Architektura Romańska, Gotycka i Barokowa w Polsce. Tom 2 ebook

Architektura sakralna romańska, gotycka i barokowa w Polsce

Książka powstała w oparciu o materiały własne autora jak i przy pomocy artykułów Polskiej wikipedi a także portlu zdjęć Pixbey. Na okładce Zamek pokrzyżacki w Malborku

auto

r

Je suis câliné dans tes bras, flottant avec toi dans les cieux, haut comme un oiseau libre, je t’embrasse avec amour aussi tendrement que la plus belle fleur touche et je t’embrasse avec choc Tes lèvres ferment les yeux avec délice et tu me murmures doucement, aime-moi, t’aime tellement et de mes yeux coulent des larmes de bonheur et je te serre encore plus pour que tu ne sois pas emporté même par le vent ou que tu ne disparaisse pas dans le brouillard comme un beau rêve pour toi Ma joie bien-aimée chaque jour toi et moi sommes seulement réunis jusqu'à nos derniers jours ensemble

Templum

militis

Województwo Pomorskie

Zamek pokrzyżacki w Malborku

Zamek

w Malborku panorama

Opisując zabytki okresu gotyku w Polsce nie można w żadnym wypadku pominąć byłych zamków zakonu krzyżackeigo który na mocy porozumienia zawartym w 1226 roku, pomiędzy księciem Konradem Mazowieckim pierwszym, osiedlił się na terenach dzisiejszego województwa pomorskiego, kujawsko pomorskiego i pozostawił po sobie głównie zamek w Malborku jak też kilkanaście innych na tym terenie. Przyjrzyjmy się zatem najpieerw temu największemu połozonemu w Malborku zamkowi gotyckiemu. W języku niemieckim jest to Ordensburg Marienburg, zamek w Malborku, położony na prawym brzegu Nogatu, wznoszony był w kilku etapach od 1280 roku, aż do połowy XV wieku, przez zakon krzyżacki. Początkowo była to tylko konwentualna siedziba komturia, w latach 1309 do roku 1457,później była to głównie siedziba wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego i władz Prus Zakonnych, a w latach od roku 1457 do rozbiorów w roku 1772, rezydencja królów Polski, oraz od 1466 roku, zamek występował jako siedziba władz Prus Królewskich, od 1568 roku miała tu siedzibę Komisja Morska.

Zamek

na początku XX wieku w stylu neogotyckim

Natomiast w 1772 roku zamek został zajęty przez administrację Królestwa Prus i zdewastowany w latach 1773 do roku 1804, następnie był rekonstruowany w latach 1817 do roku 1842 i w latach 1882 do roku 1944, został też znacznie zniszczony w roku 1945, ponownie rekonstruowany od 1947 roku, w roku 1949, został wpisany do rejestru zabytków, w 1994 roku, zamek w Malborku został uznany za pomnik historii, w roku 1997,został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a od 1961 roku jest to siedziba Muzeum Zamkowego w Malborku.

Zamek

od strony rzeki

Historycznie rzecz ujmując w roku 1286, na południe od zamku lokowano Malbork jako Stare Miasto, którego mury miejskie sprzężono z murem obronnym zamku w jednolity system obronny. W 1388 roku, na wschód od zamku założono Nowe Miasto. W latach od roku 1626 do roku 1635,samo miasto i zamek otoczono wałem fortecznym o narysie bastionowym, zaś przyczółek mostowy na lewym brzegu Nogatu osłonięto dziełem rogowym. Zespół zamkowy w Malborku obejmuje. Zamek Wysoki, jest czworoboczny, z dziedzińcem otoczonym krużgankiem, kościołem Najświętszej Maryi Panny z kaplicą grobową świętej Anny, gdaniskiem, wieżami Kleszą i Wróblą Zamek Średni.

Zamek

w roku 1901 roku na tle miasta

Zamek został wzniesiony w miejscu byłego przedzamcza, trójboczny, z rozległym dziedzińcem otwartym ku Zamkowi Wysokiemu a oddzielonym od niego murem i fosą, z kaplicą świętego Bartłomieja, Wielką Komturią, Infirmerią, Wielkim Refektarzem, Pałacem Wielkich Mistrzów, Refektarzem Letnim, Refektarzem Zimowym, wieżą Kurzą Nogą. Zamek Niski znany jako Przedzamcze, z Karwanem, kaplicą świętego Wawrzyńca oraz szeregiem zabudowań gospodarczych. Zamek w Malborku jest jednym z najznakomitszych przykładów średniowiecznej architektury obronno rezydencyjnej w Europie.

