O!UKRAÏNA ebook

We­ro­ni­ka Mar­czuk

Sło­wia­ńska du­sza, „dy­żur­na Ukra­in­ka w Pol­sce”, od lat przy­bli­ża Ukra­inę Po­la­kom, a ro­da­kom na Wscho­dzie – Pol­skę. Uro­dzo­na w Ki­jo­wie, miesz­ka od 30 lat w War­sza­wie. Z ser­cem na dło­ni wspie­ra dwie oj­czy­zny, choć to z Pol­ską wła­śnie łączy ją naj­wi­ęcej. Dzia­ła spo­łecz­nie i cha­ry­ta­tyw­nie, ak­tyw­nie wspo­ma­ga bu­do­wa­nie do­brych re­la­cji mi­ędzy obo­ma na­ro­da­mi i go­spo­dar­ka­mi.

Robi to na wie­le spo­so­bów. Po­przez pra­wo, będąc rad­czy­nią praw­ną; po­przez biz­nes, będąc me­ne­dżer­ką (Exe­cu­ti­ve MBA), po­przez film i kul­tu­rę – będąc pro­du­cent­ką fil­mo­wą, człon­ki­nią Pol­skiej Aka­de­mii Fil­mo­wej. Licz­ne ta­len­ty i de­ter­mi­na­cja przy­nio­sły jej ta­kże ogrom me­dial­nych do­świad­czeń: two­rzy­ła re­por­ta­że o Ukra­inie dla DD TVN, pro­wa­dzi­ła pro­gram „Mia­sto Ko­biet”, była ak­tor­ką, ju­ror­ką („You Can Dan­ce”), a ta­kże do­ta­rła do fi­na­łu „Ta­ńca z Gwiaz­da­mi”. Kan­dy­do­wa­ła w wy­bo­rach do Par­la­men­tu Eu­ro­pej­skie­go w 2014 roku, a w Ukra­inie pia­sto­wa­ła sta­no­wi­sko Dy­rek­tor Za­rządu w naj­wi­ęk­szej spó­łce Skar­bu Pa­ństwa „UZ” i za­rządza­ła Po­lish Bu­si­ness Cen­ter. Jej dumą są or­ga­ni­za­cje po­za­rządo­we To­wa­rzy­stwo Przy­ja­ciół Ukra­iny w War­sza­wie, Mi­ędzy­na­ro­do­wa Am­ba­sa­da Przed­si­ębior­czo­ści Ko­biet w Ki­jo­wie oraz wła­sna fir­ma Sting Com­mu­ni­ca­tion, któ­rą roz­wi­ja od lat.

Nic dziw­ne­go, że sce­na­riusz, któ­ry pi­sze jej ży­cie, wzbu­dza za­in­te­re­so­wa­nie ob­ser­wa­to­rów, co przyj­mu­je z po­ko­rą. Na­uczy­ła się, że za­rów­no suk­ce­sy, jak i po­tkni­ęcia to je­dy­nie epi­zo­dy, a naj­wa­żniej­sze na co dzień są po pro­stu ci­ężka pra­ca, uśmiech i au­ten­tycz­no­ść, za co da­rzo­na jest po­wszech­ną sym­pa­tią. Po­nad de­ka­dę temu pi­sa­nie sta­ło się dla niej spo­so­bem na dia­log ze świa­tem. Ka­żdy z te­ma­tów, któ­re po­ru­sza, ini­cju­je dys­ku­sje i za­pra­sza do głębo­kiej re­flek­sji.

W 2010 roku wy­da­ła z suk­ce­sem swo­ją pierw­szą ksi­ążkę Chcę być jak agent.

W roku 2020 uro­dzi­ła upra­gnio­ną có­recz­kę Anię i na­pi­sa­ła po­rad­nik dla par Wal­ka o ma­cie­rzy­ństwo. Jak wy­grać z cza­sem i samą sobą.

2021 rok to dla We­ro­ni­ki wy­jąt­ko­wy czas. Świ­ętu­je wła­śnie 30-le­cie swo­je­go zwi­ąz­ku z Pol­ską. Jest to rów­nież 30-le­cie od­zy­ska­nia nie­pod­le­gło­ści przez Ukra­inę. Nie mo­gła so­bie wy­obra­zić lep­sze­go spo­so­bu na uczcze­nie tych rocz­nic niż po­ka­za­nie swo­je­go uko­cha­ne­go kra­ju in­nym. Od­da­je wła­śnie w ręce Czy­tel­ni­czek i Czy­tel­ni­ków ksi­ążkę-pod­róż O! Ukra­ina. Sta­je się w niej na­szą Prze­wod­nicz­ką po­ka­zu­jącą naj­ró­żniej­sze miej­sca, zja­wi­ska i sma­ki zza wschod­niej gra­ni­cy. Znów łączy ró­żno­rod­no­ść i za­ska­ku­je tym, co jest niby tuż „za mie­dzą”, a jed­nak dla wie­lu z nas od­le­głe. Świat od­kry­wa Ukra­inę, tak jak wie­le lat temu od­kry­wał Pol­skę. O! Ukra­ina jako nie­tu­zin­ko­wy prze­wod­nik z pew­no­ścią nam w tym wy­dat­nie po­mo­że.

No to w dro­gę!

We­ro­ni­ka Mar­czuk

Prze­wod­nik po sma­kach i smacz­kach

Wy­daw­nic­two STING Glo­bal

Spis rze­czy

Za­nim opo­wiem, co mi w du­szy gra­ło...

Tacy sami czy zu­pe­łnie inni?

Barszcz ukra­iński czer­wo­ny (w rze­czy­wi­sto­ści po­ma­ra­ńczo­wy)

Naj­słyn­niej­szy Chief znad Dnie­pru

Fucz­ki – plac­ki z ka­pu­sty ki­szo­nej

Smak Dnie­pru

Karp á la Ve­ro­ni­que

Pi­law

Naj­bo­gat­sza czy naj­bied­niej­sza?

Trans­for­ma­cja po ukra­ińsku

Sa­łat­ka zpo­mi­do­rów w bo­skiej ma­ry­na­cie

W dy­plo­ma­tycz­nym so­sie

Ziem­nia­ki za­pie­ka­ne wmun­dur­kach ze sło­nin­ką lub bez

Ry­zy­kanc­two re­stau­ra­to­rów

Pie­ro­gi zwi­śnia­mi

Salo rządzi

Gla­zu­nia

Języ­ko­we sma­ki i nie­sma­ki

Karp Mamy Niny

Ogniem i mie­czem

Ziem­nia­ki wgli­nia­nych gar­nusz­kach

Ukra­ina a losy świa­ta

Plac­ki zka­bacz­ków

W wie­rze je­dy­ni?

Wątrób­ka z ja­błkiem ice­bu­lą

Ukra­ińska krew

Ser­nicz­ki

Smak pod­ró­ży przez Ukra­inę

Lwow­ska sa­łat­ka wi­ne­gret

Ko­zac­ka ta­ran­ka

Jusz­ka z ryby

Woj­na i mi­ło­ść

Ukra­iński barszcz zie­lo­ny

Smak wol­no­ści 30 lat

Sma­żo­ne su­ro­we ziem­nia­ki

Zie­mio moja, du­szo, moja

Ba­kła-bacz­ki

Po pro­stu ta­ńcz

Sma­żo­na su­ro­wa ka­pu­sta

Jak cię nie ko­chać, Ki­jo­wie mój!

Ko­tlet poki­jow­sku

Świ­ęta w Ukra­inie

Ka­nap­ki im­pre­zo­we

Spor­to­we spoj­rze­nie

Men­tal­no­ść ukra­ińska

Raki go­to­wa­ne

Sa­łat­ka z se­rem iczosn­kiem

O in­sty­tu­cji ku­mów

Jak Po­lak z Ukra­ińcem w biz­ne­sie

Śle­dź podszu­bą

Sza­szły­ki

Ci­ężar hi­sto­rii

Esen­cja ukra­ińsko­ści

Sa­łat­ka Oli­vier

Zra­zy poukra­ińsku „kar­to­pla­ny­ky”

Szcze­gól­ny ka­wa­łek świa­ta

Ki­szo­ne po­mi­do­ry

Kul­tu­ral­na Ukra­ina

„Ob­li­py­cha” czy­li ro­kit­nik, praw­dzi­wa py­cha

Pol­ska kuch­nia ze szczyp­tą Ukra­iny

Szam­pan zczar­ne­go bzu

Źró­dła zdjęć

Za­nim opo­wiem, co mi w du­szy gra­ło...

...gdy po­sta­no­wi­łam tą ksi­ążką uho­no­ro­wać 30-le­cie od­zy­ska­nia nie­pod­le­gło­ści przez Ukra­inę, chcę Ci, Sza­now­na Czy­tel­nicz­ko i Sza­now­ny Czy­tel­ni­ku, po­dzi­ęko­wać.

Po­dzi­ęko­wać za to, że ksi­ążka o Ukra­inie w ogó­le Was za­in­te­re­so­wa­ła. Po­sta­ram się nie za­wie­ść Wa­sze­go za­ufa­nia i roz­to­czę przed Wami in­te­re­su­jącą opo­wie­ść o tym nie­zwy­kłym kra­ju mo­ich przod­ków.

Po­la­cy tak na­praw­dę Ukra­iny nie zna­ją. Tym­cza­sem jest to miej­sce ma­gicz­ne, któ­re­go miesz­ka­ńcy, jak nie­gdyś Po­la­cy, wal­czą o do­brą przy­szło­ść. Nie jest to ła­twa dro­ga. Burz­li­wa hi­sto­ria, po­dzia­ły i wro­gie siły nie po­ma­ga­ją. Jaka jest za­tem szan­sa, by na­sze na­ro­dy za­częły to bra­ter­stwo na nowo bu­do­wać?

We­dług mnie tą szan­są jest do­świad­cze­nie, czy­li po­zna­nie Ukra­iny wszyst­ki­mi zmy­sła­mi. Pró­bo­wa­nie fan­ta­stycz­nych po­traw, ogląda­nie za­pie­ra­jącej dech w pier­siach sztu­ki, wy­po­czy­wa­nie nad nie­ko­ńczącym się Dnie­prem, po­dzi­wia­nie naj­wi­ęk­szej w Eu­ro­pie pu­sty­ni, słu­cha­nie hip­no­tycz­ne­go śpie­wu, po­zna­wa­nie prze­ło­mo­wych in­no­wa­cji, fan­ta­stycz­nych lu­dzi i praw­dzi­we­go ukra­ińskie­go du­cha. Ukra­ina to wiel­ka przy­go­da. Ofe­ru­je ogrom­ną ró­żno­rod­no­ść, awwie­lu wy­mia­rach wci­ąż nie zo­sta­ła od­kry­ta.

Czas to zmie­nić! W Pol­sce miesz­ka już oko­ło 1,5 mi­lio­na oby­wa­te­li Ukra­iny. Tak jak Po­la­cy przez de­ka­dy bu­do­wa­li do­bro­byt Nie­miec, Skan­dy­na­wii czy Wiel­kiej Bry­ta­nii, tak Ukra­ińcy po­ma­ga­ją Pol­sce w jej dy­na­micz­nym roz­wo­ju. War­to więc zdo­być wie­dzę, któ­ra po­mo­że po­roz­ma­wiać od ser­ca z no­wym sąsia­dem, usłu­go­bior­cą, pra­cow­ni­kiem, a na­wet co­raz częściej pra­co­daw­cą.

