Wewnętrzna dobroć ebook i audiobook

Roz­wój wy­maga trzech rze­czy: mo­ty­wa­cji, na­uki i kon­tak­tów z in­nymi ludźmi. Się­ga­jąc po tę książkę, udo­wad­nia­cie, że ma­cie za­równo mo­ty­wa­cję, jak i chęć do na­uki. Je­śli zaś cho­dzi o kon­takty z in­nymi... ofe­ruję wam spe­cjalną zniżkę na do­stęp do por­talu Good In­side – je­dy­nej plat­formy, na któ­rej mo­że­cie się uczyć, dzie­lić do­świad­cze­niami i ro­bić po­stępy wspól­nie z in­nymi ro­dzi­cami wy­zna­ją­cymi te same war­to­ści. Żeby do­wie­dzieć się wię­cej, ze­ska­nuj kod QR: do­łącz do nas, nie mogę się do­cze­kać!

Good In­side. A Gu­ide to Be­co­ming the Pa­rent You Want to Be

Imiona i ce­chy iden­ty­fi­ka­cyjne nie­któ­rych osób zo­stały zmie­nione, aby chro­nić ich pry­wat­ność.

Mę­żowi, który jest moją ży­ciową ko­twicą, i moim dzie­ciom, od któ­rych na­uczy­łam się wię­cej, niż sama zdo­łam je na­uczyć.

Wpro­wa­dze­nie

• „Pani dok­tor, mój pię­cio­la­tek prze­cho­dzi fazę by­cia nie­zno­śnym dla sio­stry, nie­grzecz­nym wo­bec nas i awan­tu­ro­wa­nia się w szkole. Nie wiemy, co ro­bić. Może nam pani po­móc?”

• „Pani dok­tor, dla­czego moje dziecko, które na­uczyło się ko­rzy­stać z to­a­lety, na­gle sika gdzie po­pad­nie? Pró­bo­wa­li­śmy sys­temu na­gród i kar, ale nic się nie zmie­niło. Może nam pani po­móc?”

• „Pani dok­tor, mój dwu­na­sto­la­tek w ogóle mnie nie słu­cha, do­pro­wa­dza mnie to do szału. Może mi pani po­móc?”

Tak. Mogę po­móc. Ra­zem wy­my­ślimy, jak to zrobić.

Od wielu lat pro­wa­dzę wła­sną prak­tykę jako psy­cho­lożka kli­niczna. Ro­dzice zwra­cają się do mnie o po­moc w roz­wią­zy­wa­niu pro­ble­mów, które spra­wiają, że czują się sfru­stro­wani, wy­czer­pani, po­zba­wieni na­dziei. Mimo że po­zor­nie każda sy­tu­acja jest inna – bez­czelny pię­cio­la­tek, ma­luch co­fa­jący się w roz­woju w kwe­stii to­a­lety, zbun­to­wany na­sto­la­tek – wszy­scy ro­dzice kie­rują się tym sa­mym pra­gnie­niem: chcą so­bie z nią po­ra­dzić jak naj­le­piej. W grun­cie rze­czy sły­szę za­wsze to samo: „Wiem, ja­kim ro­dzi­cem chcę być, ale nie wiem, jak to osią­gnąć. Pro­szę mi po­móc speł­nić moje pra­gnie­nie”.

W trak­cie se­sji sta­ram się ana­li­zo­wać z ro­dzi­cami trudne za­cho­wa­nia ich dzieci. Wska­zują one, co spra­wia dziecku – a cza­sem na­wet ca­łej ro­dzi­nie – kło­pot. Zbli­ża­jąc się do sedna tych pro­ble­mów, le­piej po­zna­jemy dziecko, do­wia­du­jemy się, ja­kie ma po­trzeby, ja­kich umie­jęt­no­ści mu bra­kuje, od­kry­wamy, co wpływa na za­cho­wa­nia ro­dzi­ców, z czym mo­gli­by­śmy so­bie ra­dzić le­piej. I w końcu za­miast py­tać: „Co jest nie tak z moim dziec­kiem i jak je na­pra­wić?”, za­czy­namy się za­sta­na­wiać: „Moje dziecko zmaga się z trud­no­ściami. Jak mogę mu po­móc?” i osta­tecz­nie mam na­dzieję: „Czego ja mogę się na­uczyć z tej sy­tu­acji?”.

Pra­cu­jąc z ro­dzi­cami, po­ma­gam im w prze­cho­dze­niu od roz­pa­czy i fru­stra­cji do na­dziei, po­czu­cia, że mogą coś zro­bić, a na­wet do au­to­re­flek­sji – a wszystko to bez opie­ra­nia się na stra­te­giach wy­cho­wa­nia dzieci, które są po­wszech­nie pro­mo­wane. Nie przy­ła­pie­cie mnie na do­ra­dza­niu, żeby w re­ak­cji na bu­dzące za­strze­że­nia za­cho­wa­nie za­my­kać dziecko w po­koju, pro­wa­dzić ta­belę z punk­tami za do­bre za­cho­wa­nie, ka­rać, na­gra­dzać czy igno­ro­wać. Co w ta­kim ra­zie za­le­cam? Przede wszyst­kim mu­simy po­jąć, że za­cho­wa­nie to tylko wierz­cho­łek góry lo­do­wej, a pod po­wierzch­nią kryje się cały we­wnętrzny świat dziecka. Bła­ga­jący, że­by­śmy go zro­zu­mieli.

ZRÓBMY COŚ INA­CZEJ

W trak­cie stu­diów dok­to­ranc­kich z psy­cho­lo­gii kli­nicz­nej na Uni­wer­sy­te­cie Co­lum­bia pro­wa­dzi­łam te­ra­pię za­bawą. Uwiel­bia­łam pra­co­wać z dziećmi, ale fru­stro­wało mnie, że mam je­dy­nie spo­ra­dyczny kon­takt z ich ro­dzi­cami – chcia­łam roz­ma­wiać i z jed­nymi, i z dru­gimi. W tym sa­mym cza­sie pro­wa­dzi­łam także se­sje z do­ro­słymi klien­tami i za­czy­nała mnie fa­scy­no­wać pewna wy­raźna za­leż­ność: do­ro­śli do­kład­nie wie­dzą, co w ich dzie­ciń­stwie po­szło nie tak. Po­tra­fią wska­zać sy­tu­acje, w któ­rych nie za­spo­ko­jono ich po­trzeb, albo za­cho­wa­nia, które były zi­gno­ro­wa­nym wo­ła­niem o po­moc. Uświa­do­mi­łam so­bie, że je­śli przyj­rzę się temu, czego ci do­ro­śli po­trze­bo­wali, ale nie otrzy­mali, będę mo­gła wy­ko­rzy­stać tę wie­dzę w pracy z dziećmi i ro­dzi­nami.

Kiedy otwo­rzy­łam wła­sny ga­bi­net, pra­co­wa­łam wy­łącz­nie z do­ro­słymi. Pro­wa­dzi­łam te­ra­pię i kon­sul­ta­cje dla ro­dzi­ców. Gdy sama zo­sta­łam matką, za­czę­łam czę­ściej do­ra­dzać ro­dzi­com, za­równo pod­czas se­sji in­dy­wi­du­al­nych, jak i co­mie­sięcz­nych spo­tkań grupy wspar­cia. W końcu za­pi­sa­łam się na kurs re­kla­mo­wany jako „po­party do­wo­dami na­uko­wymi” i speł­nia­jący „naj­wyż­sze stan­dardy”, je­śli cho­dzi o po­dej­ście do dys­cy­pliny i nie­po­ko­ją­cych za­cho­wań dzieci. Me­tody, któ­rych tam uczono, wy­glą­dały na lo­giczne i ja­sne: przy­swo­iłam so­bie za­sady do dzi­siaj za­le­cane przez eks­per­tów od wy­cho­wy­wa­nia dzieci. Ukoń­czy­łam ten kurs z prze­ko­na­niem, że po­zna­łam do­sko­nały sys­tem, po­zwa­la­jący tłu­mić nie­po­żą­dane za­cho­wa­nia i za­chę­cać do tych pro­spo­łecz­nych – czyli w grun­cie rze­czy ta­kich, które kształ­tują w dzie­ciach ule­głość i są ko­rzystne dla ro­dzi­ców. Po kilku ty­go­dniach do­tarło do mnie, że kie­ru­jąc się tymi za­sa­dami, czuję się okrop­nie. Za każ­dym ra­zem, gdy sły­sza­łam wła­sny głos pod­su­wa­jący in­nym te „po­parte do­wo­dami na­uko­wymi” wska­zówki, ro­biło mi się nie­do­brze. Nie mo­głam się po­zbyć po­dej­rze­nia, że po­dej­ście, które za­le­cam – i któ­rego z pew­no­ścią nie oce­ni­ła­bym do­brze, gdyby ktoś sto­so­wał je wo­bec mnie – nie może być wła­ści­wym po­dej­ściem do dzieci.

Ow­szem, z punktu wi­dze­nia lo­giki te me­tody były sen­sowne, ale ich sto­so­wa­nie miało na celu eli­mi­no­wa­nie „złego” za­cho­wa­nia i wy­mu­sza­nie po­słu­szeń­stwa kosz­tem re­la­cji mię­dzy ro­dzi­cem a dziec­kiem. Na przy­kład: żeby skło­nić dziecko do zmiany za­cho­wa­nia, na­le­żało je za­mknąć w po­koju... ale prze­cież w ten spo­sób dziecko zo­sta­wało samo wła­śnie wtedy, kiedy naj­bar­dziej po­trze­bo­wało ro­dzi­ców. Gdzie tu miej­sce na... no cóż: by­cie osobą?

Oto co so­bie uświa­do­mi­łam: to „po­parte do­wo­dami na­uko­wymi” po­dej­ście opie­rało się na za­sa­dach be­ha­wio­ryzmu, teo­rii kła­dą­cej na­cisk na ob­ser­wo­walne re­ak­cje, nie zaś na nie­da­jące się za­uwa­żyć stany psy­chiczne, ta­kie jak uczu­cia, my­śli, po­pędy. Be­ha­wio­ryzm fa­wo­ry­zuje kształ­to­wa­nie za­cho­wań kosz­tem ro­zu­mie­nia ich. Z be­ha­wio­ry­stycz­nego punktu wi­dze­nia za­cho­wa­nie to kom­pletny ob­raz, a nie wy­raz le­żą­cych u jego pod­staw nie­za­spo­ko­jo­nych po­trzeb. Zro­zu­mia­łam, dla­czego te „po­parte do­wo­dami na­uko­wymi” me­tody wy­da­wały mi się ta­kie złe: nie wy­ma­gały od­róż­nia­nia sy­gnału (czyli tego, co fak­tycz­nie dzieje się z dziec­kiem) od szumu in­for­ma­cyj­nego (czyli za­cho­wa­nia). Tym­cza­sem nie cho­dzi nam o to, żeby kształ­to­wać za­cho­wa­nia dzieci. Na­szym za­da­niem jest wy­cho­wa­nie lu­dzi.

