Rodzicielstwo na faktach ebook

Tytuł oryginału: EVIDENCE BASED PARENTING: FROM TODDLER TO PRETEEN

Projekt okładki: Karolina Żelazińska-Sobiech

Przekład: Ewa Ziembińska

Redaktor inicjujący: Katarzyna Lipnicka-Kołtuniak

Redaktor prowadzący: Grażyna Muszyńska

Redakcja: Bożena Zasieczna

Redakcja techniczna: Sylwia Rogowska-Kusz

Skład wersji elektronicznej: Robert Fritzkowski

Korekta: Lingventa, Beata Kozieł-Kulesza

© Matilda Gosling 2024Published by arrangement with Swift Press via Randle Editorial & Literary Consultancy.

© for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2025

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana jako źródło danych i przekazywana w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody posiadacza praw.

ISBN 978-83-287-3470-8

MUZA SA

Wydanie I

Warszawa 2025

–fragment–

Pete’owi, Loli i Ivy

Wprowadzenie

Koncepcja

Ta książka ma odpowiedzieć na pytanie: co naprawdę działa, jeśli chodzi o wychowanie dzieci? Czerpie z tysięcy badań nad takimi zagadnieniami, jak: rozwój dziecka, systemy rodzinne, relacje, zdrowie psychiczne i genetyka. Dowody zostały zestawione w proste, praktyczne sugestie, które pomogą wspierać dzieci w relacjach międzyludzkich, zadbać o ich zdrowie fizyczne, naukę i zabawę, zachowanie oraz szczęście i dobre samopoczucie. Każda rodzina jest inna – to, co sprawdza się w jednej, może być nieskuteczne czy niewykonalne w innej – i ta książka bierze to pod uwagę, więc podsuwa różnorodne możliwości, bazujące na dowodach. Rodzice mogą wybierać pomysły, bo najlepiej wiedzą, które z nich najprawdopodobniej sprawdzą się w przypadku ich dzieci.

Zapotrzebowanie na bazę dowodów

Biorąc pod uwagę fundamentalne znaczenie wychowania dzieci dla niemal każdego człowieka na naszej planecie – czy to rodzica, czy dziecka – zdecydowanie brakuje przeglądu bazy dowodów w tej dziedzinie.

Jako rodzic, a z zawodu badaczka społeczna, przez wiele lat próbowałam znaleźć coś, co zawierałoby syntezę wysokiej jakości badań i dowodów naukowych podpowiadających, jak wychować dziecko na szczęśliwego, zdrowego dorosłego, w sposób, który nie zrujnuje rodzicom zdrowia psychicznego. Znalazłam wiele książek, w których tworzono zalecenia na podstawie jakiejś konkretnej filozofii. Przeczytałam szczegółowe opisy różnych etapów rozwoju dziecka i ich związków z wychowaniem. Trafiłam na znakomitą pracę, w której zastosowano zasady ekonomii do tworzenia ram decyzyjnych dla rodzin. Odkryłam ogromną liczbę tekstów napisanych przez psychologów i specjalistów od wychowania, którzy na podstawie wniosków z własnej praktyki formułowali rady dla rodziców.

Nie udało mi się jednak znaleźć konkretnego podsumowania tego, co faktycznie działa, wykorzystującego obszerną bazę dowodów naukowych i porad ekspertów, a tym bardziej wersji takiego podsumowania skondensowanej w szereg pomysłów, z których rodzice mogliby wybierać, wiedząc, co ma szanse zadziałać najskuteczniej. Bądź co bądź to rodzice są autorytetami w sprawie własnych dzieci. Nie udało mi się również trafić na żadne próby nakreślenia całościowego obrazu, w oparciu nie tylko o badania nad wychowaniem, ale też o pełny zakres badań w dziedzinie nauk społecznych, a nawet innych dyscyplin naukowych, takich jak biologia i historia. Jeśli piszę o tym, jak ograniczyć kłótnie w rodzinie, muszę rozumieć badania nad konfliktem. Przegląd badań genetycznych pomaga mi ustalić, kiedy otoczenie dziecka może pozytywnie oddziaływać na jego zdrowie. Jeśli mam wiedzieć, jak pomóc dziecku dobrze się zachowywać, muszę mieć pojęcie o badaniach z zakresu psychologii i rozwoju dziecka.

