa ze­szła po­tem na inne te­maty, ale jej uwaga nie da­wała mi spo­koju. Ta sama osoba, ta sama forma ak­tyw­no­ści, różne na­wyki. Dla­czego? Dla­czego kie­dyś wy­ka­zy­wała się taką skru­pu­lat­no­ścią pod­czas tre­nin­gów, a te­raz nie po­tra­fiła się zdo­być na re­gu­larne upra­wia­nie sportu? Co mo­głaby zro­bić, żeby to zmie­nić? Jej py­ta­nie wy­brzmie­wało mi w gło­wie z tą wy­jąt­kową ener­gią, która sta­nowi dla mnie ja­sny sy­gnał, że oto tra­fi­łam na coś waż­nego.

Gdy ja­kiś te­mat mnie za­in­te­re­suje, czy­tam wszystko, co ma z nim ja­ki­kol­wiek zwią­zek. Tym ra­zem rów­nież rzu­ci­łam się do pó­łek z li­te­ra­turą po­świę­coną eko­no­mii be­ha­wio­ral­nej, ad­mi­ni­stra­cji klasz­tor­nej, fi­lo­zo­fii, psy­cho­lo­gii, wzor­nic­twu prze­my­sło­wemu, uza­leż­nie­niom, ba­da­niom mar­ke­tin­go­wym, pro­duk­tyw­no­ści, tre­su­rze zwie­rząt, po­dej­mo­wa­niu de­cy­zji, po­li­tyce pu­blicz­nej oraz urzą­dza­niu prze­strzeni przed­szkol­nej i or­ga­ni­za­cji dnia ma­łych dzieci. We wszyst­kich tych źró­dłach ro­iło się wprost od spo­strze­żeń na te­mat na­wy­ków, mu­sia­łam się jed­nak sporo na­pra­co­wać, żeby od­siać ziarno od plew.

Prze­sie­dzia­łam bar­dzo dużo czasu nad róż­nymi trak­ta­tami, hi­sto­riami, bio­gra­fiami, a zwłasz­cza opra­co­wa­niami ba­daw­czymi. Wie­dzia­łam jed­nak także, że nie po­win­nam lek­ce­wa­żyć wła­snych ob­ser­wa­cji do­ty­czą­cych co­dzien­nego ży­cia, choć bo­wiem eks­pe­ry­menty pro­wa­dzone w la­bo­ra­to­rium do­star­czają nam cen­nych in­for­ma­cji na te­mat na­tury czło­wieka, to te można czer­pać rów­nież z in­nych źró­deł. My­ślę o so­bie, że je­stem ta­kim ulicz­nym na­ukow­cem. Więk­szość czasu spę­dzam na opi­sy­wa­niu sło­wami tego, co oczy­wi­ste. Sta­ram się do­strzec to, co wszy­scy mamy na co dzień przed oczami, ale nikt wcze­śniej nie zwró­cił na to uwagi. Cza­sem za­trzy­mam się przy ja­kimś zda­niu w książce, kiedy in­dziej za­chwyci mnie jedno zda­nie z czy­jejś przy­pad­ko­wej wy­po­wie­dzi. Tak wła­śnie było z moją zna­jomą, która kie­dyś bie­gała, a te­raz nie może się ze­brać. Nie­ocze­ki­wa­nie wy­dało mi się to bar­dzo ważne, a choć wtedy jesz­cze nie wie­dzia­łam dla­czego, za­czę­łam zgłę­biać te­mat i z cza­sem po­szcze­gólne ele­menty ukła­danki za­częły się łą­czyć i two­rzyć kon­kretny ob­ra­zek.

Im wię­cej się do­wia­dy­wa­łam na te­mat na­wy­ków, tym bar­dziej mnie fa­scy­no­wały – ale też fru­stro­wały. Ku wła­snemu za­sko­cze­niu od­kry­łam, że do­stępne dla mnie źró­dła nie­wiele mó­wią o tym, co mnie się wy­daje naj­istot­niej­sze.

• Być może ła­two da się wy­tłu­ma­czyć, dla­czego tak trudno wy­ro­bić so­bie na­wyk zwią­zany z czyn­no­ścią nie­lu­bianą. Dla­czego jed­nak rów­nie trudno przy­zwy­czaić się do ro­bie­nia cze­goś, co spra­wia nam przy­jem­ność?

• Cza­sem lu­dzie przy­zwy­czają się do cze­goś z dnia na dzień, a cza­sem rów­nie na­gle po­rzu­cają pewne na­wyki. Dla­czego?

• Dla­czego nie­któ­rzy wzdry­gają się na myśl o na­wy­kach i nie chcą, żeby im różne rze­czy wcho­dziły w krew, pod­czas gdy inni ce­nią so­bie ru­tynę?

• Dla­czego tak wiele osób naj­pierw chud­nie na die­cie, a po­tem wraca do daw­nej wagi albo na­wet ją prze­kra­cza?

• Jak to moż­liwe, że lu­dzie tak po­wszech­nie lek­ce­ważą skutki nie­któ­rych swo­ich na­wy­ków? Ba­da­nia wy­ka­zują na przy­kład, że jedna trze­cia ame­ry­kań­skich pa­cjen­tów cho­ru­ją­cych prze­wle­kle nie przyj­muje prze­pi­sa­nych im le­ków.