Nie mo­głam prze­stać o tym my­śleć. Wie­dzia­łam, że musi ist­nieć me­toda pracy z ro­dzi­nami, która za­pew­nia ocze­ki­wane wy­niki, ale nie wy­maga po­świę­ce­nia re­la­cji dziecka z ro­dzi­cem. Za­bra­łam się więc do ro­boty: sta­ra­łam się do­wie­dzieć wszyst­kiego o przy­wią­za­niu, uważ­no­ści i sys­te­mie we­wnętrz­nej ro­dziny – o wszel­kich po­dej­ściach teo­re­tycz­nych, które miały wpływ na moją prak­tykę – i prze­kształ­cić idee w me­todę pracy z ro­dzi­cami, która by­łaby kon­kretna, przy­stępna i zro­zu­miała.

Oka­zuje się, że je­śli prze­sta­niemy dą­żyć do kon­se­kwen­cji, a za­czniemy do bli­sko­ści, wcale nie zre­zy­gnu­jemy z kon­tro­lo­wa­nia swo­ich dzieci. Mimo że uni­kam za­my­ka­nia w po­koju, wy­mie­rza­nia kar, wy­cią­ga­nia kon­se­kwen­cji czy igno­ro­wa­nia, nie je­stem ani matką chwiejną, ani taką, która na wszystko po­za­wala. Za­le­cam wy­zna­cza­nie wy­raź­nych gra­nic, za­cho­wy­wa­nie ro­dzi­ciel­skiego au­to­ry­tetu i by­cie prze­wod­ni­kiem, na któ­rym można po­le­gać, a przy tym za­cho­wy­wa­nie do­brych re­la­cji opar­tych na za­ufa­niu i sza­cunku.

GŁĘ­BO­KIE PRZE­MY­ŚLE­NIA, PRAK­TYCZNE SPO­SOBY (I JAK KO­RZY­STAĆ Z TEJ KSIĄŻKI)

Pra­cu­jąc z mo­imi klien­tami, czę­sto po­wta­rzam, że prak­tyczne spo­soby szu­ka­nia roz­wią­zań mogą sprzy­jać głę­bo­kiemu uzdro­wie­niu. Wiele spo­so­bów wy­cho­wy­wa­nia dzieci wy­maga od ro­dzi­ców, żeby wy­brali jedno z dwojga: albo skło­nili dziecko do lep­szego za­cho­wa­nia kosz­tem re­la­cji z nim, albo sku­pili się na re­la­cji, nie za­wra­ca­jąc so­bie głowy za­cho­wa­niem. Sto­su­jąc spo­soby opi­sane w tej książce, ro­dzice będą mo­gli na­uczyć dzieci za­cho­wy­wać się do­brze, a za­ra­zem czuć się do­brze. Po­zwoli im to wzmoc­nić re­la­cję z dziec­kiem, a jed­no­cze­śnie spra­wić, żeby współ­pra­co­wało i za­cho­wy­wało się le­piej.

Fun­da­men­talne dla mo­jej me­tody prze­ko­na­nie o słusz­no­ści przy­wo­ła­nego wy­żej po­glądu znaj­duje od­zwier­cie­dle­nie w więk­szo­ści za­le­ceń, o któ­rych prze­czy­ta­cie w tej książce. Opie­ram się na teo­rii, ale pod­po­wia­dam wiele kon­kret­nych roz­wią­zań. Ba­zuję na fak­tach na­uko­wych, ale nie od­rzu­cam kre­atyw­no­ści i in­tu­icji. Jako prio­ry­tet wska­zuję tro­skę ro­dzi­ców o sa­mych sie­bie i o do­bro dziecka. Klienci przy­cho­dzą do mnie w po­szu­ki­wa­niu spo­so­bów na to, żeby ich dzieci za­cho­wy­wały się le­piej, ale od­cho­dzą z czymś wię­cej: za­czy­nają ro­zu­mieć emo­cje, które leżą u pod­staw za­cho­wań. Zdo­by­wają rów­nież umie­jęt­no­ści po­zwa­la­jące wy­ko­rzy­stać tę wie­dzę w prak­tyce. Mam na­dzieję, że moja książka za­pewni to samo czy­tel­ni­kom. Mam na­dzieję, że dzięki niej od­najdą współ­czu­cie dla sa­mych sie­bie, na­uczą się re­gu­lo­wać swoje emo­cje, od­zy­skają wiarę we wła­sne moż­li­wo­ści i po­czują, iż mają na­rzę­dzia, by na­uczyć tego swoje dzieci.

Ta książka to za­pro­sze­nie do sto­so­wa­nia ta­kiego mo­delu wy­cho­wa­nia, który służy roz­wo­jowi za­równo ro­dzi­ców, jak i dzieci. Pierw­szych dzie­sięć roz­dzia­łów trak­tuje o za­sa­dach ro­dzi­ciel­stwa, któ­rymi sama się kie­ruję – w domu, wy­cho­wu­jąc troje wła­snych dzieci; w ga­bi­ne­cie, pra­cu­jąc z klien­tami i ich ro­dzi­nami; i na por­ta­lach spo­łecz­no­ścio­wych, na któ­rych przez lata na­wią­za­łam kon­takt z wie­loma ro­dzi­cami. Moje za­sady służą uzdro­wie­niu ro­dzi­ców i dzieci, a opi­sane tu spo­soby po­ma­gają w uni­ka­niu kon­flik­tów w ży­ciu ro­dzin­nym. Je­stem prze­ko­nana, że ro­zu­mie­nie emo­cjo­nal­nych po­trzeb dziecka po­zwala ro­dzi­com nie tylko po­pra­wić jego za­cho­wa­nie, lecz także kom­plet­nie zmie­nić spo­sób funk­cjo­no­wa­nia ro­dziny i re­la­cje mię­dzy jej człon­kami.

W dru­giej czę­ści książki zna­la­zły się przede wszyst­kim wska­zówki do­ty­czące tego, jak stwo­rzyć coś, co na­zy­wam ka­pi­ta­łem bli­skości. Opi­sa­łam wy­pró­bo­wane spo­soby po­zwa­la­jące ro­dzi­com zbli­żyć się do dzieci i wzmoc­nić wza­jemne re­la­cje. Nie­ważne, w czym leży pro­blem – może po pro­stu z nie­zna­nych po­wo­dów at­mos­fera w domu jest kiep­ska? – za­wsze mo­żesz sko­rzy­stać z za­war­tych w tej książce rad, by po­pra­wić sy­tu­ację. Da­lej opi­sa­łam kon­kretne trudne za­cho­wa­nia dzieci, które czę­sto spra­wiają, że ro­dzice szu­kają po­mocy psy­cho­loga: od ry­wa­li­za­cji mię­dzy ro­dzeń­stwem przez awan­tury, kłam­stwa, nie­po­kój czy brak wiary w sie­bie aż po nie­śmia­łość.

Nie każdy z opi­sa­nych przeze mnie spo­so­bów da się za­sto­so­wać w wy­padku two­jego dziecka – tylko ty znasz jego po­trzeby – ale wszyst­kie po­ma­gają zmie­nić my­śle­nie o wy­zwa­niach, przed któ­rymi sta­jemy jako ro­dzice, i ra­dzić so­bie z nimi tak, by dzieci były bez­pieczne, a ro­dzice czuli się do­brze.

Ni­kogo pew­nie nie za­sko­czy to wy­zna­nie, ale ni­gdy nie by­łam zwo­len­niczką kom­pro­mi­sów. Wie­rzę, że da się być zde­cy­do­wa­nym, ale peł­nym cie­pła, trzy­mać się wy­zna­czo­nych gra­nic i jed­no­cze­śnie da­wać dziecku swo­bodę, sku­piać się na więzi, a za­ra­zem po­zo­sta­wać au­to­ry­te­tem. Wie­rzę rów­nież, że ta­kie po­dej­ście ma sens nie tylko z punktu wi­dze­nia lo­giki, lecz także na naj­głęb­szym du­cho­wym po­zio­mie. Wszy­scy chcemy prze­cież po­strze­gać swoje dzieci jako do­bre, a sie­bie sa­mych jako do­brych ro­dzi­ców. Chcemy też pra­co­wać nad tym, by ży­cie do­mowe ukła­dało się w miarę moż­li­wo­ści har­mo­nij­nie. Każdą z tych rze­czy da się osią­gnąć. Nie mu­simy wy­bie­rać. Mo­żemy mieć wszystko.

CZĘŚĆ I 

Ro­dzi­ciel­skie za­sady dr Becky

ROZ­DZIAŁ 1

We­wnętrzna do­broć

Po­zwól, że po­dzielę się z tobą pew­nym za­ło­że­niem na te­mat cie­bie i two­jego dziecka: wszy­scy ma­cie w so­bie do­broć. Kiedy na­zy­wasz swoje dziecko roz­piesz­czo­nym ba­cho­rem, też masz w so­bie do­broć. Kiedy twój syn wy­piera się, ja­koby zbu­rzył wieżę z kloc­ków swo­jej sio­stry (mimo że stało się to przy to­bie), wciąż ma w so­bie do­broć. Mó­wiąc o „we­wnętrz­nej do­broci”, mam na my­śli to, że w grun­cie rze­czy wszy­scy je­ste­śmy ludźmi współ­czu­ją­cymi, ko­cha­ją­cymi i hoj­nymi. Prze­ko­na­nie o tym, że w głębi serca je­ste­śmy do­brzy, leży u pod­staw wszyst­kiego, co ro­bię – głę­boko wie­rzę, że ro­dzice i dzieci są pełni we­wnętrz­nej do­broci, a to po­zwala mi się za­sta­na­wiać, dla­czego w ta­kim ra­zie źle się za­cho­wują. Te roz­wa­ża­nia skła­niają mnie z ko­lei do opra­co­wy­wa­nia spo­so­bów, umoż­li­wia­ją­cych zmiany na lep­sze. To naj­waż­niej­sza rzecz w tej książce, fun­da­ment wszyst­kiego, czym się w niej zaj­muję. Kiedy mó­wimy so­bie: „Chwi­leczkę, mam w so­bie do­broć... moje dziecko także ją w so­bie nosi”, po­dej­mu­jemy inne de­cy­zje niż wtedy, gdy po­zwa­lamy, żeby kie­ro­wały nami gniew czy fru­stra­cja.

