Jak dawać radę, gdy dziecko nie daje rady ebook

Tytuł oryginałuBeing at Your Best When Your Kids Are at Their Worst. Practical Compassion in Parenting

Oryginał w 2019 roku wydało wydawnictwo Shambhala w Stanach Zjednoczonych

Polską edycję przygotowało wydawnictwo Natuli / natuli.pl

Wydawczyni Alicja Szwinta-Dyrda

Tłumaczenie Barbara Łukomska

Prowadzenie publikacji Aleksandra Brambor-Rutkowska

Redakcja merytoryczna Katarzyna Mitschke, Alicja Szwinta-Dyrda

Redakcja językowa Ewa Ostafin

Korekta Aleksandra Brambor-Rutkowska, Marta Kowerko-Urbańczyk, Adrian Kyć

Projekt okładki i projekt typograficzny serii Łukasz Zbieranowski / fajnechlopaki.com

Skład Robert Oleś / d2d.pl

E-book Robert Waszkiewicz / Kagira

Copyright © 2019 Kim John Payne

Copyright © for the Polish edition by Natuli, 2025

Copyright © for the Polish translation by Barbara Łukomska, 2025

Wydanie pierwsze

Szczecin 2025

ISBN 978-83-67288-74-3

Niektóre nazwy i dane identyfikacyjne zostały zmienione.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki, z wyjątkiem krótkich cytatów zawartych w krytycznych artykułach i recenzjach, nie może być wykorzystywana ani powielana w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody wydawcy.

Zapraszamy księgarnie, szkoły, instytucje, biblioteki oraz inne organizacje do składania zamówień hurtowych z ofertą specjalną przez platformę natulib2b.pl lub tradycyjnie: [email protected], +48 572 636 304.

Spis treści

Wstęp

Część pierwsza – Problem

1. Balkon i boisko

2. Leczenie powtarzalnych urazów emocjonalnych

3. Gdy rodzinny pociąg wykoleił się w przeszłości

4. Przekaz międzypokoleniowy

5. Gdy rodzinny pociąg wykoleja się tu i teraz

6. Przywracanie równowagi

7. Gdy rodzinny pociąg wykolei się w przyszłości

Część druga – Rozwiązanie

8. Cztery poziomy „ja”

9. Emocjonalny wdech

10. Emocjonalny wydech

11. Praktyka odpowiedzi opartej na współczuciu

12. Praktyka odpowiedzi opartej na współczuciu

13. Odpowiedź oparta na współczuciu dla dziecka w potrzebie

Część trzecia – Przemiana

14. Poszerzanie spektrum reakcji emocjonalnych

15. Rezultaty

16. Wartości jako fundament rodziny

17. Naprawa

Podsumowanie

Bibliografia

Dla Almuth i Annie – moje szczere wyrazy wdzięczności za Wasze ciche wsparcie, wiarę w nasze działania na rzecz rodzin oraz za czułą troskę, którą okazałyście niezliczonej liczbie dzieci w ciągu wielu lat

Wstęp

Żaden rodzic nie planuje wybuchów złości – one po prostu się zdarzają. Po fakcie zazwyczaj ich żałujemy. Ale jak wygląda życie w domu, w którym rodzic regularnie traci panowanie nad sobą? Oto opowieść pewnej dorosłej osoby, która wspomina swoje dzieciństwo oraz to, czego nauczyła się, gdy musiała radzić sobie w nieprzewidywalnym otoczeniu. Choć opisane okoliczności są bardzo trudne, może nam to pomóc spojrzeć na sytuację oczami dziecka. Jest to historia dziesięciolatka, który usiłuje zrozumieć rodzica zmagającego się z emocjonalną samoregulacją.

Punkt widzenia dziecka

Moja mama borykała się z pewnymi problemami zdrowotnymi, które utrudniały jej codzienne funkcjonowanie. Poruszanie się wiązało się dla niej z dużym wysiłkiem, bólem i frustracją. Gdy teraz, z perspektywy czasu, o tym myślę, trudno mi sobie wyobrazić, jak ciężko jej było łączyć role matki, zaangażowanej partnerki oraz głównej opiekunki własnych, starzejących się rodziców.