Dla­te­go wła­śnie ze­bra­łam tę ukra­ińsko­ść w jed­nej ksi­ążce, któ­ra – mam na­dzie­ję – sta­nie się Wa­szym prze­wod­ni­kiem po praw­dzi­wych jej sma­kach.

Pie­kę tu dla Was ukra­iński prze­kła­da­niec. Jaki jest na nie­go prze­pis? Pro­szę bar­dzo: cia­sto ule­pi­łam z mo­ich wspo­mnień. Do na­dzie­nia do­da­łam wi­do­wi­sko­we ob­ra­zy, szo­ku­jące hi­sto­rie, za­ska­ku­jących bo­ha­te­rów, nagą praw­dę, prze­śmiesz­ne zbie­gi oko­licz­no­ści i praw­dzi­we prze­pi­sy sma­ko­wi­tych ukra­ińskich po­traw. Oj, będzie Wam sma­ko­wa­ło, za­pew­niam!

Ten prze­wod­nik to ta­kże moja chęć uczcze­nia 30-le­cia sto­sun­ków pol­sko-ukra­ińskich, któ­re na­ro­dzi­ły się wraz z roz­pa­dem Zwi­ąz­ku Ra­dziec­kie­go i uzna­niem przez Pol­skę 2grud­nia 1991 roku pa­ństwo­wo­ści Ukra­iny. Mo­że­my or­ga­ni­zo­wać naj­ró­żniej­sze kon­fe­ren­cje, spo­tka­nia, pa­ra­dy, ale to je­dy­nie ulot­ne chwi­le. Ma­rzy mi się, aby za­trzy­mać te do­bre wra­że­nia i ko­rzy­stać z nich in­ten­syw­nie w przy­szło­ści. Sma­ki zro­bią to naj­le­piej i naj­trwa­lej. To co, spró­bu­je­cie?

Mam na­dzie­ję, że tak. Bo wła­śnie w ten spo­sób ja za­ko­cha­łam się w Pol­sce. Przez 30 lat miesz­ka­nia tu, to wła­śnie pol­skie sma­ki oraz sma­ki Pol­ski po­zwo­li­ły mi ją na­praw­dę po­znać. I choć nie­raz na tej dro­dze pła­ka­łam, bo nie mia­łam in­struk­cji „jak zro­zu­mieć Po­la­ków”, to wiem, że po­moc­na dłoń po­tra­fi czy­nić cuda. Opo­wia­da­jąc o Ukra­inie moim pol­skim przy­ja­cio­łom, sta­łam się „dy­żur­ną Ukra­in­ką w Pol­sce” i sama się na­uczy­łam tłu­ma­cze­nia jej w przy­stęp­ny spo­sób. A naj­cie­kaw­sze rze­czy dzie­ją się przy sto­le wła­śnie. Bie­sia­do­wa­nie jed­no­czy!

Za­pra­szam Was za­tem, Dro­dzy Czy­tel­ni­cy, Dro­gie Czy­tel­nicz­ki, do mo­je­go sto­łu. Za­si­ądźcie ze mną i z moją ro­dzi­ną, a po­tem wy­rusz­cie do Ukra­iny, żeby po­czuć to jesz­cze moc­niej sa­me­mu!

Na ko­niec pro­szę, że­by­ście zwró­ci­li uwa­gę, że nie na­pi­sa­łam ru­szaj­cie „na Ukra­inę”, ale „do Ukra­iny”, tak jak je­dzie­my do Pol­ski, do Au­strii czy do USA. Mimo że to tyl­ko dwie li­te­ry, lecz zmia­na ta przy­no­si inną niż do­tych­czas per­spek­ty­wę pa­trze­nia w tam­tą stro­nę. Ukra­ina jako duży, eu­ro­pej­ski kraj chce być tak trak­to­wa­na. Z ca­łe­go ser­ca Wam za to dzi­ęku­ję, do zo­ba­cze­nia w Ukra­inie.

Tym­cza­sem ja już na­kry­wam, za­pra­szam, sia­daj­cie!

Wa­sza Prze­wod­nicz­ka,

We­ro­ni­ka

Tacy sami czy zu­pe­łnie inni?

Wy­obra­źmy so­bie dwo­je dzie­ci uro­dzo­nych tego sa­me­go dnia, o tej sa­mej go­dzi­nie, ale po dwóch stro­nach gra­ni­cy. Jed­no w pol­skim, dru­gie – w ukra­ińskim domu. Wy­tycz­my w gło­wie od­le­gło­ść mi­ędzy nimi, niech to będzie ki­lo­metr – nie­wie­le, pra­wie nic, na pie­cho­tę 15mi­nut. Ale w po­ło­wie dro­gi znaj­du­je się gra­ni­ca pa­ństwo­wa. Choć ka­żde z nowo na­ro­dzo­nych dzie­ci jest tak samo wy­cze­ki­wa­ne przez bli­skich, to ich ży­cie będzie bie­gło zu­pe­łnie in­ny­mi dro­ga­mi. Usły­szą inny język, inne opo­wie­ści, do snu mamy będą im śpie­wać inne ko­ły­san­ki, ina­czej będą się mo­dlić, kszta­łto­wać cha­rak­te­ry, żyć w kom­plet­nie in­nych wa­run­kach. Ina­czej będą wi­dzieć rolę na­uczy­cie­li i ro­dzi­ców, na­uczą się in­nej po­sta­wy wo­bec zie­mi, pie­ni­ądza, ro­dzi­ny, mi­ło­ści i in­sty­tu­cji pa­ństwa. Ina­czej będą za­ra­biać, wal­czyć. I inną też będą mia­ły sta­ro­ść, a osta­tecz­nie śmie­rć. A na­wet po śmier­ci ich bli­scy ina­czej będą ich czcić na cmen­ta­rzach. Nado­da­tek ży­jąc tak bli­sko, mogą o so­bie wza­jem­nie nie­wie­le wie­dzieć.

Idea tej ksi­ążki wy­ni­ka z ko­niecz­no­ści uświa­do­mie­nia na­szych od­mien­no­ści i po­do­bie­ństw. Wy­pły­wa z do­świad­cze­nia i głębo­kiej po­trze­by, by ich nie lek­ce­wa­żyć i by je po­zna­wać. Wie­rzę, że pro­ces zro­zu­mie­nia ró­żnic to je­dy­na dro­ga do ak­cep­ta­cji, po­ro­zu­mie­nia i naj­zwy­klej­szej sym­pa­tii. To co, chwi­la praw­dy?

Co ka­żdy Po­lak po­wi­nien wie­dzieć o Ukra­inie?

Ktoś, kto pa­trzy z wi­ęk­sze­go dy­stan­su, może po­wie­dzieć: „Po­lak i Ukra­iniec są pra­wie tacy sami, dzie­lą ich zbyt małe ró­żni­ce, by mo­gły się li­czyć”. Ró­żni­ce jed­nak ist­nie­ją, spo­ty­ka­my je na ka­żdym kro­ku. Cza­sem są nie­wiel­kie, ale zna­czące, cza­sem ogrom­ne, ale szyb­ko przy­swa­jal­ne. Zrób­my krót­ki test. Oto co od­bie­ga od pol­skich stan­dar­dów czy wy­obra­żeń na te­mat sąsia­dów zza Buga, co może być wa­żne, dziw­ne albo za­baw­ne.

Ukra­ina jest w czo­łów­ce naj­wi­ęk­szych pa­ństw eu­ro­pej­skich – nie­mal dwa razy wi­ęk­sza od Pol­ski (603,628tys. km2 w sto­sun­ku do 312,679 tys. km2) oraz ma do­stęp do dwóch mórz od po­łud­nia: Czar­ne­go i Azow­skie­go. Dru­gie to dużo cie­plej­sze, mi­kro­kli­ma­tycz­ne, ulu­bio­ne mo­rze Ukra­ińców, po­łączo­ne z Czar­nym, tu są sa­na­to­ria, lecz­ni­ce, nie­by­wa­łe kra­jo­bra­zy.

Ukra­ina to praw­dzi­wy mi­ędzy­kul­tu­ro­wy i na­ro­do­wo­ścio­wy ty­giel – po­zo­sta­ło­ść po burz­li­wej hi­sto­rii i „zwi­ąz­ku” z ZSRR. XXIwiek Ukra­ina roz­po­częła spi­sem lud­no­ści, w któ­rym do­li­czo­no się 130 na­ro­do­wo­ści, w tym 77,8% Ukra­ińców1, inne to jesz­cze czte­ry rdzen­ne: Ta­ta­rzy krym­scy, Ka­ra­imi, Krym­cza­cy oraz Ga­gau­zi, a ta­kże mniej­szo­ści, jak ro­syj­ska, bia­ło­ru­ska, ru­mu­ńska, pol­ska, węgier­ska, ży­dow­ska i inne.

Ustrój pa­ństwo­wy ofi­cjal­nie okre­śla się jako re­pu­bli­kę pre­zy­denc­ko-par­la­men­tar­ną, ale fak­tycz­nie rola pre­zy­den­ta w Ukra­inie była i jest istot­na: poza funk­cja­mi re­pre­zen­ta­cyj­ny­mi po­wo­łu­je kan­dy­da­tów na klu­czo­we sta­no­wi­ska w pa­ństwie (od pre­mie­ra po mi­ni­strów, sze­fa słu­żb spe­cjal­nych i jego za­stęp­ców, pro­ku­ra­to­ra ge­ne­ral­ne­go, sze­fa słu­żby gra­nicz­nej; sze­fów miej­sco­wych ad­mi­ni­stra­cji, po­ło­wę człon­ków NBU, KRRiT i in.). Jestgłów­no­do­wo­dzącym oraz zwierzch­ni­kiem sił zbroj­nych włącz­nie ze wszyst­ki­mi kom­pe­ten­cja­mi co do po­wo­łań i od­po­wie­dzial­no­ścią za człon­ko­stwo w NATO; może roz­wi­ązać We­rchow­ną Radę (czy­li par­la­ment) oraz ma pra­wo weta2.

W Pol­sce za­wsze wy­wo­łu­je zdzi­wie­nie fakt, że ta­kie oso­by jak ja, z oby­wa­tel­stwem pol­skim, nie mogą gło­so­wać w Ukra­inie lub że po­trze­bu­ją tam po­zwo­le­nia na pra­cę, mimo że po­cho­dzą z Ukra­iny. Otóż w Ukra­inie za­bro­nio­ne jest po­sia­da­nie dwóch oby­wa­telstw, je­śli się przyj­mu­je inne, trze­ba zrzec się ukra­ińskie­go; cu­dzo­ziem­cy, przyj­mu­jąc ukra­ińskie, mają dwa lata na zrze­cze­nie się do­tych­cza­so­we­go oby­wa­tel­stwa lub re­zy­gna­cję z ukra­ińskie­go.

Ukra­ina mimo swo­ich kło­po­tów i trud­nej trans­for­ma­cji była i jest zna­czącym ośrod­kiem kul­tu­ral­nym: wszech­obec­ne jest za­mi­ło­wa­nie do ope­ry, mu­ze­ów, te­atru, od­by­wa się wie­le wy­da­rzeń, kon­cer­tów czy fe­sti­wa­li, któ­re przy­ci­ąga­ją znaw­ców ta­kże spo­za kra­ju (dla przy­kła­du: fe­sti­wa­li: mu­zycz­nych jest 87, li­te­rac­kich – 8, 16 fil­mo­wych, 9te­atral­nych, 24 folk­lo­ry­stycz­ne, 2spor­to­we, 5 ku­li­nar­nych, 22in­ne­go ro­dza­ju)3. Czas na duży pol­sko-ukra­iński po­nadna­ro­do­wy fe­sti­wal, któ­ry być może spo­wo­du­je po­dob­ny wy­buch po­zy­tyw­nej ener­gii jak słyn­ne EURO 2012, or­ga­ni­zo­wa­ne wspól­nie przez Pol­skę i Ukra­inę.

