Wszechświat - Maszyna czy Myśl? ebook

Przedmowa do drugiego wydania

Wprowadzenie do pierwszego wydania tej książki pisaliśmy razem z Józefem Życińskim (od arcybiskupstwa dzieliło go wówczas jeszcze sporo lat). Miłośnicy jego stylu łatwo zorientują się, jakie części wprowadzenia wyszły spod jego pióra. Na przykład zdanie: „Między pełnym mistyki światem Dantego, czy pełnym romantyzmu światem Miltona, a światem-maszyną, zaopatrzonym zwykle etykietą z nazwiskami Newtona i Laplace’a, rozciąga się wielki obszar filozoficznych poszukiwań, w których usiłowano odnaleźć klucz do rozwiązania problemów wzajemnej zależności tych światów”. Zdanie to z całym spokojem można umieścić w przedmowie do drugiego wydania w przekonaniu, że nie utraciło ono swej aktualności. Oczywiście, w ciągu ćwierćwiecza, jakie dzieli obydwa wydania, wiele się zmieniło zarówno w warunkach społeczno-politycznych, jak i w ogólnej atmosferze filozoficznej, nieustannie narastającej wokół postępu naukowego. Obecnie zapewne trudno byłoby znaleźć fizyka, dla którego mechanicyzm w tradycyjnej wersji stanowiłby jakąś pokusę myślową. Dziś dla naszej książki należałoby poszukać innego tytułu niż Wszechświat – Maszyna czy Myśl? Może na przykład „maszyna – komputer”? Ale w takim razie czy przeciwstawienie „maszyna – myśl” jest jeszcze przeciwstawieniem? Bo przecież wielu uczonych i filozofów właśnie z komputera chciałoby wydedukować myślenie. W rozdziale dwudziestym szóstym dotknęliśmy tego zagadnienia, ale dziś nie tylko trzeba by go napisać od nowa, ile raczej poświęcić temu zagadnieniu kilka rozdziałów.

Chodzi zatem o to, czy wszechświat można zredukować do maszyny czy do informacji (bo przecież jednak nie do komputera, który jest maszyną)? Mamy więc do czynienia z problem redukcjonizmu. Dziś dyskusja koncentruje się właśnie wokół tego zagadnienia. W końcowych rozdziałach naszej książki jest sporo na ten temat, ale współcześnie niezbędne są pewne korektury – nie tyle co do szczegółów, ile raczej pod względem ogólnych akcentów. Oczywiście, nikt obecnie nie ma zamiaru redukować całej fizyki do mechaniki klasycznej, ale pozostaje problem znalezienia takiego poziomu fundamentalnego fizyki, do którego można by ewentualnie starać się zredukować „nadbudowane” nad nim poziomy. Badania w dziedzinie teorii pól kwantowych, teorii unifikacyjnych i poszukiwania kwantowej teorii grawitacji mają tu wiele do powiedzenia. Pozostaje także otwarte zagadnienie zredukowania „życia” do „fizyki”. Z jednej strony postępy biologicznych nauk ewolucyjnych, z drugiej osiągnięcia nauk drążących fizykę i chemię życia (biologia molekularna, bioinformatyka, genetyka...) sprawiają, że pogranicze fizyki i życia w coraz mniejszym stopniu staje się dziedziną spekulacji, a w coraz większym terenem szczegółowych badań.

Sytuację problemową w istotnym stopniu zmieniły dokonania stosunkowo nowej gałęzi nauki, jaką jest teoria złożoności. Teoria ta, opierając się na matematycznej teorii nieliniowych układów dynamicznych, bada fizykę powstawania złożonych struktur i ich ewolucję w stanach dalekich od równowagi termodynamicznej. Chociaż ciągle odległa od wypowiedzenia ostatecznego słowa, stanowi ona ważny głos we współczesnych dyskusjach na temat redukcjonizmu. Bez obszerniejszego omówienia tych zagadnień, nie ośmielibyśmy się (mówię w imieniu swoim i Wydawnictwa Copernicus Center Press) wznowić tej książki. Wyrażamy więc wdzięczność ks. Tadeuszowi Pabjanowi za dopisanie trzech nowych rozdziałów, dzięki którym książka może być pożyteczną lekturą dla współczesnego Czytelnika.

Jeżeli któryś z naszych Czytelników dysponuje starym wydaniem, to proponuję mały eksperyment. Proszę położyć obok siebie obydwie książki – starą i nową – i porównać je ze sobą. Zgrzebny wygląd starej dobrze obrazuje szarość schyłkowego okresu komunizmu; nowa, wabiąca klienta swoją elegancją, wymownie świadczy o drodze, jaką przebyliśmy. Droga ta zmieniła także naszego Czytelnika. Jak pisaliśmy we Wprowadzeniu do starego wydania, „Społeczne zapotrzebowanie na książki, odczyty, dyskusje o tematyce filozoficzno-teologicznej przybiera na sile po każdym kolejnym kryzysie. Wygląda to tak, jakby ludzie w metafizyce szukali rozwiązania swoich ziemskich kłopotów, albo w poszukiwaniu logiczności kierowali się tam, gdzie łatwiej ją znaleźć”. Dzisiaj kryzysów nam nie brak, tyle że innych niż wtedy. A kolejny kryzys nie skłania nas do metafizyki, lecz do bardziej gorączkowego poszukiwania nowych źródeł dochodu. Ale Czytelnika, który w lekturze tej Przedmowy dobrnął aż do tego miejsca, proszę, by ostatniego zdania nie brał do siebie. Z naszymi kryzysami nie jest jednak tak źle, skoro są ludzie, którzy w metafizyce szukają na nie lekarstwa.

1 lipca 2014 roku

ks. Michał Heller

Wprowadzenie do pierwszego wydania

Nowe wino nauki często bywa wlewane do starych worków filozofii. Wynikiem tego – zarówno w nauce, jak i w filozofii – jest zamieszanie.

A.N. Whitehead, Adventures of Ideas

Obszar wzajemnego oddziaływania nowej fizyki i tradycyjnej filozofii z reguły bywa obszarem zamieszania pojęć. Z takiego zamieszania często wyrastają bardzo jednostronne interpretacje ludzkiej wiedzy i jej rozwoju. Niekiedy w nauce widzi się zagrożenie dla ludzkości i wartości humanistycznych. Nierzadko w ich obronie za pióro chwytają poeci. Uczynił to William Blake, gdy pisał, że nauki przyrodnicze stanowią śmiertelną chorobę narodu angielskiego i ostrzegał przed ich zgubnym wpływem. Niekiedy przeciwnie, w nauce i jej osiągnięciach upatruje się powszechnego leku na dotychczasowe problemy ludzkości. W opinii bezkrytycznych entuzjastów nauki, lek ten ma również eliminować wszystkie filozoficzne trudności powstałe na gruncie rozwoju wiedzy. Przejawem tego rodzaju poznawczego optymizmu był między innymi mechanicyzm. W prostej i pozbawionej tajemnic wizji świata usiłował on łączyć elementy aktualnej nauki z uproszczoną wersją filozoficznego pytania o arche, czyli o tworzywo przyrody i człowieka. Tworzywem tym miała być, mniej lub bardziej potocznie rozumiana, materia zorganizowana według praw mechaniki Newtona. Interpretację tę uważano za równie pewną i niepodważalną jak samą mechanikę klasyczną. Upływający czas bezlitośnie odsłonił iluzoryczność mechanistycznej wizji świata. Długo utrzymujące się w dziejach myśli ludzkiej zjawisko zwane filozofią mechanistyczną definitywnie utraciło rację bytu na początku naszego stulecia. Jednakże mechanicyzm zbyt głęboko zapuścił korzenie w świadomości nowożytnego człowieka, by stwierdzeniem jego zgonu można by zamknąć całą sprawę. Ponadto, zupełnie niezależnie od naukowych odkryć, które zdyskredytowały najmocniejsze warianty dziewiętnastowiecznego mechanicyzmu, pozostaje doniosły problem uzgodnienia obrazu świata ukazywanego przez naukę z obrazem świata filozofii, choćby nią miała być tylko filozofia zdrowego rozsądku. Problemu tego doświadczył A.N. Whitehead, gdy pisał: „Westminster Abbey trwa tu przez stulecia, szare i niewzruszone. Jednakże według nowych teorii naukowych ta szarość, która tak potęguje nasze odczucie nieruchomości budowli, jest niczym innym jak tylko naszym sposobem ujmowania szybkich ruchów elementarnych cząstek, tworzących zewnętrzną powierzchnię gmachu. Gdy z kolei dotkniemy ręką kamienia i poczujemy chłód, związany z przepływem ciepła z ręki do kamienia, to przecież wiemy, że – jak głosi nowożytna nauka – ciepło nie jest niczym innym jak tylko ruchem cząstek tworzących ciało. Kiedy wreszcie zagrają organy, to znowu zdajemy sobie sprawę z tego, że dźwięk stanowią jedynie drgania powietrza, oddziaływające na bębenek ucha”[1].

