Wstyd przyznać, ale to wcale nie nauka i medycyna, lecz poezja i piosenka odkryły, że gatunek męski jest zagrożony. Gdzie ci mężczyźni,/na miarę czasów/Gdzie te chłopy?!.../Nie ma, nie ma, nie ma... – śpiewała w 1974 roku Danuta Rinn (tekst Jana Pietrzaka), przepowiadając wyginięcie mężczyzn. Niemcy potrzebowali jeszcze dekady, by zauważyć to zjawisko. Już od kilku lat byłam lekarzem we Frankfurcie nad Menem, gdy w 1984 roku znany i lubiany aktor i piosenkarz niemiecki Herbert Grönemeyer napisał utwór Männer (Mężczyźni), który po dziś dzień jest u naszych zachodnich sąsiadów popularnym szlagierem. Wann ist ein Mann ein Mann? (Kiedy mężczyzna jest mężczyzną?) – tak brzmiało jego pytanie. Z dzisiejszymi mężczyznami dzieje się coś złego, wie już o tym medycyna. Widzę to również ja. Uważam nawet, że jest tak źle, że trzeba bić na alarm.
Mężczyzna i kobieta różnią się oczywiście pod względem genetycznym. Mają 45 par jednakowych chromosomów i 46., odmienną dla kobiet i mężczyzn. Kobieta ma dwa chromosomy X, a mężczyzna tylko jeden X i chromosom Y. Jednak tak naprawdę mężczyznę od kobiety odróżniają przede wszystkim hormony. I oczywiście dobrze znane cechy płciowe, pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe.
U mężczyzny cechę pierwszorzędową bezspornie stanowią jądra. To właśnie one produkują, oprócz plemników, męski hormon testosteron. Do drugorzędowych zalicza się mosznę, nasieniowody i prącie. Najmniej ważne, choć najbardziej widoczne, są tak zwane cechy trzeciorzędowe: owłosienie, umięśnienie i specyficzna budowa ciała (na przykład wąskie biodra i szerokie ramiona), a także głos.
Współczesny mężczyzna bardzo się różni od swojego pierwowzoru – znacznie niżej rozwiniętego zwierzęcego praprzodka, który raczej nie przypominał George’a Clooneya czy Brada Pitta, ale z całą pewnością był bardziej męski. U dzisiejszego mężczyzny da się dostrzec coraz mniej cech, które pozwalają odróżnić samca od samicy. I wcale nie chodzi o to, że mężczyzna musi ryczeć grubym głosem i być zarośnięty jak małpa (na marginesie, zgodnie z nakazami mody mężczyźni golą dobrowolnie resztki owłosienia, często pozostawiając jedynie na głowie jakiś lok lub coś, co go może przypominać). Ale żeby być mężczyzną, trzeba znacznie więcej.
Już przed ćwierćwieczem modny i szeroko znany stał się styl metro. W 1994 roku pojawił się neologizm metroseksualizm, pochodzący od słów metropolia i heteroseksualizm, próbujący opisać rozpowszechniany przez kulturę masową styl życia młodych mężczyzn. Z metroseksualizmem kojarzone są takie cechy osobowości jak wrażliwość i delikatność, ciepło i zdolność do empatii. Ważne i pozytywnie postrzegane są także: skupienie na własnej cielesności, podążanie za modą, stosowanie szerokiej gamy kosmetyków, przywiązywanie wagi do własnej atrakcyjności – wszystko to dotychczas kojarzone było właściwie wyłącznie z kobiecością.
To wspaniale, że od prawdziwego mężczyzny nie czuć już potu, konia i tytoniu, za to wokół niego roznosi się zapach dobrych kosmetyków. Ale gdzie właściwie przebiega granica między płciami? Chciałoby się powiedzieć za Arystotelesem: mężczyźni, zachowajcie umiar, pamiętajcie o złotym środku! Wszak w przyrodzie samca zazwyczaj poznaje się po innych zachowaniach niż jego partnerki. Także i dzisiejszego nowoczesnego mężczyznę powinno coś wyróżniać. Kobieta oczekuje od niego męskości. On sam też rozpaczliwie szuka, lecz najwyraźniej gubi się wśród tego, co modne. Mimo że na pierwszy rzut oka nie da się zauważyć, ale łatwo da się zmierzyć, ile samca jest w naszym samcu! O tym decyduje poziom męskiego hormonu – testosteronu.