Niniejsza książka narodziła się właśnie wskutek uświadomienia sobie tych luk. Różnorodność wyników badań naukowych pozwala również wysnuć wniosek, że to, co sprawdza się w przypadku jednego dziecka lub rodziny, może być zupełnie nieodpowiednie dla innych. Rodzice potrzebują różnych możliwości, bazujących na dowodach naukowych. Najskuteczniejsze metody mogą zadziałać na sześćdziesięcioro dzieci ze stu, ale co z czterdzieściorgiem pozostałych?

Rozmaite pomysły zaproponowane w tej książce pomagają odpowiedzieć na to pytanie. Skuteczne metody wychowawcze mogą wykraczać poza poszczególne filozofie i koncepcje. Biorąc za punkt wyjścia wysokiej jakości badania, wyposaża się rodziców w wiedzę, co może pomóc im oraz ich dzieciom, zależnie od ich konkretnych okoliczności. Moje dzieci także skorzystały na tym podejściu, choć przewracają oczami za każdym razem, gdy próbuję czegoś nowego, bo przeczytałam najnowszy artykuł naukowy.

Co obejmuje ta książka, a co pomija

Ta książka czerpie bezpośrednio z ponad tysiąca badań i pośrednio z tysięcy innych i stanowi oparty na dowodach podręcznik dla zajętych rodziców. Skupia się na dzieciach w wieku od dwóch do dziesięciu lat. Istnieje już rozbudowana literatura na temat niemowląt, w tym niezłe podsumowania dowodów naukowych, a nastolatki na tyle się różnią od młodszych dzieci, że zasługują na kontynuację poświęconą wyłącznie im. Analizując długofalowe skutki indywidualnych decyzji wychowawczych, od czasu do czasu opieram się na badaniach z udziałem nastolatków i dorosłych.

Badania omawiane na potrzeby tej książki odnoszą się przede wszystkim do krajów anglojęzycznych – Wielkiej Brytanii, Irlandii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii i Nowej Zelandii – ponieważ kultura ma duży wpływ na to, które praktyki wychowawcze sprawdzają się najlepiej.

Piszę o rodzicach i rodzicielstwie, żeby nie komplikować języka, ale, oczywiście, pomysły zawarte w książce odnoszą się w równej mierze także do innych opiekunów. Jeśli jesteś przybranym rodzicem albo innym opiekunem, wiedz, że mówiąc o rodzicach, mam na myśli także ciebie.

I wreszcie, co ważne, ta książka skupia się na pozytywnych strategiach i tym, co można zmienić. Czynniki, których zmienić się nie da – na przykład ile pieniędzy ma rodzina albo gdzie mieszka – są nieistotne w kontekście tego, co mogą zrobić rodzice, by ułatwić życie domowe albo lepiej wspierać dzieci.

Jak korzystać z tej książki

Praktyczne sugestie oparte na badaniach naukowych zostały przedstawione zgodnie z trzema poziomami jakości badań:

   Dowody naukowe wysokiej jakości: metaanalizy, przeglądy systematyczne, randomizowane kontrolowane badania kliniczne lub badania podłużne (longitudinalne) obejmujące ponad 1000 osób.

   Dowody naukowe średniej jakości: badania wykazujące powiązania, ale nie związki przyczynowo-skutkowe.

   Dowody anegdotyczne lub porady ekspertów: sugestie oparte na praktyce klinicznej lub podobnych źródłach.

Dzięki przedstawieniu badań w taki właśnie sposób rodzice mogą sami zdecydować, jak zinterpretować podane informacje. Większość wyników badań odnosi się ogólnie do dzieci, ale żadne dziecko nie jest uśrednione. W każdym dziale tej książki omówiono kilka metod. Jeśli dana sugestia nie sprawdza się w przypadku ciebie i twojej rodziny, możesz poeksperymentować z innymi pomysłami.

Ta książka przedstawia dowody naukowe w określony sposób, choć można było je zaprezentować na wiele innych sposobów. Jednak przy każdej metodzie porządkowania dowody częściowo się pokrywają, to nieuniknione. Badania nie są też zgodne co do tego, co konkretnie ma pozytywne skutki dla dzieci. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy dowodach niższej jakości, powiązania między decyzjami rodziców a skutkami u dzieci mogą wynikać z innego, ukrytego czynnika. Związek między zabawami dzieci w otoczeniu przyrody a ich większą odpornością psychiczną można wyjaśnić otwartością i śmiałością dzieci. Nie byłoby nic dziwnego w sugestii, że kiedy rodzice dają przykład otwartości i śmiałości, rośnie prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą bardziej odporne psychicznie, a tacy rodzice częściej zachęcają dzieci do zabaw na łonie natury.