A zatem, nawet wówczas, gdy nie podziela się nazbyt łatwych fascynacji nauką, pozostaje fascynujące pytanie, w jaki sposób pogodzić świat fizyko-matematycznych formuł z osobistym doświadczeniem harmonii, barw i kształtów. Między pełnym mistyki światem Dantego, czy pełnym romantyzmu światem Miltona, a światem – maszyną, zaopatrywanym zwykle etykietą z nazwiskami Newtona i Laplace’a, rozciąga się wielki obszar filozoficznych poszukiwań, w których usiłowano odnaleźć klucz do rozwiązania problemów wzajemnej zależności tych światów. Niektóre próby budowania syntezy okazały się – z perspektywy czasu – jedynie dość nieudolnymi produktami poznawczego optymizmu. Pewne usiłowania, by całe zagadnienie zlikwidować przez takie czy inne zredukowanie jednej ze stron konfliktu do zera, wydają się dziś nieudolne czy wręcz groteskowe. Zarówno jednak przesadnie optymistyczne deklaracje, jak i żałosne niepowodzenia stanowią koszta własne metody prób i błędów – praktycznie jedynej metody prowadzącej do celu.

Tęsknota za prostą, uporządkowaną i spójną wizją świata pozostaje czynnikiem zarówno zrozumiałym psychologicznie, jak i pozytywnym metodologicznie. Ale czy jest ona osiągalna? Czego nas uczy lekcja mechanicyzmu: jego trudnego powstawania, dramatycznego rozwoju i jeszcze bardziej dramatycznego upadku? Czy mechanicyzm skończył się nieodwołalnie wraz z zastąpieniem mechaniki klasycznej przez mechanikę kwantową i mechanikę relatywistyczną? Czy można sensownie mówić o jakimś arche świata i człowieka?

Pytania te, w różnych formach i odmianach, wraz z różnymi próbami odpowiedzi na nie stanowią osnowę tej książki.

Mechanicyzm można rozpatrywać jako zjawisko historyczne. Miał on swoje filozoficzne antecedensy, dość dobrze określony w czasie początek, okres szybkiego rozwoju i dramatycznych wręcz sukcesów, fazę zahamowania i kryzys, który doprowadził do jego upadku. Piszemy o tym wszystkim obszernie w książce, którą obecnie przekazujemy do rąk Czytelnika. Ale, wbrew pozorom, nie jest to książka historyczna; jej celem nie jest odtwarzanie dziejów myślowych kierunków zwanych skrótowo mechanicyzmem lub filozofią mechanistyczną. Charakter książki wyjaśni kilka słów o jej genezie.

W Polsce drugiej połowy dwudziestego stulecia – być może z powodu specyfiki jej geofilozoficznego położenia – napięcia i spory światopoglądowe wydają się być o wiele żywiej dyskutowane i bardziej dojmujące niż w innych krajach współczesnego świata. Bardzo żywa, wielowiekowa tradycja chrześcijańska, a równocześnie przynależność do bloku państw, których oficjalną ideologią jest materializm typu marksistowskiego, sprawiają, że polemiki, które gdzie indziej przygasają stopniowo – w Polsce zdecydowanie nabierają wciąż dramatycznych akcentów. Społeczne zapotrzebowanie na książki, odczyty, dyskusje o tematyce światopoglądowo-filozoficznej przybiera na sile po każdym kolejnym kryzysie. Wygląda to tak, jakby ludzie w metafizyce szukali rozwiązania swoich ziemskich kłopotów, albo w poszukiwaniu logiczności kierowali się tam, gdzie łatwiej ją znaleźć. Obydwaj autorzy niniejszej książki doświadczyli tego wszystkiego osobiście. Pisanie książek i wygłaszanie odczytów nie jest, wbrew pozorom, jednostronnym procesem: od autora do czytelników, od mówcy do jego słuchaczy. Oddziaływania są dwukierunkowe i balibyśmy się jednoznacznie stwierdzić, że to czytelnik czy słuchacz jest zawsze tą stroną, która uczy się więcej.

Jedną z lekcji, jaką niewątpliwie zawdzięczamy dialogowi z naszymi czytelnikami i słuchaczami, jest spostrzeżenie, że mechanistyczny sposób myślenia nadal potężnie funkcjonuje wśród bardzo szerokich kręgów myślących ludzi. Było to dla nas niejakim zaskoczeniem. Wiadomo przecież, że mechanicyzm umarł w początkach obecnego stulecia i pełnienie funkcji filozoficznego grabarza wydawałoby się nam zajęciem mało atrakcyjnym. Tymczasem myślenie w kategoriach mechanizmów okazało się ciągle działającą metodą przyjmowaną w nowych interpretacjach. I to w bardzo szerokiej gamie: od dość pierwotnych form konstrukcji opartych na prawach klasycznej mechaniki (aktualnych zwłaszcza wśród ludzi o wykształceniu technicznym) do bardziej wyrafinowanych odmian, w których przekładnie i koła zębate bywają zastępowane nowoczesną elektroniką lub nawet po prostu prawami logiki. To ostatnie jest już nietrywialnym zagadnieniem. Czy można mówić o mechanizmie rozumienia bez jakiejkolwiek mechaniki? Pytanie to wyraża kluczowe zagadnienie teorii poznania. Jeśli zrozumieć, znaczy zredukować do prostszych lub lepiej znanych elementów, to mamy dość klasyczną wersję mechanicyzmu, zwaną redukcjonizmem. Stało się dla nas jasne, że sprawa mechanicyzmu wymaga przemyślenia.

W ten sposób powstała niniejsza książka. Nie jest ona – przynajmniej w naszych zamierzeniach – studium z dziejów mechanicyzmu; jest próbą zrozumienia współczesności przez cofnięcie się do jej korzeni. Korzenie te sięgają głęboko: mechanicyzm czasów nowożytnych byłby nie do pomyślenia bez swoich średniowiecznych i starożytnych poprzedników. Mechanicyzm dziewiętnastego wieku nie umarł całkowicie, może nawet nie umarł w ogóle – przemianę do nowej postaci myśliciele zbyt łatwo wzięli za objawy śmierci klinicznej. Ostatnia część książki – pozostałości mechanicyzmu we współczesnym myśleniu – miała być pierwotnie tylko jednym rozdziałem, ale w miarę postępu pracy rozrosła się do tego stopnia, że obecnie uważamy ją jedynie za zasygnalizowanie problematyki, czekającej na bardziej wnikliwe opracowanie.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że obecna postać książki jest daleka od doskonałości. Zarówno rozmiar tematyki, jak i ograniczenia czasowe, którym obaj autorzy byli poddani w trakcie pisania, sprawiły, że całość nie jest tak spójna, jak byśmy chcieli. Po prostu zabrakło nam czasu na wspólne przedyskutowanie szczegółów, wykończenia kompozycji, dalej idące cięcia nożycami i napisanie fragmentów od nowa. Oczekiwanie na swobodniejszy czas mogłoby się okazać dla książki jeszcze bardziej fatalne i dlatego decydujemy się na przekazanie Czytelnikowi naszej pracy w jej obecnej formie.

Pewną niejednorodność książki pogłębia fakt, że o napisanie kilku rozdziałów poprosiliśmy troje naszych współpracowników (rozdziały 12 i 13 – dr Małgorzata Głódź oraz rozdział 22 mgr Jerzy Szczęsny i mgr Jacek Urbaniec). W tym wypadku jednak świeżość spojrzenia i solidność w wypełnieniu przyjętego zadania całkowicie pokrywają koszty niezupełnie jednolitej kompozycji i odmienności stylu.

Na koniec pragniemy wyrazić wdzięczność Redakcji ,,Przeglądu Powszechnego”, a zwłaszcza Redaktorowi Naczelnemu Ojcu Stanisławowi Opieli, za cierpliwość i wyrozumiałość w trakcie drukowania pierwszej wersji tej książki „w odcinkach” na łamach tego poczytnego czasopisma. Jesteśmy także winni wdzięczność Księdzu Infułatowi Stanisławowi Grzybkowi, wypróbowanemu Przyjacielowi naszych autorskich zmagań, i całemu Zespołowi Redakcyjnemu Wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Teologicznego. Gdyby nie życzliwość Księdza Infułata, wiele naszych maszynopisów drzemałoby dotychczas w tekturowych teczkach.

Do książkowej postaci Filozofii mechanicyzmu dodaliśmy rozdział 28 dotyczący upadku programu Hilberta oraz wprowadziliśmy lokalne rozwinięcia i modyfikacje. Z oczywistych powodów na kartach jednego tomu niemożliwe było uwzględnienie wielu interesujących zagadnień bliskich problematyce mechanicyzmu. Niezupełność i konstrukcyjną otwartość prezentowanych rozważań można jednak potraktować jako metajęzykowy przejaw filozofii antymechanistycznej. Przecież to właśnie mechanicyzm przedstawiany był jako filozofia zupełna i zamknięta.