Niestety, pod tym względem nie wygląda to najlepiej! Można by powiedzieć, że to prawie tragedia! Poziom testosteronu u mężczyzn wyraźnie się obniża, a z niewielką tylko przesadą można by nawet stwierdzić, że hormon w ogóle zanika. Czy wraz z nim zanika również gatunek zwany mężczyzną? Postaram się przybliżyć ten problem, podchodząc do niego całościowo, można by rzec – holistycznie.
W książce zamierzam przedstawić swoje obserwacje na temat wpływu hormonu na cały organizm mężczyzny. Chciałabym, żeby po jej przeczytaniu dla każdego stało się jasne, że nakazem chwili jest ratowanie tego wspaniałego, ale – niestety – ginącego gatunku. Powstało już wiele książek o konieczności ratowania wielorybów, rzadkich gatunków ptaków czy tygrysów, bo coraz rzadziej spotyka się je w przyrodzie. Jako lekarz od lat obserwuję nie mniej poważny problem: zagrożenie gatunku zwanego mężczyzną! Wprawdzie gatunek ten nie jest jeszcze na wymarciu, ale czy na pewno chcemy tego doczekać?!
Medycyna i kultura uznają testosteron za synonim męskości, i mam nadzieję, że tak pozostanie. To dzięki niemu Herkules szczycił się muskulaturą, a Casanova zniewalał damy na różnych dworach Europy. Testosteron stał się symbolem silnego, dominującego, suwerennego, cieszącego się sukcesami i zwycięstwami mężczyzny, mimo że wytwarzają go również nadnercza i częściowo jajniki kobiet. Ale cóż to za produkcja, aż dziesięciokrotnie niższa niż u mężczyzn!
To testosteron wpływa na wygląd mężczyzny. Czyni go już z daleka atrakcyjnym dla kobiet. To testosteron kształtuje sylwetkę o szerokich ramionach, wąskich biodrach i twardych pośladkach. Ma wpływ na męskie rysy twarzy i twardy zarost. A do tego na ten piękny, niski męski głos. I to wszystko ma zaginąć? Zamienić się w postać o okrągłym brzuchu, powiększonych, otłuszczonych piersiach, szerokich, obwisłych pośladkach, piskliwym głosie i delikatnej twarzy?
To testosteron kształtuje męskie zachowanie, pewność siebie, stanowczość, rzetelność i opiekuńczość. Nie wolno zapominać też o czymś, co jest najbardziej męskie ze wszystkich męskich zachowań: skierowanym ku kobiecie pożądaniu, a także zdolności zaspokojenia jej romantycznych i erotycznych potrzeb. Testosteron w męskim organizmie sprawia, że seks daje radość i zadowolenie obu płciom. Libido zmusza do zdobywania i posiadania kobiety również po to, by zapewnić jej potomstwo i zachować gatunek ludzki, czyli spełnić się w roli prawdziwego samca.
Czy to znaczy, że zamierzam wygłosić pean na cześć silnego samca? Tak, właśnie takie zadanie sobie wyznaczam. Mężczyzna ma pozostać mężczyzną. Powinniśmy wrócić do starych wzorów literackich i filmowych: Andrzeja Kmicica, Rica z Casablanki (ach, ten niezapomniany Humphrey Bogart!), trzech muszkieterów i wszystkich innych, którzy nam się podobali. Trudno zrozumieć, dlaczego nie trzymamy się tych wzorów, choć wiemy, że pszenica zmodyfikowana genetycznie to nie to samo, co prawdziwa. Nie zapominajmy też, że nie wszystkie skutki zachodzących zmian potrafimy dzisiaj dostrzec i je właściwie ocenić. Wiem, że świat się zmienił i zmieniła się również rola kobiety, a także zadania mężczyzny. To oczywiste, że mężczyzna musi nadążać za zmianami, ale nadal powinien pozostać pewnym siebie opiekunem i podporą kobiety, wspierającym ją w warunkach nowych wyzwań, które stawia przed nią zmieniający się nowoczesny świat. Niestety, jego rola często przez obie płcie jest źle rozumiana. Odnoszę wrażenie, że na naszych oczach powstaje nowy gatunek, który najlepiej określają następujące przymiotniki: dobry, ciepły – wręcz miękki, wyrozumiały, zgodny, a przez to przydatny w gospodarstwie domowym. Może i jest w tym coś pozytywnego, ale często nie jest to już mężczyzna. Mimo że wciąż ma on drugorzędowe cechy męskie, to sprawia wrażenie, jakby pozbawiono go pierwszorzędowych.
