Pozytywna dyscyplina dla zapracowanych i przemęczonych rodziców ebook

Dla tych wszyst­kich ro­dzi­ców na ca­łym świe­cie, któ­rzy opo­wia­dają mi, jak bar­dzo Po­zy­tywna Dys­cy­plina zmie­niła ich ży­cie. Dzięki Wam moje serce wy­peł­nione jest wdzięcz­no­ścią.

(Jane Nel­sen)

Dla mo­jej pięk­nej có­reczki Chole Elo­ise Skye, która przy­szła na świat wraz z tą książką. Je­steś i za­wsze bę­dziesz moją naj­lep­szą na­uczy­cielką.

(Joy Mar­chese)

Dla Mat­thew, mi­ło­ści mo­jego ży­cia.

(Kri­stina Bill)

WSTĘP

PO­ZY­TYWNA DYS­CY­PLINA JEST DLA CIE­BIE CZY DLA TWO­JEGO DZIECKA?

Wbrew po­zo­rom nie jest to pod­chwy­tliwe py­ta­nie. Kiedy po­znasz od­po­wiedź, le­piej zro­zu­miesz za­ło­że­nia i na­rzę­dzia me­tody. Wpro­wa­dza­jąc je w ży­cie, bę­dziesz miał więk­sze szanse na suk­ces wy­cho­waw­czy. Jaka jest za­tem od­po­wiedź? Po­zy­tywna Dys­cy­plina jest za­równo dla cie­bie, jak i two­jego dziecka, ale przede wszyst­kim jest dla cie­bie.

Wielu ro­dzi­ców od­kryło tę prawdę sa­mo­dziel­nie. Nie je­ste­śmy w sta­nie zli­czyć, ile razy sły­sze­li­śmy: „My­śla­łem, że Po­zy­tywna Dys­cy­plina po­może mi zmie­nić moje dziecko i fak­tycz­nie tak się stało, lecz przede wszyst­kim zmie­niła mnie sa­mego. To po­dej­ście przy­nio­sło małą re­wo­lu­cję, bo uświa­do­mi­łem so­bie, że zmiana musi za­cząć się ode mnie. Dzięki nowo przy­swo­jo­nym umie­jęt­no­ściom mam wię­cej frajdy jako ro­dzic”.

Co to zna­czy, że Po­zy­tywna Dys­cy­plina jest przede wszyst­kim dla ro­dzica?

To po­dej­ście za­kłada, że ży­cie opiera się na:

• więzi i za­chę­cie, które wzmac­niają po­czu­cie przy­na­leż­no­ści oraz zna­cze­nia (główne po­trzeby czło­wieka we­dług Al­freda Ad­lera);

• za­an­ga­żo­wa­niu spo­łecz­nym po­le­ga­ją­cym na wno­sze­niu wkładu do ro­dziny, klasy, miej­sca pracy i wszel­kich in­nych spo­łecz­no­ści;

• roz­woju współ­czu­cia po­przez zro­zu­mie­nie prze­ko­nań sto­ją­cych za za­cho­wa­niem;

• życz­li­wym i sta­now­czym mo­ty­wo­wa­niu;

• roz­woju umie­jęt­no­ści za­równo u do­ro­słych jak i dzieci;

• sa­mo­re­gu­la­cji (ucze­niu się, jak kon­tro­lo­wać swoje za­cho­wa­nie);

• kon­cen­tra­cji na roz­wią­za­niach oraz ra­do­ści z wy­ko­rzy­sty­wa­nia błę­dów jako wspa­nia­łej oka­zji do na­uki.

Wszyst­kie na­rzę­dzia Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny opie­rają się na tych za­ło­że­niach, ale można je sto­so­wać i z nich ko­rzy­stać na wiele róż­nych spo­so­bów. Tak na­prawdę Po­zy­tywna Dys­cy­plina bę­dzie da­wała owoce, kiedy zro­zu­miesz za­ło­że­nia sto­jące za każ­dym na­rzę­dziem i har­mo­nij­nie po­łą­czysz je ze swo­imi dzia­ła­niami. Wtedy do­piero za­ło­że­nia staną się czę­ścią two­jego ży­cia. Je­śli na­to­miast nie zro­zu­miesz i nie urze­czy­wist­nisz za­ło­żeń sto­ją­cych u pod­staw Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny, na­rzę­dzia po­zo­staną tylko in­stru­men­tal­nymi tech­ni­kami – nie prze­ko­nasz do nich dzieci, za­brak­nie ci sza­cunku i sku­tecz­no­ści. Je­śli za­ło­że­nia nie staną się czę­ścią two­jego ży­cia, nie­mo­żesz my­śleć o prze­ka­za­niu ich dzie­ciom.

Je­śli na­to­miast za­ło­żysz, że Po­zy­tywna Dys­cy­plina jest przede wszyst­kim dla two­jego dziecka, to być może ule­gniesz po­ku­sie wy­ko­rzy­sty­wa­nia pro­po­no­wa­nych przez nią na­rzę­dzi do zmiany dziecka, lecz nie za­sto­su­jesz ich wo­bec sie­bie. Nie bę­dziesz do­brym przy­kła­dem dla swo­ich po­ciech, po­nie­waż nie bę­dziesz mo­de­lo­wać tego, czego chcesz ich na­uczyć i w efek­cie bę­dziesz za­sta­na­wiać się, dla­czego to, co ro­bisz, jest nie­sku­teczne. Je­śli tak wła­śnie się sta­nie, praw­do­po­dob­nie nie zro­zu­miesz wagi na­wią­zy­wa­nia re­la­cji przed na­pra­wia­niem sy­tu­acji. Wpad­niesz w pu­łapkę my­śle­nia, że dzieci po­winny „za­pła­cić” za to, co zro­biły w prze­szło­ści, nie bę­dziesz ce­nić so­bie błę­dów jako oka­zji do na­uki ani też nie bę­dziesz kon­cen­tro­wać się na roz­wią­za­niach. Być może po­dej­miesz próbę „prze­bra­nia” kar (które nie wy­stę­pują w Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pli­nie!) za lo­giczne kon­se­kwen­cje, bę­dziesz wciąż ko­rzy­stać z na­gród i po­chwał, bo prze­cież dzieci je lu­bią i są sku­teczne, choć tylko na krótką metę. Ow­szem, cza­sem krót­ko­ter­mi­nowe roz­wią­za­nia wy­dają się je­dyną rze­czą, na którą nas stać, szcze­gól­nie gdy je­ste­śmy prze­pra­co­wani, prze­mę­czeni i mu­simy so­bie ra­dzić z na­ra­sta­ją­cym stre­sem, ale nie przy­no­szą po­żą­da­nych re­zul­ta­tów na dłuż­szą metę.

W tej książce przed­sta­wimy na­rzę­dzia Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny (ma­jące uza­sad­nie­nie w neu­ro­bio­lo­gii), które wzmoc­nią cie­bie i dzieci, by­ście wspól­nie mo­gli do­ko­ny­wać mą­drzej­szych wy­bo­rów przy­no­szą­cych wszyst­kim dłu­go­fa­lowe ko­rzy­ści.

Za­tem po­szerzmy nieco per­spek­tywę i za­sta­nówmy się, co wpływa na zdol­ność do utrzy­my­wa­nia rów­no­wagi po­mię­dzy pracą, ro­dziną i dba­niem o sie­bie.