W tej książce nie zasugerowano niczego, co mogłoby zaszkodzić twojemu dziecku. Choć może warto w pierwszej kolejności wziąć pod uwagę pomysły bazujące na dowodach najwyższej jakości, nie zaszkodzi przyjrzeć się również innym zaproponowanym opcjom. Czasem najciekawsze pomysły wychodzą od badań niższej jakości. Takie badania mogą zawierać dowody na coś zbyt specyficznego, czego nie da się przetestować na dużej próbie badawczej – albo może testowanie wyników w taki sposób byłoby nieetyczne.

Książka składa się z dwóch głównych części. Pierwsza omawia uniwersalne metody, które mogą być pomocne w przypadku wielu dzieci i w różnych aspektach ich życia. Przykładem może być unikanie surowej dyscypliny, które wiąże się z lepszymi skutkami dla dzieci pod wieloma względami, na przykład w zakresie zdrowia fizycznego, samopoczucia i zachowania. Korzystając z tej sekcji książki, należy się zastanawiać, czy i w jaki sposób któreś z zaleceń przystają do waszej sytuacji. Nawet niektóre z co bardziej uniwersalnych metod mogą nie zadziałać w każdej rodzinie i przy każdym dziecku. Na przykład dla niektórych dzieci podejmowanie decyzji jest trudne i stresujące. Dawanie tym dzieciom swobody i przestrzeni na dokonywanie wyborów może nie być dla nich korzystne, chyba że robi się to ostrożnie i stopniowo. Niemniej jednak w różnorodności pomysłów na pewno uda się znaleźć wiele opcji do wykorzystania. Ta część książki uwzględnia to, co możesz zrobić jako jednostka, w ramach domu i rodziny, a także jako rodzic. Znajdują się w niej konkretne sugestie dla każdego z obszarów oraz wskazówki, jak zastosować je w praktyce, na przykład informacje, jak możesz ostudzić emocje, kiedy członkowie rodziny wciąż się kłócą. Nie miałabym pojęcia, od czego zacząć łagodzenie rodzinnych konfliktów, gdybym wcześniej nie ślęczała nad badaniami w tej dziedzinie. Zauważyłam również, że w publikacjach naukowych bardzo potrzebne są wyjaśnienia, co oznaczają wyniki badań – w praktyce, dla poszczególnych rodzin. Jeśli badania mówią, że chaos w domu źle wpływa na dzieci, co to oznacza w kontekście codziennych zmian, które mogą wprowadzić rodzice, żeby trochę ograniczyć chaos? W każdym przypadku w książce zawarto praktyczne implikacje i przykłady. Teoria jest bezużyteczna, jeśli nie wiadomo, jak ją zastosować.

Druga część zawiera ukierunkowane metody wspierania dziecka, zorientowane na osiąganie konkretnych rezultatów:

   Relacje: jak budować relację z dzieckiem, wzmocnić więzi między rodzeństwem i wspierać przyjaźnie dziecka.

   Zachowanie: co możesz zrobić, żeby maksymalnie ograniczyć złe zachowanie dziecka i zachęcać do zachowań prospołecznych.

   Zdrowie fizyczne: jak zadbać o lepszy sen dziecka, sprawić, żeby chętnie się ruszało, i pomóc mu wypracować zdrowy stosunek do jedzenia i własnego ciała.

   Nauka i zabawa: jak zatroszczyć się o dziecko w kwestiach korzystania z urządzeń ekranowych, zabawy na świeżym powietrzu, nauki i zdobywania umiejętności życiowych.

   Szczęście i dobre samopoczucie: jak zadbać o zdrowie psychiczne dziecka, jego odporność i poczucie własnej wartości.

Część druga przedstawia badania w każdej z tych dziedzin i przekłada je na sugestie poparte dowodami naukowymi. Te z kolei dostarczają ci szeregu możliwości, które możesz wypróbować, zależnie od tego, co najprawdopodobniej sprawdzi się u twojego dziecka, w twojej rodzinie i w twoim życiu. Część druga zawiera też działy na temat rozwiązywania problemów w każdej omawianej dziedzinie. Znajdziesz tam wskazówki, co możesz zrobić, jeśli twoje dziecko doświadcza przemocy, miewa lęki lub powtarzające się ataki złości.