Kraków, październik 1984

Michał Heller

Józef Życiński

Część I

Mechanicyzm przed powstaniem mechaniki

Różne warianty tych samych idei można odnajdywać w opracowaniach oddzielonych barierą wieków i kultur. W podstawowych założeniach programów badawczych współczesnej nauki występuje wiele idei, które w niewyraźnej formie były obecne już w myśli starożytnej Grecji czy średniowiecznej Europy. Prawidłowość ta dotyczy także różnych odmian mechanicyzmu. Zanim Newton zdążył zafascynować umysły doskonałością swej mechaniki, pewne elementy mechanicyzmu znalazły już rozwinięcie w interpretacjach filozoficznych. Ich przejawem było dążenie do odkrycia i racjonalizacji najgłębszych mechanizmów przyrody, zaś wynikiem były teorie opisujące bogatą rzeczywistość świata przez odwołanie do podstawowych elementów materii i ich ruchu.

W filozoficznym mechanicyzmie przed mechaniką nierzadko elementy poezji i fantastyki dominowały nad uzasadnionymi przesłankami. Poetycka fantastyka Lukrecjusza czy Epikura miała jednak szczególne piękno, którego braknie w dumnych deklaracjach XIX-wiecznego mechanicyzmu. Swoisty urok poszukiwania prostoty i racjonalności świata w okresie przed powstaniem mechaniki ma w sobie coś z uroku dziecka. Terenem dzieciństwa mechanicyzmu była filozofia; jej osiągnięcia przyczyniły się do powstania mechaniki jako podstawowej dyscypliny w paradygmacie nauki nowożytnej.

Pierwsza część pracy, po wprowadzeniu niezbędnych rozróżnień terminologicznych (rozdział 1), wskazuje na niektóre elementy mechanicyzmu obecne w myśli starożytności (rozdział 2) i późnego średniowiecza (rozdział 3).

Rozdział 1

Wielość mechanicyzmów

Pojęcia, podobnie jak jednostki mają swoje własne historie. Tak jak jednostki nie są one również w stanie przeciwdziałać zębowi czasu.

S. Kierkegaard, Pojęcie ironii

Zachodząca w czasie ewolucja idei i systemów pojęciowych jest wyrazem charakterystycznego dla gatunku homo sapiens dążenia do ulepszeń teoretycznej interpretacji świata. Pasjonującym filozoficznie faktem jest to, że wśród znanych istot przyrody ożywionej jedynie człowiek potrafi pytać o arche, dyskutować o tajemnicy i racji wystarczającej, mimo że kwestie te nie ułatwiają mu w niczym adaptacji w walce o byt, ani nie są konieczne do rozwoju ludzkiej cywilizacji. W różnych ośrodkach cywilizacji podejmowane były – na przestrzeni wieków – próby odmiennego podejścia do tej problematyki. Zamiast teoretycznych rozważań proponowano w nich albo zaspokajającą doraźne potrzeby pragmatykę, albo wielkie milczenie pozapojęciowej kontemplacji. Wśród tych odmiennych podejść najsilniejszy okazał się jednak nurt racjonalno-teoretyczny, w którym człowiek – animal theorias faciens – stara się doskonalić metody badawcze i aparat pojęciowy z niemniejszym przejęciem niż jego przodkowie z okresu neolitu doskonalili kamienne narzędzia.

Do przekształcanych przez człowieka pojęć, na których widać wspomniany przez Kierkegaarda ząb czasu, należy również zaliczyć pojęcie mechanicyzmu. Ewolucja tego pojęcia jest w szczególny sposób związana z ludzkim poszukiwaniem odpowiedzi na fundamentalne pytania teoretyczne o miejsce człowieka w świecie, genezę świadomości, cel egzystencji. Elementy filozofii mechanistycznej znajdują, w różnym stopniu, wyraz w intelektualnej spuściźnie greckich atomistów i w bliskich nam wersjach fizykalizmu czy operacjonizmu. Wyrazem tej filozofii są zarówno strofy poezji Lukrecjusza, jak i poetycki komentarz wprowadzany między wiersze przyrodniczych rozważań J. Monoda na kartach Przypadku i konieczności.

Mechanistyczna filozofia prostoty stanowi motyw przewodni wielu programów badawczych inspirowanych optymistycznym przekonaniem, iż złożoność struktur rzeczywistości można wyjaśniać przy pomocy prostych, lecz efektywnych schematów interpretacyjnych. Mimo iż najbardziej rozwinięta XIX-wieczna wersja mechanicyzmu należy już jedynie do historii nauki, to w kontekście odmiennej epistemologii i na zmienionym tle twierdzeń przyrodniczych uporczywie powraca – charakterystyczne dla mechanicyzmu – dążenie do interpretowania całej bogatej rzeczywistości ludzkiego doświadczenia przy pomocy pojęć fizyki, czasem zawężonych do jednego z jej działów. Przedstawiana w niniejszej monografii ewolucja pojęcia mechanicyzmu nie ma na celu dokładnego relacjonowania historii tego kierunku. Jej celem jest natomiast wskazanie, w jaki sposób w różnych epokach przeprowadzane były próby rozwiązywania tych samych fundamentalnych kwestii.

Jakie są uwarunkowania optymizmu poznawczego i jakie mechanizmy kierują rozwojem interpretacji, które mają dostarczać odpowiedzi na najbardziej elementarne z wielkich pytań filozofii? Doświadczenie płynące z rozwoju tych interpretacji okazuje się w dużym stopniu pomocne przy poszukiwaniu rozwiązań dla kwestii badanych we współczesnej filozofii. W zadawanych współcześnie pytaniach o najbardziej ogólną wizję świata, można spotkać wyraźne nawiązania do Lukrecjusza czy Boltzmanna, La Mettriego lub Helmholtza. Diachroniczna analiza proponowanych w przeszłości odpowiedzi pozwala lepiej odsłonić zawarty w mechanicyzmie element złudzeń, tłumaczeń pozornych, naiwno-optymistycznej epistemologii. W analizie tej łatwiej dostrzec metodologiczne zbieżności i ontologiczne różnice, np. między opartymi na przesłankach fizyki ujęciami XIX-wiecznych mechanicystów a rozwijanymi wcześniej wariantami mechanicyzmu, w których główną rolę odgrywały zdroworozsądkowe analogie.

Poszczególne wersje mechanicyzmu różnią się istotnie zarówno zawartością merytoryczną, jak i konsekwencjami światopoglądowymi. Nawet w klasycznym mechanicyzmie XVII–XIX wieku występują zasadnicze zróżnicowania[2]. Najbardziej istotnym elementem mechanicyzmu pojętego szeroko jako „sprowadzanie do praw mechaniki” jest redukcjonizm. Wydaje się, że koniecznym składnikiem tego redukcjonizmu jest teza, iż opis O1 dowolnego układu Ui – przedstawiony w języku Ji – może być zastąpiony równoważnym opisem O2, odwołującym się do pojęć języka mechaniki Jm, tzn. pojęć uwzględniających rolę cząstek fizycznych Fi, jakie tworzą układ Ui oraz rolę praw Pi, które określają ruch tych cząstek.

We współczesnym rozumieniu termin „mechanika” oznacza dział fizyki, który bada, jak zmieniają się w czasie przestrzenne położenia ciał i ich części oraz w jaki sposób przebiegają oddziaływania prowadzące bądź to do zmiany ruchu ciał, bądź do ich odkształceń. Zależnie od badanej problematyki dzieli się mechanikę na kinematykę i dynamikę. W pierwszym dziale badane są własności geometryczne ruchu obiektów, w drugim ruchu ciał znajdujących się pod działaniem sił. Dynamika z kolei dzielona jest na kinetykę (naukę o ruchu w sensie ścisłym) i na statykę (studium obiektów znajdujących się w stanie równowagi).

Sam termin „mechanika” jest z reguły w tekstach przyrodniczych używany jako skrót wyrażenia „mechanika klasyczna”. Dotyczy on teorii opisujących układy makroskopowe, których ruch przebiega zgodnie z zasadami określonymi przez I. Newtona i które poruszają się z prędkościami małymi w stosunku do prędkości światła. Ruch mikrocząsteczek badany jest obecnie w mechanice kwantowej, zaś ruch układów poruszających się z prędkościami relatywistycznymi – w teorii względności.

Zależnie od tego, jak rozległa jest rodzina języków ∪ Ji , które usiłuje się zastępować językiem mechaniki Jm, można mówić o różnych stopniach radykalizmu filozofii mechanistycznej. I tak mechanicyzm skrajny wyraża się w tezie, iż dla dowolnego języka Ji zbiór twierdzeń wartościowych informacyjnie, lecz nieprzekładalnych na język Jm jest zbiorem pustym. W bardziej umiarkowanych wersjach mechanicyzmu wprowadzana jest restrykcja ograniczająca zakres Jm tylko do języków stosowanych w poszczególnych działach fizyki. Wersja taka inspirowała popularne w XIX wieku próby redukowania całej fizyki do mechaniki.

Mechanicyzm, pojmowany jako redukcjonistyczny przekład opisów i tłumaczeń na język mechaniki, dotyczy porządku poznawczego i z tej racji nazywany bywa mechanicyzmem epistemologicznym lub gnozeologicznym. Uzasadnienie przyjęcia takiej wersji mechanicyzmu może mieć przynajmniej dwojakie racje: metodologiczne lub ontologiczne. W prostszym przypadku przyjęcie mechanicyzmu epistemologicznego może być następstwem wprowadzonych założeń metodologicznych, w których – kierując się pragmatyką badawczą i biorąc pod uwagę wartości heurystyczne tworzonych teorii naukowych – przyjmuje się jako regułę metodologiczną postulat, by wszystkie zjawiska interpretować przez odwołanie do zjawisk mechaniki. W ujęciu takim, określanym mianem mechanicyzmu metodologicznego, nie traktuje się procesów badanych przez mechanikę jako bytowego fundamentu wszystkich innych procesów. Pytanie o fundamenty, jako metafizyczne, należy zostawić filozofom, natomiast w perspektywach poznawczych przyrodoznawstwa – z racji praktyczno-formalnych – należy poszukiwać nowych tłumaczeń odwołujących się do pojęć mechaniki.