Różne badania socjologiczne wykazują, że współczesna wyemancypowana kobieta – przynajmniej w głębi serca – nadal ceni właśnie takiego prawdziwego mężczyznę. Mam na myśli, oczywiście, partnera, a nie macho, szefa czy despotę. Mężczyzna nie może się stać jej przyjaciółką od serca. Kobiety sukcesu marzą o męskich, niekoniecznie urodziwych, artystach czy sportowcach. Ich siła, desperacja, odwaga i wynikająca z pewności siebie opiekuńczość, a także rozwinięte mięśnie, kościste rysy twarzy, sportowe sylwetki i pewne ruchy stają się wielką reklamą testosteronu. Kobiety pociągają właśnie te różnice w charakterze, wyglądzie i zachowaniu obu płci. Czy może zrobić wrażenie uroda Micka Jaggera, czy raczej jego ponadczasowa muzyka? Czy kobiety bardziej potrafi uwodzić jego męskość, animalizm, czy też jego talent?
Tymczasem obecny świat zmusza mężczyzn do przesiadywania godzinami przed komputerem, za biurkiem, za kierownicą, z telefonem w ręku. Zamiast kształtować swoją muskulaturę, biegając na polowania za zwierzyną, siedzą na biurowych stołkach, pozwalając na wiotczenie pośladków. Pracę fizyczną wykonywaną własnymi mięśniami zastąpili obsługiwaniem maszyn, dźwigów, koparek, komputerów i innych skomplikowanych urządzeń. Tracą sylwetki przypominające Dawida Michała Anioła i stają się bocianami o dużych brzuchach, cienkich nogach i opuszczonych skrzydłach.
Mężczyźni, którym w codziennym działaniu towarzyszy stres powodowany przez e-maile, SMS-y, dzwoniące komórki i naglące terminy, prowadzą niebezpieczny tryb życia. Nie są stworzeni do tego, by dzielić uwagę między różne czynności. Mężczyzna lubi wykonywać swoje działania systematycznie i w sposób uporządkowany. Rozpraszanie uwagi przez dźwięk któregoś z gadżetów powoduje, że męskie nadnercza wzmagają produkcję hormonów stresu – kortyzolu, adrenaliny, noradrenaliny. To one są największymi zabójcami testosteronu, powodują obniżenie jego poziomu. Zdenerwowani i przepracowani mężczyźni z każdym dniem tracą swój najważniejszy hormon. Codziennie i nieustannie, ale w coraz szybszym tempie.
Biologicznie kobiety są lepiej przygotowane do obchodzenia się ze stresem. To prawda, że w dwudziestym pierwszym wieku wraz ze wzrostem kompetencji zajmują coraz wyższe pozycje w życiu zawodowym i poddawane są takim samym negatywnym bodźcom jak mężczyźni. Niemniej jednak chronią je żeńskie hormony – estrogeny. Poza tym płacz, do którego są bardziej skłonne, stanowi swoisty zawór bezpieczeństwa, przez który można upuścić nadmiar ciśnienia. Podwójny chromosom X w razie defektu jednego z nich pozwala kobiecie dysponować drugim, niejako zastępczym mechanizmem. Mężczyzna zaś ma po jednym chromosomie Y i X. W razie defektu chromosomu Y nie ma możliwości jego zastąpienia.
Podstawę życia mężczyzny stanowi testosteron, kobiety – estrogeny. Są to skrajnie różne hormony i tak też działają.
Z testosteronu i androstendionu za pomocą enzymu zwanego aromatazą organizm kobiety wytwarza estrogeny. Czynią ją one emocjonalną, pełną uczuć i wrażliwą. To hormonalne zróżnicowanie płci ma swoje odbicie w anatomii, fizjologii i patologii zarówno mężczyzny, jak i kobiety. W nowoczesnej medycynie wpływa także na różnice w diagnostyce i w sposobach leczenia. Innych dla kobiet i innych dla mężczyzn. Współczesne choroby, na które zapadają mężczyźni, są bezpośrednio związane z trybem życia. Odżywianie, aktywność fizyczna, ale i umiejętne obchodzenie się ze stresem to trzy czynniki decydujące o zdrowiu człowieka. Genetyka odgrywa coraz mniejszą rolę. Jeszcze trzydzieści lat temu lekarze uważali, że na naszą skłonność do chorób w trzech czwartych wpływa genetyka, a w jednej czwartej sposób życia. Później pogląd diametralnie się zmienił. Nowe badania wykazują, że styl życia decyduje o tym aż w 75 procentach, a genetyka w pozostałych 25. Tak więc umiejętność zdrowego życia stanowi klucz do samopoczucia i długowieczności.