KUL­TURA, W KTÓ­REJ ŻY­JEMY

W ciągu ostat­nich kilku dzie­się­cio­leci dia­me­tral­nie zmie­nił się spo­sób funk­cjo­no­wa­nia ro­dziny, mię­dzy in­nymi dla­tego, że ko­biety za­częły wię­cej pra­co­wać poza do­mem, a męż­czyźni bar­dziej włą­czyli się w opiekę nad dziećmi. Z per­spek­tywy kul­tu­ro­wej to ogromna zmiana. Tra­dy­cyj­nie to ko­biety spę­dzały wię­cej (wła­ści­wie więk­szość) czasu w domu, zaj­mu­jąc się ogni­skiem do­mo­wym i wy­cho­wa­niem dzieci, a męż­czyźni pra­co­wali na utrzy­ma­nie ro­dziny. Po­nadto w po­bliżu zwy­kle znaj­do­wały się osoby z dal­szej ro­dziny, które w ra­zie po­trzeby mo­gły po­móc i uczest­ni­czyć w ży­ciu domu, co w obec­nych wa­run­kach by­to­wa­nia glo­bal­nych no­ma­dów ra­czej jest nie­moż­liwe.

Te zmiany miały ogromny wpływ na ro­dzi­ciel­stwo i wy­bór za­wodu. Więk­szość dzi­siej­szych ro­dzi­ców musi ra­dzić so­bie z obo­wiąz­kami za­wo­do­wymi i ro­dzi­ciel­skimi, sta­wia­jąc na szali swój psy­cho­lo­giczny i bio­lo­giczny do­bro­stan. Wielu uważa, że musi ide­al­nie wy­paść w każ­dej roli. Po­nie­waż jest to zu­peł­nie nie­wy­ko­nalne, po­ja­wia się u nich dłu­go­trwały stres lub wy­czer­pa­nie, nie­kiedy też de­pre­sja. Zna­le­zie­nie spo­sobu na za­rzą­dza­nie wszyst­kimi aspek­tami ży­cia jest nie­zbędne, by móc osią­gnąć ogólny do­bro­stan. Można wy­róż­nić trzy główne współ­cze­sne źró­dła ro­dzi­ciel­skich stre­so­rów:

• Brak czasu – nie­koń­cząca się li­sta wy­ma­gań oraz obo­wiąz­ków cią­żą­cych na ro­dzi­cach i dzie­ciach. Czas po­świę­cany na re­ali­za­cję ich wszyst­kich można by prze­zna­czyć na by­cie z dziećmi, ro­dziną lub na za­dba­nie o sie­bie.

• Zwięk­sza­jąca się ry­wa­li­za­cja – pre­sja, by być naj­lep­szym (nie­malże ide­al­nym) na polu edu­ka­cyj­nym i za­wo­do­wym, osią­gnąć mak­si­mum roz­woju oso­bi­stego i jesz­cze być per­fek­cyj­nym ro­dzi­cem i part­ne­rem.

• Sprzeczne po­rady – ogromna do­stęp­ność wielu, czę­sto sprzecz­nych źró­deł in­for­ma­cji dla ro­dzi­ców, któ­rym za­leży na tym, by ich dzieci stały się szczę­śli­wymi do­ro­słymi w przy­szło­ści i wio­dły pełne zna­cze­nia ży­cie.

Skąd bie­rze się ta ze­wnętrzna pre­sja? Jak mo­żemy so­bie z nią po­ra­dzić, by po­móc so­bie i na­szym ro­dzi­nom?

Za­cznijmy od przyj­rze­nia się obec­nej sy­tu­acji. Kra­jo­braz pra­cu­ją­cego ro­dzica, szcze­gól­nie ko­biet, pod­lega nie­ustan­nym zmia­nom. W 2011 r. w Sta­nach Zjed­no­czo­nych na­stą­piła pewna zna­cząca zmiana i liczba pra­cu­ją­cych ko­biet prze­kro­czyła liczbę męż­czyzn. Po­dob­nie rzecz się miała w Eu­ro­pie. Co­raz więk­sza liczba pra­cu­ją­cych ko­biet nie jest wy­łącz­nie fe­no­me­nem Za­chodu. Na przy­kład Chiny cha­rak­te­ry­zuje duży od­se­tek pra­cu­ją­cych mam: czyn­nych za­wo­dowo jest tam po­nad 72% ma­tek po­mię­dzy 25. a 34. ro­kiem ży­cia, które mają małe dzieci. Ogó­łem pra­cuje tam 64% wszyst­kich ko­biet. W trzy­po­ko­le­nio­wych ro­dzi­nach, ży­ją­cych pod jed­nym da­chem, tak cha­rak­te­ry­stycz­nych dla kul­tury Wschodu, źró­dłem zwięk­szo­nego stresu są różne kon­cep­cje do­ty­czące wy­cho­wa­nia dzieci i roli ko­biety. Po­dej­ścia ro­dzi­ców i dziad­ków są zu­peł­nie inne.

Ko­lej­nym wy­raź­nym tren­dem jest wzrost liczby ela­stycz­nych form za­trud­nie­nia oraz sa­mo­za­trud­nie­nia. Od lat sie­dem­dzie­sią­tych XX w. po­pu­lar­ność tej formy za­trud­nie­nia wzro­sła dwu­krot­nie (obec­nie w Wiel­kiej Bry­ta­nii jest na po­zio­mie 16% i jest jedną z po­pu­lar­niej­szych form za­trud­nie­nia na ofe­ro­wa­nych obec­nie sta­no­wi­skach pracy). To nie przy­pa­dek. Wiele ko­biet w spo­sób ge­nialny łą­czy pracę za­wo­dową z re­ali­za­cją swo­ich aspi­ra­cji oraz z pra­gnie­niem po­sia­da­nia dzieci. Jed­nak są rów­nież ko­biety, które wpa­dają w pu­łapkę prze­ko­na­nia, że bez żad­nej po­mocy są w sta­nie po­łą­czyć dwa pełne etaty – za­wo­dowy i mat­czyny. Ko­biety, które de­cy­dują się łą­czyć pracę zdalną z opieką nad dziećmi, po­nie­waż nie stać ich na wy­sła­nie dzieci do pla­có­wek opie­kuń­czo­wy­cho­waw­czych albo po pro­stu nie chcą tego ro­bić, są w szcze­gól­nie trud­nym po­ło­że­niu.

Im wię­cej ko­biet pra­cuje, tym wię­cej męż­czyzn ak­tyw­nie włą­cza się w wy­cho­wa­nie dzieci, a co za tym idzie – rów­nież oj­co­wie za­czy­nają po­trze­bo­wać więk­szej ela­stycz­no­ści na polu za­wo­do­wym. Wy­daje się, że obec­nie, gdy co­raz wię­cej ko­biet (i męż­czyzn) za­czyna pra­co­wać na wła­sny ra­chu­nek, do­łą­cza do sieci za­wo­do­wych lub in­nych grup in­ter­ne­to­wych zwią­za­nych z daną branżą, pra­cuje zdal­nie i wy­ko­rzy­stuje urlopy wy­po­czyn­kowe, by cie­szyć się ży­ciem i ro­dziną, za­ło­że­nie, że mu­simy wy­bie­rać mię­dzy dziećmi a ka­rierą, prze­cho­dzi do la­musa. Kształ­tuje się nowe po­ko­le­nie ro­dzi­ców, zwane mi­le­nial­sami, któ­rzy kwe­stio­nują prze­sta­rzałe ha­sło „je­den za­wód na całe ży­cie” i kon­cen­tru­jąc się na oso­bi­stym speł­nie­niu, pra­cują w wielu miej­scach jed­no­cze­śnie oraz łą­czą pa­sje, hobby i pracę za­wo­dową. Współ­cze­sna tech­no­lo­gia wspiera nas w znaj­dy­wa­niu co­raz now­szych, bar­dziej za­ska­ku­ją­cych spo­so­bów i miejsc wy­ko­ny­wa­nia pracy.