• Czy te same stra­te­gie można z po­wo­dze­niem za­sto­so­wać w przy­padku na­wy­ków pro­stych (za­pi­na­nie pasa bez­pie­czeń­stwa), jak i zło­żo­nych (ogra­ni­cze­nie spo­ży­cia al­ko­holu)?

• Dla­czego cza­sami nie udaje nam się zmie­nić na­wy­ków, choć­by­śmy bar­dzo – wręcz roz­pacz­li­wie – tego pra­gnęli. Od zna­jo­mego usły­sza­łam kie­dyś: „Mam kło­poty ze zdro­wiem i nie­które pro­dukty spo­żyw­cze bar­dzo mi szko­dzą, ale i tak je jem”.

• Czy stra­te­gie kształ­to­wa­nia na­wy­ków mają cha­rak­ter uni­wer­salny i spraw­dzają się tak samo do­brze w przy­padku każ­dego?

• Wy­daje się, że w pew­nych sy­tu­acjach ła­twiej się do cze­goś przy­zwy­czaić. W ja­kich i dla­czego?

Obie­ca­łam so­bie, że znajdę od­po­wiedź na te py­ta­nia i do­wiem się jak naj­wię­cej o tym, jak różne na­wyki można so­bie wy­ro­bić i jak się ich sku­tecz­nie po­zby­wać.

Na­wyki to klucz do zna­le­zie­nia od­po­wie­dzi na py­ta­nie, jak lu­dzie się zmie­niają. Dla­czego? To z ko­lei wy­ja­śniają po czę­ści spo­kojne i oszczędne słowa, któ­rymi zo­stała sfor­mu­ło­wana na po­zór pro­sta, ale w moim od­czu­ciu nie­sły­cha­nie wręcz in­te­re­su­jąca ob­ser­wa­cja. W swo­jej fa­scy­nu­ją­cej książce za­ty­tu­ło­wa­nej Siła woli Roy Bau­me­ister i John Tier­ney pi­szą, że opie­ra­nie się po­ku­som przy­cho­dzi ła­twiej lu­dziom o le­piej roz­wi­nię­tym zmy­śle sa­mo­kon­troli[2]. Po­nadto zwra­cają uwagę, że tacy lu­dzie wy­ko­rzy­stują po­sia­dane umie­jęt­no­ści nie po to, aby się ra­to­wać z opre­sji, ale przede wszyst­kim w celu kształ­to­wa­nia efek­tyw­nych na­wy­ków i prak­tyk przy­dat­nych w ży­ciu szkol­nym czy za­wo­do­wym. Wy­nika z tego, że na­wyk za­stę­puje sa­mo­kon­trolę.

Sa­mo­kon­trola to ważny aspekt ży­cia czło­wieka. Im ktoś le­piej nad sobą pa­nuje (w ob­sza­rze sa­mo­re­gu­la­cji, sa­mo­dy­scy­pliny czy siły woli), tym jest szczę­śliw­szy i zdrow­szy[3]. Poza tym czę­ściej my­śli o in­nych, na­wią­zuje lep­sze re­la­cje i od­nosi więk­sze suk­cesy w sfe­rze za­wo­do­wej. Sa­mo­kon­trola po­maga roz­ła­do­wy­wać stres i znaj­do­wać roz­wią­za­nia sy­tu­acji kon­flik­to­wych, wy­dłuża ży­cie i zmniej­sza praw­do­po­do­bień­stwo wy­kształ­ce­nia złych na­wy­ków. Jak jed­nak su­ge­ruje pewne ba­da­nie, sa­mo­kon­trola po­zwala nam sku­tecz­nie oprzeć się po­ku­sie tylko w po­ło­wie przy­pad­ków[4]. Inne duże mię­dzy­na­ro­dowe ba­da­nie wy­ka­zało zaś, że przy­czyny swo­ich nie­po­wo­dzeń lu­dzie naj­czę­ściej upa­trują w braku pa­no­wa­nia nad sobą[5].

Na­ukowcy nie do­szli jesz­cze do po­ro­zu­mie­nia w kwe­stii praw­dzi­wej na­tury sa­mo­kon­troli. Nie­któ­rzy twier­dzą, że czło­wiek dys­po­nuje pew­nymi okre­ślo­nymi za­so­bami w tym za­kre­sie i że je­śli się z nich ko­rzy­sta, ule­gają one wy­czer­pa­niu. Inni stoją na sta­no­wi­sku, że sa­mo­kon­trola się nie „zu­żywa” i że zmiana kon­tek­stu po­zwala uru­cho­mić nowe re­zerwy. Ja po­wie­dzia­ła­bym, że wstaję rano z łóżka z ja­kimś okre­ślo­nym za­so­bem sil­nej woli i że ona może się wy­czer­pać. Pa­mię­tam ta­kie spo­tka­nie, pod­czas któ­rego przez go­dzinę pró­bo­wa­łam się opie­rać uro­kowi cia­ste­czek wy­sta­wio­nych na ta­le­rzu, a osta­tecz­nie przed wyj­ściem po­czę­sto­wa­łam się aż dwoma.