Obok autorów przyjmujących mechanicyzm z racji pragmatyki badawczej czy z racji troski o estetykę teorii, w której wielość zjawisk interpretowana jest przy pomocy jednego słownika mechaniki, istnieją jednak autorzy szukający znacznie głębszego uzasadnienia dla przyjętego mechanicyzmu epistemologicznego. Za uprzedni w stosunku do mechanicyzmu epistemologicznego i metodologicznego przyjmują oni mechanicyzm ontologiczny. Kierunek ten głosi, iż wszystkie istniejące zjawiska są bytowo pochodne w stosunku do zjawisk mechaniki. W obiektywnej rzeczywistości istnieją jedynie cząstki podległe prawom mechaniki, zaś ich różne kombinacje i oddziaływania prowadzą do emergencji zjawisk, które sprawiają wrażenie autonomicznych i niesprowadzalnych do zbioru procesów badanych przez mechanikę.

Tak pojęty mechanicyzm ontologiczny stanowić musi z konieczności metafizyczny artykuł wiary, ponieważ niemożliwe jest metodologicznie wykazanie, że wszystkie procesy zarówno znane obecnie, jak i odkryte w przyszłości muszą zostać uznane za pochodną procesów mechanicznych. Wiara taka była stosunkowo łatwa w okresie, gdy mechanika stanowiła podstawową dziedzinę rozwijającej się fizyki. W świetle odkryć współczesnego przyrodoznawstwa może ona być jedynie formą wiary Tertuliana wyrażanej w zasadzie Credo, quia absurdum. Sama metodologia preferuje interpretacje opozycyjne w stosunku do mechanicyzmu ontologicznego. Można bowiem wykazać, że poszczególne zjawiska fizyczne Z1, Z2,..., Zn są nieredukowalne do zjawisk mechaniki, a ich wyjaśnienie jest niezgodne z zasadami interpretacji obowiązującymi w mechanice; natomiast w tezę głoszącą, iż wszystkie zjawiska są przekładalne na ten język można jedynie wierzyć.

Tak rozumiane pojęcie mechanicyzmu nie odnosi się do interpretacji nazywanych przez niektórych autorów mechanistycznymi w sensie szerszym. Proponowane przez nich rozszerzenie zakresu pojęcia polega na zastąpieniu terminu „mechanika” przez termin „fizyka”[3]. W niniejszej książce kierunek filozoficzny traktujący wszystkie zjawiska jako pochodne zjawisk opisywanych przez fizykę nazywany jest fizykalizmem, a nie mechanicyzmem w znaczeniu szerszym. Mechanicyzm jest więc jedną z form fizykalizmu powstałą w pierwszych etapach rozwoju fizyki, kiedy to w dyscyplinie tej badano przede wszystkim zjawiska związane z występowaniem różnych typów ruchu. Późniejszy rozwój fizyki doprowadził do przyrodniczego studium własności, które nie są tłumaczone przez odwołanie do praw mechaniki. W wyniku tego określenie „mechanistyczny” uzyskało odcień pejoratywny i w wyrażeniach typu „materializm mechanistyczny” sygnalizuje ono, iż rozpatrywana jest uproszczona, naiwna i przestarzała wersja materializmu. Współczesna refleksja nad historią mechanicyzmu nie jest jednak wspominaniem chwil minionych bezpowrotnie, ani też polemiką z kierunkiem, który zmarł śmiercią naturalną. W podejmowanych współcześnie próbach filozoficznej interpretacji świata można bowiem znaleźć zbliżoną metodologię i założenia podobne do tych, które w przeszłości prowadziły do wypracowania teorii mechanistycznych. W różnych wersjach współczesnego fizykalizmu czy ewolucjonizmu występują elementy analogiczne do tych, które inspirowały w przeszłości prosty obraz świata złożonego z atomów i próżni czy cząstek wędrujących w absolutnej przestrzeni zgodnie z trzema zasadami dynamiki. Monistyczna wiara w ontyczną jednorodność, podobnie jak tłumaczenie dowolnych przejawów ewolucji walką o byt i doborem naturalnym, zakłada swoisty optymizm epistemologiczny, według którego skomplikowane sytuacje dają się wytłumaczyć w sposób nieskomplikowany.

Przekonanie o ontycznej prostocie świata i łączącej się z nią prostocie poznania występuje wprawdzie nie tylko w kierunkach redukcjonistycznych. Pojawia się ono w niemniej silnej formie w kierunkach „mistycyzującego” przyrodoznawstwa inspirowanego przez filozofię neopitagorejczyków, kabalistykę Wschodu czy numerologiczne spekulacje w wersji A. Eddingtona. Mechanistyczna prostota świata L. Boltzmanna różni się jednak istotnie od harmonijnej prostoty opisywanej przez J. Keplera, J. Jeansa czy A. Eddingtona. Tylko pierwszy z rozważanych typów prostoty pociąga za sobą eliminację tajemnicy. Świat jest prosty i zrozumiały dlatego, że ukazano jego elementarne składniki oraz funkcjonalne zależności między nimi. Struktury wszechświata opisywane w interpretacjach niemechanistycznych przy pomocy prostych formuł pozostają nadal niewyjaśnione do końca i zagadkowe. Matematyczność przyrody i obowiązywanie stałych praw jest dla zwolenników tych interpretacji równie tajemnicze, jak sam fakt istnienia świata, który nie będąc bytem koniecznym, jest mimo to realny.

Mechanistyczne przekonanie o prostocie świata łączyło się z przekonaniem o istnieniu pewnych elementarnych składników rzeczywistości, których poznanie umożliwia wyjaśnienie bardziej złożonych zjawisk. Tę poznawczą tęsknotę za elementarnością można by porównywać z średniowieczną tęsknotą za kamieniem filozoficznym, którego użycie pozwalało przekształcać jedne substancje w drugie po wymówieniu uniwersalnej formuły. Okultystyczna wiara w nieograniczone możliwości kamienia filozoficznego została w filozofii mechanicyzmu zastąpiona nowa wiarą w nieograniczone możliwości mechaniki, która zawierać miała panaceum na wszystkie problemy ludzkiej egzystencji. Optymizmowi temu towarzyszyło w różnych okresach przekonanie o zbliżaniu się nauki do końca rozwoju, który zostanie osiągnięty po wyjaśnieniu wszystkich problemów interesujących poznawczo dla człowieka. Sądzono, że fizyka i matematyka musi osiągnąć swój kres na tej samej zasadzie, na jakiej osiągnie go geografia, gdy zostaną opisane wszystkie szczegóły interesujące poznawczo geografów. W imię tego optymizmu doradzano M. Planckowi w okresie studiów, by porzucił fizykę i poświęcił się muzyce, która stanowiła drugą dziedzinę jego zainteresowań. Sto lat wcześniej podobny optymizm łączony był z pesymistycznymi prognozami przez Diderota. Pisał on, iż w XIX wieku nie będzie wielkich geometrów, gdyż wspaniały gmach geometrii został już wzniesiony przez Bernoulliego, Eulera i d’Alemberta. Tymczasem, dzięki pracom Bolyaia, Gaussa i Łobaczewskiego, wiek XIX rozwiał optymistyczne iluzje, wykazując, iż „wspaniały gmach” wymaga zmiany fundamentów.

Wybór między optymistyczną wizją świata – maszyny o ściśle zdeterminowanym ruchu podstawowych elementów a wizją twórczego świata, w którym nie wszystko można przewidzieć – zależy w dużym stopniu od subiektywnych estetyczno-wizjonerskich upodobań. Na marginesie dyskusji Einsteina z Bohrem, K.R. Popper zaznacza na przykład, iż jego sympatie były po stronie Bohra, gdyż wszechświat, w którym wszystko było zdeterminowane, ściśle określone i definitywnie ustalone na zawsze, z jednej strony przerażał go fatalistyczną determinacją, z drugiej – odpychał nudnawą koniecznością. Dlatego też za bardziej satysfakcjonujący estetycznie uznawał on Bohrowski świat z indeterminizmem w mikrokosmosie, gdyż było w nim miejsce na twórczość, nowe nieprzewidziane formy, otwartą przyszłość nie skrępowaną przez absolutną konieczność[4].