A mimo to wciąż przy­cho­dzi nam mie­rzyć się z wy­zwa­niami. Więk­sza ela­stycz­ność go­dzin pracy jest moż­liwa za cenę mniej­szej sta­bil­no­ści za­wo­do­wej, a co za tym idzie, niż­szego po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa. Od ko­biet i męż­czyzn, któ­rzy są pra­cu­ją­cymi ro­dzi­cami, wy­maga się co­raz wię­cej, kła­dąc szcze­gólny na­cisk na pracę i wy­soki po­ziom wy­ni­ków, co prze­kłada się na ogólny nie­po­kój i pod­wyż­szony po­ziom stresu. Żon­glo­wa­nie nie­raz wy­klu­cza­ją­cymi się prio­ry­te­tami do­mo­wo­za­wo­do­wymi bez ob­ni­ża­nia stan­dar­dów w żad­nej z tych dzie­dzin jest ogrom­nym ob­cią­że­niem i wy­zwa­niem dla du­żej grupy osób. Ba­da­nia po­ka­zują, że mimo zwięk­sza­ją­cej się za­wo­do­wej ela­stycz­no­ści, wielu war­to­ścio­wych pra­cow­ni­ków (głów­nie ko­biet) opusz­cza ry­nek pracy, po­nie­waż nie jest w sta­nie utrzy­mać rów­no­wagi po­mię­dzy obo­wiąz­kami za­wo­do­wymi i ro­dzin­nymi. Koszty ta­kiej sy­tu­acji dla pra­co­daw­ców i spo­łe­czeń­stwa są nie­zwy­kle wy­so­kie, po­nie­waż pod­stawą zdro­wego i nie­ustan­nego roz­woju or­ga­ni­za­cji jest róż­no­rod­ność. Stąd w ciągu ostat­nich pię­ciu lat można było do­strzec wy­raźne za­in­te­re­so­wa­nie pra­co­daw­ców in­we­sto­wa­niem – choć nie na dużą skalę – w pro­jekty i ini­cja­tywy wspie­ra­jące rów­no­wagę po­mię­dzy ży­ciem oso­bi­stym i za­wo­do­wym.

Tak wy­gląda wła­śnie śro­do­wi­sko, w któ­rym przy­szło nam współ­cze­śnie żyć i pra­co­wać. Skąd mamy wie­dzieć, jak za­rzą­dzać wszyst­kimi tymi ob­sza­rami i ja­kich na­rzę­dzi uży­wać w domu i pracy, by da­wać so­bie, na­szym ro­dzi­nom oraz współ­pra­cow­ni­kom szansę na roz­wój, suk­ces i do­bro­stan? Na po­czą­tek po­trze­bu­jemy się przyj­rzeć wła­snym uczu­ciom wo­bec oso­bi­stych wy­bo­rów ży­cio­wych oraz wy­pra­co­wać re­alne i moż­liwe do re­ali­za­cji spo­soby za­rzą­dza­nia po­szcze­gól­nymi ob­sza­rami, które skła­dają się na na­szą rze­czy­wi­stość.

Ro­dzi­ciel­ski dy­le­mat

Wielu ro­dzi­ców prze­śla­duje py­ta­nie: „Czy moja nie­obec­ność w domu zwią­zana z wy­ko­ny­wa­niem przeze mnie pracy za­wo­do­wej ne­ga­tyw­nie wpływa lub wpły­nie na moje dzieci?”. Nie ma jed­nej wła­ści­wej od­po­wie­dzi na to py­ta­nie. Wiele za­leży od two­jego po­dej­ścia do wła­snych wy­bo­rów: czy masz z tego po­wodu po­czu­cie winy, czy ra­czej to­wa­rzy­szy ci pew­ność i spo­kój.

Ro­dzi­ciel­skie prze­ko­na­nia oraz pły­nące z nich za­cho­wa­nia mają ogromny wpływ na dzieci. Nie­szczę­śliwi ro­dzice to nie­szczę­śliwe dzieci. Dzieci przej­mują ro­dzi­ciel­skie na­pię­cie oraz emo­cje, prze­twa­rzają je i ma­ni­fe­stują na wiele róż­nych spo­so­bów, które do­ro­śli na­zy­wają nie­od­po­wied­nim za­cho­wa­niem, ta­kich jak np.: ma­ru­dze­nie, sprze­ciw, hi­ste­ria albo nie­skry­wany bunt. Zbyt wielu ro­dzi­ców od­ma­wia przy­ję­cia na sie­bie czę­ści od­po­wie­dzial­no­ści za za­cho­wa­nia wła­snych dzieci – głów­nie dla­tego, że nie ro­zu­mieją dy­na­miki re­la­cji ro­dzic–dziecko. Je­śli ro­dzic uważa, że re­ali­zo­wa­nie się w pracy, po­dą­ża­nie za za­wo­do­wymi ce­lami, a tym sa­mym nie­obec­ność w ży­ciu dzieci, spra­wia, że one cier­pią, praw­do­po­dob­nie bę­dzie do­świad­czał po­czu­cia winy. Spo­wo­duje ono ogromne na­pię­cie wy­ni­ka­jące z po­dej­mo­wa­nych (czę­sto nie­uda­nych) prób zre­kom­pen­so­wa­nia dziecku swo­jej nie­obec­no­ści. Wtedy być może wy­bie­rze nie­efek­tywne stra­te­gie ro­dzi­ciel­skie, ta­kie jak: ro­bie­nie za dużo, roz­piesz­cza­nie, ra­to­wa­nie dziecka oraz od­bie­ra­nie mu szansy wy­ka­za­nia się, ogra­ni­cza­jąc mu moż­li­wo­ści wno­sze­nia wkładu i roz­wią­zy­wa­nia wła­snych pro­ble­mów. Cza­sem taki stan rze­czy okre­śla się ter­mi­nem „me­cha­ni­zmu winy”. Pro­wa­dzi on do po­czu­cia ogól­nego nie­szczę­ścia i nie­za­do­wo­le­nia. Ro­dzice, któ­rzy funk­cjo­nują w ten spo­sób i mają nie­wspie­ra­jące prze­ko­na­nia do­ty­czące wła­snej roli w ży­ciu dziecka, spo­wo­dują, że rów­nież ono bę­dzie cier­piało! Z dru­giej strony, je­śli ro­dzic ma we­wnętrzny spo­kój w związku z pod­jętą de­cy­zją do­ty­czącą pracy za­wo­do­wej i za­rob­ko­wej, a jego re­la­cje z dziećmi są po­zba­wione po­czu­cia winy, wzra­sta szansa na to, że bę­dzie dzia­łał z po­ziomu od­czu­wa­nego szczę­ścia i wy­bie­rał bar­dziej kon­struk­tywne me­tody ro­dzi­ciel­skie. Dzieci ta­kich ro­dzi­ców do­świad­czają pły­ną­cego od ro­dzi­ców za­do­wo­le­nia i ko­rzy­stają z ich po­zy­tyw­nego na­sta­wie­nia.

Jako spo­łe­czeń­stwo róż­nimy się w swo­ich prze­ko­na­niach na te­mat pra­cu­ją­cych ro­dzi­ców, a zwłasz­cza re­ali­zu­ją­cych się za­wo­dowo ma­tek. Skąd się biorą ta­kie prze­ko­na­nia? Po­wszech­nie uważa się, że je­dy­nym czyn­ni­kiem wa­run­ku­ją­cym suk­ces lub po­rażkę dziecka w przy­szło­ści jest to, czy jedno z jego ro­dzi­ców nie pra­co­wało i w pełni po­świę­cało się do­mowi. Na świe­cie jest mnó­stwo peł­no­eta­to­wych mam (i ta­tów), któ­rzy czują się przy­gnę­bieni, osa­mot­nieni, a tym sa­mym nie an­ga­żują się w pełni w re­la­cję z dziećmi. Peł­no­eta­towi ro­dzice czę­sto nad­mier­nie chro­nią swoje dzieci, dają im wszystko, czego się do­ma­gają, oraz utrud­niają im sta­wa­nie się zdol­nymi i za­rad­nymi oso­bami w przy­szło­ści. Oczy­wi­ście ist­nieją też ro­dzice, któ­rzy pla­sują się gdzieś po­środku tego spek­trum i po­tra­fią na­wią­zy­wać zdrowe re­la­cje oraz wspie­rać dzieci w sa­mo­dziel­no­ści. Cho­dzi o to, że sam fakt by­cia ro­dzi­cem po­zo­sta­ją­cym w domu nie jest toż­samy z po­sia­da­niem świet­nych umie­jęt­no­ści ro­dzi­ciel­skich.