Sęk w tym, że wy­jąt­kowo ła­two po­zwo­lić, żeby kie­ro­wały nami wła­śnie gniew i fru­stra­cja. Mimo że ża­den ro­dzic nie chce się uwa­żać za cy­nika, pe­sy­mi­stę, za ko­goś my­ślą­cego źle o wła­snym dziecku, bar­dzo czę­sto dzia­łamy pod wpły­wem prze­ko­na­nia (w znacz­nym stop­niu nie­uświa­do­mio­nego), że nosi ono w so­bie zło. Za­da­jemy so­bie py­ta­nie: „Czy ten dzie­ciak na­prawdę uważa, że uj­dzie mu to na su­cho?”, po­nie­waż za­kła­damy, że na­sza po­cie­cha pró­buje nas wy­ko­rzy­stać. Mó­wimy: „Co cię na­pa­dło?”, bo przy­pusz­czamy, że w na­szym dziecku tkwi ja­kiś de­fekt. Krzy­czymy: „Prze­cież wiesz, że tak nie wolno!”, bo za­kła­damy, iż dziecko spe­cjal­nie nam się sprze­ci­wia lub nas pro­wo­kuje. A po­tem mamy pre­ten­sje do sa­mych sie­bie i wy­ra­żamy je w po­dobny spo­sób: „Co mnie na­pa­dło? Prze­cież wiem, że tak nie wolno!”, po czym wpa­damy w czarną roz­pacz, nie­na­wi­dzimy sa­mych sie­bie i czu­jemy się winni.

Wiele po­rad dla ro­dzi­ców ba­zuje na prze­ko­na­niu o ist­nie­niu we­wnętrz­nego zła. Ci, któ­rzy ich udzie­lają, za­le­cają kon­tro­lo­wa­nie dzieci za­miast za­ufa­nia, za­my­ka­nie ich w po­koju za­miast przy­tu­la­nia czy przy­kle­ja­nie im ety­kietki ma­ni­pu­la­to­rów za­miast roz­po­zna­wa­nia ich po­trzeb. Ja głę­boko wie­rzę, że wszy­scy mamy w so­bie we­wnętrzną do­broć. Ale wy­ja­śnijmy jedno: do­strze­ga­nie w dziecku do­broci nie uspra­wie­dli­wia jego złego za­cho­wa­nia ani nie pro­wa­dzi do tego, że sta­jemy się po­błaż­li­wymi ro­dzi­cami. Czę­sto nie­słusz­nie uważa się, że wy­cho­wa­nie oparte na uzna­niu we­wnętrz­nej do­broci pro­wa­dzi do po­zwa­la­nia dzie­ciom na wszystko, co spra­wia, że nie spo­sób nad nimi za­pa­no­wać i na­by­wają prze­ko­na­nia, iż wszystko im się na­leży. Nie znam jed­nak ni­kogo, kto mó­wiłby: „Moje dziecko jest z na­tury do­bre, więc nie­ważne, czy opluje ko­legę” albo: „Moje dziecko jest z na­tury do­bre, więc kogo ob­cho­dzi, je­śli ob­rzuci sio­strę wy­zwi­skami”.

Zro­zu­mie­nie, że wszy­scy je­ste­śmy z na­tury do­brzy, po­zwala do­strzec róż­nicę mię­dzy osobą (którą jest twoje dziecko) a za­cho­wa­niem (nie­uprzej­mo­ścią, bi­ciem, przy­krymi sło­wami). Od­róż­nia­nie tego, kim ktoś jest, od tego, co robi, to de­cy­du­jący czyn­nik po­zwa­la­jący in­ter­we­nio­wać w spo­sób, który nie nisz­czy re­la­cji z dziec­kiem, a przy tym pro­wa­dzi do zmian na lep­sze.

Prze­ko­na­nie o ist­nie­niu wro­dzo­nej do­broci spra­wia, że mo­żemy być dla bli­skich opar­ciem i dro­go­wska­zem. Da­jemy wła­snemu dziecku kre­dyt za­ufa­nia: wie­rzymy, że bę­dzie się za­cho­wy­wać „do­brze” i po­dej­mo­wać słuszne de­cy­zje. Jak długo wie­rzysz, że twoje dziecko jest do tego zdolne, tak długo bę­dziesz w sta­nie wska­zać mu wła­ściwą drogę. Każde dziecko po­trze­buje ta­kiego prze­wod­nika. Daje mu to po­czu­cie bez­pie­czeń­stwa i spo­kój, spra­wia, że po­trafi re­gu­lo­wać swoje emo­cje i zno­sić prze­ciw­no­ści losu. Je­śli za­pew­nisz dziecku bez­pieczną prze­strzeń, w któ­rej bę­dzie mo­gło po­no­sić po­rażki bez obawy, że zo­sta­nie uznane za „nie­do­bre”, umoż­li­wisz mu na­ukę i roz­wój, a także po­głę­bisz wa­szą więź.

Może to brzmi jak oczy­wi­stość: dzieci są z na­tury do­bre! Prze­cież ko­chasz swoje po­cie­chy – nie się­gnę­ła­byś po tę książkę, gdyby nie za­le­żało ci na po­bu­dza­niu ich wro­dzo­nej do­broci. Ale opie­ra­nie się na prze­ko­na­niu o ist­nie­niu we­wnętrz­nej do­broci może się oka­zać trud­niej­sze, niżby się mo­gło wy­da­wać, szcze­gól­nie w trud­nych albo emo­cjo­nal­nie wy­czer­pu­ją­cych chwi­lach. Ła­two nam wtedy przy­cho­dzi po­wrót do mniej mi­ło­sier­nego po­glądu – ro­bimy to nie­mal od­ru­chowo – z dwóch za­sad­ni­czych po­wo­dów. Po pierw­sze na­tura w toku ewo­lu­cji wy­po­sa­żyła nas w skłon­ność do od­rzu­ca­nia po­zy­ty­wów, co ozna­cza, że w re­la­cjach z dziećmi (a także z sa­mymi sobą, z part­ne­rem, z resztą świata) bacz­niej­szą uwagę zwra­camy na to, co spra­wia nam trud­ność, a nie na to, co działa bez za­rzutu. Po dru­gie to, jak po­strze­gamy i jak re­agu­jemy na za­cho­wa­nia dziecka, wy­nika z na­szych do­świad­czeń z dzie­ciń­stwa. Wiele z nas wy­cho­wy­wali ro­dzice, któ­rzy oce­niali za­miast roz­bu­dzać cie­ka­wość, kry­ty­ko­wali za­miast wy­ka­zy­wać się zro­zu­mie­niem, ka­rali za­miast roz­ma­wiać (ich ro­dzice za­pewne trak­to­wali ich w ten sam spo­sób). Je­śli nie po­dej­muje się wy­siłku, żeby sko­ry­go­wać ten kurs, hi­sto­ria się po­wta­rza. To dla­tego ro­dzice po­strze­gają za­cho­wa­nie dziecka jako wy­kład­nię tego, kim ono jest, za­miast do­strze­gać w nim wska­zówkę, czego może po­trze­bować. A je­śli spoj­rzymy na za­cho­wa­nie dziecka jak na wy­znacz­nik jego po­trzeb, a nie cech cha­rak­teru? Może wtedy uda nam się mu po­móc od­na­leźć w so­bie do­bro i przy oka­zji skło­nić do zmiany za­cho­wa­nia, za­miast za­wsty­dzać je, gdy nas roz­cza­ro­wuje, i spra­wiać, że czuje się sa­motne i nie­zau­wa­żane. Nie jest ła­two zmie­nić per­spek­tywę, ale na­prawdę warto to zro­bić.

ZMIANA PO­DEJ­ŚCIA

Przy­po­mnij so­bie wła­sne dzie­ciń­stwo. Wy­obraź so­bie, jak za­re­ago­wa­liby twoi ro­dzice w na­stę­pu­ją­cych sy­tu­acjach:

• Masz trzy lata i nowo na­ro­dzoną sio­strę. Wszy­scy się nad nią roz­pły­wają, uwa­żają, że jest cu­downa. To­bie trudno się od­na­leźć w no­wej sy­tu­acji, mimo że ro­dzina po­wta­rza ci, iż po­wi­nie­neś się cie­szyć, że masz ro­dzeń­stwo. Czę­sto zda­rzają ci się wy­bu­chy zło­ści, za­bie­rasz sio­strze za­bawki, aż w końcu nie wy­trzy­mu­jesz i wy­bu­chasz: „Ode­ślij­cie ją z po­wro­tem do szpi­tala! Nie­na­wi­dzę jej!”. Co się sta­nie póź­niej? Jak re­agują ro­dzice?

• Masz sie­dem lat i bar­dzo chcesz zjeść cia­steczko, mimo że oj­ciec ja­sno ci za­ko­mu­ni­ko­wał, iż go nie do­sta­niesz. Masz do­syć tego, że cały czas mówi ci się, co masz ro­bić, i cały czas od­ma­wia tego, czego chcesz, więc gdy zo­sta­jesz w kuchni sama, się­gasz po ciastko. Tata przy­ła­puje cię z nim w ręku. Co się sta­nie póź­niej? Co zrobi oj­ciec?

• Masz trzy­na­ście lat i pro­blem z na­pi­sa­niem wy­pra­co­wa­nia. Mó­wisz ro­dzi­com, że je na­pi­sa­łaś, a po­tem na­uczy­ciel dzwoni do nich i mówi, że tego nie zro­bi­łaś. Co się sta­nie póź­niej? Co po­wie­dzą ro­dzice, gdy wró­cisz do domu?

A te­raz za­sta­nówmy się nad pewną kwe­stią: każ­demu z nas zda­rza się coś za­wa­lić. Wszy­scy, w każ­dym wieku, do­świad­czamy trud­nych chwil i za­cho­wu­jemy się w spo­sób po­zo­sta­wia­jący wiele do ży­cze­nia. Do­świad­cze­nia naj­młod­szych lat są jed­nak szcze­gól­nie ważne, gdyż w tym okre­sie w na­szych cia­łach utrwa­lają się sche­maty my­śle­nia i za­cho­wa­nia w trud­nych sy­tu­acjach – ba­zu­jące na tym, co my­ślą i jak za­cho­wują się wo­bec nas ro­dzice w trud­nych dla nas sy­tu­acjach. Uj­mijmy to ina­czej: we­wnętrzny dia­log, który pro­wa­dzimy, gdy jest nam ciężko (gdy mó­wimy so­bie: „Nie bądź taka wraż­liwa”, „Za bar­dzo się uno­szę”, „Du­reń ze mnie” albo prze­ciw­nie: „Sta­ram się jak mogę” albo „Chcę tylko zo­stać za­uwa­żona”), opiera się na tym, co nasi ro­dzice mó­wili i jak od­no­sili się do nas w trud­nych dla nas chwi­lach. Ozna­cza to, że od­po­wie­dzi na py­ta­nie: „Co się dzieje póź­niej?” są naj­waż­niej­sze. Dzięki nim mo­żemy zro­zu­mieć, jak na­sze ciała utrwa­liły so­bie pewne wzorce.