Ukra­ińcy wci­ąż dzie­lą się na ru­so­fi­lów i ukra­ino­fi­lów ze względu na uwa­run­ko­wa­nia hi­sto­rycz­ne, po­li­tycz­ne i geo­gra­ficz­ne, co nie za­wsze zwi­ąza­ne jest z na­ro­do­wo­ścią: są Ukra­ińcy ukra­ińsko­języcz­ni i ro­syj­sko­języcz­ni, są i Ro­sja­nie mó­wi­ący za­rów­no w swo­im języ­ku, jak i po ukra­ińsku, ale naj­cie­kaw­szą gru­pą są „su­rży­ko­języcz­ni” (o tym da­lej).

W Ukra­inie jest bar­dzo bo­ga­ta ofer­ta te­le­wi­zyj­na, lecz poza jed­nym, sła­bo ogląda­nym ka­na­łem te­le­wi­zji pu­blicz­nej wi­ęk­szo­ść ka­na­łów na­le­ży do oli­gar­chów, coro­dzi uza­sad­nio­ne py­ta­nie o sto­pień ich obiek­tyw­no­ści. Od­zwier­cie­dle­niem ró­żnic języ­ko­wych są rów­nież pro­gra­my w ra­diu i TV, któ­re mogą być pro­wa­dzo­ne w obu języ­kach, i to nie z sy­mul­ta­nicz­nym tłu­ma­cze­niem, lecz jako miks: je­den pro­wa­dzący za­czy­na mó­wić po ukra­ińsku, dru­gi kon­ty­nu­uje po ro­syj­sku (o tym wi­ęcej w dzia­le o języ­ku).

Na po­nadmi­lio­no­we mia­sta mówi się „mi­lion­ni­ki”, w Ukra­inie są ta­kie trzy – Ki­jów, Char­ków, Ode­ssa. Sto­li­ca – Ki­jów (mo­żna śmia­ło mó­wić – me­tro­po­lia) ma trzy po­tężne li­nie me­tra, o łącz­nej dłu­go­ści 69 640 km, z 52 sta­cja­mi, jed­na z nich jest naj­głęb­sza na świe­cie – 105 m pod po­wierzch­nią zie­mi. Me­tro ist­nie­je od 1960 roku i jest pod ka­żdym względem im­po­nu­jące. Do­dam, że me­tro dzia­ła w trzech ukra­ińskich mia­stach.

Kum i kuma są wa­żniej­si niż bli­ska ro­dzi­na, a chrzci­ny to wy­jąt­ko­wo wa­żna uro­czy­sto­ść: ku­mo­wie sta­ją się naj­bli­ższy­mi oso­ba­mi dla dziec­ka i ro­dzi­ny i zo­bo­wi­ązu­ją się wy­cho­wy­wać dziec­ko, gdy za­brak­nie ro­dzi­ców. O ku­mo­stwie mo­żna mó­wić jako o wa­żnym zja­wi­sku kul­tu­ro­wym, któ­re jest nie­odłącz­ną częścią nie tyl­ko co­dzien­ne­go ży­cia i kul­tu­ry, lecz ta­kże… po­li­ty­ki (o tym da­lej).

O ile dla ka­to­li­ka jest oczy­wi­ste, że ksi­ęża żyją w ce­li­ba­cie, tow Ukra­inie nor­mą jest, że pop lub pa­stor mają żony i dzie­ci. Co wi­ęcej: tyl­ko ci żo­na­ci mogą zo­stać ka­zno­dzie­ja­mi. Ist­nie­je za­sa­da, że naj­pierw po­win­ni mieć swo­je dzie­ci i po­ka­zać, że umie­ją je wy­cho­wać, a po­tem na­uczać o tym wier­nych.

Pa­ństwo ukra­ińskie jest ca­łko­wi­cie roz­dzie­lo­ne z Cer­kwią, nie ma re­li­gii w szko­le, poza szko­łą na­ucza­nie re­li­gij­ne rów­nież nie jest usys­te­ma­ty­zo­wa­ne i po­zo­sta­je kwe­stią oso­bi­ste­go wy­bo­ru.

Dzie­ci w wi­ęk­szo­ści uczą się, nie zmie­nia­jąc miej­sca: szko­ły pod­sta­wo­wa i śred­nia naj­częściej miesz­czą się w jed­nej pla­ców­ce, a od 2000 roku sys­tem oce­nia­nia uczniów jest 12-punk­to­wy.

Naj­star­szą na świe­cie kon­sty­tu­cję stwo­rzył Ukra­iniec Py­lyp Or­lyk (Fi­lip Or­lik) w 1710 roku. Choć ni­g­dy nie we­szła w ży­cie, jest fak­tem war­tym uwa­gi.

Spo­ro wy­bit­nych lu­dzi po­cho­dzi­ło bądź po­cho­dzi z Ukra­iny, choć nie za­wsze się o tym mówi: cór­ka knia­zia Rusi Ki­jow­skiej Ja­ro­sła­wa Mądre­go – Anna Ja­ro­sła­wów­na, kró­lo­wa Fran­cji i mat­ka kró­la Fi­li­pa I; Ju­rij Dro­ho­bycz – wy­bit­ny na­uko­wiec, na­uczy­ciel Mi­ko­ła­ja Ko­per­ni­ka; ak­tor­ki – Na­ta­lie Wood (Na­ta­lia Za­ha­ren­ko) oraz Mil­la Jo­vo­vich. Zna­ne są na świe­cie na­zwi­ska za­ło­ży­cie­la What­sAp­pa – Jana Kuma, twór­cy twar­de­go dys­ku (na­ukow­ca IBM) – Lu­bo­my­ra Ro­man­ki­wa czy wy­bit­nych ma­la­rzy Iwa­na Mar­czu­ka iKa­zi­mie­rza Ma­le­wi­cza, któ­re­go Po­la­cy uzna­ją za pol­skie­go ar­ty­stę. W świe­cie spor­tu zna­ni są: świet­ny tre­ner Wa­le­ry Ło­ba­now­ski, pi­łka­rze – An­drij Szew­czen­ko oraz Ołeh Bło­chin czy bok­se­rzy – bra­cia Klicz­ko.

Jed­na z naj­bar­dziej po­pu­lar­nych na świe­cie apli­ka­cji Re­fa­ce zo­sta­ła stwo­rzo­na przez gru­pę mło­dych Ukra­ińców. Mło­dzież ma się czym szczy­cić, pa­ństwo ukra­ińskie też.

Naj­wi­ęk­szą po­pu­lar­no­ścią w Ukra­inie cie­szą się pol­scy me­ne­dże­ro­wie i eks­per­ci, a są ich ty­si­ące. Do­rad­cą pre­zy­den­ta był Le­szek Bal­ce­ro­wicz. Ko­le­ja­mi Ukra­iński­mi za­rządzał Po­lak Woj­ciech Bal­czun, obec­nie rzecz­ni­kiem praw przed­si­ębior­ców przy par­la­men­cie ukra­ińskim jest Mar­cin Świ­ęcic­ki. Wie­lu z nich nie wra­ca do Pol­ski lub gdy wra­ca­ją, po­zo­sta­ją w sta­łej wspó­łpra­cy z kra­jem, któ­ry stał się rów­nież ich miej­scem na zie­mi.

Ukra­ińcy ja­da­ją ar­bu­za z czar­nym chle­bem (tak, to smacz­ne, a na­wet lecz­ni­cze) i za­wsze mu­szą mieć pod ręką salo (o tym na ko­lej­nych stro­nach, w roz­dzia­le spe­cjal­nie po­świ­ęco­nym temu sma­ko­ły­ko­wi).

Na Ukra­ińców po­gar­dli­wie mówi się „cho­cho­ły”, po­dob­nie jak na Ro­sjan „ka­ca­py”, a na Po­la­ków „prze­ki” (z po­wo­du du­żej licz­by sy­lab „prze”). Skąd taka na­zwa? W sta­ro­pol­skim „cho­choł” ozna­cza czub, wierz­cho­łek drze­wa. Ko­za­cy za­po­ro­scy mie­li fry­zu­ry, któ­re przy­po­mi­na­ły wy­strzy­żo­ny czub (tzw. ose­łe­dec). Od tam­tych cza­sów prze­zy­wa­ją tak miesz­ka­ńców Ukra­iny oko­licz­ne na­ro­dy. Wie­lu Ukra­ińców po­tra­fi od­bie­rać to bez ob­ra­zy, wszyst­ko za­le­ży od oko­licz­no­ści. Cza­sem le­piej być „cho­chłusz­ką” i cór­ką Ko­za­ka niż wier­ną ko­mu­nist­ką. A jacy byli ci Ko­za­cy, naj­le­piej wy­ja­śni cy­tat:

Pro­win­cję Ukra­ina mo­żna okre­ślić mia­nem wiel­kie­go kró­le­stwa, za­rów­no ze względu na jej bez­kre­sne prze­strze­nie i dużą licz­bę lud­no­ści, jak i z po­wo­du znaj­du­jących się tam wie­lu wa­row­nych miast oraz bo­gac­twa jej te­ry­to­rium, któ­rym jest przede wszyst­kim zie­mia – uro­dzaj­na, ży­zna, płod­na. To praw­dzi­wa zie­mia obie­ca­na.

Dla­te­go też Po­la­cy wśród wie­lu bo­gactw po­sia­da­li to naj­wa­żniej­sze – wła­dzę nad tą pro­win­cją. Mia­ła ona swo­je­go wła­sne­go ge­ne­ra­ła i swo­je woj­sko, któ­re­mu dano pe­łną swo­bo­dę dzia­ła­nia i któ­re­go żo­łnie­rze i do­wód­cy byli so­jusz­ni­ka­mi i sprzy­mie­rze­ńca­mi, nie zaś pod­da­ny­mi Ko­ro­ny Pol­skiej. Woj­sko to li­czy­ło 200 lub na­wet 300 ty­si­ęcy wo­jow­ni­ków. Hi­sto­ria Pol­ski po­ka­zu­je, że Rzecz­po­spo­li­ta była nie­zwy­ci­ężo­na wte­dy, kie­dy mia­ła wła­dzę nad tą szczęśli­wą kra­iną. Za­dzi­wia­jące jest to, iż jej miesz­ka­ńcy, na­zy­wa­jący sie­bie Ko­za­ka­mi, są chy­ba je­dy­nym na­ro­dem, któ­re­go na­zwa jest zu­pe­łnie inna niż na­zwa kra­ju będące­go jego oj­czy­zną.

Ka­wa­ler de Be­au­jeu, fran­cu­ski dy­plo­ma­ta i ofi­cer (pseu­do­nim Fra­nço­is-Pau­li­na Da­la­ira­ca)4, 1698 r.

Wie­dzie­li­ście o tym wszyst­kim?

Te­raz po­pa­trz­my w dru­gą stro­nę, co też sąsie­dzi my­ślą i cze­go często nie wie­dzą o Pol­sce.