To samo od­nosi się do pra­cu­ją­cych ro­dzi­ców. Nie­któ­rzy mie­rzą się z po­czu­ciem winy, od­czu­wają silny stres i zmę­cze­nie, które po­zba­wiają ich ener­gii po­trzeb­nej do in­te­rak­cji z dziećmi. To po­wo­duje, że się­gają po tak zwane re­ak­tywne stra­te­gie ro­dzi­ciel­skie: krzyk, karę, roz­piesz­cza­nie. Są rów­nież tacy, któ­rzy wie­dzą, jak po­go­dzić ży­cie za­wo­dowe i ro­dzinne i cie­szą się z to­wa­rzy­stwa dzieci na­wet po dłu­gim dniu pracy. An­ga­żują dzieci w two­rze­nie do­mo­wych ry­tu­ałów i roz­wią­zy­wa­nie pro­ble­mów. Gdy po­tra­fią usta­na­wiać zdrowe prio­ry­tety, zwy­kle udaje się im zna­leźć czas, by dbać o to, co ważne, i po­ma­gają dzie­ciom ra­dzić so­bie z roz­cza­ro­wa­niem w trud­niej­szych sy­tu­acjach. Po­strze­gają ro­dzinę oraz pracę jako ko­rzystne part­ner­stwo, a nie kon­flikt in­te­re­sów i ro­zu­mieją, że jedno wpływa na dru­gie. Za­do­wo­leni pra­cu­jący ro­dzice nie tylko do­świad­czają więk­szego po­czu­cia szczę­ścia w ro­dzi­nie i sensu w re­la­cjach z dziećmi, cha­rak­te­ry­zuje ich też niż­szy po­ziom lęku i nie­za­do­wo­le­nia, dzięki czemu ła­twiej an­ga­żują się w pracę, a przez to są bar­dziej sku­teczni i wy­dajni w ob­sza­rze za­wo­do­wym.

Do­bra wia­do­mość jest taka, że dą­że­nie do per­fek­cji nie jest ko­nieczne, je­śli tylko mamy usta­lone prio­ry­tety oraz po­słu­gu­jemy się sku­tecz­nymi me­to­dami wy­cho­waw­czymi. W by­ciu do­brym ro­dzi­cem po­maga też umie­jęt­ność wy­ba­cza­nia so­bie, po­nie­waż je­ste­śmy tylko ludźmi i po pro­stu po­peł­niamy błędy. Liczne ba­da­nia po­ka­zują, że róż­no­rod­ność sprzyja lep­szemu funk­cjo­no­wa­niu za­równo dzieci jak i ro­dzi­ców. To ozna­cza, że dziecko roz­wija się le­piej, im wię­cej osób jest za­an­ga­żo­wa­nych w opiekę nad nim: mama, tata, ro­dzeń­stwo, opie­kunka, dziad­ko­wie, na­uczy­ciele itp. Za­sta­nów się za­tem, czy na­dal chcesz wie­rzyć w prze­sta­rzałe prze­ko­na­nie, iż je­den nie­pra­cu­jący ro­dzic, który po­święca się w stu pro­cen­tach do­mowi i dzie­ciom, to je­dyne naj­lep­sze roz­wią­za­nie. Może się oka­zać, że kiedy zre­wi­du­jesz swoje my­śle­nie, sta­niesz się ro­dzi­cem spo­koj­niej­szym i pew­niej­szym w swo­ich dzia­ła­niach.

Roz­wój kom­pe­ten­cji ży­cio­wych i przy­wód­czych za­czyna się w domu ro­dzin­nym

Więk­szość ro­dzi­ców na co dzień żon­gluje wie­loma ro­lami i obo­wiąz­kami. Im le­piej im to wy­cho­dzi, tym wię­cej czasu i ener­gii mają na za­dba­nie o swój roz­wój i do­bro­stan, po­ma­ga­nie in­nym oraz wno­sze­nie wkładu w bliż­sze i dal­sze spo­łecz­no­ści. Warto zdać so­bie sprawę, że umie­jęt­no­ści przy­wód­cze i ko­mu­ni­ka­cyjne roz­wi­jane i wy­ko­rzy­sty­wane w pracy są rów­nie po­trzebne w domu. Za­tem to, czego uczymy się w jed­nym miej­scu, mo­żemy wy­ko­rzy­stać w dru­gim: dom staje się za­so­bem dla pracy, a praca dla domu.

Dzieci uczą się po­przez ob­ser­wa­cję i na­śla­do­wa­nie. Ja­kie za­cho­wa­nia, kon­struk­tywne i de­struk­tywne, mo­de­lu­jesz swoim dzie­ciom, bę­dąc pra­cu­ją­cym ro­dzi­cem? Wy­zwa­niem mogą być na przy­kład twoje re­ak­cje na stres. Na­sze za­cho­wa­nie może „mó­wić”, że wy­da­rze­nia ze­wnętrzne są waż­niej­sze od ro­dziny albo że „ro­bie­nie” jest waż­niej­sze niż „by­cie”. Bez wąt­pie­nia warto po­chy­lić się nad tym te­ma­tem, a stra­te­gie i na­rzę­dzia po­dane w tej książce na pewno w tym po­mogą.

Re­ali­zu­jąc sie­bie na ni­wie za­wo­do­wej, po­ka­zu­jesz dzie­ciom, że ma­rze­nia i pra­gnie­nia się li­czą, że warto jest po­ma­gać in­nym i mieć wkład w bu­do­wa­nie wielu spo­łecz­no­ści i jed­no­cze­śnie się roz­wi­jać. Miejmy na­dzieję, że znaj­dzie się też prze­strzeń na po­ka­zy­wa­nie, jak sku­tecz­nie za­rzą­dzać wła­snymi fi­nan­sami.

Dzieci mogą się na­uczyć od swo­ich pra­cu­ją­cych ro­dzi­ców od­por­no­ści psy­chicz­nej, roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów oraz au­to­mo­ty­wa­cji. I nie ma tu zna­cze­nia ro­dzaj wy­ko­ny­wa­nej pracy. Mo­żesz pi­sać blog i pra­co­wać z domu albo co­dzien­nie mel­do­wać się w biu­rze. Wy­mie­nione wcze­śniej ce­chy nie­zmien­nie po­ja­wiają się rów­nież w ba­da­niach nad przy­wódz­twem i są wskaź­ni­kami in­te­li­gen­cji emo­cjo­nal­nej. Obec­nie in­te­li­gen­cję spo­łecz­no­emo­cjo­nalną trak­tuje się jako lep­szy wskaź­nik suk­cesu niż wy­soki po­ziom IQ czy na­wet osią­gnię­cia na polu na­uko­wym[1]. Ob­ser­wu­jąc co­raz bar­dziej za­ciętą ry­wa­li­za­cję cha­rak­te­ry­zu­jącą na­sze spo­łe­czeń­stwo, ro­dzice na­dal wie­rzą w edu­ka­cję jako pewny bi­let do świe­tla­nej przy­szło­ści swo­ich dzieci. Wy­zwa­niem jest dla nich ucze­nie „mięk­kich” kom­pe­ten­cji, ta­kich jak prze­ży­wa­nie wła­snych błę­dów jako oka­zji do na­uki, kon­cen­tro­wa­nie się na roz­wią­za­niach oraz roz­wi­ja­nie po­czu­cia kom­pe­ten­cji i zna­cze­nia po­przez wno­sze­nie wkładu w domu, szkole i lo­kal­nych spo­łecz­no­ściach. Wła­sne ży­cie za­wo­dowe w po­łą­cze­niu ze wspól­nym cza­sem z dziec­kiem może być świetną oka­zją dla ro­dzi­ców, by uczyć dzieci waż­nych i po­trzeb­nych umie­jęt­no­ści.