Miała wysokie wymagania wobec siebie, swoich dzieci oraz wszystkich innych aspektów życia. Potrafiła wykazywać się niemałą kreatywnością, starając się – pomimo choroby – prowadzić dom zgodnie z własnymi standardami. Pamiętam, że pewnego razu po przyjściu do domu zastałem ją z rurą odkurzacza przyklejoną taśmą do balkonika, za pomocą którego się poruszała. Pomysł całkiem niezły, lecz w praktyce oznaczało to, że musiała przemierzyć cały dom wzdłuż i wszerz kilkadziesiąt razy, aby usunąć każdy, najmniejszy okruch ze wszystkich dywanów. Musiało to być bolesne i fizycznie wyczerpujące, ale nie odpuściła, dopóki nie osiągnęła celu.

Gdy wreszcie, wiele lat później, udało nam się przekonać ją do zatrudnienia osoby sprzątającej, to tylko pogorszyło sytuację. Godziła się, by wpuścić tę kobietę do domu, dopiero gdy miała pewność, że każdy jego zakamarek jest wyczyszczony na błysk. Nie była obsesyjna. Po prostu chciała pokazać, że robi wszystko, jak należy. To cecha, która łączyła wiele kobiet z jej pokolenia.

Zmagania mojej matki miały również ciemniejszą stronę. Często traciła panowanie nad sobą i to właśnie ja stawałem się wówczas obiektem jej złości. Nie wątpię, że wychowanie tzw. upartego dziecka, jakim prawdopodobnie byłem, musiało ją męczyć i wystawiać na próbę jej cierpliwość, szczególnie w kontekście pozostałych wyzwań związanych z codziennym funkcjonowaniem. Faktem jednak pozostaje, że wiele z moich najżywszych wspomnień z dzieciństwa wiąże się z laniem wymierzanym mi przez nią grubym, skórzanym paskiem. W tamtym czasie kary fizyczne były normą. W takich chwilach oddzielałem się w jakiś sposób od ciała, patrzyłem na jej wykrzywioną złością twarz i obserwowałem całą scenę ze zdumieniem i z przerażającym wręcz spokojem. Jeszcze bardziej raniące niż cięgi zadawane pasem były jednak jej słowa. Zdarzało jej się mówić, że jestem okropnym dzieckiem i do niczego w życiu nie dojdę.

Przestała traktować mnie w ten sposób, gdy miałem dziesięć lat i byłem już w stanie się bronić. Pewnego dnia czymś ją sprowokowałem (nie pamiętam nawet, co wówczas zrobiłem, w każdym razie sprzeciwiłem się). Kiedy sięgnęła po pas, spojrzałem jej prosto w oczy i powiedziałem: „Jeśli jeszcze raz mnie uderzysz, oddam ci tak samo mocno. A później nigdy więcej mnie już nie zobaczysz”.

Jako dziesięciolatek naprawdę to sobie wyobrażałem i w to wierzyłem. Snułem złożone plany wyprowadzki do jakiegoś miłego krewnego; miałem odłożone pieniądze na bilet autobusowy i trzymaną w ukryciu spakowaną torbę gotową do użycia. Oczywiście nie uderzyłem matki – i całe szczęście – ale moja groźba ją zszokowała i doprowadziła do płaczu. Co ciekawe, czułem się źle z tym, co jej powiedziałem. Od tego czasu bicie się skończyło, mniej było też krzyków i zawstydzania, jednak pomiędzy mną a matką wyrosła przepaść.

Często zastanawiałem się, czy problem mojej matki polegał na tym, że gdy tylko pozwoliła sobie na odczucie złości, traciła nad nią kontrolę. Spotkałem się kiedyś z definicją uzależnienia jako „nasilającej się i kompulsywnej skłonności do unikania bólu, nudy, ciszy, rozwoju wewnętrznego oraz odpowiedzialności moralnej przez zastępowanie tego stymulacją zewnętrzną”.

Złość wyładowywana na kimś – na zewnątrz – bez wątpienia może stanowić formę stymulacji zewnętrznej. W przypadku mojej matki werbalna i fizyczna agresja mogła być ucieczką przed faktem, że coś jest nie tak w jej życiu. Ktoś, kto głośno krzyczy, nieustannie obwinia i zawstydza innych ludzi, prawdopodobnie próbuje uniknąć spotkania z własnymi demonami.