Co za­chwy­ca, dzi­wi lub za­ska­ku­je Ukra­ińców w Pol­sce?

Za­cznij­my od tego, że języ­ka pol­skie­go nie jest tak ła­two do­brze się na­uczyć. Znaj­du­je się on wśród pi­ęciu naj­trud­niej­szych języ­ków świa­ta. Opa­no­wa­nie go wy­ma­ga ogrom­ne­go wy­si­łku i sa­mo­za­par­cia. Nie cho­dzi o pod­sta­wo­wy po­ziom, lecz ten bar­dziej za­awan­so­wa­ny, bez któ­re­go ni­g­dy nie będziesz „taki sam jak inni”. Cu­dzo­ziem­cy mają naj­wi­ęk­szy pro­blem ze sło­wem „są”, któ­ry w języ­ku pol­skim to­wa­rzy­szy licz­bie mno­giej. W Ukra­inie za­rów­no w licz­bie po­je­dyn­czej, jak i mno­giej, za­wsze uży­wa się sło­wa „jest”. Może ci, któ­rzy do­brze zna­ją język an­giel­ski, mają tro­chę ła­twiej, ale i tak pew­ne rze­czy są bar­dzo trud­ne do za­ak­cep­to­wa­nia. Trud­no­ść spra­wia­ją też po­dob­nie brzmi­ące sło­wa, któ­re w języ­ku ukra­ińskim mają zu­pe­łnie inne zna­cze­nie, przy­kła­do­wo: „dy­wan” to „ka­na­pa”, „ka­wior” to „dy­wan”, „uro­da” to „po­twór”.

Spo­lsz­cze­nie wie­lu ob­co­języcz­nych okre­śleń (pi­łka no­żna, pi­łka ręcz­na, rów­nik) jest zbyt skom­pli­ko­wa­ne. Pro­wo­ku­je py­ta­nie: dla­cze­go by nie upro­ścić ży­cia i nie za­cząć uży­wać mi­ędzy­na­ro­do­wych nazw? W Ukra­inie fo­ot­ball jest fut­bo­lem, ba­sket­ball – ba­sket­bo­lem, rów­nik – to ekwa­tor, jak nie­mal na ca­łymświe­cie.

Ko­lej­ne od­kry­cie to sys­tem li­cze­nia pi­ęter. Gdy jako do­ro­sły, ja­dąc na dru­gie pi­ętro, na­gle sły­szysz, że to jest pierw­sze, to my­ślisz, że coś z tobą nie tak. Gdy orien­tu­jesz się, że two­je od za­wsze pi­ętro pierw­sze na­gle jest „ze­rem”, czy­li par­te­rem – mu­sisz do­słow­nie prze­war­to­ścio­wać świat swo­ich po­jęć i sko­ja­rzeń.

Wszędzie są lu­dzie wie­rzący i nie­wie­rzący, ale wszech­obec­na w Pol­sce re­li­gia i sym­bo­le re­li­gij­ne są du­żym za­sko­cze­niem. To zja­wi­sko bar­dzo in­te­re­su­jące, z tym że wy­ma­ga oby­cia i przy­zwy­cza­je­nia. Zro­śni­ęcie lu­dzi z Ko­ścio­łem, for­ma­li­za­cja oraz bli­skie kon­tak­ty z pa­ra­fią, włącz­nie z tym, że ksi­ądz puka do drzwi w świ­ęta, są czy­mś nie­zna­nym dla wie­lu przy­by­szów ze wscho­du.

Bar­dzo po­zy­tyw­nie w oczach Ukra­ińców wy­pa­da trans­port pu­blicz­ny w Pol­sce: jest punk­tu­al­ny i mo­żna li­czyć na roz­kład jaz­dy za­wie­szo­ny na ka­żdym przy­stan­ku i na stro­nach in­ter­ne­to­wych, co uła­twia ży­cie wszyst­kim pa­sa­że­rom.Je­śli do­da­mydo tegoczy­ste uli­ce, skwe­ry i par­ki – to ma­rze­nie ka­żde­go Ukra­ińca. Czy­sto­ść, któ­rej bra­ku­je we wspó­łcze­snej Ukra­inie, przy­wo­łu­je cza­sy ZSRR z czy­sty­mi mia­sta­mi, la­sa­mi, wo­da­mi i po­le­wacz­ka­mi, któ­re je­ździ­ły non stop po mia­stach i mia­stecz­kach, zmy­wa­jąc kurz z as­fal­tu!

Do rze­czy dziw­nych dla du­żej części sma­ko­szy ze wscho­du mo­żna za­li­czyć pol­skie łącze­nie sma­ków, np. ma­ka­ron czy plac­ki ziem­nia­cza­ne na słod­ko, czer­ni­na albo fla­ki. Wschod­nie pod­nie­bie­nie się wzdry­ga, ale o sma­kach aku­rat z tej ksi­ążki do­wie­cie się bar­dzo dużo.

Czym jesz­cze mami Pol­ska? Zna­ko­mi­tą szyb­ko­ścią in­ter­ne­tu oraz jego po­wszech­ną do­stęp­no­ścią. Se­gre­ga­cja śmie­ci to obo­wi­ązek re­gu­lo­wa­ny pra­wem – wspa­nia­łe osi­ągni­ęcie, o któ­re wal­czą też ak­ty­wi­ści zza Buga (na ra­zie z ni­ską sku­tecz­no­ścią, daw­ny sys­tem to wci­ąż wspó­łcze­sna men­tal­no­ść).Wy­ró­żnia się na co dzień uprzej­mo­ść oraz wy­so­ką kul­tu­rę języ­ka i oto­cze­nia. Przy­naj­mniej do nie­daw­na tak było, bo po­wo­li się to zmie­nia przez co­raz ni­ższy po­ziom kul­tu­ry w dys­kur­sie po­li­tycz­nym i pu­blicz­nym.

Co nie cie­szy? Duża licz­ba kra­dzie­ży, zwłasz­cza sa­mo­cho­dów. Znam ro­dzi­ny ukra­ińskie, któ­re nie pła­cą skła­dek na ubez­pie­cze­nie AC, wie­rząc, że w Pol­sce nie krad­ną. Nie­któ­rzy gorz­ko tego po­ża­ło­wa­li.Poza tym Pol­ska jest bar­dzo biu­ro­kra­tycz­na, dzi­siej­sze prze­pi­sy są często za­wi­łe. Zbyt mało jest me­cha­ni­zmów wspie­ra­jących no­wi­cju­szy na tym te­re­nie. Daje się od­czuć nie­przy­ja­zny sto­su­nek Po­la­ków do hi­sto­rycz­nych wy­da­rzeń, a co za tym idzie – do lu­dzi z te­re­nów ukra­ińskich. Sami Ukra­ińcy rzad­ko żyją prze­szło­ścią.

Wie­ść nie­sie, iżPo­la­cy mają świet­ny zmy­sł biz­ne­so­wy i wy­so­kie kom­pe­ten­cje w han­dlu – war­to się od nich uczyć. To prze­ko­na­nie za­pew­ne po­zwa­la mi­gran­tom na do­brą asy­mi­la­cję w pol­skich fir­mach. Ge­ne­ral­nie w Ukra­inie pa­nu­je dziś kult Pol­ski i Po­la­ków, więc dzi­wi mnie fakt, iżnie­któ­rym „dzia­ła­czom” na­sze re­la­cje ja­wią się zu­pe­łnie ina­czej. Ow­szem, wszędzie znaj­dą się czar­ne owce, ja­kieś skraj­ne or­ga­ni­za­cje czy sy­tu­acje. Li­czy się jed­nak ogól­ny trend, świa­do­me spo­łe­cze­ństwo, któ­re na tyle so­bie ceni Pol­skę, że trak­tu­je ją jako wzór do na­śla­do­wa­nia.

Wie­lu Po­la­ków zna język an­giel­ski, a uczel­nie po­ma­ga­ją ab­sol­wen­tom zna­le­źć so­lid­ną pra­cę. Dla­te­go ukra­ińscy ro­dzi­ce (na­wet za cenę wła­sne­go zdro­wia) często wy­sy­ła­ją dzie­ci do Pol­ski na stu­dia. Licz­ba stu­den­tów z Ukra­iny już jest bli­ska po­ło­wie ca­łej stu­denc­kiej spo­łecz­no­ści w Pol­sce.

Co by się chcia­ło prze­nie­ść do Ukra­iny? Częste zbiór­ki da­rów (np. uży­wa­nej odzie­ży) na rzecz po­trze­bu­jących i dużą licz­bę sys­te­mo­wych roz­wi­ązań w za­kre­sie po­mo­cy spo­łe­cze­ństwu oraz wspó­łpra­cę or­ga­ni­za­cji sa­mo­rządo­wych z pa­ństwem.

A cze­go nie? Tego, że nie mo­żna bi­le­tów au­to­bu­so­wych i tram­wa­jo­wych ku­po­wać u kie­row­ców – trud­no się do tego przy­zwy­cza­ić i nie­rzad­ko utrud­nia to ob­co­kra­jow­com ży­cie.

Po­la­cy w wi­ęk­szo­ści nie zdej­mu­ją bu­tów, gdy przy­cho­dzą w go­ści, a pa­la­cze palą za­wsze w domu. Naj­częściej częstu­ją sło­dy­cza­mi i na­po­ja­mi.

Co jest zu­pe­łnie inne?Po­wszech­ne ob­cho­dze­nie imie­nin, któ­re z cza­sem sta­ją się wa­żniej­sze niż uro­dzi­ny. Obec­no­ść w ki­nach fil­mów w ory­gi­nal­nych wer­sjach języ­ko­wych z na­pi­sa­mi. W Ukra­inie fil­my mu­szą być dub­bin­go­wa­ne. Ama­to­rzy kina zno­szą to z tru­dem.

Duży po­ziom sza­cun­ku dla ko­biet, za­rów­no w ro­dzi­nie, jak i w biz­ne­sie. W teo­rii ukra­ińscy mężczy­źni de­kla­ru­ją po­dob­ne na­sta­wie­nie, ale sta­ty­sty­ki i prak­ty­ka są bez­li­to­sne. Ukra­ina ma jesz­cze wie­le do zro­bie­nia w tej kwe­stii. Za­mi­ło­wa­nie do na­rze­ka­nia, choć fak­tycz­nie wi­ęk­szo­ść lu­dzi żyje na do­brym po­zio­mie, a we­dług ba­dań Po­la­cy uwa­ża­ją się za je­den z naj­szczęśliw­szych na­ro­dów w EU5. Za­my­ka­nie skle­pów w nie­dzie­le i świ­ęta, krót­kie go­dzi­ny pra­cy nie­któ­rych pla­có­wek. Dziw­ne na­pi­sy na drzwiach – ta­jem­ni­cze K+M+B – cie­ka­we, kto to robi tym lu­dziom i dla­cze­go? Ko­lej­ki do le­ka­rzy i nie­wy­star­cza­jący sza­cu­nek dla me­dy­cy­ny na­tu­ral­nej – w Ukra­inie jest ina­czej w tym względzie i oka­zu­je się, że nie jest tam tak źle.

W co trud­no wie­rzyć? Że roz­mo­wy o po­go­dzie pro­wa­dzo­ne są tak na se­rio. W Pol­sce to nie tyl­ko te­mat za­stęp­czy, gdy nie ma o czym roz­ma­wiać. Po­la­cy to na­ród za­le­żny od zmian po­go­do­wych, któ­re po­tra­fią ze­psuć lu­dziom na­strój. Ste­reo­ty­py, że Ukra­in­ki mają czar­ne pod­nie­bie­nia… Osta­tecz­nie je­śli się ma dy­stans, za­wsze mo­żna spraw­dzić i spra­wa za­ła­twio­na.