Zwolennicy opozycyjnych rozwiązań mogą z kolei bronić mechanicystycznego determinizmu, podkreślając, iż wnosi on element ładu i harmonii w świat, w którym nie ma niespodzianek oraz że dowartościowuje on ludzkiego obserwatora, który może zarówno przewidywać wszystkie zdarzenia przyszłe, jak i określić precyzyjniej charakter zdarzeń minionych. Mimo zasadniczej pozytywnej korelacji między mechanicyzmem i determinizmem, wśród zwolenników tego pierwszego nie brakło osób dzielących tęsknoty podobne do Popperowskich. Przerażała je wizja świata, w której wszystko – włącznie z aktualną lekturą tej strony – jest zdeterminowane w sposób konieczny i nieodwołalny. Dlatego też antycypując ujęcie Bohra usiłowali oni albo określić granice procesów podległych prawom ściśle deterministycznym lub w całej przyrodzie dopuścić możliwość występowania zjawisk naruszających ogólne zasady deterministyczne. Przykład drugiego z wymienionych procesów stanowią climena – odchylenia ruchu atomów opisywane przez Epikura. Przykład pierwszej interpretacji dostarcza filozofia Descartes’a, w której prawa deterministyczne nie są ekstrapolowane na świat ludzkiej psychiki.

Filozofia Kartezjusza łącząca częściowy mechanicyzm z dualizmem wykazuje, iż przyjęcie niektórych wariantów mechanicyzmu nie implikuje w sposób konieczny ateizmu. W przypadku ogólnym nie możliwe jest wprowadzenie jedno-jednoznacznego przyporządkowania między zbiorem teorii fizykalnych i zbiorem systemów filozoficznych. Tym samym teoriom fizykalnym można przypisywać bardzo różne komentarze filozoficzne[5]. Odnosi się to również do teorii z dziedziny mechaniki.

Nikt z teologów nie zaprzeczy, że Bóg mógłby stworzyć wszechświat, który rozwijałby się zgodnie z prawami marksistowskiej dialektyki. Osobnym zagadnieniem jest pytanie, jak wyglądałyby w takim wszechświecie filozoficzne rozważania Leibniza o najlepszym ze światów. Teoretycznej możliwości zaistnienia takiego świata nie można jednak wykluczyć. Z drugiej strony niemożliwe jest sfalsyfikowanie tezy głoszącej, iż poglądy filozoficzne dotyczące kwestii tak podstawowych jak kwestia sensu życia, cierpienia, istnienia itp. nie są uwarunkowane genetycznie. Z tej też racji niemożliwa byłaby polemika z XX-wieczną wersją mechanicyzmu biologicznego, który redukowałby całą rzeczywistość ludzkiej kultury do prostych mechanizmów występujących w genotypach. Dlatego też pytanie o obiektywne światopoglądowe konsekwencje mechanicyzmu jest nie tylko nierozstrzygnięte, ale nawet nierozstrzygalne. Można jedynie wskazać, jakie treści filozoficzne łączyli z tym kierunkiem poszczególni autorzy, nie można natomiast udowodnić, by jedynie ich ujęcie było dopuszczalne. To, że mechanicyści XIX wieku przyjmowali redukcyjny monizm z ateizmem, zadecydowało w dużym stopniu o tym, że i współczesny mechanicyzm traktowany bywa zazwyczaj jako system filozoficzny opozycyjny w stosunku do systemów teistycznych. Analogiczny pogląd, tylko uzasadniany przy pomocy całkowicie różnych racji, podzielali w XVII wieku zwolennicy krytykowanej wówczas fizyki Arystotelesa. Utrzymywali oni, iż ekstrapolacja praw ziemskiej fizyki na doskonały świat nadksiężycowy zawiera niebezpieczne konsekwencje oraz opiera się na bezpodstawnych założeniach sprzecznych z twierdzeniami objawionymi. Apologeci fizyki Arystotelesowskiej mieli jednak w XVII wieku mocną opozycję w osobach Gassendiego, Boyle’a czy Beeckmana. Autorzy ci, poszukując podstaw nowej fizyki, argumentowali, że epikurejska koncepcja przyrody jest bliższa chrześcijaństwu niż koncepcja Arystotelesowska[6]. Uważali oni, iż przyjęta od Stagiryty teoria form substancjalnych stanowi zbędny balast terminologiczny, zaś koncepcja wszechświata-maszyny lepiej konweniuje z chrześcijańskim ujęciem stworzenia niż przejęta od perypatetyków koncepcja wszechświata-organizmu.

XVII-wieczni autorzy nie nadawali więc mechanicyzmowi ontologicznemu form skrajnych. Uznając jego zalety w wyjaśnianiu zjawisk przyrody, nie sądzili, by na podstawie tych zalet można było kwestionować istnienie dziedzin rzeczywistości, do których nie dają się stosować reguły mechaniki. Identyczny pogląd podzielał jeszcze 100 lat później Voltaire pisząc, iż nie zna żadnego fizyka, który przyjmowałby mechanikę Newtonowską a kwestionował istnienie Boga – Wielkiego Mechanika Świata[7].

Jak widać z sygnalizowanych przykładów, w rozwijającym się i podległym przeobrażeniom mechanicyzmie można wyróżnić dwie zasadnicze składowe: jedna z nich określa fizykalne twierdzenia odpowiadające aktualnemu stanowi przyrodoznawstwa, druga zawiera filozoficzny komentarz stanowiący całościowe rozciągnięcie idei fizykalnych na dziedziny rzeczywistości nie badane bezpośrednio przy pomocy metod nauk przyrodniczych. O ile studium historycznych przekształceń pierwszej składowej interesuje głównie historyków nauki, gdyż ukazuje długą drogę ludzkości do prawd, które w przeciętnym odczuciu uważane są dziś za truizmy, o tyle analiza drugiej, filozoficznej składowej, pozostaje nadal pasjonującym zajęciem. Odsłania ona bowiem jeden z elementarnych składników ludzkiego ducha – tęsknotę za prostotą, za syntetyczną wizją całej rzeczywistości, za poznaniem podstawowych praw usuwających białe plamy z mapy ludzkiego poznania.

Józef Życiński

Przypisy

[1] A.N. Whitehead, An Introduction to Mathematics, Oxford University Press, New York 1948, s. 31.

[2] W różnych wersjach mechanicyzmu tego okresu panowała względna zgodność poglądów co do fizykalnych interpretacji łączonych z tym kierunkiem, szczególne rozbieżności ujawniały się natomiast przy interpretacjach filozoficznych. Te same twierdzenia fizyki wykorzystywane były nierzadko do uzasadniania twierdzeń filozoficznych wzajemnie wykluczających się.

[3] Zob. np. W. Krajewski, Mechanicyzm i redukcjonizm, w: Z dziejów mechanicyzmu w fizyce i chemii, red. W. Krajewski, Ossolineum, Warszawa 1974, s. 9.

[4] K.R. Popper, Unended Quest. An Intellectual Autobiography, Fontana, London 1976.

[5] Wymownym przykładem takiej oceny są analizy teorii stanu stałego przeprowadzane na bazie twierdzeń materializmu dialektycznego.

[6] W latach pięćdziesiątych, wkrótce po powstaniu teorii, jej marksistowscy krytycy podkreślali, iż jest ona niemożliwa do pogodzenia z marksizmem, gdyż przez zakwestionowanie ścisłego charakteru zasady zachowania energii narusza się w niej materialistyczną tezę o niezniszczalności materii. W dziesięć lat później, bezpośrednio przed odkryciem promieniowania tła stanowiącego „praktyczny falsyfikator teorii”, marksistowscy komentatorzy podkreślali, iż jest ona w szczególny sposób spójna z materializmem dialektycznym z tej racji, iż przyjmuje się w niej nieskończoność przestrzenną i czasową wszechświata.

[7] Zob. R. Hooykaas, Religia i powstanie nowożytnej nauki, przeł. S. Ławicki, Pax, Warszawa 1975, s. 26–32.

KATALOGwiosna – lato 2014

COPERNICUS CENTER PRESS działa pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, ufundowanego przez światowej sławy filozofa, kosmologa i teologa, laureata Nagrody Templetona Michała Hellera.

Nasze publikacje obejmują szerokie spektrum światowej myśli naukowej i filozoficznej: filozofię (w szczególności filozofię nauki i filozofię prawa), teologię, kosmologię, matematykę, logikę i neurobiologię. Wydajemy książki w języku polskim i angielskim, według najwyższych standardów akademickich, merytorycznych i edytorskich.

Aby na bieżąco otrzymywać informacje o naszej ofercie (w tym o tytułach anglojęzycznych) i organizowanych przez nas wydarzeniach, zapraszamy na stronę internetową:

www.ccpress.pl

tel.:+48 12 430 63 00

Copernicus Center Press Sp. z o.o.

pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków

e-mail: [email protected]

NOWOŚCI

MAJ 2014

GRANICE NAUKI

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-049-5

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 344

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-102-7Cena: 44,90 zł

Czego uczy nas historia nauki? Jak rozumieć czas i jak o nim rozmawiać? Jaką rolę w nauce odgrywają takie wartości, jak dobro i piękno? W swojej najnowszej książce Michał Heller zastanawia się nad trzema zasadniczymi zagadnieniami: czym jest nauka i czemu zawdzięcza ona swoje sukcesy? Jak teorie naukowe mają się do rzeczywistości? Jakie miejsce w naukowym obrazie świata zajmuje człowiek: twórca nauki i odkrywca praw przyrody? Przedmiotem refleksji i analiz wybitnego filozofa i kosmologa są procesy, dotyczące zarówno Wszechświata – rozumianego jako całość – oraz pewnych jego aspektów i zjawisk zachodzących w samej nauce.