Wła­śnie dla­tego na­wyki są aż tak istotne, po­nie­waż dzięki nim nie ko­rzy­stamy z re­zerw sa­mo­kon­troli. Je­śli wy­ro­bimy so­bie na­wyk od­sta­wia­nia brud­nego kubka po ka­wie do zmy­warki, nie bę­dziemy po­tem mu­sieli od­wo­ły­wać się do sa­mo­kon­troli, żeby to zro­bić. Nie bę­dziemy się w ogóle nad tym za­sta­na­wiać. Oczy­wi­ście po­trzeba sa­mo­kon­troli, żeby wy­kształ­cać do­bry na­wyk. Gdy to się jed­nak sta­nie, po­tem pewne dzia­ła­nia bę­dziemy po­dej­mo­wać bez wy­siłku.

Na­wyki nie na­ru­szają re­zerw sa­mo­kon­troli w szcze­gól­no­ści z jed­nego po­wodu.

W ję­zyku po­tocz­nym słowo „na­wyk” od­nosi się za­zwy­czaj do za­cho­wań o cha­rak­te­rze po­wta­rzal­nym, po­dej­mo­wa­nych w pew­nym kon­kret­nym kon­tek­ście, czę­sto bez­re­flek­syj­nie i bez an­ga­żo­wa­nia świa­do­mo­ści. Tak ro­zu­miane na­wyki kształ­tuje się drogą wie­lo­krot­nych po­wtó­rzeń.

Ja jed­nak do­szłam do wnio­sku, że pod­sta­wową ce­chą na­wyku wcale nie jest czę­sto­tli­wość po­dej­mo­wa­nia czyn­no­ści ani jej po­wta­rzal­ność. Nie cho­dzi też o oswo­je­nie się z bodź­cami, które uru­cha­miają pewne za­cho­wa­nia. Jak­kol­wiek te czyn­niki są ważne, z mo­ich ana­liz wy­nika, że klu­czem do zro­zu­mie­nia istoty na­wyku jest rola pro­cesu de­cy­zyj­nego, a kon­kret­nie braku de­cy­zji. O na­wyku mó­wię wtedy, gdy nie po­dej­muję de­cy­zji, po­nie­waż już do­ko­na­łam roz­strzy­gnię­cia w da­nej spra­wie. Czy umyję zęby po prze­bu­dze­niu? Czy łyknę tę ta­bletkę? Po­cząt­kowo po­dej­muję de­cy­zję, ale po­tem już nie. Naj­pierw wy­ko­nuję tę czyn­ność świa­do­mie, a po­tem już bez an­ga­żo­wa­nia świa­do­mo­ści. Spra­wami istot­nymi dla zdro­wia nie ma sensu się za­drę­czać. Na­leży pod­jąć de­cy­zję raz, a po­tem już so­bie od­pu­ścić. Wol­ność od ko­niecz­no­ści po­dej­mo­wa­nia de­cy­zji ma za­tem dla mnie za­sad­ni­cze zna­cze­nie, po­nie­waż gdy staję wo­bec ko­niecz­no­ści do­ko­na­nia roz­strzy­gnię­cia – co czę­sto w prak­tyce ozna­cza, że mu­szę opie­rać się po­ku­sie albo od­ra­czać gra­ty­fi­ka­cję – mu­szę za­czerp­nąć z za­pa­sów sa­mo­kon­troli[6].

Szu­ka­łam od­po­wie­dzi na py­ta­nie: „Dla­czego na­wyki po­ma­gają lu­dziom się zmie­niać?” i wresz­cie ją zna­la­złam. Zmie­niamy się dzięki na­wy­kom, dla­tego że one uwal­niają nas od po­dej­mo­wa­nia de­cy­zji i od­cią­żają na­sze me­cha­ni­zmy sa­mo­kon­troli.

Pew­nego dnia – upew­niw­szy się, że w Los An­ge­les pora nie jest zbyt wcze­sna – za­dzwo­ni­łam do mo­jej sio­stry Eli­za­beth, żeby po­roz­ma­wiać z nią o wy­ni­kach mo­ich ba­dań. Eli­za­beth jest ode mnie o pięć lat młod­sza, ale za­wsze twier­dzę, że z nas dwóch to ona jest „ta mą­drzej­sza”. Co­kol­wiek mi aku­rat cho­dzi po gło­wie, ona za­wsze ma na ten te­mat coś bły­sko­tli­wego do po­wie­dze­nia.

Wy­mie­ni­ły­śmy kilka uwag na te­mat ostat­nich po­czy­nań mo­jego sio­strzeńca Jacka i chwilę roz­ma­wia­ły­śmy o se­rialu te­le­wi­zyj­nym, do któ­rego Eli­za­beth pi­sze sce­na­riu­sze. Wresz­cie po­wie­dzia­łam, że ostat­nio wzię­łam na warsz­tat na­wyki.

– Chyba już wiem, dla­czego na­wyki są ta­kie ważne – po­wie­dzia­łam, po czym przy­stą­pi­łam do przed­sta­wia­nia mo­ich wnio­sków. Oczami wy­obraźni wi­dzia­łam Eli­za­beth, jak sie­dzi przy za­wa­lo­nym pa­pie­rami biurku, ubrana jak zwy­kle w dżinsy, bluzę z kap­tu­rem i buty do bie­ga­nia. – Na­wyki uwal­niają nas od po­dej­mo­wa­nia de­cy­zji, więc nie mu­simy uru­cha­miać me­cha­ni­zmów sa­mo­kon­troli. Ro­bimy dzięki nim to, co chcemy ro­bić, względ­nie nie ro­bimy tego, czego nie chcemy ro­bić. Czy jest to dla cie­bie sen­sowne?