Jak prze­szli­śmy mi­ni­test? Cza­sem na­wet o so­bie sa­mych nie wie­my zbyt wie­le, ale spoj­rze­nie z ze­wnątrz po­ma­ga od­kryć coś no­we­go albo przy­tak­nąć: „Tak, tacy je­ste­śmy”.

To oczy­wi­ście tyl­ko kil­ka wy­bra­nych przy­kła­dów wzi­ętych z ży­cia. Ist­nie­ją rów­nież ofi­cjal­ne ba­da­nia ró­żnic kul­tu­ro­wych6, któ­re po­prze­dza po­wa­żna an­kie­ta na te­mat wza­jem­nych re­la­cji Po­la­ków i Ukra­ińców („Po­la­cy i Ukra­ińcy w co­dzien­nych kon­tak­tach” – zo­sta­ła prze­pro­wa­dzo­na w 2021 roku przez ze­spół: Nad­iia Ko­val, Lau­ry­nas Vaičiūnas, Iwo­na Re­ichardt na zle­ce­nie Fun­da­cji im. Frie­dri­cha Eber­ta w Pol­sce i Ukra­inie). Zaj­rzyj­my te­raz do jej wy­ni­ków po­ka­zu­jących najświe­ższe dane. Nie­ste­ty, nie są one po­cie­sza­jące. Mimo dość du­żej wza­jem­nej sym­pa­tii oby­dwa na­ro­dy bar­dzo sła­bo się zna­ją. Być może to ko­lej­ny po­wód, byprzej­rzeć ni­niej­szą ksi­ążkę – mam na­dzie­ję, że uda się tu zna­le­źć wi­ęk­szo­ść in­for­ma­cji, któ­rych za­bra­kło re­spon­den­tom tego cie­ka­we­go eks­pe­ry­men­tu.

Co o so­bie wie­my lub cze­go nie zna­my?

Du­żym od­kry­ciem oka­zu­je się zni­ko­ma wie­dza za­rów­no na te­mat pol­skiej, jak i ukra­ińskiej kul­tu­ry na­ro­do­wej. O ile część ba­da­nych Ukra­ińców py­ta­na o sko­ja­rze­nia z Pol­ską wska­zy­wa­ła po­wi­ąza­nia z pol­ską kul­tu­rą (Cho­pin, Sien­kie­wicz, se­rial Czte­rej pan­cer­ni i pies, kre­sków­ki, wy­mie­nio­no na­zwi­sko An­drze­ja Sap­kow­skie­go), to wśród po­nad dwóch ty­si­ęcy Po­la­ków sko­ja­rze­nia z lu­dźmi kul­tu­ry lub sztu­ki ukra­ińskiej były zni­ko­me (sic!). Raz po­ja­wi­ło się na­zwi­sko An­dri­ja Szew­czen­ki w kon­te­kście pi­łkar­skim, za dru­gim ra­zem – samo Szew­czen­ko (nie wia­do­mo, czy w kon­te­kście wy­bit­ne­go wiesz­cza Ta­ra­sa, czy zno­wu fut­bo­lu). Resz­ta do­ty­czy­ła kul­tu­ry lu­do­wej. Z od­po­wie­dzi w części pol­skiej wy­ni­ka, że raz za­li­cza­no Ukra­inę do Eu­ro­py, raz kwa­li­fi­ko­wa­no ją jako Wschód. Po­ja­wia­ły się „ma­triosz­ki” czy „piel­mie­ni” oraz okre­śle­nia typu „Ru­sek”. Z ba­da­nia wy­ni­ka, że Po­la­kom bar­dziej niż Ukra­ińcom leżą na ser­cu nie­za­ła­twio­ne spra­wy hi­sto­rycz­ne, cojest wi­docz­ne ta­kże w ofi­cjal­nej po­li­tycz­no-hi­sto­rycz­nej nar­ra­cji. Wi­ęk­szo­ść osób bio­rących udział w ba­da­niu nie ope­ro­wa­ła jed­nak ne­ga­tyw­ny­mi ste­reo­ty­pa­mi, wy­ra­ża­ła na­wet po­czu­cie bli­sko­ści i po­do­bie­ństwa obu na­ro­dów. I choć nie­wiel­ka część pol­skich re­spon­den­tów wska­zy­wa­ła na licz­bę „za­rob­ko­wi­czów” z Ukra­iny, to zde­cy­do­wa­nie nie­wie­lu Po­la­ków uwa­ża, że od­bie­ra im się pra­cę. Ukra­ińska emi­gra­cja jak wi­dać jest ak­cep­to­wa­na w pol­skim spo­łe­cze­ństwie.

Na­dziei do­da­je fakt, iż Po­la­cy bar­dzo po­zy­tyw­nie od­bie­ra­ją ob­co­kra­jow­ców mó­wi­ących po pol­sku, na­wet z ak­cen­tem7, a Ukra­ińcy, mimo trud­no­ści, chęt­nie po­dej­mu­ją to wy­zwa­nie. W prak­ty­ce nie da się ukryć tego, iż emi­gran­tów ze wscho­du chęt­niej się wi­dzi w ro­lach pra­cow­ni­ków na sta­no­wi­skach, któ­rych miesz­ka­ńcy znad Wi­sły już od daw­na nie chcą zaj­mo­wać. Ka­żdy świa­do­my czło­wiek zda­je so­bie spra­wę, że cza­sy się zmie­nia­ją, wszy­scy się roz­wi­ja­my i nie­ba­wem rów­nież Ukra­ińcy będą si­ęgać po naj­wy­ższe sta­no­wi­ska tak w biz­ne­sie, jak i w świe­cie po­li­ty­ki. Do tego cza­su war­to po­znać się le­piej, by umieć się do­ga­dać jak swój ze swo­im. Je­ste­śmy sąsia­da­mi, mo­że­my być przy­ja­ció­łmi!

Barszcz ukra­iński czer­wo­ny (w rze­czy­wi­sto­ści po­ma­ra­ńczo­wy)

SKŁAD­NI­KI

2 ga­rście bia­łej fa­so­li (lub jed­na pusz­ka)

300 g mi­ęsa wo­ło­we­go lub że­be­rek wie­przo­wych

5 wi­ęk­szych ziem­nia­ków

pół śred­niej ka­pu­sty

2 śred­nie mar­chew­ki

2 śred­nie bu­ra­ki, 1 duża ce­bu­la

5 ły­żek kon­cen­tra­tu po­mi­do­ro­we­go (mo­żna do­dać wi­ęcej)

sól, pieprz, 6 list­ków lau­ro­wych

olej, ocet, śmie­ta­na, woda 5 l

Barszcz po­wi­nien być gęsty. Mówi się „by ły­żka sta­ła” (oczy­wi­ście ta drew­nia­na, do go­to­wa­nia). Po­da­je­my w mi­secz­kach z ły­żką śmie­ta­ny. Zwy­kle z czar­nym chle­bem, ce­bu­lą dym­ką lub z czosn­kiem, do prze­gry­zie­nia.

Naj­słyn­niej­szy Chief znad Dnie­pru

Ie­vhen Klo­po­ten­ko

Ba­dacz kuch­ni ukra­ińskiej, wspó­łwła­ści­ciel i szef kuch­ni awan­gar­do­wej re­stau­ra­cji w Ki­jo­wie „100 lat temu w przy­szło­ści”, eks­pert ku­li­nar­ny, zwy­ci­ęz­ca ukra­ińskiej edy­cji „Ma­ster Chief”, któ­ry na­wet w kuch­ni mówi o wol­no­ści i może jak nikt inny dziś re­pre­zen­to­wać kuch­nię Ukra­iny (a za­ra­zem skon­fron­to­wać po­glądy z prze­wod­nicz­ką tej ksi­ążki).

Pod­nió­sł Pan spór o barszcz ukra­iński na po­ziom mi­ni­ste­rial­ny, a na­wet mi­ędzy­na­ro­do­wy – czym on się za­ko­ńczył i co się dzie­je te­raz z tym ukra­ińskim skar­bem?

Ukra­ina to je­dy­ny kraj na świe­cie, gdzie barszcz uzna­no za dzie­dzic­two kul­tu­ro­we. Te­raz trwa­ją dwa rów­no­le­głe pro­ce­sy: w mar­cu 2021 roku za­re­je­stro­wa­no w UNE­SCO nasz wnio­sek for­mal­ny o uzna­nie barsz­czu jako po­tra­wy na­ro­do­wej, dru­gi – rów­nie wa­żny – to pro­ces utrwa­le­nia tego w świa­do­mo­ści lu­dzi oraz wspól­no­ty mi­ędzy­na­ro­do­wej, a to już zu­pe­łnie inna spra­wa. W czerw­cu w struk­tu­rach UNE­SCO zo­sta­ła utwo­rzo­na ko­mi­sja, któ­ra będzie roz­pa­try­wać nasz wnio­sek i gło­so­wać. To jed­nak może po­trwać na­wet dwa lata. Nie­mniej je­śli w UNE­SCO po­wie­dzą, że barszcz jest ukra­iński, to jesz­cze nie ozna­cza, że w ca­łym świe­cie będzie on zna­ny jako ukra­iński. Dla­te­go poza praw­nym, tak wa­żny jest aspekt hu­ma­ni­stycz­ny, po­pu­la­ry­zu­jący na­szą na­ro­do­wą po­tra­wę przez jej am­ba­sa­do­rów, dzia­ła­czy, czy­li to, comy te­raz ro­bi­my.

Na czym po­le­ga ta­jem­ni­ca barsz­czu ukra­ińskie­go? Jaki on jest, ten tra­dy­cyj­ny?

Barszcz mo­żna go­to­wać w Pol­sce, Ło­twie czy Ro­sji, ale to, czym on się na­praw­dę ró­żni – to lu­dzie. U nas jest na­wet wska­źnik prze­li­cze­nio­wy tzw. barsz­czo­wy, dzi­ęki któ­re­mu li­czy­my, jak za­mo­żni są Ukra­ińcy. Cotu jesz­cze do­da­wać? W ka­żdej ro­dzi­nie ist­nie­je prze­pis nabarszcz, a gdy kil­ka osób spo­ty­ka się przy go­to­wa­niu (np. syn z jed­nej ro­dzi­ny, cór­ka z in­nej), po­wsta­je ko­lej­ne po­łącze­nie i nowy prze­pis na barszcz ro­dzin­ny. To jest wła­śnie to uni­ka­to­we zja­wi­sko, któ­re­go nie ma w żad­nym in­nym kra­ju świa­ta. Kie­dy wcho­dzisz do ro­dzi­ny – przy­no­sisz swój barszcz, jak nie­gdyś po­sag, za­czy­nasz ro­bić usta­le­nia, jaki ten barszcz będzie. Mo­żna mó­wić w tym przy­pad­ku o czy­mś sa­kral­nym, po­nie­waż bez barsz­czu u nas nic nie jest mo­żli­we.

To praw­da, ja też mam ro­dzin­ny prze­pis i o nim pi­szę. A jed­nak chcia­ła­bym, żeby Pan po­wie­dział, jak od­ró­żnić zupę bu­ra­cza­ną czy inny barszcz od tego, cobędzie na­zwa­ne już ofi­cjal­nie barsz­czem ukra­ińskim.