MAJ 2014

NEGOCJACJE

Jerzy Stelmach, Bartosz Brożek

ISBN 978-83-7886-097-6

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 216

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-099-0Cena: 39,90 zł

Czy istnieje niezawodna metoda negocjowania? Jakie są teoretyczne podstawy negocjacji? Jakie negocjacyjne mity utrudniają nam rozstrzyganie sporów? Jak negocjować w sposób słuszny, skuteczny, czy ekonomicznie efektywny? W książce Autorzy przedstawiają trzy modele negocjowania – argumentacyjny, topiczno-retoryczny i ekonomiczny – pokazując tym samym, jakimi narzędziami dysponować możemy w procesie rozwiązywania sporów. Prezentowane modele odwołują się do różnych kryteriów negocjowania – słuszności, skuteczności i efektywności ekonomicznej – a Autorzy przekonują, że każdy z nich może być zarówno stosowany samodzielnie, jak i wspólnie. W książce odnaleźć też można krytyczną analizę najpopularniejszych dziś metod negocjowania, zarys logiki negocjacji, obronę erystyki negocjacyjnej i uwagi na temat psychologii negocjacji. Autorzy rozprawiają się także z dwoma negocjacyjnymi mitami: idealnego negocjatora i idealnej metody negocjacyjnej.

MAJ 2014

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-098-3

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 272

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 34,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem Wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens Wszechświata są ze sobą ściśle związane. Właściwie stanowią one jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z Wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii Wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury Wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym Wszechświecie? Polecamy wznowienie klasycznej książki słynnego filozofa i kosmologa, poprawione i poprzedzone nowym wstępem Autora.

KWIECIEŃ 2014

PRZEKRÓJ PRZEZ WSZECHŚWIAT

Łukasz Lamża

ISBN 978-83-7886-087-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 232

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-088-4Cena: 39,90 zł

Jak wygląda świat z perspektywy mrówki, pojedynczego atomu albo galaktyki? Czy życie mgławicy przypomina życie kontynentu, to zaś życie cząsteczki białka? A może obserwowalny Wszechświat jest tylko maleńkim pyłkiem, a w każdym atomie kryją się nieskończone kosmosy tętniące życiem? Bogato ilustrowana książka prowadzi Czytelnika krok po kroku poprzez skale przestrzenne Wszechświata: od najpotężniejszych struktur kosmicznych, przez świat galaktyk, gwiazd, planet, skał, roślin, mrówek, bakterii, struktur komórkowych, związków chemicznych i atomów, aż po pojedyncze cząstki elementarne. Kolejne rozdziały opisują fascynujący świat śpiewów ziemskiej magnetosfery, wielkich kosmicznych eksplozji i mikroskopijnych soczewek mrówczego oka, a towarzyszący tym opisom komentarz dotyka takich kwestii, jak miejsce człowieka we Wszechświecie, istota nauki i granice naszego poznania oraz piękno, jedność i harmonia Natury we wszystkich jej skalach.

KWIECIEŃ 2014

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin Dunbar

ISBN 978-83-7886-091-4

Tłum. Bartłomiej Kucharzyk

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 39,90 zł

Dlaczego spośród kilkunastu żyjących niegdyś gatunków hominidów przetrwał właśnie homo sapiens? Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych istot z którymi dzielimy planetę? Kiedy i jak doszło do tego odróżnienia? „Kim więc jesteśmy my, gatunek malarzy i poetów? Dlaczego, spośród wszystkich gatunków w historii, tylko że ci bezimienni artyści wpadli na to, by zostawić po sobie te subtelne ślady? I, to być może najciekawsze pytanie, dlaczego je zostawili?” Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Jak, biorąc pod uwagę, że nasze początki nie różnią się niczym od początków wszystkich innych żywych istot, dochodzi w trakcie ludzkiego życia do pojawienia się tych różnic? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń?

KWIECIEŃ 2014

PRZECIW ROZPACZY

Wojciech Załuski

ISBN 978-83-7886-093-8

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 280

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-094-5Cena: 44,90 zł

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest ono osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznej refleksji nad tym zagadnieniem.

KWIECIEŃ 2014

WYZWANIA REALIZMU

Łukasz Mścisławski

ISBN 978-83-7886-095-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 292

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-096-9Cena: 49,90 zł

Czy trudności interpretacyjne nierelatywistycznej mechaniki kwantowej są zagadnieniami, które już dawno przestały być aktualne, czy zawierają jednak pewien twórczy potencjał? Czy istnieje związek między nimi a stanowiskami filozoficznymi, przyjmowanymi przez naukowców? A może konfrontacja trudności z tradycyjnymi pytaniami filozoficznymi da szansę na wypracowanie zupełnie nowych teoretycznych narzędzi badawczych, tak potrzebnych współczesnej fizyce? Książka prezentuje genezę zupełnie nowego spojrzenia na teorie fizyczne, zaproponowane przez brytyjskiego fizyka, Chrisa J. Ishama. Czytelnik zapozna się zarówno z najbardziej znanymi problemami interpretacyjnymi mechaniki kwantowej, jak również z nieco mniej popularnymi, które jednak okazują się mieć doniosłe konsekwencje. Całość prezentacji wskazuje na niezwykłe sprzężenie, które zachodzi między poszukiwaniem coraz ogólniejszych teorii fizycznych, ich formalizmem matematycznym a pewnymi wątkami filozoficznymi.

KWIECIEŃ 2014

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 54

ISSN 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 326

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book

Pierwszy artykuł kolejnego, 54. numeru ZFN dotyczy problemu brakującej masy – problemu, który wymusza rewizję nie tylko obowiązujących teorii fizycznych lecz także naszego obrazu świata. Druga, większa część tomu poświęcona jest naukowej i filozoficznej refleksji nad religią i myślą teologiczną. Pierwszy tekst tej części przedstawia problemy i oczekiwania związane z ewolucyjnym podejściem do badań nad religią. Dwa kolejne artykuły mają bardziej filozoficzny charakter. Jeden z nich stanowi dyskusję z pewnymi interpretacjami arystotelesowskiego rozumu czynnego, celem drugiego jest przedstawienie i próba odrzucenia pewnych argumentów przeciwko tzw. teologii naturalnej. Ostatni artykuł numeru poświęcony jest koncepcji emergencji w ujęciu Philipa Claytona i jej możliwym implikacjom na gruncie teologii. Clayton ponownie pojawia się w kolejnym tekście – wywiadzie, jaki przeprowadził z fizykiem, Siergiejem Gribem.

MARZEC 2014

CZY FIZYKA I MATEMATYKA TO NAUKI HUMANISTYCZNE?

Michał Heller, Stanisław Krajewski

ISBN: 978-83-7886-078-5

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 480

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-079-2Cena: 49,90 zł

Czy jest prawdziwe powiedzenie, że wszystkie nauki dzielą się na fizykę i zbieranie znaczków? W takim razie co z matematyką? Czy nauki ścisłe i humanistyka to organiczne części tej samej, ogólnoludzkiej kultury? Wśród ludzi dominuje przeciwstawianie nauk ścisłych, czyli przede wszystkim matematyki i fizyki, naukom humanistycznym. Czasem czyni się to wywyższając ścisłość nauk ścisłych, czasem wskazując na ich ograniczenia, niemożność uchwycenia prawdziwej, żywej złożoności, której nie mogą uchwycić struktury formalne. Tymczasem to przeciwstawienie nie jest absolutne: u źródeł podstawowych pojęć matematyki i fizyki są doświadczenia potoczne, odniesienia do człowieczej perspektywy postrzegania świata, próby jego spontanicznego modelowania, sądy wartościujące.

MARZEC 2014

TRANSCENDENCJA I NATURALIZM

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-073-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 140

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-077-8Cena: 29,90 zł

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga? Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka? Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych? Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

LUTY 2014

ELEMENTY FILOZOFII PRZYRODY

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-065-5

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 272

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 39,90 zł

Dlaczego Księga Przyrody zapisana jest językiem matematyki? Co teorie fizyczne mówią na temat przestrzeni? Skąd wzięły się wszechświat, życie i umysł? Nauka wyrosła z filozofii przyrody i nigdy nie zdołała podciąć swoich filozoficznych korzeni. Autorzy przeprowadzają czytelnika przez historię ludzkiego postrzegania przyrody ożywionej i nieożywionej i coraz bardziej udane próby ujęcia zjawisk w karby matematycznych równań – to znakomita lektura i kompendium wiedzy dla każdego, kto interesuje się osiągnięciami nauki lub kogo pociągają filozoficzne koncepcje. To książka, która w zwięzły i klarowny sposób pomaga zrozumieć czym jest nauka, jak rodziły się najważniejsze teorie i jakie wizje czasu, przestrzeni, materii, przyczynowości, a nawet życia i całego wszechświata owe teorie implikują.