– Mniej wię­cej – przy­tak­nęła Eli­za­beth, która zdą­żyła już przy­wyk­nąć do wy­słu­chi­wa­nia mo­ich wy­nu­rzeń.

– Coś jed­nak nie daje mi spo­koju, a mia­no­wi­cie: jak to jest, że nie­któ­rzy lu­dzie uwiel­biają na­wyki, a inni ich nie zno­szą? Nie­któ­rzy kształ­tują je bez więk­szego wy­siłku, inni mają z tym duży kło­pot. Skąd te róż­nice?

– Po­le­cam naj­pierw przyj­rzeć się so­bie. Osta­tecz­nie nie znam ni­kogo, kto by lu­bił na­wyki bar­dziej niż ty.

Roz­łą­czy­ły­śmy się i od razu do­szłam do wnio­sku, że do­sta­łam od Eli­za­beth bar­dzo cenną pod­po­wiedź, jak zwy­kle zresztą. Do­póki ona nie zwró­ciła mi na to uwagi, w za­sa­dzie nie zda­wa­łam so­bie sprawy, jak bar­dzo lu­bię na­wyki. Chęt­nie je kul­ty­wuję, a im wię­cej się na ich te­mat do­wia­duję, tym bar­dziej je do­ce­niam.

Mózg kształ­tuje na­wyki przy każ­dej nada­rza­ją­cej się oka­zji, po­nie­waż zwal­nia mu to „prze­loty” na po­dej­mo­wa­nie no­wych, bar­dziej zło­żo­nych bądź pil­niej­szych wy­zwań. Dzięki na­wy­kom nie mu­simy za­wra­cać so­bie głowy po­dej­mo­wa­niem de­cy­zji, wa­żyć ra­cji i mo­ty­wo­wać się do pod­ję­cia pew­nych czyn­no­ści. Ży­cie staje się dzięki temu prost­sze, wiele co­dzien­nych pro­ble­mów znika. Nie mu­szę ana­li­zo­wać po ko­lei wszyst­kich czyn­no­ści, które wiążą się z za­kła­da­niem szkieł kon­tak­to­wych, więc mogę pod­czas tej czyn­no­ści spró­bo­wać usta­lić, jak roz­wią­zać pro­blem ciek­ną­cego grzej­nika w moim do­mo­wym ga­bi­ne­cie.

Na­wyki niosą nam też ulgę, gdy mamy za dużo na gło­wie lub gdy się z czymś bo­ry­kamy. Z ba­dań wy­nika, że pod­ję­cie na­wy­ko­wych czyn­no­ści po­zwala od­zy­skać po­czu­cie kon­troli nad sy­tu­acją i ob­niża po­ziom lęku[7]. Przez dwa lata na każde wy­stą­pie­nie pu­bliczne wkła­da­łam ten sam nie­bie­ski ża­kiet, a choć w re­zul­ta­cie mocno się wy­słu­żył, je­śli mam przed sobą ja­kieś wy­jąt­kowo stre­su­jące pre­le­genc­kie wy­zwa­nie, na­dal wyj­muję go z szafy. Co być może za­ska­ku­jące, stres wcale nie pcha nas w ob­ję­cia złych na­wy­ków[8]. Gdy strach za­gląda nam w oczy albo zmę­cze­nie daje o so­bie znać, jest nam zu­peł­nie obo­jętne, czy to do­bry na­wyk, czy już na­łóg. Ba­da­cze stwier­dzili kie­dyś, że w trak­cie se­sji stu­denci na­wy­kowo spo­ży­wa­jący zdrowe śnia­da­nie czę­ściej dbają o to, by pierw­szy po­si­łek w ciągu dnia był peł­no­war­to­ściowy, zaś stu­denci, któ­rzy na co dzień od­ży­wają się nie­zbyt zdrowo, prak­ty­kują ten sam zwy­czaj w trak­cie se­sji. Tym istot­niej­sze wy­daje się świa­dome kształ­to­wa­nie na­wy­ków. Dzięki nim bo­wiem w naj­trud­niej­szych chwi­lach bę­dziemy od­ru­chowo po­dej­mo­wać dzia­ła­nia, które nam służą (za­miast ro­bić coś, co mo­głoby tylko po­gor­szyć na­szą sy­tu­ację).

Warto oczy­wi­ście pa­mię­tać, że na­wyki – na­wet te do­bre – mają nie tylko za­lety, ale rów­nież wady. Ich pod­sta­wowa wada jest taka, że przy­spie­szają czas. Gdy się co­dzien­nie robi to samo, do­świad­cze­nie ulega spły­ce­niu i roz­my­ciu. Czas zwal­nia na­to­miast wtedy, gdy coś nas wy­trąci z ru­tyny i mózg musi przy­swoić nowe in­for­ma­cje. Dla­tego wła­śnie pierw­szy mie­siąc w pracy zdaje się trwać dłu­żej niż piąty rok na tym sa­mym sta­no­wi­sku. Wraz ze spo­wol­nie­niem czasu sam na­wyk traci urok[9]. Po­ranna kawa za­chwy­cała mnie za pierw­szym i za dru­gim ra­zem, ale po­tem znik­nęła gdzieś w tle mo­jego dnia. Te­raz już się nią nie roz­ko­szuję (choć nie wiem, co ze sobą zro­bić, je­śli z ja­kie­goś po­wodu ją po­minę). Na­wyki na­ra­żają nas ry­zyko zo­bo­jęt­nie­nia na wła­sne ist­nie­nie.