Bez względu na to, czy je­ste­śmy ak­tywni za­wo­dowo, praw­do­po­dob­nie na­sze dzieci w przy­szło­ści będą pra­co­wać i mie­rzyć się z wy­mo­gami rynku i spo­so­bami pracy od­mien­nymi od współ­cze­snych. We­dług ra­portu przy­go­to­wa­nego w 2013 r. przez ame­ry­kań­ski De­par­ta­ment Pracy do­tych­czas nie po­wstało jesz­cze około 65% sta­no­wisk pracy dla obec­nych dzieci w wieku szkol­nym[2]. W jaki spo­sób mo­żemy przy­go­to­wać je do ży­cia w tak szybko zmie­nia­ją­cym się świe­cie? Po­dą­ża­jąc za sta­rymi kon­cep­cjami oraz pod­trzy­mu­jąc sta­tus quo, czy ra­czej ucząc je, jak pod­da­wać w wąt­pli­wość to, co nie działa, uczyć się oraz być cie­ka­wym i od­waż­nym? Wspie­ra­nie dzieci w bu­do­wa­niu pew­no­ści sie­bie oraz by­ciu otwar­tym na świat i róż­no­ra­kie do­świad­cze­nia jest praw­do­po­dob­nie jed­nym z naj­waż­niej­szych da­rów, ja­kimi mo­żemy je ob­da­rzyć. Tego wła­śnie się uczą, ma­jąc szczę­śli­wych i speł­nio­nych ro­dzi­ców. To mamy rów­nież na my­śli, kiedy pi­szemy o przy­wódz­twie. Bę­dąc wier­nym so­bie i swoim war­to­ściom, po­ka­żesz dzie­ciom zdrowe po­dej­ście i dasz przy­kład praw­dzi­wego oso­bi­stego przy­wódz­twa.

Nikt nie po­wie­dział, że to bę­dzie ła­twe

Czy to jest ła­twe? Och, nie! Łą­cze­nie ro­dzi­ciel­stwa z pracą wy­maga umie­jęt­nego żon­glo­wa­nia nie­kiedy wy­klu­cza­ją­cymi się prio­ry­te­tami do­mo­wymi i za­wo­do­wymi, a do­dat­kowo jesz­cze dba­nia o sie­bie. To ozna­cza, że ro­dzic nie­ustan­nie do­ko­nuje wy­bo­rów mię­dzy tym, co ważne i mniej ważne w da­nym mo­men­cie. Wy­bór szkoły, przed­szkola i żłobka, ra­dze­nie so­bie z po­ja­wia­ją­cymi się po dro­dze trud­no­ściami (np. cho­roby) przy­spa­rza do­dat­ko­wego stresu. Na­wet je­śli wszyst­kie te sprawy znajdą swoje po­myślne roz­wią­za­nia, to co się dzieje, kiedy ro­dzice nie mogą uczest­ni­czyć w spe­cjal­nych wy­da­rze­niach z ży­cia dziecka?

Wy­cho­wy­wa­nie dzieci jest skom­pli­ko­wa­nym za­da­niem bez względu na sta­tus za­wo­dowy obojga ro­dzi­ców i ra­czej nie za­po­wiada się, że w naj­bliż­szej przy­szło­ści się to zmieni. Utrzy­ma­nie rów­no­wagi po­mię­dzy oso­bi­stymi i ro­dzin­nymi zo­bo­wią­za­niami jest jed­nym z naj­więk­szych wy­zwań sto­ją­cych przed ro­dzi­cami i nie ma tu zna­cze­nia, czy je­steś z dziećmi na pe­łen etat w domu lub czy pra­cu­jesz z domu czy poza nim. Im wię­cej za­do­wo­le­nia będą przy­no­siły ci re­la­cje z dziećmi, tym wię­cej ra­do­ści i sa­tys­fak­cji bę­dziesz od­czu­wał po pro­stu jako czło­wiek, co wpły­nie ko­rzyst­nie rów­nież na twoje ży­cie za­wo­dowe.

Być może znaj­du­jemy się wła­śnie w tym klu­czo­wym mo­men­cie hi­sto­rii, kiedy gra­nice po­mię­dzy pracą a ży­ciem oso­bi­stym się za­cie­rają. Oso­bi­ście pod­da­jemy w wąt­pli­wość za­sad­ność dzie­le­nia swo­jego ży­cia na „ja za­wo­dowe” i „ja oso­bi­ste” i za­chę­camy do zdrow­szego po­dej­ścia. Po­ka­żemy ci, jak bar­dzo po­jemna i wszech­stronna jest Po­zy­tywna Dys­cy­plina i w jaki spo­sób może wspie­rać cię w pro­ce­sie in­te­gra­cji róż­nych ob­sza­rów ży­cia: oso­bi­stego, ro­dzin­nego, za­wo­do­wego i spo­łecz­nego.

CZĘŚĆ I

CZYM JEST PO­ZY­TYWNA DYS­CY­PLINA?

ROZ­DZIAŁ 1

HI­STO­RIA I POD­STAWY NA­UKOWE

IM LE­PIEJ RO­ZU­MIESZ PRO­BLEMY, TYM SZYB­CIEJ ZNAJ­DU­JESZ ICH ROZ­WIĄ­ZA­NIA

Jak już usta­li­li­śmy, naj­więk­szymi wy­zwa­niami dla pra­cu­ją­cego ro­dzica są: brak czasu, ko­niecz­ność do­star­cza­nia co­raz więk­szych wy­ni­ków w pracy oraz na­tłok wy­klu­cza­ją­cych się in­for­ma­cji, do­stęp­nych po­rad i stra­te­gii. Nie­stety nie mo­żemy za­pew­nić ci więk­szej ilo­ści czasu, wszy­scy mamy do dys­po­zy­cji tylko dwa­dzie­ścia cztery go­dziny na dobę. Jed­nak chęt­nie po­dzie­limy się z tobą na­rzę­dziami, które po­mogą ci za­rzą­dzać cza­sem, któ­rym dys­po­nu­jesz, aby ro­dzi­ciel­stwo było ła­twiej­sze i przy­jem­niej­sze. Nie uwol­nimy cię od spo­łecz­nej pre­sji na osią­ga­nie co­raz lep­szych wy­ni­ków, ale mo­żemy po­ka­zać ci inną, głęb­szą i szer­szą per­spek­tywę do­ty­czącą do­bro­stanu, ro­dzi­ciel­stwa i ży­cio­wych wy­bo­rów. Aby po­móc ci wy­brać od­po­wied­nią ścieżkę, mo­żemy być jak la­tar­nia mor­ska, która pro­wa­dzi do celu mą­drą drogą po­śród oce­anu do­stęp­nych in­for­ma­cji do­ty­czą­cych ro­dzi­ciel­stwa. Za­czniemy od prze­glądu do­stęp­nych ba­dań, prze­śle­dzimy hi­sto­rię psy­chia­trii oraz kon­cep­cję roz­woju mó­zgu, by le­piej zro­zu­mieć istotne czyn­niki ma­jące wpływ na ro­dzi­ciel­stwo.