Po wybuchach matki zapadało milczenie. Mogło się wydawać, że nic się nie wydarzyło. Każde dziecko zastanawiałoby się w takiej sytuacji: „Czy to się naprawdę stało?”. Podobnie jak wielu innym dzieciom, które znalazły się w takich okolicznościach, nigdy nie przyszło mi do głowy, żeby komukolwiek o tym powiedzieć. I może zabrzmi to dziwnie, ale wystarczyłby mi wówczas nawet najmniejszy gest z jej strony pozwalający wnioskować, że żałuje swoich wybuchów. Przelotne, delikatne muśnięcie sugerujące wyrzuty sumienia i chęć ponownego nawiązania kontaktu byłoby wtedy dla mnie na wagę złota. Nigdy jednak nic takiego nie nastąpiło. W efekcie nasza relacja była trudna i pozostała taka aż do mojej dorosłości.

Gdy sam zostałem ojcem, musiałem skonfrontować się z własnymi emocjami. Byłem zaskoczony, jak niewiele trzeba, by frustracja przerodziła się w złość. I z całą pewnością nie chciałem, by jej wybuchy stały się normą. Zacząłem lepiej rozumieć trudności mojej matki związane z wychowaniem mnie i z czasem powoli dostrzegać, co leżało u podłoża jej raniących słów i zachowań. Oczywiście wolałbym nigdy nie doświadczyć tych lat surowego traktowania. Jeśli jednak wyniknęło z tego coś dobrego, to jest to moja świadomość: wiem, jak czuje się dziecko w obecności dorosłej osoby, która nie jest w stanie kontrolować swoich emocji, i jestem zdeterminowany, by nie pozwolić zalewom złości zapanować nad moim życiem. Zrozumiałem również, jak ważne jest naprawianie relacji od razu, gdy coś zaczyna się w niej psuć, i jak wysoką cenę płaci się za zaniedbanie tego.

Wiele razy słyszałem stwierdzenie: „Nie możesz dać komuś tego, czego sam nie otrzymałeś”. Innymi słowy, jeżeli mój rodzic nie zapewnił mi opieki, ja również nie będę w stanie zaopiekować się moimi dziećmi. Ja jednak widzę to inaczej. Gdy nasze dzieci przychodzą na świat i po raz pierwszy trzymamy je w ramionach, nie myślimy o naszej przeszłości i o tym, czego w niej zabrakło. Niewypowiedziane wyzwanie, z jakim mierzymy się w tym momencie, polega na odnalezieniu w sobie umiejętności, z których istnienia prawdopodobnie nie zdawaliśmy sobie sprawy: dać tej małej, bezbronnej istocie obecność i miłość, nawetgdy nasza cierpliwość wystawiona jest na próbę. Niekiedy wymaga to sięgnięcia bardzo głęboko do własnego wnętrza, by odkryć tam troskę i opiekuńczość, o których dotychczas nie mieliśmy pojęcia.

Budujmy arkę, zanim nadejdzie potop

Być może znaleźliście się kiedyś w sytuacji, w której dziecko trafiło na wasze czułe punkty i zaczęliście tracić panowanie nad sobą 1. Słyszy się wówczas własny głos, ale nie sposób go kontrolować. Przepełniony frustracją, nieznoszący sprzeciwu ton, jakim rodzice zwracają się do dziecka, wynika z jakiejś dziwnej „stresowej regresji”. Zauważają oni wówczas, że mówią w ten sam sposób, w jaki ich matka lub ojciec zwracali się do nich, gdy jako dzieci „sprawiali im kłopoty”. Wtedy prawdopodobnie obiecywali sobie, że gdy dorosną, nigdy nie będą w ten sposób traktować własnych dzieci.

Oto jednak z ich ust płyną dokładnie te same słowa, wypowiedziane takim samym, lodowatym głosem. Już samo uświadomienie sobie tego jest trudne. Teraz nie dość, że rodzice są źli na dziecko, to mają też żal do siebie. Po cichu marzą o tym, by ktoś przyszedł i ich uratował. Jeśli jednak przyjaciel lub partner chce ich wtedy wesprzeć, odpowiadają ze złością: „Nic mi nie jest! Daj mi spokój!”.

