Uzależnienie w rodzinie. Wsparcie dla bliskich - rozpoznanie problemu, emocje, zdrowienie ebook

Wiem, że żaden człowiek nie wybiera takiej książki, jeśli jego serce nie cierpi, jeśli nie martwi się o ukochaną osobę, krewnego lub przyjaciela. Ta książka jest dedykowana Tobie i Twoim najbliższym. Nawet jeśli się nie spotkamy, wierzę, że ona pomoże Ci uleczyć ból.

WSTĘP

Dziękuję, że sięgnęłaś/sięgnąłeś po tę książkę. To znaczy, że pragniesz się dowiedzieć, jak pomóc osobie z zaburzeniami spowodowanymi używaniem substancji psychoaktywnych (SUD – ang. substance use disorder) oraz sobie.

Jestem pracownicą socjalną prowadzącą własną praktykę kliniczną. Specjalizuję się w terapii tego rodzaju zaburzeń, jak również uzależnień behawioralnych, zaburzeń zdrowia psychicznego, przewlekłego bólu oraz problemów wynikających z traumatycznych przeżyć – nagłej śmierci bliskiej osoby, urazu, żałoby i poczucia straty.

Problem uzależnień jest bliski memu sercu. Próbuję pomagać w miarę swoich możliwości, dlatego gdy słyszę telefon, zawsze odbieram. Dzwonią przeważnie osoby, które widzą, jak ich bliscy wpadają w spiralę uzależnienia. Są załamane i bezradne, gdyż nie wiedzą, jak im pomóc. Dobrze znam to uczucie – dorastałam w rodzinie borykającej się z uzależnieniem i chorobą psychiczną. Tragedie i niepewność stanowiły mój dzień powszedni – nigdy nie wiedziałam, co się za chwilę wydarzy.

Kiedy zwrócono się do mnie z prośbą, bym napisała książkę poświęconą uzależnieniom w rodzinie, byłam zaszczycona, pełna entuzjazmu, a zarazem pokory. Nie przypuszczałam, że przyjdzie mi pisać podczas szalejącej globalnej pandemii oraz szerzących się niepokojów społecznych. Wszystkie te zjawiska mają poważne konsekwencje i wywołują w nas poczucie bezradności.

Miałam silną motywację do pisania – chciałam pomóc, chciałam coś zmienić. A teraz, gdy praca jest skończona, żałuję, że nikt nie podarował mi takiej książki ani nie dał mi rzeczowych i konkretnych wskazówek, kiedy sama próbowałam zrozumieć, co się dzieje w mojej rodzinie. Tym bardziej jestem dumna i wdzięczna, że dzięki Uzależnieniu w rodzinie mogę zrobić to dla innych.

Książka składa się z sześciu rozdziałów. Każdy z nich jest podzielony na podrozdziały, w których zawarto niezbędne informacje, sytuacje z życia ilustrujące problem, proponowane techniki rozmowy, rady oraz ćwiczenia. Przywołane przykłady opierają się na doświadczeniach osób, z którymi pracowałam, ale nazwiska i imiona, dane oraz inne charakterystyczne szczegóły zostały zmienione dla zapewnienia poufności i ochrony ich prywatności. Wszelkie podobieństwo do istniejących osób – żyjących bądź zmarłych – jest przypadkowe.

W rozdziale pierwszym wyjaśniam, czym są zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych, jakie są ich objawy i skutki oraz w jaki sposób wpływają na życie osób uzależnionych i ich bliskich.

Rozdział drugi skupia się na zachowaniach i rolach w rodzinie dotkniętej problemem używania substancji psychoaktywnych. Omawiam w nim cały arsenał mechanizmów towarzyszących uzależnieniu, w tym zaprzeczanie, obwinianie, manipulowanie i ukrywanie, a także różnicę między współuzależnieniem i pozauzależnieniem oraz sposoby dojrzałego i konstruktywnego wspierania bliskich w ich zdrowieniu.

Rozdział trzeci jest poświęcony terapii. Istnieje wiele ośrodków leczenia uzależnień, rodzajów terapii oraz metod terapeutycznych i trudno orzec, która droga w danym przypadku będzie najlepsza. Zaprezentowane tu informacje na temat dostępnych możliwości oraz obiektywne rady doświadczonych terapeutów mają ci pomóc w podjęciu słusznej decyzji. Wiele miejsca poświęcam także temu, jak rozmawiać z bliskimi o konieczności szukania profesjonalnej pomocy.

W rozdziale czwartym jest mowa o procesie zdrowienia. Jest to trudna droga. Pełno na niej progów zwalniających, wybojów, zielonych strzałek i znaków stopu. Często nie wiadomo, kiedy działać, a kiedy się zatrzymać. Wskazówki zawarte w tym rozdziale ułatwią ci zrozumienie blokad emocjonalnych związanych ze zdrowieniem, znalezienie się w nowej roli w rodzinie, a także wspieranie bliskich w ich próbach wyjścia z nałogu.