Do­wody wspie­ra­jące Po­zy­tywną Dys­cy­plinę

Ba­da­nia do­ty­czące ro­dzi­ciel­stwa przez kil­ka­dzie­siąt lat kon­cen­tro­wały się na po­szu­ki­wa­niu naj­sku­tecz­niej­szych prak­tyk ro­dzi­ciel­skich. Dzięki nim od­kryto mię­dzy in­nymi bez­po­średni zwią­zek mię­dzy sty­lami ro­dzi­ciel­skimi a po­zio­mem sa­mo­re­gu­la­cji dziecka, jego ogólną sa­tys­fak­cją z ży­cia, osią­gnię­ciami na­uko­wymi, się­ga­niem po al­ko­hol, agre­sją oraz za­cho­wa­niami opo­zy­cyj­nymi[1]. W tym ob­sza­rze za­kro­jone na sze­roką skalę ba­da­nia przez kilka dzie­się­cio­leci pro­wa­dziła Diane Baum­rind w Ber­ke­ley[2]. Baum­rind w spo­sób sys­te­ma­tyczny przy­glą­dała się temu, jak spo­sób by­cia i dzia­ła­nia ro­dzi­ców wpływa na do­sto­so­wa­nie spo­łeczne i psy­cho­lo­giczne, suk­cesy w na­uce oraz ogólny do­bro­stan dzieci i mło­dzieży. W pod­su­mo­wa­niu ba­dań wska­zała: „Mło­dzież z ro­dzin au­to­ry­ta­tyw­nych (nie my­lić z au­to­ry­tar­nymi) cha­rak­te­ry­zo­wała się naj­wyż­szym po­zio­mem kom­pe­ten­cji spo­łecz­nych, doj­rza­ło­ści oraz opty­mi­zmu”. Styl au­to­ry­ta­tywny to wła­śnie styl Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny – życz­liwy i sta­now­czy, po­zba­wiony za­równo nad­mier­nej kon­troli, jak i po­błaż­li­wo­ści (per­mi­syw­no­ści). Dzieci wzra­sta­jące w ro­dzi­nach au­to­ry­ta­tyw­nych osią­gały rów­nież naj­lep­sze wy­niki w te­stach umie­jęt­no­ści ję­zy­ko­wych oraz ma­te­ma­tycz­nych[3].

Ba­da­nia Baum­rind oraz in­nych na­ukow­ców po­ka­zują, że kary i na­grody nie są sku­teczne dłu­go­fa­lowo i mają ne­ga­tywny wpływ na roz­wój sa­mo­re­gu­la­cji, mo­ty­wa­cji we­wnętrz­nej oraz na ja­kość re­la­cji ro­dzin­nych[4]. Kon­se­kwen­cją sto­so­wa­nia kar jest two­rze­nie przez dzieci nie­kon­struk­tyw­nych prze­ko­nań, które prze­kła­dają się na nie­po­żą­dane za­cho­wa­nia. W Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pli­nie na­zy­wamy je 5 „R” kary[5] i są to: roz­ża­le­nie („To jest nie­spra­wie­dliwe. Do­ro­słym nie można ufać”), re­be­lia, czyli bunt („Zro­bię na od­wrót, aby udo­wod­nić, że nie mu­szę ro­bić tak, jak oni chcą”), re­wanż, czyli ze­msta („Te­raz wy­gry­wają, ale wkrótce im od­płacę”), rej­te­rada, czyli wy­co­fa­nie („Na­stęp­nym ra­zem nie dam się zła­pać”) oraz re­gres po­czu­cia wła­snej war­to­ści („Je­stem bez­war­to­ścio­wym czło­wie­kiem”). Au­to­ry­tarni (czyli nad­mier­nie kon­tro­lu­jący) ro­dzice sto­sują dy­rek­tywne me­tody wy­cho­waw­cze, po­nie­waż ce­nią so­bie na­tych­mia­stowe po­słu­szeń­stwo, ale na dłuż­szą metę ich me­tody są nie­sku­teczne.

Baum­rind od­kryła, że per­mi­sywny styl ro­dzi­ciel­ski wy­rzą­dza po­dobne szkody jak sto­so­wa­nie kar. Brak wy­ma­gań, przej­rzy­stej struk­tury oraz ja­snych ry­tu­ałów i za­sad w po­łą­cze­niu z nad­mierną po­błaż­li­wo­ścią (na­wet w imię mi­ło­ści) nie wy­po­saża dzieci w nie­zbędne umie­jęt­no­ści spo­łeczne i ży­ciowe. Po­błaż­li­wość za­chęca dzieci do roz­wi­ja­nia nie­wspie­ra­ją­cych je prze­ko­nań i za­cho­wań, ta­kich jak: ego­izm („Mi­łość ozna­cza, że po­wi­nie­nem móc ro­bić, co­kol­wiek ze­chcę”), bez­rad­ność („Mu­sisz się mną za­jąć, po­nie­waż ja nie po­tra­fię wziąć na sie­bie żad­nej od­po­wie­dzial­no­ści”), ma­łej od­por­no­ści („Je­stem przy­gnę­biony, po­nie­waż nie zaj­mu­jesz się wszyst­kimi mo­imi żą­da­niami”).

Prace Baum­rind po­twier­dzają sku­tecz­ność mo­delu ro­dzi­ciel­stwa pro­pa­go­wa­nego w Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pli­nie, który kon­cen­truje się na prak­tycz­nym za­sto­so­wa­niu me­tod wy­od­ręb­nio­nych przez nią oraz in­nych ba­da­czy jako klu­czo­wych w po­zy­tyw­nym roz­woju dzieci i mło­dzieży. Każde na­rzę­dzie Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny opi­sane w tej książce ma na celu po­móc ci wdro­żyć w co­dzien­nym ży­ciu to, co zo­stało od­kryte w ba­da­niach i jest ko­rzystne dla re­la­cji ro­dzin­nych oraz roz­woju dzieci.

Al­fred Ad­ler

Al­fred Ad­ler był wie­deń­skim le­ka­rzem, który na­le­żał do grona czo­ło­wych dzie­więt­na­sto­wiecz­nych twór­ców współ­cze­snej psy­chia­trii – obok Freuda i Junga. W wy­niku ob­ser­wa­cji oraz pro­wa­dzo­nych eks­pe­ry­men­tów Ad­ler do­szedł do wnio­sku, że lu­dzie są przede wszyst­kim isto­tami spo­łecz­nymi, a ich głów­nym ce­lem jest przy­na­le­żeć (two­rzyć więzi) i czuć się waż­nym, co re­ali­zują po­przez po­szu­ki­wa­nie celu oraz wno­sze­nie wkładu. Kiedy lu­dzie czują, że nie przy­na­leżą i nie są ważni, po­ja­wia się u nich po­czu­cie niż­szo­ści, któ­rego chcą unik­nąć za wszelką cenę. Po­dej­mują za­tem ogrom wy­siłku, by go nie od­czu­wać, a wtedy po­peł­niają mnó­stwo błę­dów. Te błędy czę­sto okre­śla się mia­nem nie­od­po­wied­niego za­cho­wa­nia. We­dług Ad­lera nie­od­po­wied­nie za­cho­wa­nia wy­ni­kają z błęd­nych prze­ko­nań, ta­kich jak: „po­czuję się do­brze tylko wtedy, gdy ob­da­rzysz mnie uwagą” albo „tylko wtedy, gdy będę rzą­dzić”, albo „tylko wtedy, gdy zra­nię in­nych i do­świad­czą ta­kiego sa­mego cier­pie­nia jak ja”, albo „tylko wtedy, kiedy się pod­dam, wie­rząc, że się nie na­daję” (na­zy­wamy to my­śle­niem „tylko wtedy, kiedy”). Tego ro­dzaju prze­ko­na­nia stają się dla każ­dego czło­wieka tym, co Ad­ler na­zy­wał pry­watną lo­giką, czyli nie­uświa­do­mio­nym pro­ce­sem roz­po­czy­na­ją­cym się we wcze­snym dzie­ciń­stwie.