LUTY 2014

ELEMENTY MECHANIKI KWANTOWEJ DLA FILOZOFÓW

Michal Heller

ISBN: 978-83-7886-066-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 192

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-074-7Cena: 34,90 zł

Jak wygląda prawdziwa struktura materii? Czy najbardziej fundamentalnymi prawami natury rządzi prawdopodobieństwo, a nie konieczność? Dlaczego świat kwantów rządzi się prawami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem? Mechanika kwantowa narodziła się w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia, gdy panowało powszechne przekonanie, że natura skrywa już niewiele tajemnic. Sformułowanie teorii kwantów obaliło ten optymistyczny pogląd – stało się jasne, że przyroda w najmniejszej skali funkcjonuje całkowicie inaczej niż w skali, w której działają nasze zmysły. Świat cząstek elementarnych, zjawiska nielokalne, indeterminizm i wiele paradoksów pociąga zwłaszcza filozofów, bo sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem obraz mikroświata wywołuje doniosłe filozoficzne konsekwencje.

LUTY 2014

GRANICE INTERPRETACJI

Bartosz Brożek

ISBN: 978-83-7886-068-6

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-081-5Cena: 34,90 zł

Czy rozumienie przypomina rozmowę, widzenie, czy taniec? Czy istnieje język doskonały? Czym jest interpretacja? Czy poza jej granicami leży tylko nonsens? Autor odpowiada na pytanie, dlaczego w świecie komunikacji jesteśmy skazani na interpretację; posiłkując się ustaleniami współczesnych nauk kognitywnych i teorii ewolucji, a także czerpiąc z tradycji filozofii analitycznej dowodzi, że nie może istnieć język doskonały niepodatny na interpretację. Zastanawia się również nad strukturą rozumienia i pokazuje, że zbyt pochopne próby interpretacji mogą nas prowadzić w krainę bełkotu. To pierwsza w literaturze polskiej próba zmierzenia się ze zjawiskiem interpretacji, oparta w znacznej mierze na tym, co biologia mówi o ludzkiej zdolności rozumienia.

LUTY 2014

NIEDOMKNIĘTY BILANS WSZECHŚWIATA

Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-067-9

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-076-1Cena: 34,90 zł

Czym jest ciemna energia? Jakie obiekty lub cząstki tworzą ciemną materię? Skąd wiadomo, że wszechświat składa się głównie z ciemnej materii i jest wypełniony ciemną energią? Z czego składa się wszechświat? Jeszcze nie tak dawno fizycy sądzili, że dobrze znają odpowiedź na to pytanie, i że potrafią dokładnie zidentyfikować wszystkie obiekty, które dają swój wkład do całkowitej masy wszechświata. Problem pojawił się wtedy, gdy obserwacje astronomiczne dostarczyły dowodów na obecność znacznych ilości dodatkowej, niewidocznej materii i na przyspieszenie ekspansji wszechświata rozpychanego tajemniczą energią, która jest równoważna masie. Po przeprowadzeniu wstępnych oszacowań okazało się, że wszystkie znane do tej pory postaci materii to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej. Co znajduje się pod powierzchnią wody?

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych. Mateusz Hohol w swojej książce stawia te pytania i formułuje na nie trafne odpowiedzi.

BESTSELLERY

BÓG I NAUKA. Moje dwie drogi do jednego celu

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-018-1

Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Dlaczego nie należy zapychać Bogiem dziur w nauce? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Jak pogodzić wiarę w stworzenie świata przez Boga z wiedzą naukową? Jak się ma biblijny opis stworzenia do około czternastu miliardów lat historii wszechświata i ewolucyjnego pochodzenia ciała i umysłu człowieka? Czy nowoczesny, naukowy światopogląd wyklucza religijność i czyni z niej zabobon? To pytania, jakie przed sobą muszą postawić nie tylko naukowcy, filozofowie i teologowie. Stawia je każdy, kto racjonalnie podchodzi do swojej wiary. Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji Została napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii uczniów wszystkich klas szkół podstawowych, gimnazjów i pogimnazjalnych.

LISTOPAD 2013

KOSMICZNY PROJEKT

Paul Davies

ISBN 978-83-7886-019-8

Tłum. Aleksandra Bielaczyc

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Skąd wzięła się matematyka? Jaką drogę przyjęła ewolucja zdolności matematycznych? Co ma wspólnego matematyka z metaforami? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią? Czy nauka potrafi wyjaśnić niepojętą skuteczność matematyki w odkrywaniu praw przyrody? Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia Churchland

ISBN: 978-83-7886-031-0

Tłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

Skąd bierze się moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi,zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

KATALOG ALFABETYCZNY

„BYŁEM PANA PRZECIWNIKIEM [PROFESORZE EINSTEIN]...”

Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-32-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 462

Cena: 129,90 zł

„To nie tylko niezwykle interesujące dzieje pewnej polemiki, lecz również portret naukowego środowiska Lwowa na przestrzeni kilku pierwszych dekad XX stulecia” (prof. M. Heller). „Drobiazgowe odtworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego specyficznego centrum dyskusyjnego, przejrzysty język i logiczny układ książki sprawiają, że jej lektura staje się swoistym zaproszeniem do fascynującej podróży po miejscach, epizodach, postaciach i strukturach naukowych” (dr hab. K. Maślanka).

BÓG I NAUKA

Michał Heller Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

ISBN: 978-83-7886-018-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

CZY NAUKA ZASTĄPI RELIGIĘ?

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-62259-14-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 238

Cena: 59,90 zł

Pytanie „Czy nauka zastąpi religię?” rozumieć można na różne sposoby. Może ono presuponować pogląd, że nauka przejmuje funkcje, które spełnia religia. Inni odczytają je jako pytanie retoryczne: nauka nie może zastąpić religii, bo ta odpowiada na inne potrzeby. Wreszcie, pytanie to, choć sugeruje pewną rozłączność nauki i religii, wskazuje zarazem na to, co łączy te dwa zjawiska – na racjonalność. To właśnie racjonalność umożliwia autentyczny dialog pomiędzy nauką a religią.

DOWODY ONTOLOGICZNE

red. Tadeusz Wszołek

ISBN: 978-83-62259-07-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 288

Cena: 59,90 zł

Święty Anzelm z Canterbury w stosunkowo krótkim tekście sformułował argument na istnienie Boga, który już ponad 900 lat rodzi skrajne reakcje: przyciąga i fascynuje, ale też odpycha i irytuje. Trudno wskazać inny filozoficzno-teologiczny tekst, który byłby tak płodny i inspirujący. Wszyscy za podziwu godne uznają to, że człowiek był w ogóle zdolny do wskazania takiej drogi poznania Boga. Książka zawiera nowe studia poświęcone ratio Anselmi, które powstały w związku z 900. rocznicą śmierci Biskupa z Canterbury.

EKSPERYMENTALNA METAFIZYKA

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-62259-27-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 368

Cena: 79,90 zł

Mechanika kwantowa jest jedną z najważniejszych i najlepiej potwierdzonych empirycznie teorii współczesnej nauki. Odwołując się do argumentów irlandzkiego fizyka Johna Stewarta Bell, autor książki wykazuje, że doprecyzowanie wszystkich istotnych zagadnień o charakterze konceptualnym ma fundamentalne znaczenie dla poprawnej interpretacji formalizmu mechaniki kwantowej, formułuje również argumenty za zasadnością określania dyskutowanej przez siebie problematyki z pogranicza nauki i filozofii mianem eksperymentalnej metafizyki.

ELEMENTY

EuklidesTłum. i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka

ISBN: 978-83-7886-013-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 330

Cena: 69,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-057-0Cena: 69,90 zł

Elementy Euklidesa są arcydziełem literatury matematycznej i najważniejszą pracą naukową wszech czasów. „Wielkość”, „stosunek”, „proporcja”, „wielokrotność” to pojęcia, z których Euklides stworzył teorię spełniającą w matematyce greckiej taką funkcję, jaką we współczesnej matematyce pełnią liczby rzeczywiste. Teoria „wielkości” stanowi fundament teorii figur podobnych. Podobieństwo figur to kod, którym posługuje się ludzkość od ponad dwóch tysięcy lat. Tym dwóm księgom poświęcona jest niniejsza praca, zawierająca pierwszy polski przekład z języka greckiego wraz z komentarzem.

EPISTEMOLOGIA INFORMACJI

Marek Hetmański

ISBN: 978-83-7886-046-4

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 366

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-069-3Cena: 59,90 zł

Niniejsza monografia jest prezentacją podmiotowych i poznawczych aspektów kategorii informacji i jej znaczenia dla epistemologicznych analiz poznania i wiedzy. Zawiera historię i stan badań nad informacją - także tych rozwijanych w ramach filozofii informacji. Omówione są nie tylko naukowe, ale również kulturowe zmiany spowodowane przez technologie informatyczne, w szczególności takie zjawiska jak nadmiar i niedobór informacji, wieloznaczność i niewiarygodność komunikatów oraz dezinformujący charakter niektórych wytworów masowej kultury.

EWOLUCJA ŻYCIA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

red. Janusz Mączka, Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-15-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 212

Cena: 59,90 zł

Pojęciem ewolucji posługują się matematycy, astronomowie, socjolodzy, psycholodzy. Właściwie nie ma takiego obszaru badawczego, w którym pojęcie to by nie występowało, można zatem pokusić się o postawienie następującej tezy: pojęcie ewolucji wyrasta nie tyle z krytycznej refleksji nad zmiennością świata przyrody, ile raczej swoje źródło czerpie z głębokiej struktury świata. Badając ewolucję (w różnych jej wymiarach), przybliżamy się do prawdy o sposobie funkcjonowania całego wszechświata.