Mężczyźni coraz bardziej dbają o siebie, zarówno o swoje zdrowie, jak i wygląd. Wiedzą, że sukces zależy od wyglądu, a ten odzwierciedla stan ciała. Ostatnio spotkałam w restauracji swojego pięćdziesięcioletniego pacjenta, który tryska zdrowiem i prowadzi męski styl życia – ma trzydniowy zarost i jeździ na harleyu. Sama nie mogłam uwierzyć, że stał przed nim talerz pełen sałaty i surówek oraz woda mineralna. Czy to możliwe? Tak, dowód na to stanowi zmniejszająca się różnica długości życia w stosunku do kobiet. Profesor Bogdan Wojtyniak z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie informuje, że przeciętna długość życia mężczyzn w Polsce wydłuża się szybciej niż w tak zwanej starej unijnej piętnastce. Polacy mają jednak jeszcze wiele do nadrobienia w porównaniu z Europejczykami z Zachodu. Z najnowszych danych wynika, że w latach 2001–2013 długość życia mężczyzn w naszym kraju wzrosła o 7 lat, z 66 do 73. „To dużo, ale trzeba pamiętać, że mężczyźni w naszym kraju nadal żyją o 6,1 roku krócej niż w Europie Zachodniej” – podkreśla profesor Wojtyniak. Zdaniem specjalisty pocieszające jest to, że od 2008 roku przeciętna długość życia Polaków wzrasta w szybszym tempie. „Jeśli się ono utrzyma – stwierdza – za 15 lat mężczyźni w Polsce mają szansę żyć tak samo długo jak ci w Europie Zachodniej”.
Jakie to ma znaczenie, że mężczyzna żyje dłużej, skoro przestaje być mężczyzną? W swoim gabinecie widzę codziennie przystojnych młodych przedstawicieli męskiego gatunku z testosteronem poniżej normy. Są to wspaniali ludzie czynu, pełni ambicji i chęci osiągnięcia sukcesu. Zakładają rodziny, mają piękne kobiety i urocze dzieci. I co z tego, gdy nagle tracą chęć do życia, do miłości, do pracy. Stają się smutni, nieszczęśliwi i rozdrażnieni. A wszystko z powodu niskiego poziomu testosteronu. Biję więc na alarm. Ratujmy mężczyzn, walczmy o zachowanie tego wspaniałego gatunku. Spróbujmy zachować odrębność płci. Świat staje się sfeminizowany. Już napisałam, że mężczyzna jest gatunkiem na wymarciu, tak jak tygrys syberyjski czy indyjski słoń. Może to zbyt drastyczny pogląd, ale przecież o wiele większą stratą byłoby wyginięcie mężczyzn niż tygrysów czy słoni.
Obniżenie poziomu testosteronu u mężczyzn przy jednoczesnym wzroście estrogenów ma swoje złożone przyczyny. Na pewno najgroźniejszym wrogiem testosteronu jest wspomniany już stres.
Kobiety uwielbiają męski dowcip. Śmiech wywołany przez testosteron pobudza bowiem wytwarzanie estrogenów. W ankiecie przeprowadzonej przez jeden z niemieckich magazynów ilustrowanych młode kobiety na pierwszym miejscu wśród kryteriów wyboru mężczyzny stawiają humor. Dowcipni mają większe powodzenie aniżeli poważne ponuraki. To testosteron czyni mężczyzn pewnymi siebie, a poprzez to dowcipnymi i frywolnymi.