Epilog zawiera podsumowanie najważniejszych myśli przedstawionych w książce. Streszcza główne porady dla rodziców i ich dzieci zgodnie z dowodami i podpowiada, w jaki sposób rodzice mogą zastosować różne pomysły w codziennym życiu.

Przy lekturze tej książki warto pamiętać o dwóch sprawach:

   Nie trzeba jej czytać od początku do końca. Możesz zaglądać do działów, które uważasz za najistotniejsze w swojej sytuacji.

   Nie jest ona gotowym schematem. Nie ma czegoś takiego jak idealny rodzic i nie istnieje uniwersalny przepis na rodzicielstwo. Baza dowodów to nie szereg instrukcji, stanowi raczej konstelację pomysłów, na podstawie których możesz wytyczyć własny szlak.

Wszystkie przypisy są dostępne online na stronie www.matildagosling.com/parenting.

Style wychowania: serdeczność i kontrola

Przedstawiam krótkie wprowadzenie do stylów wychowawczych, często bowiem pojawiają się one w badaniach naukowych, które próbują ustalić, co daje najlepsze efekty u dzieci w konkretnych obszarach, takich jak zachowanie czy zdrowie. Najpopularniejszą metodą klasyfikowania stylów wychowawczych jest ich podział na kategorie w oparciu o serdeczność i kontrolę[1].

1. STYLE WYCHOWANIA

MAŁO SERDECZNOŚCI

DUŻO SERDECZNOŚCI

MAŁO KONTROLI

Wychowanie zaniedbujące

Wychowanie permisywne

DUŻO KONTROLI

Wychowanie autorytarne

Wychowanie autorytatywne

   Wychowanie autorytatywne. To złoty standard w literaturze naukowej. Autorytatywni rodzice otaczają dzieci ciepłem, ale stawiają jasne granice. Wyobraź sobie rodzica, który jest czuły, zapewnia stałość i nie boi się odmawiać dziecku. Taki rodzic uważnie słucha dziecka i jest wystarczająco elastyczny, by zmienić kierunek, jeśli coś nie działa.

   Wychowanie permisywne. Permisywni rodzice dają serdeczność, ale przy niskim poziomie kontroli. To rodzic (wszyscy takich znamy albo takimi jesteśmy), który daje dziecku mnóstwo czułości, ale niewiele stanowczości. Dziecko permisywnych rodziców późno chodzi spać i zapamiętale opróżnia szafkę z łakociami.

   Wychowanie autorytarne. Autorytarni rodzice są oziębli, a ich poziom kontroli – wysoki. Takie wychowanie prawdopodobnie było częstsze w czasach naszego dzieciństwa, a jeszcze powszechniejsze – w pokoleniu naszych dziadków. Autorytarny rodzic dostarcza pożywki literaturze dziecięcej: jest klasycznym uosobieniem obojętnej postaci żądającej wysokich standardów zachowania oraz posłuszeństwa od swojego trochę lękliwego, lecz wewnętrznie zbuntowanego dziecka.

   Wychowanie zaniedbujące. Zaniedbujący rodzice, którzy nie okazują serdeczności ani nie sprawują kontroli, mają dzieci, którym wiedzie się najgorzej ze wszystkich. Zapewniam, że skoro czytasz tę książkę, raczej nie jesteś takim rodzicem.

Co to znaczy: okazywać serdeczność i sprawować zdrową kontrolę? W praktyce serdeczność może być fizyczna, okazywana dziecku poprzez pocałunki, tulenie i inne czułe gesty. Możesz ją również wyrażać słowami, na przykład powiedzieć dziecku, że podoba ci się ślimak, którego narysowało, albo okazać zainteresowanie jego najnowszą obsesją na punkcie smoków. Serdeczność można również mierzyć jej brakiem: kiedy dziecko czuje się odrzucone wskutek wrogości lub obojętności rodziców albo kiedy czuje się niekochane i niedoceniane.