Jest to cykl akcji i reakcji opartych na emocjonalnych nawykach. Można go zaobserwować w wielu rodzinach na całym świecie. Sprawia, że zarówno rodzic, jak i dziecko są przepełnieni złością i wstydem. Dla przykładu – dziecko odzywa się w nieakceptowany społecznie sposób. Rodzic upomina je, że nie należy tak mówić, i nakazuje mu przestać. Ono protestuje lub potęguje zachowanie. Rodzic jeszcze przez chwilę panuje nad sobą, ale czuje zalewającą go wściekłość. W końcu nie wytrzymuje i wybucha. Wtedy dziecko faktycznie zwraca na niego uwagę, lecz rodzic ma jednocześnie bolesną świadomość, że sytuacja zaczyna wymykać się spod kontroli i nie doprowadzi to do niczego dobrego.

A gdyby tak dało się w jakiś sposób przerwać ten cykl? Gdyby można było zmodyfikować głęboko zakorzeniony schemat trudnych uczuć, które żywi się czasem do swojego dziecka? Czy rodzicom nie przyniosłaby ulgi świadomość, że w chwili gdy zaczyna narastać w nich napięcie, nie odgrywają już nierozwiązanych problemów ze swojej przeszłości, lecz są w stanie odnaleźć własny głos i nie tracić samokontroli?

Dobra wiadomość brzmi: to możliwe. Większość rodziców doskonale zdaje sobie sprawę, że emocjonalne konfrontacje między członkami rodziny potrafią eskalować w błyskawicznym tempie. Jeśli pozytywna alternatywa ma zadziałać, musi włączać się od razu, gdy tylko sytuacja zacznie się zaogniać. By było to możliwe, potrzebne jest wbudowanie jej w pamięć emocjonalną rodzica, stworzenie nowego odruchu komunikującego dziecku, że dorosły rozmawia z nim teraz z innej pozycji – takiej, w jakiej jest osadzony w sobie, zdecydowany, a zarazem kochający, również w obliczu zachowań, które odbiera jako lekkomyślne czy prowokujące.

Naprawiajmy błędy

Życie nie zawsze poddaje się naszym oczekiwaniom, konflikty są nieuniknione i zdarza się, że tracimy panowanie nad sobą. Dajemy upust frustracji i mówimy lub robimy coś pod wpływem złości. Niezależnie od tego, że być może mieliśmy rację, mamy poczucie, że wyraziliśmy to w niewłaściwy sposób.

Nie chcemy być takimi rodzicami. Wolelibyśmy, żeby całe to wydarzenie nigdy nie miało miejsca, i żałujemy, że nie da się cofnąć czasu. Zawarte w tej książce praktyki pomagają szybko odzyskać równowagę, stanowią alternatywę dla poczucia wstydu i urazy oraz godzin lub nawet dni spędzanych w niezręcznym milczeniu. Pomagają one zrozumieć źródło frustracji, nawiązać kontakt z opiekuńczą i zrównoważoną częścią naszego ja oraz, co najważniejsze, w krótkim czasie naprawić szkodę i zadbać o relację z dzieckiem, aby nasz kontakt znów wrócił na właściwe tory.

Niezależność od wzlotów i upadków

Emocjonalne wzloty i upadki są nieodłącznym elementem rodzicielskiej podróży. Nie sposób uniknąć oscylowania pomiędzy tymi skrajnościami i na krótką metę nawet da się to wytrzymać. Jednak żyjąc nieustannie na takiej huśtawce, możemy mieć wrażenie, jakby nasza egzystencja ograniczała się do ciągłej walki o przetrwanie – reagowania na to, co przyniesie nam dzień. Jak możemy rozwinąć w sobie umiejętność odnajdowania stabilnego (i przyjemnego) punktu między owymi skrajnościami w momentach, kiedy czujemy się przytłoczeni życiem?

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co nas spotka jako rodziców. Możemy jednak kontrolować, jak i gdzie zmierzymy się z tymi sytuacjami. Utrwalone schematy emocjonalnego zahamowania i wycofania, akcji i reakcji da się przełamać. Choć może wydawać się to sprzeczne z intuicją, warto zacząć od przyjrzenia się tym aspektom naszego rodzicielstwa, które wyzwalają w nas trudne emocje, oraz zaakceptowania własnej frustracji i poczucia nieadekwatności, które wprawiają nas w tak wielkie pomieszanie.