Co ro­zu­miem przez utrwa­la­nie wzor­ców? Otóż we wcze­snym dzie­ciń­stwie ciało uczy się, w ja­kich oko­licz­no­ściach ob­da­rza się nas mi­ło­ścią, uwagą, zro­zu­mie­niem, czu­ło­ścią, a w ja­kich zo­sta­jemy od­rzu­ceni, uka­rani, opusz­czeni. Ze­brane w trak­cie tych do­świad­czeń dane mają ogromne zna­cze­nie: de­cy­dują o na­szym prze­trwa­niu, bo z punktu wi­dze­nia bez­bron­nych, bez­rad­nych ma­łych dzieci naj­waż­niej­sze jest utrzy­ma­nie jak naj­moc­niej­szej więzi z opie­ku­nami. To, czego się wtedy uczymy, wpływa na nasz roz­wój. Szybko przy­swa­jamy so­bie to, co przy­nosi nam mi­łość i uwagę, a wy­pie­ramy i za­czy­namy uwa­żać za złe to, za co je­ste­śmy przez ro­dzi­ców od­rzu­cani, kry­ty­ko­wani albo lek­ce­wa­żeni.

Rzecz w tym, że nic w nas nie jest na­prawdę złe. Dziecko, które krzy­czy: „Ode­ślij­cie ją z po­wro­tem do szpi­tala! Nie­na­wi­dzę jej!”, tak na­prawdę cierpi, bo strasz­li­wie się boi, że zo­sta­nie opusz­czone, i czuje, iż inny czło­nek ro­dziny sta­nowi dla niego za­gro­że­nie. Dziecko, które sięga po za­ka­zane ciastko, nie robi tego w ak­cie nie­po­słu­szeń­stwa, ale dla­tego, że czuje się nie­zau­wa­żane i kon­tro­lo­wane w in­nych dzie­dzi­nach ży­cia. Dziecko, które nie od­ro­biło lek­cji, z czymś się zmaga i praw­do­po­dob­nie czuje się nie­pew­nie. Pod war­stwą „złego za­cho­wa­nia” za­wsze kryje się z na­tury do­bre dziecko. Gdy jed­nak ro­dzice bez­u­stan­nie sta­rają się te za­cho­wa­nia ukró­cić, nie za­uwa­ża­jąc do­brego z na­tury dziecka, na­biera ono prze­ko­na­nia, że jest złe. Zło trzeba zaś za wszelką cenę stłu­mić. Dla­tego dziecko opra­co­wuje me­tody ka­ra­nia sa­mego sie­bie, także przez kry­tyczny mo­no­log we­wnętrzny, sta­ra­jąc się w ten spo­sób za­bić w so­bie „nie­do­bre dziecko” i za­cho­wy­wać się do­brze – tak, żeby spo­ty­kać się z ak­cep­ta­cją i oca­lić więź z opie­ku­nem.

Czego na­uczy­łaś się jako dziecko o kon­se­kwen­cjach „złego” za­cho­wa­nia? Czy twoje ciało na­uczyło się re­ago­wać na osą­dza­nie, ka­ra­nie i opusz­cze­nie, czy na wy­zna­cza­nie gra­nic, em­pa­tię i więź? Mó­wiąc pro­ściej: te­raz, kiedy już wiesz, że „złe za­cho­wa­nie” to znak, że dana osoba się z czymś zmaga, jak re­agu­jesz na pro­blemy? Kry­ty­ku­jesz czy współ­czu­jesz? Szu­kasz win­nych czy oka­zu­jesz za­in­te­re­so­wa­nie?

Spo­sób, w jaki trak­to­wali nas opie­ku­no­wie, wpływa na to, jak trak­tu­jemy sa­mych sie­bie, a to z ko­lei de­cy­duje o tym, jak trak­tu­jemy wła­sne dzieci. To dla­tego tak ła­two na­brać mię­dzy­po­ko­le­nio­wego prze­ko­na­nia, że je­ste­śmy „z na­tury źli”. Gdy było mi ciężko, ro­dzice byli su­rowi i kry­tyczni ➝ na­uczy­łem się wąt­pić w swoją we­wnętrzną do­broć, kiedy jest mi ciężko ➝ jako osoba do­ro­sła w trud­nych chwi­lach ob­wi­niam się i kry­ty­kuję ➝ kiedy moje dziecko jest nie­grzeczne, uru­cha­mia to w moim ciele te same me­cha­ni­zmy ➝ czuję, że mu­szę być su­rowy, kiedy moje dziecko się z czymś zmaga ➝ przy­czy­niam się do po­wsta­nia w ciele dziecka tych sa­mych me­cha­ni­zmów, a w re­zul­ta­cie uczy się ono wąt­pić w swoją we­wnętrzną do­broć, kiedy jest mu ciężko ➝ i tak da­lej.

No do­brze, za­trzy­majmy się tu­taj. Po­łóż dłoń na sercu i prze­każ so­bie ważną wia­do­mość: „Je­stem tu, bo chcę się zmie­nić. Chcę stać się punk­tem zwrot­nym w hi­sto­rii mo­jej ro­dziny i zmie­nić mo­del za­cho­wa­nia obo­wią­zu­jący od po­ko­leń. Chcę za­cząć od nowa: chcę, żeby moje dziecko miało po­czu­cie we­wnętrz­nej har­mo­nii, żeby uwa­żało, że jest war­to­ściowe, że za­słu­guje na mi­łość, że jest ważne – także wtedy, gdy się z czymś zmaga. Mu­szę za­cząć... od przyj­rze­nia się sa­mej so­bie i za­uwa­że­nia do­broci, która jest we mnie od za­wsze”. Nie po­no­sisz winy za mię­dzy­po­ko­le­niowe wzorce za­cho­wań. Wręcz prze­ciw­nie – skoro czy­tasz tę książkę, chcesz się stać kimś, kto prze­rwie to błędne koło. Za­mie­rzasz być ostat­nią osobą, która po­znała szko­dliwy wzo­rzec. Chcesz zrzu­cić z sie­bie cię­żar po­ko­leń i zmie­nić kie­ru­nek dla tych, które przyjdą po to­bie. Brawo.

Pa­mię­taj, że nie po­no­sisz winy, prze­ciw­nie: masz dość od­wagi i śmia­ło­ści, by się zmie­nić. Ko­chasz swoje dziecko nad ży­cie. Prze­rwa­nie tego błęd­nego koła to długa ba­ta­lia. Je­steś kimś nie­zwy­kłym, je­śli po­tra­fisz się na nią zdo­być.

NAJ­ŻYCZ­LIW­SZA IN­TER­PRE­TA­CJA

Nie­jed­no­krot­nie od­na­le­zie­nie we­wnętrz­nej do­broci za­czyna się od za­da­nia so­bie pro­stego py­ta­nia: jak naj­życz­li­wiej zin­ter­pre­to­wać to, co się wła­śnie stało? Czę­sto py­tam o to samą sie­bie w od­nie­sie­niu do dzieci i przy­ja­ciół. Sta­ram się też py­tać o to, kiedy cho­dzi o moje mał­żeń­stwo i o mnie samą. Za każ­dym ra­zem gdy wy­po­wia­dam te słowa, choćby tylko w my­ślach, za­uwa­żam, że moje ciało się roz­luź­nia, a in­te­rak­cje z in­nymi ludźmi stają się dużo przy­jem­niej­sze.

Omówmy to na kon­kret­nym przy­kła­dzie. Po­wiedzmy, że w dniu uro­dzin naj­star­szego syna pla­nu­je­cie za­brać go – i tylko jego – na lunch. Zde­cy­do­wa­łaś, że kilka dni wcze­śniej za­czniesz po­woli przy­go­to­wy­wać na to młod­szego syna. Mó­wisz mu: „Chcę ci opo­wie­dzieć o na­szych pla­nach na nie­dzielę. Tata i ja za­bie­ramy Nico na lunch. To jego uro­dziny. Zo­sta­niesz z bab­cią. Nie bę­dzie nas przez ja­kąś go­dzinę”. A on od­po­wiada: „Idzie­cie z tatą i z Nico, ale beze mnie? Nie­na­wi­dzę cię! Je­steś naj­gor­szą mamą na świe­cie!”.

No... nie­źle. Co się wła­śnie stało? Jak na to od­po­wie­dzieć? Masz kilka moż­li­wo­ści: 1) „Naj­gor­szą na świe­cie? Prze­cież do­piero co ku­pi­łam ci za­bawkę, nie­wdzięczny ba­cho­rze!”; 2) „Ma­mie jest przy­kro, kiedy tak mó­wisz”; 3) Zi­gno­ro­wać i odejść; 4) „Ojej, to mocne słowa. Daj mi po­my­śleć... Wi­dzę, że je­steś bar­dzo zde­ner­wo­wany. Po­wiedz coś wię­cej o tym, jak się czu­jesz”.

Po­doba mi się czwarta moż­li­wość. Ma sens, bo za­nim to po­wie­dzia­łaś, roz­wa­ży­łaś, jaka in­ter­pre­ta­cja za­cho­wa­nia two­jego dziecka bę­dzie naj­życz­liw­sza. Pierw­sza wy­po­wiedź wy­ni­ka­łaby z prze­ko­na­nia, że twój syn jest roz­piesz­czony i nie­wdzięczny. Druga na­uczy­łaby go, że jego uczu­cia są zbyt mocne i prze­ra­ża­jące, żeby so­bie z nimi po­ra­dzić, że ra­nią in­nych i za­gra­żają więzi z nimi (gdy sku­piamy się na tym, czym dla nas skut­kuje za­cho­wa­nie dziecka, za­chę­camy je do współ­za­leż­no­ści, nie do pa­no­wa­nia nad emo­cjami czy em­pa­tii; wię­cej o bu­do­wa­niu więzi w Roz­dziale 4). Trze­cia wy­po­wiedź ozna­cza­łaby, że uwa­żasz za­cho­wa­nie syna za nie­roz­sądne, a jego pro­blem nie ma dla cie­bie zna­cze­nia. Moja naj­życz­liw­sza in­ter­pre­ta­cja brzmi tak: „Hmm... na­prawdę chce iść z nami na ten lunch. Ro­zu­miem to. Smutno mu. Jest za­zdro­sny. Dla jego ma­łego ciałka te uczu­cia są tak silne, że eks­plo­dują w wiel­kich, przy­krych sło­wach, ale pod nimi kryją się szczere, bo­le­sne uczu­cia”. To, co po­tem mó­wisz – gdy z em­pa­tią do­wo­dzisz, że uwa­żasz swoje dziecko za do­bre z na­tury – wska­zuje, iż wiesz, że za jego sło­wami kryje się wielki ból, i nie uwa­żasz go za „nie­do­bre dziecko”.