Dzieci (i do­ro­śli) nie­ustan­nie two­rzą prze­ko­na­nia na te­mat sie­bie (czy je­stem do­brym czy złym czło­wie­kiem, zdol­nym czy głu­pim, pa­su­ją­cym czy też nie?), na te­mat in­nych (czy oni mnie za­chę­cają czy znie­chę­cają?), na te­mat świata (czy jest to bez­pieczne miej­sce czy też nie?) i po­dej­mują de­cy­zje do­ty­czące ko­niecz­nych w da­nym śro­do­wi­sku dzia­łań (czy mogę się tu roz­wi­jać dzięki za­chę­cie, czy tylko prze­trwać [nie­od­po­wied­nio się za­cho­wy­wać] po­mimo nie­ustan­nego znie­chę­ca­nia). In­nymi słowy Ad­ler mó­wił o tym, że wy­da­rze­nia przy­czy­niają się do po­wsta­wa­nia my­śli, które czę­sto zmie­niają się w prze­ko­na­nia. Te ostat­nie zaś wzbu­dzają róż­no­ra­kie emo­cje i uczu­cia, pro­wa­dząc do kon­kret­nych za­cho­wań. Na­zy­wamy ten cykl „my­ślę, czuję, de­cy­duję” i za­chę­camy uczest­ni­ków na­szych warsz­ta­tów do wcho­dze­nia w taki pro­ces wy­obra­ża­nia so­bie i wczu­wa­nia się w sy­tu­ację dziecka po to, by od­kryć błędne stra­te­gie (i sto­jące za nimi błędne prze­ko­na­nia).

To wła­śnie pry­watny sys­tem błęd­nych prze­ko­nań ge­ne­ruje cykl spo­łecz­nie nie­ak­cep­to­wa­nych za­cho­wań. Aby spo­wo­do­wać ich zmianę, nie wy­star­czy jed­nak re­ago­wać tylko na za­cho­wa­nie. Je­dy­nym sku­tecz­nym spo­so­bem po­mocy dziecku jest wspar­cie go w zmia­nie błęd­nych, utrwa­lo­nych prze­ko­nań, co z ko­lei przy­nie­sie na­tu­ralną zmianę za­cho­wa­nia. We­dług Ad­lera naj­lep­szym moż­li­wym ro­dza­jem po­mocy jest za­chęta, po­nie­waż po­zwala ona do­świad­czać przy­na­leż­no­ści oraz po­czu­cia spraw­stwa re­ali­zo­wa­nych po­przez wła­sny wkład w do­bro spo­łeczne. W ten spo­sób ne­ga­tywne, nie­uświa­do­mione prze­ko­na­nia za­stę­po­wane są przez wspie­ra­jące prze­ko­na­nia, które prze­kła­dają się na kon­struk­tywne za­cho­wa­nia. Ad­ler był orę­dow­ni­kiem trak­to­wa­nia wszyst­kich, rów­nież dzieci, z sza­cun­kiem i god­no­ścią. Ta­kie po­dej­ście spra­wiało, że wy­prze­dzał swoje czasy, a na­wet współ­cze­śnie jego kon­cep­cja wy­daje się pio­nier­ska. Jego my­śle­nie stało w sprzecz­no­ści z in­nym po­dej­ściem w psy­cho­lo­gii za­cho­wa­nia, czyli be­ha­wio­ry­zmem, we­dług któ­rego zmianę można osią­gnąć, wpły­wa­jąc na moż­liwe do za­ob­ser­wo­wa­nia za­cho­wa­nia po­przez kary i na­grody.

Ru­dolf Dre­ikurs

Ru­dolf Dre­ikurs był psy­chia­trą i współ­pra­cow­ni­kiem Al­freda Ad­lera. Po śmierci Ad­lera w 1937 r. kon­ty­nu­ował roz­wój psy­cho­lo­gii ad­le­row­skiej w Ame­ryce. Za­miast jed­nak za­my­kać się w ga­bi­ne­cie psy­chia­trycz­nym, pra­co­wał z ro­dzi­cami i na­uczy­cie­lami na otwar­tych spo­tka­niach, pod­czas któ­rych pro­pa­go­wał fi­lo­zo­fię rów­no­ści, sza­cunku i god­no­ści oraz pro­wa­dził kon­sul­ta­cje wy­cho­waw­cze. Dre­ikurs opi­sy­wał po­dej­ście Ad­lera i swoje jako „de­mo­kra­tyczne” (wol­ność w opar­ciu o po­rzą­dek), sto­jące w sprzecz­no­ści z po­dej­ściem au­to­ry­tar­nym (po­rzą­dek bez wol­no­ści) oraz „anar­chi­stycz­nym” (wol­ność bez po­rządku). W swo­jej prak­tyce po­słu­gi­wał się tym trój­wy­mia­ro­wym mo­de­lem, aby ba­dać, jak ro­dzice wpły­wają na dzieci. We­dług Dre­ikursa de­mo­kra­tyczny styl ro­dzi­ciel­ski był naj­bar­dziej ko­rzystny dla dzieci (co jak po­ka­za­li­śmy wcze­śniej, zo­stało po­twier­dzone w ba­da­niach Baum­rind). Był on zwo­len­ni­kiem życz­li­wego re­ago­wa­nia na po­trzeby dzieci i jed­no­cze­snej sta­now­czo­ści za­równo w domu jak i w szkole, aby mo­gły one do­świad­czać przy­na­leż­no­ści i mieć po­czu­cie wkładu. Za­równo Ad­ler jak i Dre­ikurs uwa­żali, że pełna sza­cunku dys­cy­plina jest ko­nieczna, by dzieci uczyły się roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów oraz przy­swa­jały inne uży­teczne umie­jęt­no­ści ży­ciowe i spo­łeczne. W 1972 r. Dre­ikurs opu­bli­ko­wał książkę Chil­dren: The Chal­lenge (Dzieci to wzy­wa­nie), w któ­rej opi­sał stwo­rzony przez sie­bie mo­del.

Roz­wój Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny

W 1981 r. dr Jane Nel­sen, za­fa­scy­no­wana po­dej­ściem psy­cho­lo­gicz­nym stwo­rzo­nym przez Al­freda Ad­lera, wła­snym sump­tem wy­dała książkę za­ty­tu­ło­waną Po­zy­tywna Dys­cy­plina, w któ­rej za­warła wła­sne do­świad­cze­nia w pracy szkol­nego do­radcy, wzbo­ga­cone o roz­wa­ża­nia na te­mat wy­ko­rzy­sta­nia fi­lo­zo­fii Ad­lera i Dre­ikursa w pracy z ro­dzi­cami i na­uczy­cie­lami. Po­cząt­kowo wiele osób my­ślało, że Po­zy­tywna Dys­cy­plina to spo­sób na sto­so­wa­nie po­zy­tyw­nych kar. Mi­nęło tro­chę czasu, za­nim prze­ko­nali się, że to po­dej­ście po­lega na cał­ko­wi­tej re­zy­gna­cji z ja­kich­kol­wiek kar i na­gród i za­stą­pie­nie ich za­chętą oraz wspól­nym roz­wią­zy­wa­niem pro­ble­mów, by uła­twić dzie­ciom za­spo­ka­ja­nie po­trzeby przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia po­przez wno­sze­nie wkładu. Książka oka­zała się prak­tycz­nym prze­wod­ni­kiem w pro­ce­sie wdra­ża­nia za­sad stwo­rzo­nych przez Ad­lera i Dre­ikursa w ro­dzi­nie i szkole. Po­ka­zy­wała, że choć kary i na­grody przy­no­szą na­tych­mia­stowe efekty (które są krót­ko­fa­lowe), bo pro­wa­dzą do pod­po­rząd­ko­wa­nia się i po­słu­szeń­stwa, to ich dłu­go­fa­lowe kon­se­kwen­cje wy­rzą­dzają szkodę za­równo dzie­ciom jak i do­ro­słym.