Rozdział piąty podkreśla znaczenie dbania o własne zdrowie i potrzeby w rodzinie borykającej się z uzależnieniem oraz pokazuje, jak nie zapominać o sobie i troszczyć się o swoje dobro i samopoczucie na co dzień.

Rozdział szósty stanowi ukoronowanie waszej wspólnej pracy jako rodziny i przygotowuje grunt pod budowanie odporności na przeciwności, docenianie siebie i odkrywanie radości życia.

W trakcie rozważań będę cię zachęcać do różnorodnych ćwiczeń wspierających twoje zdrowie – technik oddechowych, praktykowania wdzięczności, medytacji, spacerów, pisania dziennika i pomagania.

Wprawdzie książka odnosi się głównie do zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych, ale sprawdza się także w przypadku uzależnień behawioralnych (np. od urządzeń cyfrowych, zakupów, hazardu, jedzenia czy seksu) oraz wszelkich zaburzeń współistniejących.

Cieszę się, że mogłam się z tobą podzielić swoją wiedzą i zachęcam cię do opowiedzenia o twoich wysiłkach i ich rezultatach. Napisz do mnie na adres: [email protected]. Obiecuję, że odpowiem ci z profesjonalizmem, uwagą, uprzejmością i troską, a także postaram się zainspirować cię do działania.

NOTKA OD POLSKIEGO WYDAWCY

Książka Uzależnienie w rodzinie wyróżnia się spośród pozycji poświęconych uzależnieniom dostępnych na polskim rynku z kilku powodów. Przede wszystkim skupia się nie na osobie uzależnionej, ale na funkcjonowaniu rodziny i potrzebach jej członków, a ten ważny aspekt problemu mimo zapotrzebowania nie doczekał się wielu przystępnych opracowań. Co więcej, ujmuje go w sposób uniwersalny – odnosi się do wszystkich zaburzeń spowodowanych używaniem substancji niezależnie od jej rodzaju, zatem stanowi praktyczną pomoc zarówno w przypadku uzależnienia od alkoholu, jak i narkotyków.

Kolejną innowacją w rozpatrywaniu problemu jest zmiana perspektywy w postrzeganiu współuzależnienia, a nawet zaproponowanie alternatywnej koncepcji sytuacji rodziny borykającej się z uzależnieniem. W nowym ujęciu położono większy nacisk na poszanowanie potrzeb członków rodziny i więzi między nimi a uzależnionymi oraz ochronę rodzin przed stygmatyzacją społeczną, a przywiązanie potraktowano nie jako słabość, lecz siłę umożliwiającą zmianę.

W opisie uzależnień i zaburzeń współistniejących autorka opiera się głównie na najnowszej, piątej edycji klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-5 (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). W Polsce klasyfikacja ta jest powszechnie znana w edycji wcześniejszej (DSM-IV) i uznawana za pomocniczą wobec obowiązującej Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Ma to znaczenie dla zakresu rozumienia pojęcia uzależnienia. Autorka zgodnie z DSM-5 definiuje je jako zaburzenia spowodowane używaniem substancji (SUD – ang. substance use disorder), a zatem szerzej niż w poprzedniej edycji, gdzie tej kategorii odpowiadają osobne dwie z oddzielnymi kryteriami: nadużywanie substancji i uzależnienie. Ten podział w ramach kategorii eksperci uznali za sztuczny i mylący, a z jego zniwelowaniem wiążą nadzieję na zapewnienie wsparcia szerszej grupie osób potrzebujących pomocy.

Warto zaznaczyć, że choć w żadnej z tych klasyfikacji współuzależnienie nie jest traktowane jako choroba, ale zespół nieprawidłowego przystosowania się do sytuacji, osoby współuzależnione również objęte są programem terapii. Wynika to z tego, że mechanizmy współuzależnienia i uzależnienia stanowią rodzaj naczyń połączonych – zmiana w jednym układzie pociąga za sobą modyfikację w drugim. Być może z tego względu autorka konsekwentnie używa terminu „zdrowienie” zarówno w odniesieniu do osoby uzależnionej (chorej), jak i współuzależnionej, podkreślając równoległość i korespondencję tych procesów w rodzinie.

Choć opisywany przez autorkę proces leczenia i zdrowienia jest bardzo zbliżony do procedur stosowanych w naszym kraju, należy zwrócić uwagę na kilka różnic wynikających ze specyfiki funkcjonowania polskiego systemu opieki zdrowotnej i miejsca, jakie zajmuje w nim terapia uzależnień.