Wy­bie­ra­nie naj­życz­liw­szej in­ter­pre­ta­cji uczy ro­dzi­ców od­no­sić się do tego, co się dzieje z ich dziec­kiem (gdy tar­gają nim silne uczu­cia i do­zna­nia, gdy ma wiel­kie zmar­twie­nia, gdy kie­rują nim po­tężne po­pędy, gdy re­aguje gwał­tow­nie), a nie do ze­wnętrz­nych ob­ja­wów (wiel­kich słów, cza­sami prze­sad­nych re­ak­cji). Kiedy pa­trzymy z ta­kiej per­spek­tywy, uczymy dziecko ro­bić to samo. Uczymy je sku­piać się na tym, czego do­świad­cza: na my­ślach, uczu­ciach i do­zna­niach, po­pę­dach i wspo­mnie­niach. Żeby umieć nad sobą pa­no­wać, trzeba umieć roz­po­zna­wać to, czego się do­świad­cza, więc sku­pia­jąc się na tym, co we­wnątrz, a nie na ze­wnątrz, za­pew­niamy dziecku fun­da­ment dla zdro­wych re­ak­cji. To, że wy­bie­ramy naj­życz­liw­szą in­ter­pre­ta­cję za­cho­wa­nia dziecka, nie ozna­cza jed­nak, że mu „od­pusz­czamy”. Prze­ciw­nie – po­ka­zu­jemy mu sche­maty, które po­zwolą mu na­uczyć się pa­no­wać nad emo­cjami, a jed­no­cze­śnie nie nisz­czymy wza­jem­nego po­czu­cia bli­sko­ści i więzi.

Lu­bię się za­sta­na­wiać nad naj­życz­liw­szą in­ter­pre­ta­cją z jesz­cze jed­nego po­wodu: gdy dziecko chce coś zro­zu­mieć, za­wsze – ale szcze­gól­nie, kiedy traci emo­cjo­nalną rów­no­wagę, czyli wtedy, gdy emo­cje prze­ra­stają jego umie­jęt­no­ści ra­dze­nia so­bie z nimi – zwraca się do ro­dzi­ców. „Kim te­raz je­stem? Złym dziec­kiem, które robi źle... czy do­brym dziec­kiem, któ­remu jest ciężko?”. Dzieci kształ­tują wi­zję sa­mych sie­bie na pod­sta­wie od­po­wie­dzi, któ­rych udzie­lają im ro­dzice. Je­śli chcesz, żeby twoje dziecko wie­rzyło w sie­bie i do­brze o so­bie my­ślało, nie wolno ci za­po­mi­nać, że to do­bre dziecko – bez względu na to, jak za­cho­wuje się w trud­nych chwi­lach.

Czę­sto my­ślę o tym, że dzieci kie­rują się wi­zją sa­mych sie­bie, którą two­rzą na pod­sta­wie re­ak­cji ro­dzi­ców, i za­cho­wują się zgod­nie z tym, co wi­dzą. Gdy mó­wimy dziecku, że jest sa­mo­lubne, za­cho­wuje się jak ego­ista. Kiedy mó­wimy sy­nowi, że jego sio­stra za­cho­wuje się le­piej – zgad­nij­cie, co się dzieje? Na­dal jest nie­grzeczny. Ale to działa rów­nież w drugą stronę. Gdy mó­wimy mu: „Do­bre z cie­bie dziecko, tylko jest ci ciężko... je­stem przy to­bie”, praw­do­po­dob­nie w trud­nych chwi­lach znaj­dzie dla sie­bie wię­cej em­pa­tii, a to po­może mu za­pa­no­wać nad emo­cjami i po­dej­mo­wać lep­sze de­cy­zje.

Pa­mię­tam, jak przy­glą­da­łam się swo­jemu star­szemu sy­nowi, kiedy roz­my­ślał o tym, czy po­dzie­lić się z sio­strą sło­dy­czami. Mia­łam ochotę po­wie­dzieć: „Hej, ona by się z tobą po­dzie­liła! Za­cho­waj się jak na­leży”, ale głos w mo­jej gło­wie za­wo­łał: „Naj­życz­li­wiej! Naj­życz­li­wiej!” i po­wie­dzia­łam: „Do­sko­nale wiem, że umiesz się dzie­lić tak samo jak cała reszta na­szej ro­dziny. Pójdę so­bie, a wy za­ła­tw­cie to mię­dzy sobą”. Usły­sza­łam, jak mój syn mówi sio­strze, że nie do­sta­nie kra­kersa, o któ­rego pro­siła, ale może so­bie wziąć kilka pre­cel­ków. Czy to było ide­alne roz­wią­za­nie? Nie, ale je­śli po­szu­kuje się ide­ału, umyka roz­wój... a ja uwiel­biam roz­wój. Mój syn zde­cy­do­wał się na małe po­świę­ce­nie. Uzna­łam, że to do­bre roz­wią­za­nie.

Nie ma nic cen­niej­szego niż na­uka znaj­dy­wa­nia do­broci pod­czas trud­nych chwil, bo to ona pro­wa­dzi nas do re­flek­sji i zmiany. Wszyst­kie do­bre de­cy­zje wy­wo­dzą się z po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa – z sa­mym sobą i w da­nym oto­cze­niu – a nic nie daje ta­kiego po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa jak świa­do­mość, że je­ste­śmy po­strze­gani jako tak do­brzy, jak w grun­cie rze­czy je­ste­śmy. Je­śli więc masz za­pa­mię­tać z tej książki tylko jedną rzecz, za­pa­mię­taj to: je­steś z na­tury do­bra. Twoje dziecko też. Je­śli wró­cisz do tej prawdy, za­nim za­czniesz coś zmie­niać, je­steś na wła­ści­wej dro­dze.

ROZ­DZIAŁ 2

Dwie prawdy

Gdy Sara, mama dwóch chłop­ców, we­szła do mo­jego ga­bi­netu, po­wie­działa, że jest sfru­stro­wana, że się ob­wi­nia i ma do sie­bie żal. Miała wspa­niałe dzieci i ko­cha­ją­cego part­nera, ale czuła się okrop­nie, bę­dąc nie­ustan­nie zmu­szona dys­cy­pli­no­wać sy­nów, za­miast przy­jem­nie spę­dzać z nimi czas. „Bar­dzo bym chciała się z nimi ba­wić, ale ktoś musi pil­no­wać prze­strze­ga­nia za­sad i za­ła­twiać, co trzeba” – po­wie­działa. Pró­bo­wa­łam ją prze­ko­nać – po­dob­nie jak wielu in­nych ro­dzi­ców – żeby do­pu­ściła myśl, że te dwie rze­czy można ro­bić jed­no­cze­śnie: można się ba­wić i być sta­now­czym, być za­baw­nym i twar­dym. Nie tylko mo­gła być i taka, i taka jed­no­cze­śnie – za­pewne po­czu­łaby się le­piej, a jej ro­dzina za­czę­łaby le­piej funk­cjo­no­wać, gdyby była i taka, i taka jed­no­cze­śnie.

Z tej kon­cep­cji wy­wo­dzi się pod­sta­wowa po­rada, którą mam dla ro­dzi­ców: nie mu­simy wy­bie­rać tylko jed­nej z po­zor­nie prze­ciw­staw­nych idei. Mo­żemy nie ka­rać i na­dal ob­ser­wo­wać, jak na­sze dzieci za­cho­wują się co­raz le­piej. Mo­żemy mieć kon­kretne ocze­ki­wa­nia i na­dal się ba­wić. Mo­żemy wy­zna­czyć wy­raźne gra­nice i pil­no­wać ich, na­dal oka­zu­jąc mi­łość. Mo­żemy za­dbać o sie­bie i o swoje dzieci. Po­dob­nie jak mo­żemy zro­bić to, co naj­lep­sze dla ca­łej ro­dziny, cho­ciaż dzie­ciom sprawi to przy­krość. Mo­żemy od­mó­wić dziecku, mimo że nie jest nam obo­jętne to, że bę­dzie roz­cza­ro­wane.

Pa­trze­nie z wielu per­spek­tyw – umie­jęt­ność go­dze­nia wielu punk­tów wi­dze­nia – to fun­da­ment zdro­wych re­la­cji mię­dzy­ludz­kich. Tam, gdzie pod jed­nym da­chem spo­tka się dwoje lu­dzi, tam znajdą się dwa ze­stawy uczuć, po­trzeb i per­spek­tyw. Umie­jęt­ność przyj­mo­wa­nia na­raz dwóch prawd – wła­snej i ko­goś in­nego – spra­wia, że obie strony czują się za­uwa­żone i po­trak­to­wane po­ważnie, na­wet je­śli po­zo­stają w kon­flik­cie.

Dzięki pa­trze­niu z wielu per­spek­tyw dwoje lu­dzi może się do­ga­dać i po­czuć bli­skość. Dzięki temu oboje wie­dzą, że ich do­świad­cze­nie zo­staje uznane za praw­dziwe i ważne, na­wet je­śli jest inne niż do­świad­cze­nie dru­giej strony. Na­wią­za­nie moc­nych więzi wy­maga przy­zna­nia, że żadna ze stron nie ma mo­no­polu na prawdę, bo to zro­zu­mienie, a nie prze­ko­ny­wa­nie spra­wia, że lu­dzie czują się w re­la­cji bez­piecz­nie.

Co ro­zu­miem przez zro­zu­mie­nie i prze­ko­ny­wa­nie? Cóż, kiedy sta­ramy się zro­zu­mieć, pró­bu­jemy do­strzec i po­znać punkt wi­dze­nia, uczu­cia oraz do­świad­cze­nia ko­goś in­nego. W za­sa­dzie mó­wimy mu: „Ja do­świad­czam jed­nej rze­czy, ty in­nej. Chcę wie­dzieć, co się dzieje z two­jego punktu wi­dze­nia”. Nie ozna­cza to, że przy­zna­jemy temu ko­muś ra­cję czy ustę­pu­jemy mu (to su­ge­ro­wa­łoby po­dej­ście typu „jest tylko jedna prawda”) ani że to my się „my­limy”, a na­sza prawda traci moc. Zna­czy to, że na chwilę z wła­snej woli od­kła­damy na bok swoje do­świad­cze­nie, żeby po­znać per­spek­tywę ko­goś in­nego. Gdy na­szym ce­lem jest zro­zu­mie­nie, zga­dzamy się, że ist­nieje wię­cej niż jedna wła­ściwa in­ter­pre­ta­cja fak­tów, jest wiele róż­nych do­świad­czeń i kilka punk­tów wi­dze­nia. Zro­zu­mie­nie służy jed­nemu ce­lowi: bu­do­wa­niu więzi. Po­nie­waż zaś to wła­śnie po­czu­cie więzi po­zwala dzie­ciom uczyć się kon­tro­lo­wać wła­sne emo­cje i czuć się z nimi do­brze, bę­dziemy się wiele razy prze­ko­ny­wać, że ce­lem ko­mu­ni­ka­cji za­wsze jest zro­zu­mie­nie.