O ile łatwo zdefiniować serdeczność, o tyle z kontrolą jest już trudniej. Istnieje ważne rozróżnienie między zdrowymi granicami, odnoszącymi się do zachowania, a próbą kontrolowania tego, co dziecko myśli lub czuje, albo decyzji, które podejmuje. Możesz wykazać się zdrową kontrolą wobec dziecka, które na ciebie krzyczy, wyjaśniając mu, że musi wyrażać gniew bez krzyku. Niezdrowa kontrola wobec takiego dziecka może oznaczać powiedzenie mu, że nie wolno się złościć, albo okazanie mu tego za pomocą mowy ciała. Słowo „kontrola” w tabelce powyżej odnosi się do zdrowej formy kontroli. Pomysły, jak można ją wprowadzić, zostały omówione w rozdziale 4.

Poniższa ilustracja pokazuje wpływ autorytatywnego stylu wychowawczego na relacje dzieci, ich zdrowie, naukę i zabawę, zachowanie oraz zadowolenie i dobre samopoczucie. Każdy z obszarów łączy się z wieloma innymi, a wyprucie jednej wychowawczej nitki może spowodować skutki uboczne gdzie indziej. W innych przypadkach trzeba pociągnąć kilka nitek naraz, żeby osiągnąć pozytywny wpływ na swoje dziecko.

2. POWIĄZANIA MIĘDZY AUTORYTATYWNYM STYLEM WYCHOWANIA A SKUTKAMI U DZIECI

RELACJE

ZACHOWANIE

ZDROWIE FIZYCZNE

NAUKA I ZABAWA

SZCZĘŚCIE I DOBRE SAMOPOCZUCIE

Relacja między rodzicem a dzieckiem

Ogólne zachowanie

Ruch

Wyniki w nauce

Samopoczucie i zdrowie psychiczne

Relacje między rodzeństwem

Prospołeczne zachowanie

Nadwaga

Perfekcjonizm

Przyjaźnie

Agresja

Palenie papierosów

Poczucie własnej wartości

Doświadczanie przemocy

Autorytatywni rodzice, ci, którzy z powodzeniem łączą serdeczność ze zdrową kontrolą, częściej niż inni rodzice mają zdrowe psychicznie dzieci o wysokim poczuciu własnej wartości. Ich dzieci rzadziej bywają perfekcjonistami, mają mniej problemów behawioralnych i rzadziej zachowują się agresywnie. Dzieci autorytatywnych rodziców częściej zachowują się prospołecznie i lepiej radzą sobie w szkole. Mają bezpieczniejszą relację z rodzicami, głębszą więź z rodzeństwem i łatwiej im nawiązywać przyjaźnie. Rzadziej doświadczają przemocy w szkole. Te dzieci więcej się ruszają i częściej utrzymują zdrową wagę, a kiedy dorosną, rzadziej zaczynają palić[2].

Warto pamiętać o tym kontekście „serdeczności i kontroli” podczas dalszej lektury tej książki, ale nie trzeba poświęcać mu za dużo uwagi. Lepiej zastanowić się, co zadziała w praktyce. Jak okazywać dziecku ciepło w dni, kiedy może ci być trudno? Jak stawiać zdrowe granice, nie kontrolując przy tym dziecka w sposób, który mógłby być dla niego mniej korzystny? Na te pytania – oraz wiele innych – odpowiedzą kolejne rozdziały.

Co wpływa na style wychowania

Rodzice wpływają na swoje dzieci nie tylko poprzez wychowanie, ale również przez to, kim są. Jeśli z natury masz skłonności do pesymizmu, twoje dziecko wyrośnie raczej na Kłapouchego niż Tygryska. A style wychowania nie zawsze są wyłącznie kwestią wyboru, wbrew temu, co mogłoby się wydawać. Na przykład rodzice, którzy mają trudności z panowaniem nad emocjami, częściej zachowują się wobec dzieci autorytarnie – niełatwo otaczać dziecko ciepłem, kiedy tonie się we własnych uczuciach. Ilość stresu, którego doświadczają rodzice, również wpływa bezpośrednio na ich styl wychowania. Łatwiej być „dobrym” rodzicem, kiedy się wyśpisz, nie martwisz się o pieniądze, mieszkasz w bezpiecznej okolicy i nie ciążą na tobie liczne obowiązki.