Do­brze to czy źle, wi­dać je jak na dłoni w struk­tu­rze na­szego co­dzien­nego ży­cia. Z ba­dań wy­nika, że około 40 pro­cent na­szych za­cho­wań ma cha­rak­ter co­dzienny i że zwy­kle po­dej­mu­jemy je za­wsze w tym sa­mym kon­tek­ście[10]. Skłonna je­stem iść o za­kład, że w moim przy­padku ten od­se­tek jest wyż­szy. Co­dzien­nie bu­dzę się o tej sa­mej po­rze i o tej sa­mej po­rze skła­dam na po­liczku Ja­miego po­ranny po­ca­łu­nek. Ubie­ram się za­wsze tak samo, to zna­czy w leg­ginsy, białą bluzkę i buty do bie­ga­nia. Pra­cuję przy lap­to­pie za­wsze w tych sa­mych miej­scach. Wę­druję po No­wym Jorku za­wsze tymi sa­mymi ścież­kami. Na e-ma­ile od­po­wia­dam o tej sa­mej po­rze, córki – trzy­na­sto­let­nią Elizę i sied­mio­let­nią Ele­anor – kładę za­wsze spać w tej sa­mej ko­lej­no­ści. Gdy za­daję so­bie py­ta­nie: „Dla­czego moje ży­cie wy­gląda dziś tak, a nie ina­czej?”, mu­szę uczci­wie przy­znać, że w du­żej mie­rze miało to zwią­zek z mo­imi na­wy­kami. Ar­chi­tekt Chri­sto­pher Ale­xan­der opi­sy­wał to tak:

Gdyby uczci­wie się nad tym za­sta­no­wić, mu­siał­bym przy­znać, że moje ży­cie wpi­suje się w nie­wielki zbiór wzor­co­wych zda­rzeń, w któ­rych raz po raz uczest­ni­czę.

Leżę w łóżku, biorę prysz­nic, jem śnia­da­nie w kuchni, sia­dam do pi­sa­nia w ga­bi­ne­cie, wy­cho­dzę do ogrodu, przy­rzą­dzam dla wszyst­kich z biura lunch i spo­ży­wam go z ko­le­gami, idę do kina, za­bie­ram ro­dzinę do re­stau­ra­cji, wpa­dam na drinka do zna­jo­mych, jadę au­to­stradą, znów kładę się do łóżka. Pew­nie coś jesz­cze by można do tego do­pi­sać.

W ży­ciu każ­dego czło­wieka jest ta­kich sche­ma­tów za­ska­ku­jąco mało, zwy­kle nie­wiele wię­cej niż dzie­sięć. Stwier­dzi to każdy, kto przyj­rzy się swo­jemu ży­ciu. To z po­czątku wstrzą­sa­jące, że tak nie­wiele róż­nych rze­czy mi się przy­da­rza.

To nie tak, że chciał­bym, żeby ich było wię­cej, od­kąd jed­nak so­bie uświa­do­mi­łem, jak jest ich nie­wiele, za­czy­nam le­piej ro­zu­mieć ich fun­da­men­talny wpływ na moje ży­cie i moją zdol­ność do funk­cjo­no­wa­nia. Je­śli to do­bre sche­maty, to mogę do­brze żyć. Je­śli mi szko­dzą, to nie mogę[11].

Już choćby tylko w sfe­rze zdro­wia naj­róż­niej­sze dzia­ła­nia po­dej­mo­wane cał­ko­wi­cie bez an­ga­żo­wa­nia świa­do­mo­ści mogą za­sad­ni­czo wpły­wać na na­sze sa­mo­po­czu­cie. Nie naj­lep­sza dieta, brak ru­chu, pa­le­nie pa­pie­ro­sów i pi­cie al­ko­holu od­po­wia­dają w Sta­nach Zjed­no­czo­nych za dużą liczbę za­cho­ro­wań i zgo­nów[12]. A prze­cież to wszystko na­wyki, nad któ­rymi mamy kon­trolę. W pew­nym sen­sie można więc po­wie­dzieć, że na­wyki są na­szym prze­zna­cze­niem.

Tym sa­mym po­przez zmianę na­wy­ków mo­żemy zmie­nić to prze­zna­cze­nie. Z mo­ich ob­ser­wa­cji wy­nika, że zwy­kle sta­ramy się zmie­niać rze­czy z Pod­sta­wo­wej Sió­demki. Więk­szość z nas, i ja także, naj­bar­dziej chcemy na­by­wać na­wyki, dzięki któ­rym można by:

1. Jeść i pić zdro­wiej (zre­zy­gno­wać ze spo­ży­wa­nia cu­kru, wzbo­ga­cić dietę o wa­rzywa, ogra­ni­czyć spo­ży­wa­nie al­ko­holu).

2. Re­gu­lar­nie ćwi­czyć.

3. Roz­sąd­niej oszczę­dzać, wy­da­wać i za­ra­biać pie­nią­dze (re­gu­lar­nie od­kła­dać pie­nią­dze, spła­cać za­dłu­że­nie, prze­ka­zy­wać datki na szczytne cele, trzy­mać się za­ło­żo­nego bu­dżetu).