Nie ist­nie­je je­den tra­dy­cyj­ny barszcz, to ra­czej for­mu­ła, któ­rą mo­że­my okre­ślić na­stępu­jąco: głębo­ki w sma­ku wy­war mi­ęsny lub wa­rzyw­ny (może być na­wet ryb­ny), do tego wy­ra­zi­sty upie­czo­ny lub usma­żo­ny bu­rak, mo­żna do­dać rów­nież tra­dy­cyj­ny za­kwas bu­ra­cza­ny. Po tej naj­wa­żniej­szej części na­stępu­je do­da­wa­nie in­nych, do­stęp­nych skład­ni­ków: roz­ma­ite wa­ria­cje wa­rzyw, zie­le­ni­ny, ale obo­wi­ąz­ko­wo z za­pa­chem pie­ca. Oto uni­ka­to­wa for­mu­ła barsz­czu.

A Ukra­ina, jaki smak ma dla Pana?

Od daw­na stu­diu­ję hi­sto­rię Ukra­iny, jej wy­jąt­ko­wo­ść, kszta­łto­wa­nie się kul­tu­ry, aspek­ty no­wo­cze­sno­ści, świa­to­we ten­den­cje. Chcę zro­zu­mieć pro­ce­sy, któ­re w niej za­cho­dzą i jej miej­sce w świe­cie. Gdy nie­daw­no przy­je­cha­li cu­dzo­ziem­cy i po­pro­si­li, by coś opo­wie­dzieć o Ukra­inie, na­su­nęło mi się okre­śle­nie: WOL­NO­ŚĆ. Jak­kol­wiek by to dziw­nie brzmia­ło, my ją wy­jąt­ko­wo lu­bi­my i jej po­trze­bu­je­my. To na­sza oso­bli­wo­ść, war­to­ść, któ­rą nie­sie­my przez całe ży­cie.

Jak wol­no­ścio­wiec od­na­la­zł się w tra­dy­cyj­nej fran­cu­skiej szko­le Le Cor­don Bleu? Czy to było wa­żne do­świad­cze­nie?

Ow­szem, z dwóch po­wo­dów. Uczy­łem się go­to­wać sam, ale by znać swo­ją war­to­ść i do­wie­dzieć się, czy od­po­wia­dam stan­dar­dom świa­to­wym – chcia­łem zo­ba­czyć, jak go­tu­ją inni. A dru­ga kwe­stia: miesz­ka­łem dłu­go za gra­ni­cą, uko­ńczy­łem naj­star­szą szko­łę ku­char­ską, wiem, jak to dzia­ła, czy­li mo­żna uznać, że znam pod­sta­wy. Od tego mo­men­tu mo­głem so­bie po­zwo­lić na wszyst­ko, cze­go du­sza za­pra­gnie, bo pod­sta­wy mia­łem ugrun­to­wa­ne. Do­pó­ki ich nie znasz, nie wiesz, czy wci­ąż je­steś ama­to­rem, sa­mo­zwa­ńcem, czy już za­wo­dow­cem.

Któ­ra z kuch­ni świa­ta w ta­kim ra­zie jest naj­lep­sza?

Za­raz po ukra­ińskiej zde­cy­do­wa­nie wło­ska. Po­tem grec­ka, mek­sy­ka­ńska i fran­cu­ska – ale to moja hie­rar­chia. Lu­bię po­de­jście Wło­chów: oni są zna­ko­mi­ty­mi far­me­ra­mi, ho­du­ją też naj­lep­sze po­mi­do­ry, kła­dą je po­tem na stół i pro­szę, osi­ąga­ją szczy­ty sma­ku! Gwiazd­ki Mi­che­lin do­sta­ją za to, że mają tak wspa­nia­łe po­mi­do­ry na sto­le. Wło­si dla mnie są rów­nież wol­no­ściow­ca­mi, w po­rów­na­niu z fran­cu­ską kuch­nią, gdzie jed­na re­cep­tu­ra może obo­wi­ązy­wać co do joty na­wet 250 lat.

A co mo­żna po­wie­dzieć o kuch­ni ukra­ińskiej? CzyUkra­ińcy po­tra­fią go­to­wać?

My­ślę, że nie ró­żni­my się zbyt­nio od in­nych na­ro­dów, go­tu­je­my w gra­ni­cach nor­my. Mamy swo­je oso­bli­wo­ści: przez Wiel­ki Głód (Ho­ło­do­mor), któ­ry moc­no się od­bił na na­szych zwy­cza­jach, go­tu­je­my zgod­nie z me­to­dą „from nose to tale” (to ozna­cza, że zu­ży­wa się ca­ło­ść pro­duk­tu). U nas nic się nie mar­nu­je, nie wol­no wy­rzu­cić na­wet drob­nych części, chle­ba broń Boże. To,coobec­nie pró­bu­je się wdro­żyć jako no­vum, u nas jest głębo­ko za­ko­rze­nio­ne.

Ukra­ińcy bar­dzo czu­le od­no­szą się i do żyw­no­ści, i do go­to­wa­nia, to się ewi­dent­nie da za­uwa­żyć w sa­mym spo­so­bie mó­wie­nia: go­łąbecz­ki, nie go­łąb­ki, ja­błusz­ko, psze­nicz­ka, chlib­czyk… U nas pro­duk­ty spo­żyw­cze to mi­ło­ść, emo­cje. Mó­wi­ąc szcze­rze, tra­dy­cyj­ne po­tra­wy za­tra­ci­li­śmy przez lata ży­cia w Zwi­ąz­ku Ra­dziec­kim, wszyst­ko się wy­mie­sza­ło, ale te­raz in­ten­syw­nie wra­ca­my do ko­rze­ni. Jesz­cze pięć lat i będą kró­lo­wać z po­wro­tem bryn­za, me­li­to­pol­ska cze­resz­nia, ha­lusz­ki, hu­slian­ka (jo­gurt z Hu­culsz­czy­zny), buz, urda (sery). Mamy 50–70 uni­ka­to­wych pro­duk­tów i wła­sną sza­rą od­mia­nę świń. To mamy za­miar roz­wi­jać z ak­ty­wi­sta­mi w naj­bli­ższym cza­sie: na ba­zie tra­dy­cyj­nej kuch­ni uczyć go­to­wać w no­wo­cze­sny spo­sób. Jest ta­kie po­jęcie jak mo­der­nizm – roz­wi­jasz to, co było kie­dyś, ale w no­wych ra­mach. I to jest no­wo­cze­sno­ść. Je­śli Ukra­ińcy pili kwas bu­ra­cza­ny przy­rządza­ny we­dług sta­rej re­cep­tu­ry, nie ozna­cza to, że dziś nie może się zmie­nić tech­ni­ka jego przy­go­to­wa­nia. Wte­dy tra­dy­cja będzie da­lej żyć.

Któ­rą po­tra­wą mo­żna roz­ko­chać w so­bie ukra­ińskąko­bie­tę?

Mó­wi­ąc po­wa­żnie, ko­bie­ty ukra­ińskie mają jed­ną szcze­gól­ną ce­chę: to może być za­ska­ku­jące, ale one wiel­ce uwiel­bia­ją ki­szo­ne ogór­ki. Otóż trze­ba wzi­ąć ki­szon­ki, do­dać tro­chę mio­du, odro­bi­nę chi­li i po pro­stu wspól­nie to przy­go­to­wać. Niech ona pa­trzy, jak ty go­tu­jesz ki­szo­ne ogór­ki z mio­dem – to jest praw­dzi­wa for­mu­ła ko­cha­nia. Po­tem wy­kła­dasz je na stół, na­le­wasz kie­li­szek szam­pa­na (nie­ko­niecz­nie wód­ki) albo her­ba­tę i po pro­stu pa­trzysz, jak ona je. I już. Jej ser­ce będzie two­je.

A czym po­często­wa­łby Pan Po­lkę, żeby nie chcia­ła wy­jść z Pana re­stau­ra­cji?

Gdy­by do mnie za­wi­ta­ła Po­lka, tak bym ją na­kar­mił, że zo­sta­ła­by tu na za­wsze. Ko­niecz­nie bym za­ser­wo­wał mi­ęso w po­łącze­niu ze śle­dziem – „czar­ber­na­dy­ka” sta­ro­daw­ne, ale świet­ne da­nie. To ją za­dzi­wi! Na­stęp­nie za­pro­po­no­wa­łbym cu­ki­nię we­dług re­cep­tu­ry Olhy Fran­ko (zna­nej au­tor­ki ksi­ążek ku­char­skich z po­cząt­ków XX wie­ku), go­tu­je się ją do­kład­nie mi­nu­tę, po­zo­sta­je chru­pi­ąca, ma pi­ęk­ny aro­mat. Do­da­łbym od sie­bie kre­wet­ki z Mo­rza Czar­ne­go. A na de­ser zro­bi­łbym „ga­mu­łę” – cia­sto z za­pie­czo­nych ja­błek z bryn­dzą ko­zią i odro­bi­ną ja­błko­we­go żelu – taki de­li­kat­ny su­flet.

A Pana ulu­bio­ne da­nie?

Moje ulu­bio­ne da­nie to ta­kie, któ­re tra­fia w emo­cje i smak, dziś to pa­ster­nak z wędzo­ną śmie­ta­ną. Za­pra­szam po wra­że­nia do ukra­ińskie­go sto­łu!

Fucz­ki – plac­ki z ka­pu­sty ki­szo­nej

SKŁAD­NI­KI

2 szklan­ki ka­pu­sty ki­szo­nej

1 ce­bu­la

jaj­ko (nie­ko­niecz­nie)

6–7 ły­żek mąki

woda

sól, pieprz, kmin rzym­ski (mo­żna bez)

zie­lo­na pie­trusz­ka i śmie­ta­na do po­da­nia

Naj­szyb­ciej po­ży­cza­ny i ad­ap­to­wa­ny prze­pis w Pol­sce

Po­da­je­my ze śmie­ta­ną, zie­le­ni­ną na wierz­chu. Cie­ka­wa opcja – zpo­kro­jo­ną pa­prycz­ką chi­li.

Smak Dnie­pru

Daw­no temu wspa­nia­ły Dniepr wy­try­snął pierw­szym źró­dłem i sze­ro­ką, błękit­ną wstęgą po­łączył trzy pa­ństwa: Ro­sję, Bia­ło­ruś i Ukra­inę, któ­re po cza­sach „wiel­kich bra­ci Sło­wian” dziś są w sta­nie woj­ny. „Dni­pro” (tak brzmi na­zwa po ukra­ińsku) jest dziś z pew­no­ścią jed­ną z naj­pi­ęk­niej­szych rzek świa­ta i praw­dzi­wym cu­dem Ukra­iny. Roz­ło­ży­ste, ja­sne, piasz­czy­ste pla­że, miej­sca­mi dzi­kie, to znów urządzo­ne nie go­rzej niż na Zan­zi­ba­rze, w sa­mej sto­li­cy mogą po­mie­ścić jed­no­cze­śnie bli­sko mi­lion lu­dzi. Dniepr miej­sca­mi jest tak sze­ro­ki, że nie wi­dać dru­gie­go brze­gu, a ty­si­ące nie­re­gu­lar­nych wysp – to en­kla­wy na­tu­ry i roz­ryw­ki, są fe­no­me­nem na ska­lę świa­to­wą.