Style wychowawcze wpływają na dzieci i ich miejsce w świecie, ale dzieci również mogą wpływać na metody wychowawcze stosowane wobec nich. Wyczulenie na potrzeby dziecka i okazywanie mu ciepła może być odruchem, kiedy masz dziecko, które chce się przytulać i siedzieć z tobą w fotelu, słuchając bajek, ale bywa wyczerpujące, jeśli masz dziecko, które wścieka się na ciebie za źle pokrojone kanapki. To nie oznacza, że twoje zachowanie jako rodzica nie może sprawić, że dziecko będzie rzadziej na ciebie krzyczeć, po prostu dzieci mają różne temperamenty. Dobre wychowanie jest o wiele trudniejsze, kiedy nie masz łatwego dziecka. Ugodowość dziecka może się oczywiście zmieniać w zależności od jego humoru. Jak wie każdy rodzic, malec w kilka sekund potrafi się przemienić z przylepnego aniołka w siejące spustoszenie, mściwe monstrum.

Indywidualne decyzje rodzicielskie mają ograniczoną moc. Losy dzieci zależą od ich miejsca zamieszkania, społeczeństwa, w którym żyją, oraz krajowej polityki gospodarczej i społecznej. Czy dzieci mają w pobliżu zieleń, do której mogą łatwo dotrzeć? Czy oddychają dostatecznie czystym powietrzem? Czy rodzice zarabiają tyle, że mogą zapewnić dzieciom dobre jedzenie, dostęp do zabawek i pomocy naukowych i wystarczająco dużo przestrzeni w domu? Czy rodziców nie wykańcza stres związany z finansami? Te pytania wykraczają poza zakres tematyczny tej książki, lecz trzeba jasno powiedzieć, że rodzice nie ponoszą wyłącznej odpowiedzialności za zdrowie i samopoczucie swoich dzieci. Rodzice mogą zdziałać tylko tyle, na ile pozwoli im otaczający ich system.

Uwagi na temat „wystarczająco dobrego” rodzicielstwa

Jednym z najbardziej stresujących aspektów roli rodzica, przynajmniej w moim doświadczeniu, jest rozmyślanie o tym, czego brakuje albo co jest robione źle. Myślę o klubie, do którego moja starsza córka rozpaczliwie pragnie chodzić, ale nie może, bo oboje jej rodzice pracują, a ona sama nie pójdzie tak daleko. Myślę o tym, czy moje dzieci nie jedzą za dużo cukru, choć jednocześnie za bardzo kontrolujemy ich dietę. Myślę o długich dniach i wieczorach, o zmęczeniu i o tym, że źle reaguję na kolejną kłótnię między nimi. Myślę, że za mało się bawię z moimi dziećmi. Myślę o tym dniu, kiedy wracałyśmy ze szkoły, a ja spieszyłam się do domu, żeby zacząć pracę, natomiast moja córka usiadła pod drzewem i odmówiła ruszenia się stamtąd, bo nie wróciłam do szkoły po książkę, której zapomniała wziąć. Jedyne, co wtedy przyszło mi do głowy, to groźba, że następnego dnia nie zabiorę jej na spotkanie z jej najlepszą przyjaciółką.

Ale pokażcie mi idealnego rodzica, to pokażę wam idealne dziecko. Nie ma takich. Donald Winnicott był jednym z pierwszych teoretyków wychowania, który zaproponował koncepcję „wystarczająco dobrego” rodzica. (A dokładniej – wystarczająco dobrej matki, ale wybaczymy mu to, większość prac napisał bowiem w połowie ubiegłego wieku). Wysunął teorię, że dla dziecka może być korzystne, jeśli nie ma kogoś, kto jest dostępny i reaguje natychmiast przez cały czas. Dzieci muszą się nauczyć znosić frustrację. Popełniane błędy stwarzają nam okazję do ich naprawiania i pokazywania dzieciom, w jaki sposób to robić[3]. Chodzi o to, żeby starać się ograniczać te błędy na tyle, na ile to możliwe, i postarać się, żeby nasze dzieci nie były nimi przytłoczone.

Ta idea różni się od reszty książki, ponieważ opiera się na logice i opinii ekspertów, a nie na wynikach stosów raportów badawczych. Przyczyna jest prosta. Nie da się łatwo zbadać wpływu złych rodziców w porównaniu z wystarczająco dobrymi i doskonałymi rodzicami w warunkach badania klinicznego, a poza tym trudno jest cokolwiek przebadać w grupie osób, które można spotkać równie często jak wilkołaki i jednorożce.

Wydaje mi się, że to najważniejsze, co chcę przekazać. W obliczu mnóstwa danych i proponowanych metod trzeba podkreślić, że żaden rodzic nie powinien narzucać sobie niemożliwych do spełnienia czy choćby nawet rygorystycznych standardów. Niektóre pomysły z tej książki okażą się pomocne, niektóre nie – w końcu każde dziecko i każda rodzina są inne – a część skuteczniejszych pomysłów uda ci się wprowadzić w życie tylko na jakiś czas. I to jest w porządku.