4. Od­po­czy­wać, od­prę­żać się i cie­szyć ży­ciem (prze­stać oglą­dać te­le­wi­zję w łóżku, wy­łą­czać te­le­fon ko­mór­kowy, spę­dzać czas na ło­nie na­tury, roz­ko­szo­wać się ci­szą, wy­sy­piać się, mniej czasu spę­dzać w sa­mo­cho­dzie).

5. Wię­cej osią­gać, rza­dziej od­kła­dać za­da­nia na póź­niej (do­sko­na­lić umie­jęt­ność gry na in­stru­men­cie, uni­kać nie­pla­no­wa­nych przerw w pracy, na­uczyć się ję­zyka, pro­wa­dzić blog).

6. Żyć prost­szym i bar­dziej upo­rząd­ko­wa­nym ży­ciem, w czy­sto­ści i ja­snej prze­strzeni (ście­lić łóżko, trzy­mać po­rzą­dek w do­ku­men­tach, od­kła­dać klu­cze w to samo miej­sce, se­gre­go­wać śmieci).

7. Bar­dziej za­an­ga­żo­wać się w re­la­cje: z in­nymi ludźmi, z Bo­giem, ze świa­tem (dzwo­nić do przy­ja­ciół, za­pi­sać się na wo­lon­ta­riat, czę­ściej upra­wiać seks, spę­dzać wię­cej czasu z ro­dziną, brać udział w na­bo­żeń­stwach).

Nie­kiedy ten sam na­wyk może za­spo­ka­jać różne po­trzeby. Po­ranny spa­cer to forma ak­tyw­no­ści fi­zycz­nej (ad 2), a także spo­sób na od­po­czy­nek i źró­dło ra­do­ści (ad 4). Je­śli się pój­dzie z przy­ja­cie­lem, to można przy oka­zji kul­ty­wo­wać re­la­cje (ad 7). Dla róż­nych lu­dzi li­czą się różne na­wyki. Jedna osoba musi mieć wo­kół sie­bie nie­ska­zi­telny ład, żeby roz­po­cząć pracę twór­czą, pod­czas gdy inną in­spi­rują nie­ocze­ki­wane ze­sta­wie­nia przed­mio­tów.

Pod­sta­wowa Sió­demka bie­rze się stąd, że czę­sto do­świad­czamy jed­no­cze­śnie zmę­cze­nia i prze­bodź­co­wa­nia. Niby bra­kuje nam sił, ale jed­no­cze­śnie w na­szych ży­łach prze­le­wają się ad­re­na­lina, ko­fe­ina i cu­kier. Prze­ska­ku­jemy od sprawy do sprawy, z nie­po­ko­jem my­śląc o tym, że za mało czasu po­świę­camy tym spra­wom na­prawdę waż­nym. Nie kła­dłam się w porę spać, ale by­naj­mniej nie po to, żeby po­roz­ma­wiać z przy­ja­ciółmi – oglą­da­łam po raz nie wia­domo który emi­to­wany późno w nocy od­ci­nek The Of­fice, który znam już na pa­mięć. Za­miast ro­bić no­tatki do pracy albo czy­tać po­wieść, po­tra­fi­łam bez­myśl­nie prze­glą­dać uza­leż­nia­jącą sek­cję „Osoby, które mo­żesz znać” na Lin­ke­dI­nie.

Krok po kroku gro­ma­dzi­łam in­for­ma­cje, dzięki któ­rym moje wy­obra­że­nia o na­wy­kach za­częły na­bie­rać kon­kret­niej­szych kształ­tów. Do­szłam do wnio­sku, że na­wyki otwie­rają drogę do zmian, po­nie­waż zwal­niają nas z ko­niecz­no­ści po­dej­mo­wa­nia de­cy­zji i uru­cha­mia­nia me­cha­ni­zmów sa­mo­kon­troli. To na­pro­wa­dziło mnie na ko­lejne py­ta­nie: „Wiemy już, że na­wyki otwie­rają drogę do zmian. Skąd jed­nak, tak kon­kret­nie, one się biorą?”. Tym po­sta­no­wi­łam się za­jąć w na­stęp­nej ko­lej­no­ści.

Za­czę­łam od sfor­mu­ło­wa­nia pod­sta­wo­wych py­tań i de­fi­ni­cji. Na po­trzeby mo­ich ba­dań po­sta­no­wi­łam przy­jąć taką de­fi­ni­cję słowa „na­wyk”, która po­krywa się z po­tocz­nym ro­zu­mie­niem słowa „zwy­czaj”. Lu­dzie mó­wią: „Mam w zwy­czaju cho­dzić na si­łow­nię” albo „Sta­ram się zmie­nić na­wyki ży­wie­niowe na lep­sze”. Okre­śle­nia „ru­tyna” po­sta­no­wi­łam uży­wać w od­nie­sie­niu do zbio­rów po­wią­za­nych ze sobą na­wy­ków, a po­ję­cie „ry­tuał” za­re­zer­wo­wa­łam dla na­wy­ków ja­koś po­wią­za­nych z du­cho­wo­ścią. Zre­zy­gno­wa­łam ze zgłę­bia­nia te­ma­tyki na­ło­gów, za­cho­wań kom­pul­syw­nych, za­bu­rzeń i na­wy­ków ner­wo­wych. Po­sta­no­wi­łam też nie przy­glą­dać się na­wy­kom od strony neu­ro­bio­lo­gicz­nej (tylko po­bież­nie mnie in­te­re­suje, jak to się wła­ści­wie dzieje, że mój mózg tak żywo re­aguje na baj­gle cy­na­mo­nowe z ro­dzyn­kami). Za nic ma­jąc ar­gu­menty prze­ciwko dzie­le­niu na­wy­ków na „do­bre” i „złe”, kla­sy­fi­ko­wa­łam jako „do­bre” te, które chcia­łam kul­ty­wo­wać, zaś jako „złe” te, któ­rych chcia­łam się wy­zbyć.