Mury

zamkowe z basztą

Popatrzmy jak kształtowała się historia zamku poprzez początki budowy. Przygotowania do budowy trwały od 1278 roku, kiedy rozpoczęto wycinkę lasu i gromadzenie budulca jak cegły, drewno, kamienie na fundamenty. Początek pierwszego etapu budowy zamku można datować najwcześniej na rok 1280,czyli od początku budowy do przeniesienia konwentu z pobliskiego Zantyru. Powstała w tej fazie warownia była zamkiem komturskim. Do 1300 roku, na Zamku Wysokim powstał mur obwodowy, nieprzesklepione skrzydło północne, gdzie później umieszczono najważniejsze pomieszczenia jak kaplicę, kapitularz oraz dormitoria czyli sypialnie, następnie częściowo wzniesiono skrzydło zachodnie, które mieściło komnatę komtura oraz refektarz.

Refektarz

letni

Część południową i wschodnią zamykały zabudowania drewniane mieszczące magazyny, warsztaty i stajnie. Zaczęto budować także przedzamcze od strony północnej obecnie jest to Zamek Średni. Kolejnym ważnym elementem zamku była wysunięta na południowy zachód poza obszar bryły zamkowej wieża obronna, połączona z zamkiem, zwana gdaniskiem. Spełniać miała rolę wieży sanitarnej oraz ostatecznego punktu obrony. Była też punktem obserwacyjnym w kierunku tworzącego się równolegle miasta Malborka. Drugą, zbudowaną do końca XIII wieku, zwaną kleszą w przeciwległym do gdaniska narożniku. Pierwotnie miała znaczenie obronne, po rozbudowie zamku straciła na znaczeniu. Całość otoczono murem obwodowym i fosą.

Widok

na Malbork z zamku wysokiego

W 1309 roku, podjęto decyzję o przeniesieniu siedziby wielkiego mistrza zakonu z Wenecji do Malborka, który tym samym stał się stolicą Państwa Zakonnego. Wraz z wielkim mistrzem na zamek przybyła duża liczba braci zakonnych, co wymagało przebudowy i rozbudowy istniejącego kompleksu. W Zamku Wysokim najwięcej miejsca zajęły dormitoria jak sypialnie, poza tym mieścił się tutaj kapitularz i refektarz konwentu. Dokonano znaczącej rozbudowy kościoła zamkowego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, przedłużono go od wschodu, pod nim umieszczając kaplicę świętej Anny przeznaczoną na miejsce pochówku wielkich mistrzów. Na wschodniej fasadzie, we wnęce okiennej prezbiterium około roku 1340, umieszczono ogromną 8 metrową figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonaną ze sztucznego kamienia i pokrytą w XIV wieku, mozaiką z Wenecji.

Zamek

w okresie międzywojennym XX wieku

Niestety została ona zniszczona w 1945 roku, wraz ze wschodnią częścią kościoła, a łączna masa segmentów posągu wynosiła około 15 ton. Około 1320 roku powstała także w kaplicy zamkowej Złota Brama. Na dawnym przedzamczu czyli Zamku Średnim do marca 1333 roku, zbudowano nową rezydencję wielkich mistrzów. Powstały tutaj pałac zawierał na głównej kondygnacji którą było pierwsze piętro od strony dziedzińca pomieszczenia reprezentacyjne, a jego część od strony Nogatu, uformowana w kształcie wieży obronnej, należy do najwybitniejszych osiągnięć europejskiego gotyku. Malbork w 1410 roku, był oblegany przez wojska polsko litewskie pod wodzą króla Władysława Jagiełły po bitwie grunwaldzkiej.

Dziedziniec

zamku z lotu ptaka

Zapiski w kronikach mówią, iż latem 1411 roku, podczas oblężenia zamku zdrajca znajdujący się w nim w czasie pobytu najważniejszych osób zakonu w refektarzu letnim miał wywiesić za oknem czerwoną flagę. Był to znak dla oblegających, którzy zaplanowali, iż wystrzelona z armaty, 80 kilogramowa kula wleci do pomieszczenia i uderzy w jedyny filar podtrzymujący całą konstrukcję. Ona ominęła jednak go o sześć centymetrów patrząc na współczesne wyliczenia. Fragment kuli tkwi do dzisiaj w murach zamku nad kominkiem refektarza letniego. W latach 1411 do roku 1414, zbudowano tutaj Wał Plauena z basztami łupinowymi. W 1418 roku, budowniczy Mikołaj Fellenstein zbudował Bramę Nową inaczej zwaną Bramą Piaskową.