Mój dobry znajomy, redaktor i moderator nienależący do najurodziwszych mężczyzn tego świata, w swoim pięćdziesięcioletnim życiu zdążył mieć aż pięć żon. Były to kobiety znane i zamożne – śpiewaczka operowa, znana baletnica, dyrygentka, redaktorka magazynu ilustrowanego i znana aktorka. A więc pięciu paniom nie chodziło ani o sławę, ani o pieniądze, ponieważ same były sławne i bogate. W małżeństwie chodziło o zauroczenie i uczucie, ale przede wszystkim o radość płynącą z przebywania z człowiekiem zawsze uśmiechniętym i dowcipnym. Redaktor był bowiem duszą towarzystwa. Na spotkaniach wokół niego gromadziły się panie, a on sypał dowcipami, fraszkami i anegdotami jak z rękawa. Poza tym miał niezwykły talent stwarzania humoru sytuacyjnego. Profesor Sam Shuster ze szpitala uniwersyteckiego w Norwich w angielskim hrabstwie Norfolk ogłosił ciekawą hipotezę, że humor i dowcip mężczyzny zależą od poziomu testosteronu. Ten pełen fantazji emerytowany specjalista od dermatologii przeprowadził ciekawy eksperyment, o którym wiadomości rozeszły się lotem błyskawicy po całym świecie. Przejechał przez swoje miasto na rowerze na jednym kole. Jego współpracownicy badali reakcje przeszło czterystu osób spotkanych przypadkowo na ulicy. I tak reakcje młodych mężczyzn były zupełnie inne niż reakcje starszych. Młodzi wypowiadali się w sposób agresywny, często drwiący, na przykład: „stary, opuść koło”. Starsi zaś oceniali akrobacje spokojniej, wręcz je podziwiali. Niektórzy pytali, czy od ucisku nie bolą go jajka. Kobiety natomiast okazywały jedynie mniejsze lub większe zdziwienie, a nawet podziw dla tej brawurowej jazdy. Profesor opublikował wnioski, z których wynikało, że testosteron jest hormonem żartów, ironii i ciętego dowcipu. Dlatego – zdaniem Shustera – młodych mężczyzn mających wysoki poziom męskiego hormonu charakteryzuje bardziej agresywny dowcip niż starszych panów, o niższym poziomie hormonu. Reakcje kobiet pozwoliły profesorowi Shusterowi postawić śmiałą tezę, że „dowcip jest rodzaju męskiego” i bezpośrednio wiąże się z poziomem testosteronu we krwi. Doktor Nick Neave, psycholog z Uniwersytetu Northumbrii, tłumaczył agresywne docinki i żarty młodych przedstawicieli męskiego gatunku tym, że podświadomie chcieli oni odwrócić uwagę kobiet od jadącego na jednym kole mężczyzny i skierować ją na siebie. Pozwala to stwierdzić, że dowcip męski jest jeszcze jedną kierowaną przez testosteron formą walki mężczyzny o kobietę. Dlatego jeśli chcemy, aby nasz świat był wesoły, musimy zadbać o zachowanie gatunku męskiego i wytwarzanego przezeń testosteronu. Według badań statystycznych przeprowadzonych w krajach Europy Zachodniej tylko 5 procent kobiet ma zdolności komiczne. W języku polskim nie ma nawet żeńskiej formy od słowa „komik”, najpewniej z powodu braku odpowiednich uzdolnień u Polek. Tak więc dowcip polski jest również rodzaju męskiego.
Pisząc tę książkę, chciałam zwrócić uwagę na problem zanikania gatunku męskiego teraz, kiedy mamy jeszcze szansę wygrać z epigenetyką i z czynnikami niszczącymi mężczyznę. Wołając na alarm, postaram się w kolejnych rozdziałach podać sposoby walki z przyczynami zanikania tego gatunku. Za pomocą odpowiedniego stylu życia można zatrzymać wymieranie męskiego gatunku. Sport, odżywianie, ale także umiejętne reagowanie na stres, zachowanie wobec siebie obu płci uwzględniające szeroko rozumiany kompromis, a wreszcie zatrzymanie obniżania się, a następnie odbudowa poziomu testosteronu w męskim organizmie to sposoby przeciwdziałania feminizacji świata, sprzyjające zachowaniu gatunku męskiego na ziemi.
CIĄG DALSZY DOSTĘPNY W PEŁNEJ, PŁATNEJ WERSJI
PEŁNY SPIS TREŚCI:
O czym jest ta książka?
Krótko o sobie
Testosteron
Po czym poznać zanikanie testosteronu?
Libido
Potencja
Depresja
Sport
Serce, zdrowa pompka
Tylko nie tyj!
Choroby psychosomatyczne
Alkoholizm
Zakończenie