FENOMEN NORMATYWNOŚCI

Bartosz Brożek, Anna Brożek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-032-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 226

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-040-2Cena: 34,90 zł

Książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadką normatywności. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jak należy rozumieć pojęcia normatywne, takie jak obowiązek, powinność czy poprawność. Fenomen normatywności to unikalna w polskiej literaturze filozoficznej próba spojrzenia na kwestie związane z normatywnością w całej ich złożoności, a przy tym poszukująca wspólnych podstaw dla rozmaitych wcieleń dyskursu normatywnego.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

FILOZOFIA KOSMOLOGII

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-020-4

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 178

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-037-2Cena: 29,90 zł

Co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Czy Wielki Wybuch rzeczywiście był jego początkiem? Dlaczego nocne niebo nie świeci jednostajnym blaskiem? Michał Heller we właściwym sobie klarownym i pasjonującym wywodzie oprowadza Czytelnika po gąszczu tematów filozoficznych, które towarzyszyły kosmologii od jej zarania, aż do momentu uformowania się jej jako dojrzałej nauki empirycznej. Książka jest pierwszym polskim dziełem, które mierzy się z problematyką rodzącą się na styku pozornie odległych dyscyplin, jakimi są filozofia i kosmologia.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-005-1

Oprawa: miękka

Format: 125x195 mm

Stron: 332

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

W biologicznej ewolucji przypadek odgrywa rolę nadrzędną – jest źródłem zmienności gatunków. Autor proponuje szersze spojrzenie. Odwołując się do historii pojęcia przypadku i jego ewolucji wskazuje miejsce, jakie przypadki zajmują w strukturze całego wszechświata. A miejsca te są... nieprzypadkowe. Dlatego Filozofię przypadku można zadedykować i polecić każdemu, kto potrafi dostrzec głębię samego pytania o istotę przypadku. I ciekaw jest odpowiedzi.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-016-7

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

stron: 332

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

KOSMICZNY PROJEKT

Paul DaviesTłum.: Aleksandra Bielaczyc

ISBN: 978-83-7886-019-8

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

MAŁPY I FILOZOFOWIE

Frans de WaalTłum.: Bartosz Brożek, Michał Furman

ISBN: 978-83-7886-030-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 252

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-059-4Cena: 49,90 zł

Prowokacyjna książka Fransa de Waala, światowej sławy prymatologa, podejmuje problem źródeł i ewolucji moralności. W oparciu o ustalenia badań nad zachowaniem naczelnych, de Waal przekonuje, że źródeł naszej moralności szukać należy w ewolucyjnej przeszłości człowieka i u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych. Książka zawiera także polemiki z poglądami de Waala autorstwa Petera Singera, Christine M. Korsgaard, Philipa Kitchera oraz Roberta Wrighta.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia ChurchlandTłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

ISBN: 978-83-7886-031-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi, zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

NIEOBLICZALNA OBLICZALNOŚĆ

Maria Piesko

ISBN: 978-83-62259-03-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 216

Cena: 49,90 zł

Czy możliwa jest sztuczna inteligencja? Jedni powiadają „Już istnieje!”. „Nigdy jej nie stworzymy!” – odpowiadają inni. Od prawie wieku istnieje i rozwija się teoria wyznaczająca możliwości i ograniczenia komputerów. O jej kontekście historycznym, podstawowych twierdzeniach i granicach jej zastosowań w przystępny, lecz nie powierzchowny sposób traktuje Nieobliczalna obliczalność.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin DunbarTłum.: Bartłomiej Kucharzyk

ISBN: 978-83-7886-029-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych gatunków z którymi dzielimy planetę? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

OBLICZA RACJONALNOŚCI. WOKÓŁ MYŚLI MICHAŁA HELLERA

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka, Wojciech P. Grygiel, Mateusz L. Hohol

ISBN: 978-83-62259-23-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 264

Cena: 59,90 zł

Idee filozoficzne, by dojrzeć, potrzebują odpowiedniej gleby; dla filozofii glebą taką jest dyskusja. Michał Heller pisze, z aprobatą przywołując Poppera, że dyskutowalność uznać należy za warunek konieczny racjonalnej argumentacji filozoficznej. Idee Michała Hellera, kryjące się pod takimi hasłami, jak „filozofia w nauce”, „logika zapętleń”, „matematyczność świata” czy „teologia nauki”, niewątpliwie spełniają warunek dyskutowalności, a celem tego tomu jest sprawić, by były nie tylko dyskutowalne, ale i dyskutowane.

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 39,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

STRUKTURA REWOLUCJI METANAUKOWEJ

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-011-2

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 376

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-022-8Cena: 39,90 zł

W erudycyjnym i usystematyzowanym wywodzie Józef Życiński przedstawia summę swoich wieloletnich badań na gruncie filozofii nauki, pokazuje ukryte mechanizmy rządzące ewolucją nauki od jej początków aż po czasy nam współczesne. Autor skupił swoją uwagę na jednej rewolucji – metanaukowej. To, co się dzieje w nauce, ma oddźwięk – niekiedy bardzo daleko idący – w szeroko rozumianej przestrzeni kultury; szeroko rozumianej, bo obejmującej duże obszary życia współczesności.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji. Polecamy ją wszystkim osobom religijnym, borykającym się z problemami z pogodzeniem swojej wiary z naukowym obrazem świata, a także tym, którzy są przekonani, że w XXI wieku religia jest wyłącznie zabobonem. Być może argumentacja zawarta w tej książce przekona ich, że nie ma zasadniczej sprzeczności pomiędzy prawdami teologii, a prawdami nauk przyrodniczych. Została ona napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii.

ŚWIAT MATEMATYKI I JEJ MATERIALNYCH CIENI

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-012-9

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 248

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-023-5Cena: 34,90 zł

Czy obiekty matematyczne się tworzy, czy odkrywa? Czy istnieją one w Platońskim polu racjonalności, budując matrycę tego, co może się urzeczywistnić? W komputerze zmarłego przedwcześnie Arcybiskupa Józefa Życińskiego znaleziono niemal ukończony tekst książki, będący zapisem wykładów, które w roku akademickim 2006/2007 prowadził na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prezentujemy Państwu jej ostateczną wersję, zredagowaną i opatrzoną wstępem Michała Hellera.

TEORIA IMPERATYWÓW

Anna Brożek

ISBN: 978-83-7886-004-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 344

Cena: 59,90 zł

Chociaż rola imperatywów i interrogatywów w komunikacji jest równie ważna jak deklaratywów, semiotyczna i logiczna refleksja nad pierwszymi dwiema kategoriami wyrażeń wydaje się nadal pozostawać daleko w tyle za refleksją nad trzecią kategorią. Niniejsza książka to filozoficzna monografia imperatywów, która w intencji ma przyczynić się do zmniejszenia tego dystansu. Jej ramy to z jednej strony filozoficzne tło teorii imperatywów, oraz z drugiej strony – prezentacja wybranych zastosowań tej teorii.

TWARDOWSKI. Myśl, mowa i czyn

Anna Brożek, Jacek Jadacki

ISBN: 978-83-7886-033-4

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 163x240 mm

Stron: 653

Cena: 99,90 zł

Niniejsza edycja zawiera pisma polskie Kazimierza Twardowskiego z zakresu logiki i gramatyki, epistemologii i psychologii, estetyki i etyki, metodologii i dydaktyki oraz historii filozofii, które zostały opublikowane, ale nie znalazły się dotąd w żadnym wydanym tomie zbiorowym jego prac, ani nie stanowią jego samodzielnych pozycji książkowych.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Książka przedstawia najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

W ŚWIECIE POWINNOŚCI

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol, Łukasz Kurek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-028-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 302

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-039-6Cena: 49,90 zł

Niniejszy zbiór esejów zapoznaje Czytelnika z badaniami dotyczącymi problemu normatywności podjętymi nie tylko z perspektywy filozoficznej, lecz również psychologicznej oraz kognitywistycznej. W tomie znaleźć można eseje dotyczące normatywności dyskursu epistemicznego, problemu naturalizacji normatywności, jak również analizujące podstawowe pojęcia normatywne. Ponadto Czytelnik będzie mógł zapoznać się z normatywnymi aspektami etyki, matematyki, języka, moralności oraz umysłu.

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 52

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 240

Cena: 29,90 zł

ZFN to czasopismo wydawane pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych i Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Specyfika tego pisma polega na tropieniu i analizowaniu problemów filozoficznych uwikłanych w nauki przyrodnicze. Takie teorie naukowe, jak ogólna teoria względności, mechanika kwantowa, teoria ewolucji czy koncepcje powstałe na gruncie nauk kognitywnych prowadzą do pytań o wyraźnym wydźwięku filozoficznym. W „Zagadnieniach” publikują nie tylko krakowscy uczeni, ale także autorzy z innych, także zagranicznych ośrodków naukowych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 53

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 280

Cena: 29,90 zł