Ważne jest również to, byśmy potrafili zauważyć, że często radzimy sobie bardzo dobrze. Możemy podnieść się na duchu, pamiętając, że są chwile, gdy jesteśmy dostrojeni do dzieci i potrafimy być radosnymi, kochającymi, a nawet genialnymi rodzicami.

W początkowych rozdziałach tej książki opisane zostały najczęstsze przypadki, w których rodzice wystawieni są na tzw. próbę. Znajdują się tam także praktyczne strategie radzenia sobie w takich sytuacjach. Dzięki nim łatwiej będzie zrozumieć, jakie problemy, leżące tuż pod powierzchnią, sprawiają, że nie potrafimy się wyrwać z błędnego koła niechcianych zachowań.

W dalszej części książki skupimy się na praktyce odpowiedzi opartej na współczuciu, która delikatnie, lecz skutecznie otwiera i poszerza odpowiednie ścieżki w umyśle. Pozwala zaakceptować, że możemy być jednocześnie sfrustrowani oraz wspaniali – i że oba te stany są całkowicie w porządku. Metoda ta nazywa się „praktyką”, bo właśnie na tym polega. Jest to praca pozwalająca przygotować się na nieuniknione momenty rodzinnego życia, w których coś idzie nie tak. Praktyka pomaga nam pozbyć się starych, emocjonalnych zachowań, które nam nie służą, oraz wsłuchać się w podszepty intuicji. Nawiązanie kontaktu z własnym głosem wewnętrznym pozwala odnaleźć w sobie współczucie i klarowność, które będą wybrzmiewać w rozmowach z dzieckiem.

Koniec końców nie tylko wspólnie spędzane miłe chwile pomagają w budowaniu zdrowej relacji z dzieckiem. Tym, co definiuje nasz obraz w jego oczach, jest przede wszystkim umiejętność radzenia sobie z kryzysami i trudnymi sytuacjami.

Zawsze wspieramy nasze dzieci ważne jednak, jak to robimy

Jeden z rodziców powiedział mi kiedyś: „Zupełnie nie wiem, co robić, gdy moje dzieci sobie z czymś nie radzą. Nie umiem ocenić, kiedy się zaangażować i pomóc im rozwiązać problem, a kiedy lepiej się odsunąć i pozwolić im zmierzyć się z czymś samodzielnie. W efekcie czuję się zagubiony, a dzieci to wyczuwają”.

Uwzględnienie tylko dwóch opcji – zaangażowania się albo całkowitego wycofania – to podejście zbyt ograniczające. Zamiast tego warto w takich kluczowych trudnych momentach zauważyć, że nasze dzieci przez cały czas otrzymują od nas emocjonalne wsparcie. Niekiedy wystarczy, że zapewnimy im jedynie lekką podporę i pozostawimy przestrzeń na samodzielne rozwiązanie sytuacji, ponieważ widzimy, że dobrze sobie radzą. Czasami jednak potrzebują, byśmy trzymali je blisko siebie, dzięki czemu mogą czuć bezpieczeństwo naszych granic oraz ciepło naszego wsparcia.

Przez większość czasu wiedziemy po prostu zwykłe, rodzinne życie. Pozostajemy wtedy w swobodnym kontakcie. Taka pośrednia pozycja to dobry punkt, pozwalający na wzmocnienie naszej opieki lub zapewnienie większej przestrzeni, gdy zajdzie potrzeba.

Odnajdowanie własnego głosu

Oparte na współczuciu strategie opisane w tej książce poszerzają repertuar naszych reakcji i pomagają uniknąć czterech typowych pułapek rodzicielskich.

Gdy doświadczymy tego, że nasza odpowiedź na trudności dziec­ka jest często adekwatna (lub przynajmniej nie jest całkiem nieadekwatna), nasza relacja pogłębia się i wzmacnia. Pojawia się większe zaufanie. Dzieci, zamiast odpychać nas w chwilach zagubienia i frustracji, szukają w nas oparcia, wiedząc, że stanowimy bezpieczną emocjonalną bazę i mogą przy nas odpocząć oraz odzyskać równowagę.