Witraż zamkowy

W czasie wojny trzynastoletniej zamek, dzięki inicjatywie Andrzeja Tęczyńskiego herbu Topór, został sprzedany w roku 1457 królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi za kwotę 190 tysięcy florenów jest to około 660 kilogramów złota, przez czeskiego dowódcę najemników Ulryka Czerwonkę, który posiadał zamek w zastawie w zamian za zaległy żołd, z którego wypłatą zalegał Zakon. Król Polski triumfalnie wjechał na zamek w dniu 7 czerwca 1457 roku. Od tej pory, aż do 1772 roku, była to jedna z rezydencji królów Polski. Zamek Wysoki pełnił rolę magazynu, a Wielki Refektarz był miejscem w którym wydawano królewskie przyjęcia. Rezydencja królów Polski mieściła się w Pałacu Wielkich Mistrzów, gdzie udzielano audiencji. Od strony dziedzińca urządzono królewskie komnaty, gdzie zatrzymywali się królowie w drodze do Gdańska.

Ekspozycja

rzeźby średniowiecznej w muzeum zamkowym

Polskie urzędy miały swoje siedziby na Zamku Średnim jest to skrzydło północne zajmował starosta, a od 1648 roku także burgrabia, natomiast skrzydło wschodnie zajmował podskarbi ziem pruskich. Od czerwca 1457 roku, starostą malborskim był starosta generalny wielkopolski Ścibor Chełmski z Ponieca, a po nim od października 1459 roku, król mianował jednocześnie dwóch dowódców w zamku, wojewodę inowrocławskiego Jana Kościeleckiego i Prandotę Libiszowskiego. Do czasu przejęcia przez nich obowiązków załogą zamku dowodził gubernator Prus Jan Bażyński. W dniu 25 kwietnia 1476 roku, na zamku odbył się zjazd, w którym wziął udział król Kazimierz Jagiellończyk i późniejszy święty Kazimierz. W drugiej połowie XVI wieku główna wieża otrzymała zegar i hełm renesansowy.

Średniowieczne

freski

na ścianie zamkowej

W 1568 roku król Zygmunt August powołał Komisję Morską zwaną z łacińskiego Commissio Maritima, której biura znajdowały się w skrzydle wschodnim Zamku Średniego. W latach 1584 do rou 1585, i 1592 do roku 1601, funkcjonowały na przedzamczu zamku dwie królewskie mennice gdzie bito szelągi i złote dukaty i portugały. W październiku 1587 roku, na zamek wjechał uroczyście nowy król Zygmunt III Waza. W związku z kolejną wizytą króla w 1593 roku, częściowo przebudowano Zimowy Refektarz. Podczas wojny ze Szwecją o ujście Wisły, w dniu 17 lipca 1626 roku, zamek obległy wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa Adolfa. Polską obroną dowodził podstarości Wojciech Pęczławski, który miał do dyspozycji 300 ludzi. Mimo szczupłych sił i wpuszczenia Szwedów do miasta przez burmistrza Pheninusa, obrońcy zdołali odeprzeć szturmy 7500 atakujących do 19 lipca, gdy Szwedzi wdarli się od wschodu przez przedzamcze i na Zamek Średni. Obrońcy złożyli honorową kapitulację i w dowód podziwu za mężną obronę pozwolono im 20 lipca odejść do Grudziądza. Za utratę zamku, przebywającego w niewoli podstarościego Pęczławskiego skazano zaocznie na karę śmierci. Szwedzi po zdobyciu zamku zbudowali w ciągu dwóch lat 11 ziemnych bastionów. W 1629 roku, fortyfikacje powiększono o kolejną linię obronną, którą wojska polskie hetmana Stanisława Koniecpolskiego próbowały bezskutecznie zdobyć 25 lipca.

Krużganek

zamku

wysokiego

W 1635 roku, na mocy rozejmu ze Szwedami na zamek wróciły wojska polskie. W czasie strzelania z okazji świętowania Bożego Ciała w 26 maja 1644 doszło do pożaru, w wyniku którego spłonęły dachy nad wszystkimi czterema skrzydłami Zamku Wysokiego, dach nad kościołem zamkowym i gdaniskiem, uszkodzeniu uległy daszki krużganków, spłonął barokowy hełm wieży i znajdujący się na niej zegar. Zamek został wyremontowany po 1647 roku, przez Gerarda Denhoffa powołanego na funkcję ekonoma malborskiego przez króla Władysława IV znacznie go dozbrajając o 66 dział. Krużganki odbudowano w stylu barokowym i wzniesiono nowe dachy nad skrzydłem północnym i zachodnim.