W Polsce centralną instytucją zajmującą się lecznictwem i profilaktyką uzależnień od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych oraz uzależnień behawioralnych jest Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU). Centrum powołano 1 stycznia 2022 r. na mocy ustawy z dnia 17.12.2021 o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.  z 2021 r. poz. 2469). Centrum przejęło kompetencje działających do 31 grudnia 2021 r. dwóch osobnych organów: Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) oraz Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii (KBPN). W gestii KCPU leży m.in. opracowywanie standardów leczenia, tworzenie i wdrażanie programów profilaktycznych, społecznych oraz szkoleniowych, certyfikowanie specjalistów psychoterapii uzależnień i instruktorów terapii uzależnień oraz udzielanie akredytacji innym organizacjom do prowadzenia szkoleń. Listę najistotniejszych instytucji, grup wsparcia, telefonów zaufania, serwisów informacyjnych i poradni online oraz inne materiały, które mogą być przydatne dla osób uzależnionych i ich rodzin, zamieszczono w dziale Ważne informacje.

W przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych leczenie uzależnień w Polsce jest w całości refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), dotyczy to również osób nieubezpieczonych – pacjenci nie muszą nic dopłacać. Odnosi się to do pełnego cyklu terapeutycznego. Oczywiście działają także prywatne – płatne – ośrodki leczenia uzależnień o bardzo różnym poziomie udzielania świadczeń.

Leczenie osób uzależnionych regulują przede wszystkim: ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 230), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 grudnia 2018 r. w sprawie funkcjonowania podmiotów leczniczych sprawujących opiekę nad uzależnionymi od alkoholu (Dz. U. z 2018 r. poz. 2410) oraz ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485). W Polsce do leczenia uzależnień uprawnione są wyłącznie placówki będące podmiotami leczniczymi i spełniające wymagania ustawowe, przy czym ośrodki, które podpisały kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, są ponadto zobligowane do spełniania standardów i norm NFZ.

Model terapii uzależnień opisany w książce odwołuje się do popularnego w Stanach Zjednoczonych modelu Minnesota, który trafił do Polski w połowie lat 80. XX w. To pionierskie podejście zastosowano na Oddziale Odwykowym Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Koncepcja znalazła duże grono zwolenników i do tej pory wiele ośrodków w Polsce korzysta z jej elementów. Model ten w połączeniu z terapią poznawczo-behawioralną stał się zresztą punktem wyjścia do skonstruowania modelu strategiczno-strukturalnej terapii uzależnień, który dominuje na gruncie polskim, będącego syntezą różnych podejść praktycznych i teoretycznych. Opiera się on na koncepcji psychologicznych mechanizmów uzależnienia i został opracowany w Instytucie Psychologii Zdrowia pod kierunkiem prof. Jerzego Mellibrudy.

Wszystkie przypisy zamieszczone w książce pochodzą od konsultantki merytorycznej (specjalistki psychoterapii uzależnień) oraz tłumaczki, które dołożyły wszelkich starań, by oddać ideę przyświecającą autorce, a także w przystępny sposób zaadaptować informacje do potrzeb polskiego czytelnika.

O AUTORCE

Louise Stanger – doktor nauk społecznych, wielokrotnie nagradzana klinicystka, specjalistka do spraw interwencji, edukatorka i mówczyni. Wyróżniona w roku 2019 tytułem Interwencjonisty Roku przez Uniwersytet Harvarda i podlegający mu szpital psychiatryczny McLean Hospital oraz londyńskie DB Recovery Resources. Dr Stanger otrzymała licencję stanu Kalifornia na prowadzenie praktyki klinicznej jako pracownik socjalny. Słynie ze stosowania innowacyjnych rozwiązań bazujących na mocnych stronach i komunikatywnego stylu rozmowy zachęcającego do zmiany. Jest oddana pomaganiu rodzinom w rozwiązywaniu problemów związanych z uzależnieniem poprzez metodę interwencji. Wyróżnia się szczególnymi osiągnięciami na polu terapii zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych, uzależnień behawioralnych oraz zaburzeń psychicznych, a także radzenia sobie z traumatycznymi doświadczeniami, żałobą i stratą.

Dr Stanger regularnie publikuje artykuły w specjalistycznych czasopismach i serwisach internetowych oraz prowadzi blog poświęcony tematyce uzależnień i interwencji.

Jej książka The Definitive Guide to Addiction Interventions: A Collective Strategy („Podręcznik interwencji w zakresie uzależnień – strategia zbiorowa”) zyskał ogromną renomę i został uznany za standard w tej dziedzinie. Dr Stanger mieszka w Marina del Rey w Kalifornii z mężem i psami. Wolny czas lubi spędzać z wnukami. Jest miłośniczką spinningu. Więcej informacji na temat jej pracy można znaleźć na stronie www.allaboutinterventions.com.