* * *

koniec darmowego fragmentuzapraszamy do zakupu pełnej wersji

Przypisy końcowe

Wprowadzenie

[1] Siatka ta została zaadaptowana na podstawie ram pierwotnie opracowanych przez Dianę Baumrind w 1967 r. i rozbudowanych przez Eleanor Maccoby i Johna Martina w 1983 r. Patrz np. Kuppens S. i Ceulemans E. (2019). Parenting styles: a closer look at a well-known concept. “Journal of Child and Family Studies” 28: 168–181. doi: 10.1007/s10826–018–1242-x.

[2] Zdrowie psychiczne: Pinquart M. (2017a). Associations of parenting dimensions and styles with internalizing symptoms in children and adolescents: a meta-analysis. “Marriage & Family Review” 53(7), 613–640. doi: 10.1080/01494929.2016.1247761. Samoocena: Pinquart M. i Gerke D.C. (2019). Associations of parenting styles with self-esteem in children and adolescents: A meta-analysis. “Journal of Child and Family Studies” 28, 2017–35. doi: 10.1007/s10826–019–01417–5. Perfekcjonizm: Yıldız M., Duru H., Eldeleklioğlu J. (2020). Relationship between parenting styles and multidimensional perfectionism: a meta-analysis study. “Educational Sciences: Theory & Practice” 20(4), 16–35. doi: 10.12738/jestp.2020.4.002. Zachowanie: Pinquart M. (2017b). Associations of parenting dimensions and styles with externalizing problems of children and adolescents: an updated meta-analysis. “Developmental Psychology” 53(5), 873–932. doi:10.1037/dev0000295. Agresja: Masud H. i in. (2019). Parenting styles and aggression among young adolescents: a systematic review of literature. “Community Mental Health Journal” 55(6), 1015–1030. doi: 10.1007/s10597–019–00400–0. Zachowania prospołeczne: Wong T.K., Konishi C., Kong X. (2021). Parenting and prosocial behaviors: a meta-analysis. “Social Development” 30(2), 343–373. doi: 10.1111/sode.12481. Szkoła: Pinquart M. (2016). Associations of parenting styles and dimensions with academic achievement in children and adolescents: a meta-analysis. “Educational Psychology Review” 28(3), 475–493. doi: 10.1007/s10648–015–9338-y. Relacja rodziców: Neal J., Frick-Horbury D. (2001). The effects of parenting styles and childhood attachment patterns on intimate relationships. “Journal of Instructional Psychology” 28(3), 178. Relacje z rodzeństwem: Van Volkom M., Dirmeitis D., Cappitelli S. (2019). An investigation of the connection between parenting styles, birth order, personality, and sibling relationships. “Journal of Psychology and Behavioral Science” 7(1), 55–63. doi: 10.15640/jpbs.v7n1a7. Przyjaźnie: Llorca A., Richaud M.C., Malonda E. (2017). Parenting, peer relationships, academic self-efficacy, and academic achievement: direct and mediating effects. “Frontiers in Psychology” 8, 2120. doi: 10.3389/fpsyg.2017.02120. Dręczenie: Lereya S.T., Samara M., Wolke D. (2013). Parenting behavior and the risk of becoming a victim and a bully/victim: a meta-analysis study. “Child Abuse & Neglect” 37(12), 1091–1108. doi: 10.1016/j.chiabu.2013.03.001. Ruch i waga: Sleddens S.F. i in. (2011). General parenting, childhood overweight and obesity-inducing behaviors: a review. “International Journal of Pediatric Obesity” 6(sup3), e12–27. doi: 10.3109/ 17477166.2011.566339. Palenie: Stephenson M.T., Helme D.W. (2006). Authoritative parenting and sensation seeking as predictors of adolescent cigarette and marijuana use. “Journal of Drug Education” 36(3), 247–270. doi: 10.2190/Y223–2623–7716–22.

[3] Winnicott D.W. (1971). Playing and Reality. Tavistock Publications.

MUZA SA

ul. Sienna 73

00-833 Warszawa

tel. +4822 6211775

e-mail: [email protected]

Księgarnia internetowa: www.muza.com.pl

Wersja elektroniczna: MAGRAF sp.j., Bydgoszcz