Kiedy kon­cen­tru­jemy się na za­cho­wa­niu dziecka, wi­dzimy tylko czu­bek góry lo­do­wej, a prze­cież pod po­wierzch­nią wody kryje się jej znacz­nie więk­sza część, która re­pre­zen­tuje prze­ko­na­nia sto­jące za za­cho­wa­niem oraz naj­głęb­sze po­trzeby dziecka, czyli po­czu­cie przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia. Po­zy­tywna Dys­cy­plina sku­pia się za­równo na za­cho­wa­niu, jak i na prze­ko­na­niach, które stoją za za­cho­wa­niem. Na­szym za­da­niem jako ro­dzi­ców, na­uczy­cieli i opie­ku­nów jest po­móc dzie­ciom od­zy­skać po­czu­cie przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia w spo­łecz­nie ak­cep­to­walny spo­sób. Naj­pierw na­leży zro­zu­mieć, ja­kie błędne prze­ko­na­nia stoją za dzie­cię­cym za­cho­wa­niem, i od­nieść się do nich w kon­struk­tywny spo­sób, a na­stęp­nie po­móc dzie­ciom przy­swoić umie­jęt­no­ści, dzięki któ­rym mogą zmie­nić za­cho­wa­nie i za­spo­koić wy­mie­nione wcze­śniej po­trzeby w uży­teczny spo­sób.

Ad­ler i Dre­ikurs na­uczali: „Dziecko, które nie­od­po­wied­nio się za­cho­wuje, to dziecko znie­chę­cone”. Kiedy dzieci za­cho­wują się nie tak, jak w da­nej sy­tu­acji by­śmy tego ocze­ki­wali, zwy­kle spo­wo­do­wane jest to błęd­nym prze­ko­na­niem na te­mat tego, jak mo­głoby zy­skać po­czu­cie przy­na­leż­no­ści. Więk­szość ro­dzi­ców re­aguje na za­cho­wa­nie, sto­su­jąc karę (ob­wi­nia, za­wsty­dza lub po­wo­duje u dziecka cier­pie­nie). To tylko wzmac­nia dzie­cięce prze­ko­na­nie o braku przy­na­leż­no­ści i pro­wa­dzi do po­wsta­nia błęd­nego koła znie­chę­ce­nia. Więk­szość ro­dzi­ców na in­for­ma­cję o tym, że ich dziecko nie wie­rzy, iż przy­na­leży, re­aguje nie­do­wie­rza­niem. Za­sta­na­wiają się: „Ja­kim cu­dem moje dziecko może my­śleć, że nie przy­na­leży? Ja­kim cu­dem może wąt­pić w moją mi­łość? To nie ma sensu”. W jaki spo­sób i dla­czego dzieci two­rzą prze­ko­na­nia, szcze­gól­nie te, które z na­szej per­spek­tywy nie mają ra­cji bytu? We­dług psy­cho­lo­gii ad­le­row­skiej lu­dzie kie­rują się pod­sta­wową po­trzebą przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia, a kiedy mają po­czu­cie (osa­dzone w rze­czy­wi­sto­ści bądź nie), że ta po­trzeba nie jest za­spo­ko­jona, za­cho­wują się w nie­od­po­wiedni spo­sób. Po­wo­dem, dla któ­rego ta po­trzeba nie zo­staje za­spo­ko­jona, jest nasz wa­dliwy sys­tem prze­ko­nań, który po­wo­duje, że myl­nie in­ter­pre­tu­jemy wy­da­rze­nia oraz dzia­ła­nia in­nych osób. W przy­padku dzieci, u któ­rych sys­tem prze­ko­nań do­piero się two­rzy, błędne prze­ko­na­nia po­ja­wiają się nie­zwy­kle czę­sto i są wy­ni­kiem dzia­ła­nia na­dal roz­wi­ja­ją­cego się mó­zgu.

Roz­wój mó­zgu

Mózg roz­wija się eta­pami. Ośrodki od­po­wie­dzial­nie za in­stynkty i emo­cje (ciało mig­da­ło­wate i układ lim­biczny) wiodą prym w roz­woju, nieco póź­niej w ich ślady idzie tak zwany mózg my­ślący i ra­cjo­nalny, czyli kora nowa. Dzięki temu dzie­ciom za­zwy­czaj nie spra­wia kło­potu do­świad­cza­nie świata po­przez zmy­sły, na­to­miast go­rzej wy­pa­dają na po­zio­mie lo­gicz­nego my­śle­nia. Ono po­ja­wia się w okre­sie doj­rze­wa­nia i wcze­snej do­ro­sło­ści. Za­tem dzieci są świet­nymi ob­ser­wa­to­rami, lecz nie są zbyt sprawne w ra­cjo­nal­nym in­ter­pre­to­wa­niu tego, co po­strze­gają.

Ba­da­nia po­ka­zują rów­nież, że mózg dziecka pra­cuje na in­nych czę­sto­tli­wo­ściach niż mózg osoby do­ro­słej. Do dru­giego roku ży­cia prze­wa­żają fale delta, a od dru­giego do szó­stego roku fale teta[6]. Tym sa­mym dzieci są w sta­nie w krót­kim cza­sie przy­swoić ogromne ilo­ści in­for­ma­cji, co jest ważne dla ich prze­trwa­nia, jak rów­nież są bar­dziej po­datne na su­ge­stie – to, co z ko­lei uła­twia im szyb­kie i płynne zmiany za­cho­wa­nia w re­ak­cji na zmie­nia­jące się śro­do­wi­sko oraz roz­wój zdol­no­ści po­znaw­czych. Jed­nakże zdol­ność do kry­tycz­nej oceny przy­swa­ja­nych in­for­ma­cji po­ja­wia się znacz­nie póź­niej i jest ona zwią­zana z inną czę­sto­tli­wo­ścią fal mó­zgo­wych. Za­tem dzieci nie są zdolne do per­cep­cji świata z szer­szej per­spek­tywy i ko­rzy­sta­nia z wyż­szych funk­cji mó­zgu, m.in. do­strze­ga­nia zło­żo­nych wzor­ców przy­czyn i skut­ków. Ro­dzice, któ­rzy nie są świa­domi tego, jak roz­wija się mózg, czę­sto trak­tują dzieci jak ma­łych do­ro­słych i ocze­kują od nich za­cho­wań, do któ­rych dziecko roz­wo­jowo nie jest zdolne. Brak ta­kich za­cho­wań do­ro­śli na­zy­wają nie­od­po­wied­nim za­cho­wa­niem, dla­tego wła­śnie tak ważne jest wej­ście w świat dziecka i zro­zu­mie­nie jego „pry­wat­nej lo­giki”.

Wielu ro­dzi­ców ro­zu­mie, na czym po­lega ich za­da­nie, ale nie dys­po­nują na­rzę­dziami ani wie­dzą, które po­ka­za­łyby im, jak mają wy­cho­wy­wać. Wie­dza na te­mat współ­cze­snych po­dejść do ro­dzi­ciel­stwa oraz eta­pów roz­woju dziecka po­maga w zro­zu­mie­niu fun­da­men­tal­nych za­ło­żeń Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny. Dzięki tej książce na­uczysz się ro­zu­mieć prze­ko­na­nia, które dzieci two­rzą każ­dego dnia na te­mat sie­bie, in­nych i świata, oraz do­wiesz się jak – dzięki nowo po­zna­nym na­rzę­dziom – wzmac­niać dzieci w two­rze­niu wspie­ra­ją­cych je prze­ko­nań.

PRZY­PISY

Wstęp

Roz­dział 1