Co jest prze­ci­wień­stwem zro­zu­mie­nia? Na po­trzeby tej dys­ku­sji przyj­mijmy, że to prze­ko­ny­wa­nie. Prze­ko­nu­jąc, usi­łu­jemy udo­wod­nić, że ist­nieje tylko jedna rze­czy­wi­stość, że „jest tylko jedna prawda”. Prze­ko­nu­jąc, usi­łu­jemy udo­wod­nić swoją ra­cję, a w ten spo­sób od­ma­wiamy ra­cji dru­giej stro­nie. Gdy pró­bu­jemy ko­goś prze­ko­nać, w grun­cie rze­czy mó­wimy: „My­lisz się. Źle to po­strze­gasz, źle za­pa­mię­ta­łeś, do­świad­czasz w nie­wła­ściwy spo­sób. Po­zwól, że ci wy­tłu­ma­czę, że mam ra­cję. Prze­ko­nasz się, o co cho­dzi, i zmie­nisz zda­nie”. Wy­nika z tego jed­nak przy­kra kon­se­kwen­cja: druga strona czuje, że się jej nie do­strzega i nie słu­cha, co u więk­szo­ści lu­dzi bu­dzi opór i gniew. Prze­ko­ny­wa­nie wy­wo­łuje wra­że­nie, że nie do­strze­gamy prawdy i war­to­ści in­nych lu­dzi. Gdy druga strona czuje, że się jej nie do­strzega i nie słu­cha, nie ma szansy na zbu­do­wa­nie więzi.

Zro­zu­mie­nie („są dwie prawdy”) i prze­ko­ny­wa­nie („jest tylko jedna prawda”) to prze­ciw­stawne po­dej­ścia do lu­dzi. Do­strze­że­nie, które z nich sto­su­jemy, to ogrom­nie ważny pierw­szy krok w każ­dej re­la­cji. Kiedy za­kła­damy, że „jest tylko jedna prawda”, do­świad­cze­nia in­nych wy­dają nam się ata­kiem na na­szą per­spek­tywę. Sta­ramy się więc udo­wod­nić słusz­ność wła­snego punktu wi­dze­nia i spy­chamy drugą stronę na po­zy­cje obronne: musi ona do­wieść praw­dzi­wo­ści swo­jego do­świad­cze­nia. Kiedy za­kła­damy, że „jest tylko jedna prawda”, sy­tu­acja szybko się za­ognia – obie strony my­ślą, że spie­rają się o to, co jest te­ma­tem roz­mowy, pod­czas gdy tak na­prawdę każda pró­buje bro­nić swej po­zy­cji i do­wieść, że jest war­to­ścio­wym czło­wie­kiem do­świad­cza­ją­cym cze­goś rze­czy­wi­stego. Gdy za­kła­damy, że „są dwie prawdy”, cie­ka­wią nas do­świad­cze­nia in­nych i uzna­jemy je za praw­dziwe. Mamy wtedy oka­zję po­znać drugą stronę. Kiedy pod­cho­dzimy do in­nych z otwar­to­ścią, nie mu­szą się bro­nić. Gdy obie strony czują się do­strze­żone i wy­słu­chane, po­ja­wia się szansa na po­głę­bie­nie więzi.

Ba­da­nia nad re­la­cjami mał­żeń­skimi, biz­ne­so­wymi i przy­ja­ciel­skimi raz po raz do­wo­dzą, że dą­że­nie do zro­zu­mie­nia – „są dwie prawdy” – daje naj­lep­sze re­zul­taty. Na przy­kład punk­tem wyj­ścia w me­to­dzie te­ra­peu­tycz­nej Got­t­ma­nów – opie­ra­ją­cej się na do­wo­dach na­uko­wych i opra­co­wa­nej przez parę psy­cho­lo­gów, Johna Got­t­mana i Ju­lie Schwartz Got­t­man – jest za­ło­że­nie, że dwie prawdy są tak samo ważne. Z ko­lei w stu­dium po­świę­co­nym dwóm ty­pom słu­cha­nia psy­cho­lożka kli­niczna Faye Do­ell do­wo­dzi, że lu­dzie, któ­rzy słu­chają, żeby zro­zu­mieć (w od­róż­nie­niu od tych, któ­rzy słu­chają, żeby od­po­wie­dzieć), ogól­nie od­czu­wają więk­szą sa­tys­fak­cję ze związku[1]. Neu­rop­sy­chia­tra Da­niel Sie­gel, współ­au­tor książki Zin­te­gro­wany mózg – zin­te­gro­wane dziecko, czę­sto na­to­miast po­wta­rza, że klu­czowe w związku jest po­czu­cie, że druga osoba ro­zu­mie, co czu­jemy. Opi­suje to jako „uczu­cie, że ktoś obej­muje nasz umysł swoim”, uczu­cie, że ro­zu­mie się to, czego do­świad­cza ktoś inny[2]. Ba­da­nia wska­zują wręcz na to, że naj­lepsi li­de­rzy do­ce­niają i słu­chają swo­ich pra­cow­ni­ków czę­ściej, niż do nich mó­wią; in­nymi słowy: za­po­znają się z prawdą swo­ich pra­cow­ni­ków, za­miast pró­bo­wać ich prze­ko­nać, że szef za­wsze ma ra­cję[3].

Jako jed­nostki także ra­dzimy so­bie le­piej, gdy nasz we­wnętrzny dia­log opiera się na po­dej­ściu „są dwie prawdy”. To dzięki wie­lo­ści per­spek­tyw mogę przy­jąć do wia­do­mo­ści, że jed­no­cze­śnie ko­cham swoje dzieci i po­trze­buję odro­biny sa­mot­no­ści. Je­stem wdzięczna lo­sowi za to, że mam dach nad głową, a jed­no­cze­śnie za­zdrosz­czę tym, któ­rych stać na nia­nię. Mogę być do­brą matką, ale cza­sem na­krzy­czeć na dziecko. Zdol­ność do jed­no­cze­snego do­świad­cza­nia wielu po­zor­nie prze­ciw­staw­nych my­śli i uczuć – uświa­da­mia­nie so­bie, że jed­no­cze­śnie może ist­nieć wiele róż­nych prawd – jest pod­stawą zdro­wia psy­chicz­nego. Naj­traf­niej ujął to psy­cho­log Phi­lip Brom­berg: „Zdro­wie wy­maga umie­jęt­no­ści prze­by­wa­nia w prze­strze­niach mię­dzy rze­czy­wi­sto­ściami i nie­tra­ce­nia z oczu żad­nej z nich: zdol­no­ści do­świad­cza­nia sa­mego sie­bie, a jed­no­cze­śnie wielu in­nych osób”[4]. Speł­niamy się naj­le­piej, gdy za­uwa­żamy róż­no­rod­ność uczuć, my­śli, po­pę­dów, do­znań w nas sa­mych, nie iden­ty­fi­ku­jąc się z żad­nym z nich; gdy po­tra­fimy się od­na­leźć w za­le­wie do­świad­czeń („Za­uwa­ży­łam, że tro­chę się de­ner­wuję, a tro­chę je­stem pod­eks­cy­to­wana” albo: „Wi­dzę, że coś we mnie chce krzy­czeć na dzieci, ale chcę też wziąć głę­boki od­dech”). Ina­czej mó­wiąc: je­ste­śmy zdrowsi, gdy po­tra­fimy do­strzec jed­no­cze­śnie dwie prawdy (a na­wet wię­cej!).

Je­śli jako ro­dzice wy­cho­dzimy z za­ło­że­nia, że „są dwie prawdy”, mo­żemy być bar­dziej zde­cy­do­wani. Sama za­wsze sta­ram się uwzględ­niać jed­no­cze­śnie dwie rze­czy­wi­sto­ści: mogę być matką, która wy­cho­wuje dziecko w spo­sób, który po­zwoli i mnie, i jemu czuć się do­brze, a przy tym wy­zna­czać wy­raźne gra­nice, za­pew­niać cie­pło i więź, speł­niać dzi­siej­sze po­trzeby dzieci, ale też spra­wić, że zy­skają od­por­ność. Na po­zio­mie mi­kro po­dej­ście „są dwie prawdy” za­wsze po­maga zna­leźć roz­wią­za­nie pro­blemu: mogę się nie zgo­dzić, żeby dziecko sie­działo przed kom­pu­te­rem czy kon­solą, a ono może być z tego nie­za­do­wo­lone. Mogę się zło­ścić, bo dziecko mnie okła­mało, a jed­no­cze­śnie być cie­kawa, co ta­kiego wy­dało mu się zbyt straszne, żeby mi o tym po­wie­dzieć. Mogę uznać lęki dziecka za ir­ra­cjo­nalne, a jed­no­cze­śnie za­cho­wać wraż­li­wość na jego po­trzeby. A co naj­waż­niej­sze – mogę na­krzy­czeć na dziecko i wciąż być ko­cha­ją­cym ro­dzi­cem. Mogę coś ze­psuć, a po­tem na­pra­wić. Mogę ża­ło­wać, że coś po­wie­dzia­łam, i na­stęp­nym ra­zem po­stą­pić le­piej.

Po­dej­ście „są dwie prawdy” może wszyst­kim uła­twić zro­zu­mie­nie świata, w któ­rym czę­sto wi­dać sprzecz­no­ści, ale w wy­padku dzieci jest szcze­gól­nie ważne. Dzieci mu­szą czuć, że ro­dzice za­uwa­żają i zga­dzają się na ich uczu­cia, ale że te uczu­cia nie do­mi­nują nad całą resztą ani nie wpły­wają na po­dej­mo­wane de­cy­zje. Taki jest cel więk­szo­ści ro­dzi­ców. Chcemy po­dej­mo­wać de­cy­zje, które wy­dają nam się naj­lep­sze dla dzieci, a jed­no­cze­śnie ob­cho­dzi nas, co dziecko czuje w ob­li­czu tych de­cy­zji. To dwie od­rębne rze­czy. Do­strze­ga­nie oby­dwu prawd, przy­zwa­la­nie na oby­dwie rze­czy­wi­sto­ści to pod­stawa, je­śli chcemy zro­zu­mieć dziecko i zbu­do­wać z nim więź.

Przyj­rzyjmy się temu bli­żej w re­la­cji mię­dzy do­ro­słymi. Mia­łaś w pracy świetny rok i obie­cano ci, że do­sta­niesz za­słu­żoną pod­wyżkę. Ale pod­czas spo­tka­nia sze­fowa mówi ci: „Ob­cięli nam bu­dżet i bę­dziemy mu­sieli zwol­nić parę osób. Ty nie stra­cisz po­sady, ale w tym roku nie mogę ci dać pod­wyżki. Może za rok”. Za­sta­nów się. Co czu­jesz w sto­sunku do sze­fo­wej? Czy je­steś roz­cza­ro­wana? Wdzięczna? Szczę­śliwa? Zła? To skom­pli­ko­wane, prawda? Oto co ja my­ślę: są dwie prawdy. „Cie­szę się, że wciąż mam pracę, i je­stem roz­cza­ro­wana, że nie do­stanę obie­ca­nej pod­wyżki”. Od­dzielmy per­spek­tywę sze­fo­wej od two­jej per­spek­tywy. Ona mu­siała pod­jąć pewne de­cy­zje: nie zwolni pra­cow­nicy, ale nie może jej dać pod­wyżki. Ty masz swoje od­czu­cia: czu­jesz się roz­cza­ro­wana, za­wie­dziona, zła, ale po­ja­wia się też ulga. Twój gniew nie wpły­nie na de­cy­zję sze­fo­wej. Jej po­dej­ście nie zmieni two­ich uczuć. Obie te rze­czy mają sens. Obie są praw­dziwe.