Gdy się złoszczą, są bezbronne

Choć ta książka nosi tytuł Jak dawać radę, gdy dziecko nie daje rady, tym, czego pragniemy jako rodzice bardziej niż czegokolwiek, jest być z miłością przy naszych dzieciach w chwilach, gdy są najbardziej bezbronne. Kiedy dziecko jest zalane złością lub czuje się głęboko zranione, zewnętrzne warstwy jego osobowości odsuwają się na bok, ukazując głębsze potrzeby i wrażliwe punkty. Wszystko, co wówczas powiemy i zrobimy, ma ogromne znaczenie, gdyż dotrze bezpośrednio do głębi jego istoty. To właśnie dlatego nasze najżywsze wspomnienia z dzieciństwa dotyczą zazwyczaj trudnych doświadczeń oraz tego, jak nasi rodzice się wówczas zachowywali – surowo czy z wyczuciem i troską.

Niniejsza książka ma na celu przede wszystkim pomóc stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której my i nasze dziecko lub nastolatek będziemy mogli się zatrzymać i obrać nową perspektywę w tych kluczowych chwilach rodzicielstwa.

Książka dzieli się na trzy części. Pierwsza z nich omawia sytuacje, które sprawiają, że zbaczamy z wybranego toru i nie jesteśmy takim rodzicem, jakim chcielibyśmy być. Przyjrzymy się w niej temu, co może powodować, że w relacji ze swoimi dziećmi wciąż odwołujemy się do starych, niechcianych nawyków. W części drugiej przedstawiona została dogłębnie praktyka odpowiedzi opartej na współczuciu. Ta wyjątkowo skuteczna metoda, stanowiąca połączenie wizualizacji i medytacji, pozwala nam przyjąć własne frustracje i zmagania związane z trudnymi zachowaniami dziecka. Zarazem jednak ma na celu wspierać nas, byśmy nie zapominali, że potrafimy być również życzliwymi, troskliwymi, wesołymi i kompetentnymi rodzicami. Część trzecia to szczegółowe omówienie efektów zmian, jakich możemy doświadczyć, gdy zdołamy odnaleźć swój własny spokojny, pewny głos. Książka ta nie przypomina tradycyjnego poradnika, raczej mapę przydatną w czasie podróży do własnego wnętrza. Dzięki niej można znaleźć przestrzeń, która pozwoli na co dzień czuć się dobrymi rodzicami. Gdy nasze dzieci dorosną i ruszą w świat, będziemy mieli poczucie, że wykonaliśmy dobrą robotę i udało się nam osiągnąć główny cel, jaki przed sobą stawialiśmy: nasze dzieci dają sobie radę.

Część pierwsza Problem

Dlaczego tak trudno być oparciem dla dzieci w ich trudnych chwilach

W tym rozdziale zajmiemy się tym, co wytrąca nas z równowagi, i zastanowimy się, dlaczego tak się dzieje. Przyjrzymy się temu:

1 Balkon i boisko

Moi uczniowie otworzyli drzwi do małej szopy. „Tak! – zawołali. – Jeden wielki supeł!” Patrzyli na linę, która wyglądała dość imponująco. Była jasnopomarańczowa i długa na kilkaset metrów. Wykorzystywaliśmy ją do oznaczania obszaru zabawy w trakcie zajęć na świeżym powietrzu. Już na samym początku mojej nauczycielskiej kariery zorientowałem się, że niektóre dzieci w wieku wczesnoszkolnym prędzej dobiegną do sąsiedniej miejscowości, niż pozwolą się złapać w czasie gry w berka. Dlatego wyznaczenie granicy było konieczne. Mój kolega, nauczyciel równoległej klasy, również używał tej liny, ale często pod koniec lekcji nie starczało mu czasu, by porządnie ją zwinąć, więc wrzucał ją do szopy w widowiskowym, splątanym nieładzie.

Moi uczniowie stali się w związku z tym mistrzami w sztuce rozplątywania supłów, a wręcz bardzo się na to cieszyli. Mierzyli sobie nawet czas, żeby sprawdzić, jak szybko się uporają z tym zadaniem. Opracowali dwie metody. Pierwsza polegała na tym, że kilkoro z nich udawało się na szczyt przylegającej do budynku szkoły niewielkiej wieżyczki. Z jej balkonu doskonale było widać całe boisko. Dzieci wyglądały stamtąd i z tej perspektywy mogły dawać pomocne wskazówki grupie kolegów rozplątujących na dole linę.