Moja uwaga miała się od­tąd sku­piać na me­to­dach zmiany na­wy­ków. Zgro­ma­dzi­łam tak bo­gaty zbiór ma­te­ria­łów o na­wy­kach (szcze­gó­łowe opisy ba­dań, o któ­rych czy­ta­łam; opisy wy­da­rzeń, któ­rych by­łam świad­kiem; rady, z któ­rymi się ze­tknę­łam), że na ich pod­sta­wie po­tra­fi­łam wy­od­ręb­nić różne stra­te­gie sto­so­wane w celu zmiany na­wy­ków. Jak­kol­wiek wy­daje się to dziwne, w więk­szo­ści opra­co­wań do­ty­czą­cych zmiany na­wy­ków mowa jest o jed­nej me­to­dzie po­stę­po­wa­nia, zu­peł­nie jakby ist­niało ja­kieś jedno roz­wią­za­nie do­bre dla wszyst­kich. Choć by­łoby to su­per, rze­czy­wi­stość uczy, że uni­wer­sal­nej for­muły nie ma. Prze­ko­na­łam się, że różni lu­dzie po­trze­bują róż­nych spo­so­bów, po­sta­wi­łam so­bie więc za cel opra­co­wać moż­li­wie długą li­stę opcji.

Po­nie­waż o sku­tecz­nym kształ­to­wa­niu na­wy­ków nie może być mowy, do­póki nie po­zna się do­brze sa­mego sie­bie, pierw­sza część tej książki nosi ty­tuł: Wie­dza o sa­mym so­bie. Przed­sta­wiam tam dwie stra­te­gie, które po­ma­gają osią­gnąć ten cel. To ana­liza czte­rech skłon­no­ści oraz de­fi­nio­wa­nie dy­cho­to­mii. Druga część książki nosi ty­tuł Pod­pory kon­struk­cji. Tam przyj­rzymy się po­wszech­nie zna­nym i w isto­cie swej pod­sta­wo­wym stra­te­giom zwią­za­nym z mo­ni­to­ro­wa­niem za­cho­wań, bu­do­wa­niem fun­da­men­tów, kre­śle­niem har­mo­no­gra­mów i eg­ze­kwo­wa­niem od­po­wie­dzial­no­ści. W czę­ści Naj­lep­szy czas, żeby za­cząć po­chy­limy się nad waż­nym mo­men­tem roz­po­czę­cia pracy nad kształ­to­wa­niem na­wyku. W tym kon­tek­ście bę­dzie mowa o pierw­szych kro­kach, czy­stej kar­cie i na­głych olśnie­niach. Po­tem bę­dzie frag­ment za­ty­tu­ło­wany Pra­gnie­nia, wy­goda i wy­mówki, w któ­rym przyj­rzymy się dą­że­niu do uni­ka­nia wy­siłku i za­zna­wa­nia przy­jem­no­ści w kon­tek­ście stra­te­gii abs­ty­nen­cji, wy­gody, nie­wy­gody, bez­piecz­ni­ków, krucz­ków, od­wra­ca­nia uwagi, spra­wia­nia so­bie na­gród i drob­nych przy­jem­no­ści oraz łą­cze­nia za­cho­wań w pary (naj­lep­szą za­bawą jest oczy­wi­ście po­szu­ki­wa­nie krucz­ków). Wresz­cie w czę­ści Wy­jąt­kowy jak wszy­scy inni przyj­rzymy się dzia­ła­niom, które po­dej­mu­jemy, aby le­piej zro­zu­mieć i zde­fi­nio­wać sie­bie w kon­tek­ście, ja­kim są dla nas inni lu­dzie. Tu bę­dzie mowa o ja­sno­ści, toż­sa­mo­ści i od­dzia­ły­wa­niu oto­cze­nia.

Każdą z tych stra­te­gii chcia­łam oczy­wi­ście w jak naj­więk­szym stop­niu zgłę­bić. Ludz­kość od wie­ków szuka roz­wią­zań, które po­zwa­la­łyby zmie­niać czło­wieka i jego na­wyki. Uzna­łam, że je­śli mam do­ło­żyć swoją ce­giełkę do tego wy­siłku, po­win­nam prze­te­sto­wać moje teo­rie na so­bie – po­nie­waż, aby do­brze zro­zu­mieć me­cha­ni­zmy, trzeba przyj­rzeć im się w dzia­ła­niu.

Gdy jed­nak wspo­mnia­łam jed­nemu ze zna­jo­mych, że zaj­muję się te­raz na­wy­kami i za­mie­rzam prze­te­sto­wać kilka no­wych, on z całą sta­now­czo­ścią oznaj­mił:

– Prze­cież na­wyki na­leży zwal­czać, a nie je pro­mo­wać!