Nie mu­simy wy­bie­rać tylko jed­nej prawdy. Co wię­cej, w więk­szo­ści dzie­dzin ży­cia sty­kamy się z wie­loma rze­czy­wi­sto­ściami, które zna­cząco się od sie­bie róż­nią. Po pro­stu współ­ist­nieją i naj­lep­szym roz­wią­za­niem jest przy­zna­nie, że tak wła­śnie jest. Wdzięcz­ność za to, że wciąż masz pracę, nie musi prze­wa­żyć nad roz­cza­ro­wa­niem, że twoja płaca nie wzro­śnie. Gniew z po­wodu braku pod­wyżki nie musi unie­waż­nić ulgi, że wciąż masz pracę.

Idźmy da­lej. Na­za­jutrz sze­fowa wi­dzi, że je­steś przy­ga­szona, i po­trafi za­uwa­żyć tylko jedną prawdę. Przy­cho­dzi do cie­bie i mówi: „Nie mo­głam ci dać pod­wyżki. Daj spo­kój! Bądź wdzięczna, że wciąż masz pracę”. Jak się z tym czu­jesz? Co się z tobą dzieje? Mo­żesz się po­czuć winna („Jak mogę się tak za­cho­wy­wać, je­stem ego­istką!”) albo zła („Jak ona może się tak za­cho­wy­wać, jest ego­istką!”). Mo­żesz być wście­kła albo czuć, że pra­co­dawca cię nie do­ce­nia. Je­śli nic z tym nie zro­bisz, uczu­cia prę­dzej czy póź­niej prze­ro­dzą się w żal do pra­co­dawcy i do sze­fo­wej, a wtedy stra­cisz mo­ty­wa­cję, żeby wy­ko­ny­wać swoją pracę jak naj­le­piej. Dla­czego czu­jemy się tak kiep­sko, kiedy za­uwa­żamy tylko jedną prawdę? Dla­czego uzna­nie, że jest tylko jedna prawda, uru­cha­mia la­winę kło­po­tli­wych za­cho­wań?

W głębi serca wszy­scy chcemy, żeby ktoś za­uwa­żył, czego do­świad­czamy, co czu­jemy – żeby za­uwa­żył na­szą prawdę. Kiedy je­ste­śmy do­strze­gani przez oto­cze­nie, po­tra­fimy za­pa­no­wać nad roz­cza­ro­wa­niem i czu­jemy się na tyle do­brze i bez­piecz­nie, żeby do­pu­ścić punkt wi­dze­nia inny niż wła­sny. Gdyby sze­fowa za­uwa­żyła, co czu­jesz, i po­wie­działa: „Na­prawdę nie mo­głam ci dać tej pod­wyżki... ale ro­zu­miem, dla­czego je­steś roz­cza­ro­wana. Czuję to samo”, emo­cjo­nalny cię­żar sy­tu­acji roz­ło­żyłby się cał­kiem ina­czej. Sze­fowa na­wet nie mu­sia­łaby prze­pra­szać, że nie dała ci pod­wyżki. Je­śli do­strze­ga­łaby i uzna­wała ist­nie­nie obu prawd – że pod­wyżka była nie­osią­galna, ale twoje uczu­cia są uza­sad­nione – ła­twiej by­łoby się z tym po­go­dzić.

Po­dej­ście „są dwie prawdy” jest fun­da­men­talną za­sadą ro­dzi­ciel­stwa, po­nie­waż przy­po­mina nam o do­strze­ga­niu tego, czego do­świad­cza dziecko albo drugi ro­dzic. Przy­po­mina nam też, że to do­świad­cze­nie praw­dziwe, upraw­nione i warte na­zwa­nia. To po­dej­ście po­zwala rów­nież uznać za ta­kie swoje wła­sne do­świad­cze­nie. Przy­po­mina nam, że lo­gika nie prze­waża nad uczu­ciami: mogę mieć uza­sad­niony po­wód, żeby coś zro­bić, a ktoś inny może mieć rów­nie uza­sad­niony po­wód, żeby za­re­ago­wać na to w dany spo­sób. Oby­dwa te punkty wi­dze­nia są praw­dziwe.

Za­sadą „są dwie prawdy” na­leży się kie­ro­wać w wielu trud­nych dla ro­dzi­ców sy­tu­acjach, które omó­wimy w tej książce: do­wiemy się, jak za­cho­wać gra­nice w kon­fron­ta­cji z dziećmi, jak unik­nąć walki o do­mi­na­cję, jak so­bie ra­dzić z nie­uprzej­mym za­cho­wa­niem, jak zna­leźć so­lidne opar­cie, gdy by­cie ro­dzi­cem staje się trudne. Opi­szę kilka przy­kła­dów, ale mam na­dzieję, że bę­dziesz sto­so­wać tę za­sadę także w in­nych dzie­dzi­nach ży­cia. Ow­szem, to książka o ro­dzi­ciel­stwie, ale w grun­cie rze­czy do­ty­czy re­la­cji mię­dzy­ludz­kich w ogóle. Za­sada, którą się z tobą dzielę, ma za­sto­so­wa­nie w re­la­cjach z dziećmi, ale także z part­ne­rem, przy­ja­ciółmi, ro­dziną, a co naj­waż­niej­sze... z samą sobą. Czy­ta­jąc po­niż­sze przy­kłady, za­sta­nów się: „Gdzie jesz­cze ma za­sto­so­wa­nie ta za­sada?”. Za­ufaj so­bie i eks­pe­ry­men­tuj z za­sadą „są dwie prawdy” w każ­dej sy­tu­acji, w któ­rej może ci się przy­dać.

ZA­SADA „SĄ DWIE PRAWDY” I BY­CIE KON­SE­KWENT­NYM, GDY DZIECKO PRO­TE­STUJE

Oto ty­powy kon­flikt: dziecko chce oglą­dać pro­gram, który ty uwa­żasz za nie­od­po­wiedni dla ko­goś w jego wieku. Dziecko bar­dzo się zło­ści i upiera, że wszy­scy jego ko­le­dzy to oglą­dają, mówi, że je­steś naj­gor­szym ro­dzi­cem na świe­cie, że ni­gdy wię­cej się do cie­bie nie ode­zwie.

TWOJA DE­CY­ZJA: Moje dziecko nie może oglą­dać tego se­rialu czy filmu.

UCZU­CIA DZIECKA: Zde­ner­wo­wa­nie, roz­cza­ro­wa­nie, złość, po­czu­cie wy­klu­cze­nia.

Je­śli tylko jedna z tych rze­czy może być prawdą, naj­praw­do­po­dob­niej emo­cje dziecka wpłyną na twoją de­cy­zję. Je­śli po­wiesz so­bie, że mu­sisz po­dej­mo­wać pewne de­cy­zje w tro­sce o uczu­cia dziecka, na pewno po­rzu­cisz by­cie kon­se­kwentną, żeby udo­wod­nić, że je­steś do­brym, ko­cha­ją­cym ro­dzi­cem.

A je­śli ist­nieją dwie prawdy? Mo­żesz zro­bić obie rze­czy: za­cho­wać gra­nice i po­sta­no­wić, że dziecko nie może obej­rzeć pro­gramu, a jed­no­cze­śnie za­ak­cep­to­wać emo­cje dziecka, które jest zde­ner­wo­wane, roz­cza­ro­wane, złe i czuje się wy­klu­czone. Gdy po­dej­mu­jesz de­cy­zję, w któ­rej słusz­ność wie­rzysz, mo­żesz po­wie­dzieć dziecku: „Ko­cha­nie, są dwie prawdy. Po pierw­sze: zde­cy­do­wa­łam, że nie mo­żesz obej­rzeć tego filmu. Po dru­gie: de­ner­wu­jesz się i zło­ścisz na mnie. Na­prawdę bar­dzo się zło­ścisz. Wi­dzę to. I na­wet ro­zu­miem. Masz prawo się zło­ścić”. Nie mu­sisz wy­bie­rać mię­dzy wy­trwa­niem w swo­jej de­cy­zji a peł­nym mi­ło­ści za­uwa­że­niem uczuć dziecka. Nie mu­sisz wy­brać jed­nego z dwojga: pod­ję­cia de­cy­zji, która wy­daje ci się słuszna, albo uzna­nia uczuć dziecka. Oby­dwie te rze­czy są praw­dziwe.

Jest oczy­wi­ście jesz­cze je­den przy­kład współ­ist­nie­nia dwóch prawd: mo­żesz czuć się zna­ko­mi­cie jako ro­dzic sto­su­jący po­dej­ście „są dwie prawdy” („Su­per! Je­stem świetną matką!”), a jed­no­cze­śnie dziecko może się de­ner­wo­wać. Osta­tecz­nie nie sto­su­jemy ma­gicz­nego za­klę­cia, które po­zwala za­ła­go­dzić sy­tu­ację. To tylko słowa, które po­zwa­lają za­uwa­żyć, że dziecko jest czło­wie­kiem, i stwo­rzyć więź, która przy­nie­sie dłu­go­ter­mi­nowe ko­rzy­ści.

Ale by­cie do­brym ro­dzi­cem nie za­wsze zo­staje na­gro­dzone do­brym za­cho­wa­niem. Co wtedy? Po­wiedzmy, że mó­wisz sy­nowi, że ma prawo się zło­ścić, a on krzy­czy: „No więc je­stem wście­kły! Nie­na­wi­dzę cię!”. Po pierw­sze: upew­nij się, czy twój punkt wi­dze­nia jest słuszny („Wiem, że pod­ję­łam wła­ściwą de­cy­zję, ufam so­bie”). Cały czas za­uwa­żaj rów­nież punkt wi­dze­nia dziecka – jego prawdę: „Ojej, wiem. Wiem, że je­steś wście­kły. Ro­zu­miem”. Za­cho­wuj gra­nice. Kiedy za­uwa­żysz, że jest na to prze­strzeń, do­daj: „Jest masa in­nych fil­mów. Daj znać, je­śli ze­chcesz któ­ryś obej­rzeć”. Albo: „Może mo­gli­by­śmy zro­bić wie­czo­rem coś in­nego, rów­nie faj­nego?”. Pa­mię­taj jed­nak, że już zro­bi­łaś to, co ko­nieczne dla was obojga.