Wśród kwia­tów i kasz­ta­nów

Wy­obra­źcie so­bie, że w War­sza­wie je­dzie­my me­trem wzdłuż mo­stu Po­nia­tow­skie­go, wy­sia­da­my w re­jo­nie Sta­dio­nu Na­ro­do­we­go (a to jest do­pie­ro przy­sta­nek na rze­ce!) na ogrom­nej wy­spie zwa­nej Hy­dro­park. Znaj­du­je­my się w „raju”, gdzie z jed­nej stro­ny jest masa pi­ęk­nych za­ka­mar­ków two­rzo­nych przez przy­ro­dę: dzi­kie te­re­ny, lasy i za­tocz­ki, a z dru­giej – znaj­du­ją się tam we­so­łe mia­stecz­ka, re­stau­ra­cyj­ki i całe „mia­sta” spor­tu pod go­łym nie­bem. Jed­na wy­spa łączy się mo­stem z ko­lej­ną… i trud­no uwie­rzyć, że po­mi­ędzy le­wym i pra­wym brze­giem po­tężne­go mia­sta Ki­jo­wa (4 mln miesz­ka­ńców) mo­żna od­po­cząć jak na Ma­zu­rach, de fac­to „uciec od cy­wi­li­za­cji”, jed­no­cze­śnie po­dzi­wia­jąc sta­re mia­sto z wysp.

Naj­wi­ęk­sze im­pre­zy, wa­żne uro­czy­sto­ści od za­wsze od­by­wa­ły się na dnie­prza­ńskich stat­kach. Łód­ki, ka­ja­ki, ma­ri­ny z jach­ta­mi to co­dzien­no­ść ki­jo­wian. Stat­kiem czy jach­tem pły­nęło się z Ki­jo­wa do Ode­ssy, prze­pły­wa­jąc przez wiel­kie ślu­zy. Dziś zna­ko­mi­tą wy­ciecz­ką może być zwie­dza­nie Mo­rza Ki­jow­skie­go (na­zwa nie­przy­pad­ko­wa, bo tak wy­gląda ta część rze­ki, sztucz­nie stwo­rzo­na w roku 19328) oraz Mu­zeum Ko­rup­cji (po­wsta­łe­go w po­sia­dło­ści eks­pre­zy­den­ta) Ja­nu­ko­wy­cza.

Ol­brzy­mie, pi­ętro­we frach­tow­ce, któ­re że­glu­ją po świe­cie, na przy­kład po Ka­ra­ibach, w sto­li­cy Ukra­iny sto­ją przy brze­gach jako biu­ra, re­stau­ra­cje czy dys­ko­te­ki. Od po­ko­leń mno­ży się rze­sza fa­nów tego typu roz­ryw­ki, trud­no o wi­ęk­sze wra­że­nia niż ta­niec na wo­dzie, po­łączo­ny zewscho­dem sło­ńca w du­żym mie­ście. Le­gen­dy mó­wią, że Dniepr od po­cząt­ku wił się „wśród kwia­tów i kasz­ta­nów”. Ile mi­ło­snych wy­znań usły­sza­ły jego wody, ile przy­gód zda­rzy­ło się na bar­kach pły­nących z licz­ny­mi skar­ba­mi do Ki­jo­wa czy Kon­stan­ty­no­po­la! Głów­ny szlak han­dlo­wy pro­wa­dził od Skan­dy­na­wii do Mo­rza Czar­ne­go i był praw­dzi­wą bra­mą do świa­ta za­chod­nie­go, li­czącą 2285 km dłu­go­ści.

Karp po ukra­ińsku

Jed­nak naj­wi­ęk­sze bo­gac­twa kry­je pi­ęk­ny Dniepr w so­bie. Dla tych, któ­rzy wy­cho­wa­li się nad tą rze­ką, ło­wie­nie ryb, ich go­to­wa­nie i pie­cze­nie na brze­gu było tak na­tu­ral­ne jak kąpie­le, spa­ce­ry, bi­wa­ko­wa­nie, mu­zy­ka i śpiew. Pie­śni, któ­re nio­sła woda od brze­gu do brze­gu, na­wo­ły­wa­nia, blask ognisk i plusk ryb – to wła­śnie dźwi­ęki Dnie­pru.

A wśród wód – król Dnie­pru – karp. To „trud­na ryba”, taka, któ­ra nie w ka­żde pod­nie­bie­nie tra­fia. Wi­ęk­szo­ść kar­pi, naj­częściej sma­żo­nych w bu­łce tar­tej, ma „mu­li­sty” smak. Zresz­tą prze­pi­sów na do­bre­go kar­pia nie ma zno­wu tak wie­le: karp po ży­dow­sku, karp w ga­la­re­cie, karp w wa­rzy­wach – to te naj­po­pu­lar­niej­sze. Dla­te­go wła­śnie, ale też ze względu na ogrom­ny sen­ty­ment do nad­dnie­prza­ńskie­go dzie­ci­ństwa (i war­to­ści zdro­wot­nych tej ryby9) chcia­ła­bym po­dzie­lić się z Wami oso­bi­stą re­cep­tu­rą na wy­jąt­ko­we­go kar­pia i zwi­ąza­ną z tym hi­sto­rią.

Mniej­sza rzecz­ka De­sion­ka, do­pływ Dnie­pru, mój ro­dzin­ny Ki­jów. Wie­czór. Na­sza wa­ta­ha trzy­na­sto­let­nich przy­ja­ciół prze­dzie­ra się przez gęste krza­ki, z tor­ba­mi pe­łny­mi sprzętów zgar­ni­ętych z do­mów, drob­nych prze­kąsek, dziw­nych przy­praw. Wszyst­ko się przy­da. Ktoś wy­ci­ąga gi­ta­rę, in­to­nu­je pie­śń. Śmie­chy, śpie­wy, dużo ra­do­ści i głód. Za­czy­na­my po­lo­wa­nie. Do­brze wie­my, jak zło­wić rybę, nie za bar­dzo umie­my ją przy­rządzić. Usma­żyć kar­pia w domu jest ła­two, na wy­spie – wca­le nie. Któ­ryś z chło­pa­ków wy­ci­ąga z krza­ków sta­rą, za­rdze­wia­łą bla­chę, inny wy­gi­na ją tak, żeby roz­pa­lić pod nią ogień, karp za­czy­na się sma­żyć. Chło­pa­ki górą. My, dziew­czy­ny, też chce­my za­im­po­no­wać, wy­ci­ąga­my przy­nie­sio­ne z do­mów za­so­by i ro­bi­my pró­by. Cze­ka­my, śpie­wa­jąc. Pierw­sza ryba się przy­pa­la, dru­ga skle­ja się z bla­chą. Olej z bla­chy ście­ka, ryba su­cha, a głód ro­śnie. I wte­dy wpa­da­my na po­my­sł, jak ura­to­wać ko­la­cję. Coby tu do­dać? Tak jest, ma­jo­nez! Mamy go na dnie tor­by.

Do dziś nie ma dla mnie lep­sze­go prze­pi­su niż moc­no przy­pra­wio­ny karp w ma­jo­ne­zie. Za­wsze pach­nie przy­go­dą i Dnie­prem. I za­wsze się spraw­dza! Je­śli tyl­ko się znaj­dzie­cie nad Dnie­prem, czy to w Ki­jo­wie, czy Za­po­ro­żu, Dnie­pro­pie­trow­sku (dziś już Dnie­prze), czy w któ­re­jś ze wsi, a są ich set­ki wzdłuż rze­ki – ko­niecz­nie sko­rzy­staj­cie z łód­ki, węd­ki albo zwy­kłej pla­ży. Do tego kąpiel i ryb­ka z gril­la pod go­łym nie­bem w to­wa­rzy­stwie ukra­ińskie­go śpie­wu będzie nie­za­po­mnia­nym prze­ży­ciem nio­sącym ze sobą smak na­szych wspól­nych ko­rze­ni.

Karp á la Ve­ro­ni­que

Skład­ni­ki

1 śred­ni karp (naj­le­piej zeko­go­spo­dar­stwa)

1 głów­ka czosn­ku

2 ły­żki ma­jo­ne­zu

ły­żka gru­bej soli

pieprz czar­ny mie­lo­ny

pieprz bia­ły mie­lo­ny

pa­pry­ka słod­ka

pa­pry­ka ostra

Taką na­zwę otrzy­mał prze­pis, gdy zo­stał za­po­ży­czo­ny dojed­nej z war­szaw­skich re­stau­ra­cji

Kar­pia mo­żna jeść dru­gie­go dnia na zim­no. Znam ta­kich, któ­rym wte­dy sma­ku­je jesz­cze bar­dziej.

Wer­sja li­ght: ma­jo­nez za­stępu­je­my oli­wą.

Pi­law

Skład­ni­ki

1 kg ryżu dłu­go­ziar­ni­ste­go

1 kg mi­ęsa

1 kg mar­chew­ki

300 ml ole­ju

4 nie­du­że ce­bu­le

2 su­szo­ne pa­prycz­ki chi­li

2 głów­ki czosn­ku

1 ły­żka su­szo­ne­go ber­be­ry­su

1 ły­żka na­sion ko­len­dry

sól

pieprz

Da­nie ze wscho­du za­do­mo­wio­ne w ukra­ińskiej kuch­ni

Pi­law bar­dzo do­brze sma­ku­je pood­grza­niu, przy po­da­niu mo­żna go łączyć z su­rów­ka­mi lub ki­szo­nym ogór­kiem.

Naj­bo­gat­sza czy naj­bied­niej­sza?

Wy­obra­źcie so­bie, że wy­bie­ra­cie do ży­cia kraj z pi­ęk­ny­mi pej­za­ża­mi, roz­wi­ja­jący­mi się mia­sta­mi, sze­ro­ką rze­ką w środ­ku sto­li­cy, przy­ja­zny­mi lu­dźmi wo­kół, najży­źniej­szą na świe­cie zie­mią, kraj z po­ten­cja­łem roz­wo­ju, w któ­ry chcą in­we­sto­wać bo­ga­ci przed­si­ębior­cy. Szu­ka­cie na ma­pie Eu­ro­py i znaj­du­je­cie Ukra­inę.

Tak, Ukra­ina to naj­bo­gat­szy w na­tu­ral­ne za­so­by kraj, z zie­mią, na któ­rej wy­kie­łku­je ka­żde ziar­no. Dla­cze­go by nie prze­pro­wa­dzić się tam i nie stać się bo­ga­tym, sko­ro to ta­kie ła­twe? Co wi­dzi­cie go­łym okiem? Luk­su­so­we auta, sa­lo­ny sa­mo­cho­do­we, jach­ty, oka­za­łe sta­cje ben­zy­no­we, sty­lem przy­po­mi­na­jące mod­ne sie­dzi­by naj­wi­ęk­szych świa­to­wych kor­po­ra­cji – prze­pych, luk­sus, styl.

Za­pach luk­su­su

Naj­no­wo­cze­śniej­sze apar­ta­men­tow­ce, wiel­kie po­sia­dło­ści, dro­gie re­stau­ra­cje, eks­klu­zyw­ne klu­by, luk­su­so­we tar­gi, gdzie do­sta­nie­cie wy­kwint­ny ka­wior i naj­lep­sze pro­duk­ty świa­ta (rów­no­cze­śnie są też miej­sca, gdzie mo­żna ku­pić zna­ko­mi­te, zdro­we i do­bre pro­duk­ty w przy­stęp­nych ce­nach od sta­rusz­ki czy rol­ni­ków ze wsi). Z ręką na ser­cu mogę po­wie­dzieć, że nie znaj­dzie się w Pol­sce żad­na sieć su­per­mar­ke­tów, któ­ra pro­po­no­wa­ła­by tak wy­so­ki po­ziom ob­słu­gi, sze­ro­ki wy­bór pro­duk­tów i es­te­tycz­nie za­pro­jek­to­wa­ne wnętrza jak kil­ka zna­nych w Ukra­inie.