Druga wypracowana przez dzieci zasada brzmiała: nigdy nie ciągnij za supeł. Lina się wtedy paskudnie filcuje i później jest właściwie niezdatna do użytku. Uczniowie starali się więc po kolei poluzować każdy supełek. W końcu, przy odpowiednim nakładzie czasu i wysiłku, udawało się całą plątaninę rozsupłać, a wówczas wszystkie dzieci wydawały jednocześnie triumfalny okrzyk. Nazywały to zadanie – z którego uczyniły wesołą zabawę – gr ą w supełki.

2 Leczenie powtarzalnych urazów emocjonalnych

Można dostrzec wyraźną analogię między tym, jak traktujemy problematyczne obszary swojego ciała, a sposobem, w jaki warto podchodzić do emocjonalnych urazów, których doświadczamy na co dzień jako rodzice. Fizjoterapeuci i terapeuci zajęciowi zazwyczaj dwojako zajmują się obolałym obszarem. Najpierw starają się stwierdzić, jakie powtarzalne ruchy powodują stan zapalny mięśni lub nadwerężenie i przeciążenie stawów. Jeżeli określone niewłaściwe rutynowe ruchy weszły nam w nawyk (czego jesteśmy nieświadomi), najpierw powinniśmy się ich oduczyć, aby nasze ciało mogło się zregenerować. Następnie terapeuci rozmasowują obszar wokół miejsca urazu, by zrelaksować przylegające do niego mięśnie. Nie uciskają bezpośrednio tego miejsca, gdyż byłoby to zbyt bolesne i z dużym prawdopodobieństwem doprowadziłoby do nasilenia stanu zapalnego. Taki masaż ma zapobiec dalszemu napinaniu się mięśni oraz spowodować rozluźnienie, dzięki któremu stan zapalny będzie mógł się wyciszyć.

W naszych rodzinnych relacjach również miewamy takie behawioralne nieuświadomione wzorce. Często nasze powtarzalne zachowanie prowadzi do rozwoju emocjonalnego stanu zapalnego. Jeśli uda nam się dostrzec te schematy, będziemy mogliodnaleźć źródła naszego cierpienia i zastanowić się, co warto zmienić.

Oto przykłady takich niekorzystnych nawyków:

Nawet jeśli nie zachowujemy się w ten sposób celowo w stosunku do dzieci, i tak będą one na to odpowiadać rozdrażnieniem albo wycofaniem. Nazywam te reakcje odpychaniem lub ucieczką. Dzieci mają wówczas poczucie, że muszą się przed nami bronić.

Jeżeli ustawicznie odtwarzamy problematyczną sytuację w kontakcie z którymś z członków rodziny, przypomina to uciskanie bezpośrednio obolałego obszaru i sprawia, że emocjonalny stan zapalny się powiększa. Jasne, że dzieci potrafią niekiedy wystawiać naszą cierpliwość na próbę, zwłaszcza jeżeli wciąż robią to samo. Jednak złoszczenie się i komentarze w stylu: „Nie zachowuj się jak dzidziuś” albo „Jesteś starszy od siostry, więc powinieneś być mądrzejszy” doprowadzają jedynie do zaognienia sytuacji. Najwyraźniej w naszej relacji z dzieckiem pojawił się bolesny punkt. Zamiast go uciskać, lepiej rozluźnić otaczający go obszar. Dobrze jest zatem lekko zmodyfikować nasze odruchowe reakcje emocjonalne, a wiele może się zmienić.

David Levin, pisarz i specjalista w dziedzinie marketingu, opowiada, że gdy analizuje swoje kampanie reklamowe, które nie poszły zgodnie z oczekiwaniami, nie rzuca wszystkiego i nie zaczyna od zera, choć niekiedy miałby na to ochotę. Twierdzi, że zamiast tego zazwyczaj wystarczy, by zastanowił się, czego wcześniej nie zauważył, i wprowadził drobną, kosmetyczną zmianę. Najczęściej wszystko zaczyna wtedy iść gładko.

Tak samo może to wyglądać w przypadku rodzicielstwa. Jeśli uda nam się odkryć, w jakim obszarze potrzebne są te niewielkie zmiany, i wprowadzić je w życie, otworzymy naszej rodzinie drogę ku zdrowszym sposobom komunikacji.