ZA­SADA „SĄ DWIE PRAWDY” I UNI­KA­NIE WALKI O DO­MI­NA­CJĘ

Walka o do­mi­na­cję za­wsze ozna­cza zła­ma­nie za­sady „są dwie prawdy”. My­ślimy wtedy: ja kon­tra dziecko. Przy­kła­dem niech bę­dzie prze­py­chanka przed wyj­ściem z domu:

RO­DZIC: Je­śli chcesz iść się ba­wić na po­dwórku, mu­sisz za­ło­żyć kurtkę!

DZIECKO: Nie! Nie jest mi zimno, chcę iść bez kurtki!

Może ci się wy­da­wać, że mó­wi­cie o tym sa­mym – o za­ło­że­niu kurtki – ale tak na­prawdę oboje chce­cie się po­czuć za­uwa­żeni. Jako ro­dzic chcesz, żeby do­strze­gano, że trosz­czysz się o dziecko. Ono tym­cza­sem chce, żeby wi­dziano, że jest nie­za­leżne, i żeby po­zwa­lano mu de­cy­do­wać o wła­snym ciele. Kiedy czu­jemy, że inni nas nie do­strze­gają, nie po­tra­fimy roz­wią­zy­wać pro­ble­mów. Dla­tego gdy do­cho­dzi do walki o do­mi­na­cję, twoim naj­waż­niej­szym ce­lem po­winno być roz­wią­za­nie pro­blemu.

Naj­pierw przy­po­mnij so­bie, że „są dwie prawdy”, bo je­śli tylko czu­jemy, że inni do­strze­gają, czego do­świad­czamy i czego pra­gniemy, umiemy opu­ścić gardę. Osta­tecz­nie więk­szą wagę przy­wią­zu­jemy do tego, żeby czuć się za­uwa­żeni, niż do kon­kret­nych de­cy­zji. To za­wsze ma naj­więk­sze zna­cze­nie.

Gdy tylko uda nam się przy­po­mnieć so­bie, że są dwie prawdy, mo­żemy zmie­nić punkt wi­dze­nia i przejść od „ja kon­tra ty” do „ja i ty kon­tra pro­blem”. I... to wszystko. Kiedy to się sta­nie, znaj­dziemy się w jed­nej dru­ży­nie, do­strze­żemy pro­blem i wspól­nie się za­sta­no­wimy, jak go roz­wią­zać.

Przyj­rzyjmy się tej sy­tu­acji jesz­cze raz.

RO­DZIC: Za­nim wyj­dziesz, mu­sisz za­ło­żyć kurtkę. Jest bar­dzo zimno!

DZIECKO: Nie! Nie zmar­znę! Po­zwól mi wyjść!

RO­DZIC: No do­brze, po­cze­kaj. Daj mi chwilę. Niech się za­sta­no­wię... Mar­twię się, że zmar­z­niesz, bo strasz­nie wieje. Ty mó­wisz, że nie jest ci zimno, i je­steś pe­wien, że nic ci nie bę­dzie, prawda? Do­brze ro­zu­miem?

DZIECKO: Tak.

Te­raz otwie­rają się przed wami nowe moż­li­wo­ści. Przyj­rzyjmy się dwóm z nich.

RO­DZIC: Hmm... co mo­żemy zro­bić? Na pewno znaj­dziemy roz­wią­za­nie, które za­do­woli nas oboje...

DZIECKO: Mogę wziąć kurtkę ze sobą i za­ło­żyć, jak bę­dzie mi zimno?

RO­DZIC: Ja­sne, fan­ta­styczne roz­wią­za­nie!

Kiedy dzieci czują, że są do­strze­gane, ro­dzic jest człon­kiem dru­żyny, a nie prze­ciw­ni­kiem, i gdy prosi się je o po­moc w roz­wią­za­niu pro­blemu, dzieje się coś do­brego. Po­wiedzmy, że na­le­gasz, żeby dziecko wło­żyło kurtkę – na dwo­rze jest mi­nus pięt­na­ście stopni, wiatr wieje z pręd­ko­ścią osiem­dzie­się­ciu ki­lo­me­trów na go­dzinę. Nie cho­dzi o za­cho­wa­nie kon­troli, tylko o bez­pie­czeń­stwo.

RO­DZIC: Hmmm... Co mo­żemy z tym zro­bić? Jako mama mam obo­wią­zek za­dbać o twoje bez­pie­czeń­stwo, a w tej chwili bez­piecz­nie jest za­ło­żyć kurtkę. Ale ty chcesz sam po­dej­mo­wać de­cy­zje i czu­jesz się kiep­sko, kiedy mama mówi ci, co masz ro­bić.

DZIECKO: Nie za­łożę tej kurtki!

RO­DZIC: Sły­szę, co mó­wisz. Mu­sisz za­ło­żyć kurtkę, je­śli chcesz wyjść... a jed­no­cze­śnie wolno ci się z tego po­wodu zło­ścić. Nie musi ci się po­do­bać, że mu­sisz ją za­ło­żyć.

Na­wet je­śli to ja po­dej­muję de­cy­zję, przy­znaję, że dziecko ma prawo do­świad­czać tego, czego do­świad­cza. Nie pró­buję go prze­ko­ny­wać, że prawda jest jedna: na dwo­rze jest lo­do­wato i je­dyne, co ma sens, to za­ło­żyć kurtkę. Prze­ko­nuję samą sie­bie, że to ważne, żeby dziecko za­ło­żyło kurtkę, usta­na­wiam gra­nice. Stwier­dzam, że je­śli chce wyjść z domu, musi ją za­ło­żyć, a po­tem na­zy­wam uczu­cia, które to w nim bu­dzi, i po­zwa­lam, żeby je czuło. Ja po­dej­muję de­cy­zję, a dziecko czuje się w związku z tym w okre­ślony spo­sób. Nikt nie ma ra­cji. Oby­dwie te rze­czy są praw­dziwe.

ZA­SADA „SĄ DWIE PRAWDY” A NIE­UPRZEJME ZA­CHO­WA­NIE

Opi­szę te­raz ko­lejny pro­blem, o któ­rym czę­sto sły­szę od czy­tel­ni­ków i klien­tów. Mó­wisz dziecku, że nie może sie­dzieć przy kom­pu­te­rze czy ta­ble­cie przed ko­la­cją, pój­ściem spać czy wyj­ściem do szkoły. Dziecko krzy­czy: „Nie­na­wi­dzę cię! Je­steś okropna!”.

No do­brze, weźmy głę­boki od­dech. Naj­pierw zo­rien­tujmy się, co się dzieje. Je­śli za­cho­wa­nie dziecka jest oknem na to, co się dzieje w jego wnę­trzu, to ta­kie nie­po­skro­mione słowa świad­czą o nie­po­skro­mio­nych uczu­ciach. Pa­mię­taj, dziecko jest z na­tury do­bre. Złe za­cho­wa­nie bie­rze się z nie­okieł­zna­nych uczuć, nad któ­rymi nie mamy wła­dzy. Jak kon­tro­lo­wać coś, co jest poza kon­trolą? Przez stwo­rze­nie więzi.

Dru­gie po­dej­ście:

DZIECKO: Nie­na­wi­dzę cię! Je­steś okropna!

RO­DZIC (od­dy­cha głę­boko i mówi do sie­bie): Moje dziecko jest z na­tury do­bre. Jego za­cho­wa­nie nie świad­czy o tym, co na­prawdę do mnie czuje. To do­bry dzie­ciak, który ma gor­szy mo­ment. A na głos stwier­dza: „Nie po­doba mi się to, jak się do mnie od­zy­wasz. Skoro tak do mnie mó­wisz, chyba na­prawdę się zde­ner­wo­wa­łeś, może tro­chę z in­nego po­wodu? Mu­szę się uspo­koić... ty chyba też. A po­tem po­roz­ma­wiajmy”.

Ko­mu­ni­ku­jesz, co spra­wiło ci przy­krość – ale nie po­zwa­lasz, żeby za­cho­wa­nie dziecka stało się je­dyną prawdą. Uzna­jesz uczu­cia, które spo­wo­do­wały re­ak­cję, za upraw­nione, na­wet je­śli zo­stały wy­ra­żone w nie­kon­tro­lo­wany spo­sób.

ZA­SADA „SĄ DWIE PRAWDY” I RA­DZE­NIE SO­BIE Z PRZY­KRYMI UCZU­CIAMI

Za­sada „są dwie prawdy” przy­daje się zwłasz­cza w sy­tu­acjach, gdy do­pa­dają nas my­śli w ro­dzaju „je­stem okrop­nym ro­dzi­cem” – kiedy czu­jemy się winni. Oba­wiamy się, że nisz­czymy dziecku ży­cie. Kiedy jest trudno, przy­po­mi­nam so­bie, co jest istotą za­sady „są dwie prawdy”: je­stem do­brym ro­dzi­cem, który ma gor­szy mo­ment. W ta­kich sy­tu­acjach ła­two wpaść w pu­łapkę je­dy­nej prawdy: „Je­stem okropną matką, wszystko psuję, nie daję rady, je­stem kosz­marna”. Taki we­wnętrzny mo­no­log na­peł­nia nas wsty­dem i po­czu­ciem winy. Je­śli przyj­miemy to na­sta­wie­nie, zmiana nie bę­dzie moż­liwa. Wię­cej o wsty­dzie pi­szę w dal­szej czę­ści książki, na ra­zie po­wiedzmy tyle: wstyd to na­trętne uczu­cie, za któ­rego sprawą tra­cimy po­czu­cie bez­pie­czeń­stwa, a im bar­dziej utwier­dzamy się w prze­ko­na­niu, że ist­nieje jedna prawda – je­ste­śmy okrop­nymi ro­dzi­cami – tym ener­gicz­niej pi­łu­jemy ga­łąź, na któ­rej sie­dzimy. Ro­bimy coś, co spra­wia, że czu­jemy się go­rzej, i jesz­cze głę­biej wie­rzymy, że nie je­ste­śmy nic warci.

Jaka jest al­ter­na­tywa? Jak za­wsze mu­simy od­dzie­lić za­cho­wa­nie (to, co ro­bimy) od toż­sa­mo­ści (tego, kim je­ste­śmy). Nie ozna­cza to, że so­bie od­pusz­czamy i uspra­wie­dli­wiamy wła­sne po­stę­po­wa­nie. Zna­czy to, że za­uwa­żamy wła­sną do­broć i że je­ste­śmy zdolni pod­jąć wielki wy­si­łek, by na­stą­piła po­prawa. Za­pa­mię­taj więc tę za­sadę i po­wta­rzaj ją so­bie nie­ustan­nie: „Są dwie prawdy. Mam gor­szy mo­ment, ale je­stem do­brym ro­dzi­cem. Je­stem do­brym ro­dzi­cem, który ma gor­szy mo­ment”.