To nie wszyst­ko. Kom­fort nie może być frag­men­ta­rycz­ny, więc rów­nież miej­sca od­po­czyn­ku, spo­tkań czy pra­cy po­tra­fią być „ko­smicz­ne”. Pa­mi­ętam nasz szok, gdy z gru­pą pol­skich me­ne­dże­rów w la­tach 2016–2018 pra­co­wa­li­śmy w ści­słym kie­row­nic­twie naj­wi­ęk­szej ukra­ińskiej spó­łki Skar­bu Pa­ństwa: biu­ro pre­ze­sa spó­łki było nie­ma­lże frag­men­tem pa­ła­cu. Od wy­kwint­nych, ręcz­nie ro­bio­nych me­bli, zło­ceń, na­czyń, do „tro­nu” i akwa­rium wiel­ko­ści ścia­ny. Ta nie­zręcz­no­ść była tak od­czu­wal­na, że nasz pre­zes po­pro­sił o wy­wie­zie­nie wszyst­kie­go, co się dało, z ga­bi­ne­tu i wy­mia­nę na nor­mal­ne me­ble i na­czy­nia, bo prze­bu­do­wa nie wcho­dzi­ła w grę.

Mu­zeum Ko­rup­cji

Czy­ta­cie, że ka­żdy, kto do­ro­bił się lep­sze­go sta­no­wi­ska, włącz­nie z pre­zy­den­ta­mi, w cu­dow­ny spo­sób po­mna­żał swój ma­jątek. My­śli­cie – jest szan­sa. Skłon­no­ść do prze­py­chu ni­ko­go nie razi – to praw­do­po­dob­nie po­zo­sta­ło­ść po stu­le­ciach im­pe­ria­li­zmu, a po­tem ko­mu­ni­zmu, któ­ry w tym sen­sie da­le­ko od nie­go nie od­bie­gał. Szcze­gól­nie udzie­li­ła się wy­gna­ne­mu z Ukra­iny przez maj­da­now­ców eks­pre­zy­den­to­wi Wik­to­ro­wi Ja­nu­ko­wy­czo­wi. Dziś, opi­su­jąc jego po­sia­dło­ść nad Mo­rzem Ki­jow­skim, po­win­nam umiesz­czać ją w ka­te­go­rii „Hi­sto­ria i Tu­ry­sty­ka”, jako że zło­te se­de­sy, lam­py za set­ki ty­si­ęcy do­la­rów oraz ogrom nie­zwy­kłych te­re­nów za­go­spo­da­ro­wa­nych pod po­sia­dło­ść – po re­wo­lu­cji god­no­ści zo­sta­ły prze­ka­za­ne wo­lon­ta­riu­szom w za­rządza­nie jako Mu­zeum Ko­rup­cji i na­praw­dę ro­bią wra­że­nie…

Ukra­ińska Do­li­na Krze­mo­wa

Pa­trzy­cie w sta­ty­sty­ki i wi­dzi­cie, że Ukra­ina ma praw­do­po­dob­nie naj­wi­ęk­szą licz­bę mi­lio­ne­rów w par­la­men­cie10. I choć w po­rów­na­niu z pol­skim biz­ne­sem, ukra­ińscy biz­nes­me­ni nie są kre­zu­sa­mi (war­to­ść ma­jąt­ków set­ki naj­bo­gat­szych Po­la­ków w 2020 roku we­dług „For­be­sa” to 45mld11, a stu naj­za­mo­żniej­szych biz­nes­me­nów w Ukra­inie wy­nio­sła 31,4 mld USD12), to war­to spoj­rzeć na wi­ęk­szy ob­ra­zek: kil­ka pro­cent osób po­sia­da nie­bia­ńskie ma­jąt­ki i pła­wi się w luk­su­sie.

Praw­dą jest, że nie za­wsze bo­gac­two ozna­cza pa­to­lo­gię, jest spo­ro za­mo­żnych lu­dzi biz­ne­su, któ­rzy pró­bu­ją uczci­wie pra­co­wać i da­wać pra­cę in­nym. Przy­kła­dem bra­nży, któ­ra za­wo­jo­wu­je świat z Ukra­iny, może być IT. Poza zdol­ny­mi pro­gra­mi­sta­mi, do­brą szko­łą pro­gra­mo­wa­nia, sąsie­dzi ze wscho­du już sły­ną z no­wo­cze­snych roz­wi­ązań opra­co­wa­nych z roz­ma­chem. Ofi­cjal­nie wpro­wa­dzo­na nie­daw­no przez par­la­ment wir­tu­al­na re­zy­den­cja wzmoc­ni jesz­cze bar­dziej za­in­te­re­so­wa­nie Ukra­iną w tym sek­to­rze i ści­ągnie z ca­łe­go świa­ta re­zy­den­tów oraz po­zwo­li stwo­rzyć ogrom­ne kom­plek­sy miesz­kal­no-biu­ro­we, jak UNIT.City, któ­ry już za­słu­żył na na­zwę Do­li­ny Krze­mo­wej w UA. Rów­nież spo­ro jest za­kła­dów pro­duk­cyj­nych, któ­re są wzo­rem do na­śla­do­wa­nia (o jed­nym z nich roz­ma­wiam z Po­la­kiem i Ukra­ińcem – sami się prze­ko­na­cie, że może być „nor­mal­nie”).

Pro­mil praw­dy

Si­ęga­cie więc da­lej i stop­nio­wo do­cie­ra do Was, że ten wspa­nia­ły ob­raz to tyl­ko pro­mil praw­dy. Nie mu­si­cie być bar­dzo do­cie­kli­wi, żeby po­znać po­ra­ża­jące dane: ofi­cjal­ny mie­si­ęcz­ny do­chód prze­ci­ęt­ne­go Ukra­ińca to mniej niż 300euro, a eme­ry­tu­ra 80 euro. Oczy­wi­ście po­wie­cie, że tam też ta­niej mo­żna prze­żyć. I tak, i nie. Ow­szem, ta­niej mo­żna zje­ść smacz­ny do­mo­wy obiad, ale już nie ko­la­cję w do­brej knaj­pie. Być może czyn­sze za wła­sne miesz­ka­nie są ciut mniej­sze niż w Pol­sce, ale jak ma się cena wy­naj­mu miesz­ka­nia (w Ki­jo­wie rzędu 500 euro) do za­rob­ków?

Je­śli we­źmie­my pod lupę kwe­stię ku­po­wa­nia czy urządze­nia miesz­kań, będzie bar­dzo ci­ężko. Kie­dyś miesz­ka­nia da­wa­ło pa­ństwo, dzi­ęki temu sy­tu­acja miesz­ka­nio­wa w USSR była na­praw­dę do­bra. Od 30 lat ani pa­ństwo, ani za­kła­dy pra­cy nic już nie dają. Wpro­wa­dza się tyl­ko nowe po­dat­ki i pod­wy­żki. Trud­no to so­bie wy­obra­zić, ale dziś w Ukra­inie po­nad 38% lu­dzi żyje w skraj­nej bie­dzie, często nie stać ich na prze­ży­cie mie­si­ąca13. Ukra­ińcy co­raz częściej mi­gru­ją. Ci, któ­rzy zo­sta­ją, oprócz od­czu­wa­nia nie­za­do­wo­le­nia i smut­ku sta­ją się co­raz mniej czu­li na spra­wy wy­ższe.

Jak wy­gląda ukra­ińska bie­da?

Czy­sto, schlud­nie, ubó­stwo zno­szo­ne jest z god­no­ścią, ale też z bó­lem w ser­cu. Jesz­cze w 1990 roku Ukra­ina mia­ła lep­sze wska­źni­ki go­spo­dar­cze oraz do­chód PKB na oso­bę niż Pol­ska14. Dziś ma­wia się, że Ukra­ińcy cho­dzą spać z ma­rze­nia­mi, a bu­dzą się z rze­czy­wi­sto­ścią. Ci­ężka sy­tu­acja eko­no­micz­na, woj­na, epi­de­mia prze­pla­ta­ją się tu jed­nak z ja­kąś nie­praw­do­po­dob­ną zdol­no­ścią prze­trwa­nia. Po­je­dźcie do ja­kie­jś naj­bied­niej­szej wsi, a zo­ba­czy­cie wci­ąż do­bre, uśmiech­ni­ęte twa­rze. Gdy za­py­ta­cie, w czym mo­żna po­móc, usły­szy­cie: „A w czym ty, dziec­ko, chcesz po­ma­gać? My od lat ja­koś so­bie ra­dzi­my i ży­je­my, Bóg da, prze­trwa­my, wresz­cie nasi po­li­ty­cy zmądrze­ją”. Czu­je się tę szla­chet­no­ść i har­do­ść, a po­tem włącza się wia­do­mo­ści i po­ra­ża cy­nizm nowo mia­no­wa­nych, no­wo­bo­gac­kich po­li­ty­ków, któ­rzy bez zmru­że­nia oka spo­koj­nie wy­ko­rzy­stu­ją tę sła­bo­ść, na­iw­no­ść i po­go­dę du­cha w nie­cnych ce­lach.

Za­miesz­kać w Ukra­inie

Cie­ka­wy jest trend mi­gra­cji in­nych na­ro­dów do Ukra­iny. Dla lu­dzi Za­cho­du, praw­dę mó­wi­ąc, to nie lada prze­pra­wa. Za­łó­żmy, że wy­bie­ra­cie ży­cie w mie­ście. Ogląda­cie stro­ny in­ter­ne­to­we, je­dzie­cie w od­wie­dzi­ny i na pierw­szy rzut oka wi­dzi­cie, że to raj. Nie tyl­ko w Ki­jo­wie, ale we wszyst­kich du­żych mia­stach ukra­ińskich jest wi­ęcej plu­sów niż mi­nu­sów. We­dług da­nych Mi­ni­ster­stwa Fi­nan­sów tyl­ko w ubie­głym roku cena miesz­kań na ryn­ku pier­wot­nym wzro­sła o 6,1%, na ryn­ku wtór­nym o 9,7%. Taka sy­tu­acja na pew­no sprzy­ja in­we­sto­wa­niu, fak­tycz­nie z roku na rok zwi­ęk­sza się licz­ba Po­la­ków, któ­rzy de­cy­du­ją się na za­kup miesz­kań za wschod­nią gra­ni­cą, ale dla prze­ci­ęt­ne­go Ukra­ińca – to ka­ta­stro­fa. I wy­obra­źcie so­bie, że nie ma tam żad­nej po­mo­cy od ban­ków czy pa­ństwa, żad­nych pre­fe­ren­cyj­nych kre­dy­tów ani pro­gra­mów ro­dzin­nych.

Pod­czas gdy Wy li­czy­cie oszczęd­no­ści, co­dzien­nie ro­śnie ma­jątek i licz­ba mi­lio­ne­rów i mi­liar­de­rów za­ra­bia­jących w Ukra­inie. Zwy­czaj­ni Ukra­ińcy nie są wca­le dum­ni z tych in­for­ma­cji15