– Żar­tu­jesz so­bie? Prze­cież ja uwiel­biam moje na­wyki – od­par­łam. – Nie mu­szę się wy­ka­zy­wać silną wolą. Nie mu­szę się za­drę­czać. Choćby ta­kie my­cie zę­bów...

– Ja mam zu­peł­nie ina­czej – stwier­dził mój zna­jomy. – Dla mnie na­wyki to znie­wo­le­nie.

Ta roz­mowa by­naj­mniej nie skło­niła mnie do zmiany sto­sunku do na­wy­ków. Uświa­do­miła mi jed­nak coś bar­dzo waż­nego, mia­no­wi­cie, że na­wyki są bar­dzo do­brym sługą, ale złym pa­nem. Chcia­łam gar­ściami czer­pać z nich ko­rzy­ści, ale jed­no­cze­śnie uni­kać nad­mier­nej biu­ro­kra­ty­za­cji mo­jego ży­cia. Nie chcia­łam sama z sie­bie zro­bić gry­zi­piórka.

Uzna­łam, że w trak­cie pracy nad na­wy­kami będę się sku­piać tylko na tych, które będą mi da­wały po­czu­cie wol­no­ści i siły. Obie­ca­łam so­bie cały czas py­tać: „Po co ja wła­ści­wie kul­ty­wuję ten na­wyk?”. Bar­dzo mi za­le­żało na tym, żeby moje na­wyki od­zwier­cie­dlały moje po­trzeby. Wie­rzę bo­wiem, że szczę­śliwe ży­cie można bu­do­wać tylko na fun­da­men­cie wła­snej, in­dy­wi­du­al­nej na­tury. Gdy­bym zaś chciała po­ma­gać w kształ­to­wa­niu na­wy­ków in­nych – co nie­wąt­pli­wie mnie ku­siło – po­win­nam szu­kać roz­wią­zań, które będą do­godne dla nich.

Jed­nego wie­czoru przed pój­ściem spać opo­wia­da­łam Ja­miemu, czego się tego dnia do­wie­dzia­łam. On aku­rat jesz­cze prze­ży­wał coś, co się wy­da­rzyło w pracy. Spra­wiał wra­że­nie zmę­czo­nego i po­chło­nię­tego wła­snymi my­ślami, ale na­gle wy­buch­nął śmie­chem.

– O co cho­dzi? – za­py­ta­łam.

– Na­pi­sa­łaś już tyle o szczę­ściu, szu­ka­łaś od­po­wie­dzi na py­ta­nie: „Co ro­bić, żeby być szczę­śliw­szym?”. A te­raz pi­szesz o na­wy­kach, tro­chę jak­byś rzu­cała ha­sło: „No do­bra, ale co tak na se­rio ro­bić, żeby być szczę­śliw­szym?”.

– W su­mie ra­cja – od­par­łam, bo rze­czy­wi­ście tak było. – Cza­sem sły­szę od lu­dzi: „Wiem, co mo­głoby mi dać szczę­ście, ale nie po­tra­fię się ze­brać, żeby to ro­bić”. Tym­cza­sem roz­wią­za­niem są na­wyki.

Po­przez zmianę na­wy­ków zmie­niamy na­sze ży­cie. Mocą wła­snych de­cy­zji mo­żemy wy­brać te na­wyki, które chcemy kształ­to­wać, a na­stęp­nie mocą sil­nej woli wcie­lić te po­sta­no­wie­nia w ży­cie. Po­tem – i to jest w tym wszyst­kim naj­lep­sze – wszystko dzieje się już mocą na­wyku. Mo­żemy zdjąć ręce z pa­nelu de­cy­zyj­nego i nogę z gazu sil­nej woli. Ste­ro­wa­nie przej­mie za nas au­to­pi­lot na­wyku.

Na to wła­śnie li­czy ten, kto wy­ra­bia so­bie na­wyk.

Szczę­śliwe ży­cie wie­dzie ten, kto cały czas ma po­czu­cie, że się roz­wija – uczy się no­wych rze­czy, wzmac­nia się i na­wią­zuje nowe re­la­cje, zmie­nia rze­czy­wi­stość na lep­sze i po­maga in­nym. Na­wyki w tym za­kre­sie mają wielką rolę do ode­gra­nia, po­nie­waż po­ma­gają nam ro­bić kon­kretne i trwałe po­stępy.

Choć do­sko­na­ło­ści nie da się osią­gnąć, dzięki na­wy­kom można się do­sko­na­lić. Je­śli taki do­bry na­wyk po­maga nam wy­ko­nać krok na­przód i zro­bić coś le­piej niż wczo­raj, to na­stęp­nego dnia nie bę­dziemy już mu­sieli uty­ski­wać, że znowu nie udało nam się do­ko­nać cze­goś, na czym nam za­le­żało.

Na­wyki – cał­kiem słusz­nie – słyną z tego, że mają wpływ na na­sze za­cho­wa­nia i nie­kiedy skła­niają nas do po­dej­mo­wa­nia dzia­łań wbrew na­szej woli. Je­śli się jed­nak świa­do­mie je ukształ­tuje, to po­tem można wy­ko­rzy­stać tę ich moc, żeby za­pew­nić so­bie spo­kój du­cha, ener­gię i roz­wój.

Le­piej niż wczo­raj, czy to nie cel, który wszyst­kim nam przy­świeca?

Przy­pisy