Baszty

zewnętrzne z murami

W 1652 roku, z nadania króla Jana Kazimierza jezuici otrzymali na siedzibę Domek Dzwonnika i objęli kościół Najświętszej Marii Panny i kaplicę świętej Anny na Zamku Wysokim. Zakonnicy wyremontowali kościół do 1667 roku, i wyposażyli w nowe ołtarze, ambonę, prospekt organowy. W okresie Potopu szwedzkiego zamek został oblężony 12 lutego 1656 roku, przez oddziały Gustawa Ottona Stenbocka i mimo obrony przez polskie oddziały wojewody Ludwika Wejhera, a po jego śmierci, przez Jakuba Wejhera, po miesiącu skapitulował w dniu 9 marca. Aż do Pokoju w Oliwie w 1660 roku, mimo prób odzyskania warowni, był okupowany przez Szwedów, którzy uszkodzili Zamek Wysoki. W 1666 roku, uruchomiono ponownie mennicę, w której wybijano miedziane szelągi dla Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1672 roku, jezuici zakończyli remont kościoła Najświętszej Marii Panny wymieniając niektóre elementy wnętrza na barokowe. W 1680 roku, jezuici uruchomili trójklasową szkołę średnią działającą w Domu Ogrodnika obok furty prowadzącej z zamku do miasta. W latach 1687 do roku 1696, dzięki dotacji Kazimierza Ludwika Bielińskiego kościół Najświętszej Marii Panny otrzymał ołtarz główny św. Ignacego. W 1691 roku, wyremontowano dachy nad Pałacem. W 1708 roku, przez cztery miesiące na zamku przebywał król Stanisław Leszczyński.

Pałac

wielkiego

mistrza fasada

Od 1737 roku, na Zamku Wysokim mieściły się koszary polskiego regimentu piechoty i wyremontowano dawne fortyfikacje. W 1756 roku na wieży zamontowano barokowy hełm z inicjatywy ekonoma Michała Rexina. Za panowania króla Augusta II na wieży zbudowano nowe zwieńczenie z latarnią oraz położono nowe dachy na Zamku Wysokim. Pomiędzy latami 1742 do roku 1767, na miejscu nieistniejącej już wtedy Wieży Kleszej, między kościołem zamkowym a Zamkiem Średnim), zbudowano dwupiętrowy barokowy gmach kolegium jezuitów. Po I rozbiorze Polski, w dniu 12 września 1772 roku, zamek opuścili polscy żołnierze z Pierwszego Regimentu Pieszego Koronnego imienia Królowej Jadwigi pod dowództwem Stanisława Augusta Golcza, a dzień później zamek zajęli Prusacy. W 1780 roku zamek opuścili dwaj ostatni jezuici. Wielki Refektarz i inne ważniejsze pomieszczenia zamku w Malborku wyposażone były w piece, umieszczone pod posadzkami, mające na celu ich ogrzewanie nazywane z łacińskiego języka hypocaustum. W okresie rozbiorów następuje dewastacja zamku w latach 1772 do roku 1816. Bowiem po przejęciu zamku przez Prusaków, w roku 1774, zaczęto przebudowywać Zamek Wysoki na koszary, co doprowadziło do ogromnych zniszczeń. Wyburzono prawie wszystkie gotyckie sklepienia i przebudowano okna. Zamurowano krużganki i od południa wybudowano nową ozdobioną panopliami bramę do miasta. Wielki Refektarz przeznaczono na ujeżdżalnię koni. W Pałacu Wielkich Mistrzów urządzono fabrykę tkanin i mieszkania dla robotników. Dokonano rozbiórki wielu bram i murów na budulec. Szczególnie wielkie straty zamek poniósł w latach 1801 do roku 1804, gdy na rozkaz Fryderyka Wilhelma III, zamek zaczęto przebudowywać na wielkie magazyny wojskowe. Wykuto nowe okna, otynkowano zamek wysoki oraz wyburzono średniowieczne sklepienia wprowadzając zamiast tego drewniane stropy. Po tych dewastacjach i protestach prasowych, nastąpiła zmiana postrzegania wartości zamku. Po bitwie pod Pruską Iławą, w dniu 22 stycznia 1807 roku, do zamku weszły oddziały francuskie, które założyły w nim szpital dla żołnierzy. W szpitalu tym leczył się marszałek Bernadotte, którego 25 i 26 kwietnia 1807 roku, odwiedził na zamku Napoleon Bonaparte.

Gotyckie

siedzisko w refektarzu

Początki remontu i odbudowy na Zamku Średnim rozpoczęły się w 1817 roku, od przebudowy wschodniej elewacji Pałacu Wielkich Mistrzów i nadbudowy szczytu nad kaplicą świętej Katarzyny. Następnie rozpoczęto prace w zachodniej części Zamku Średniego. W latach 1825 do roku 1826, odtworzono narożne wieżyczki na Pałacu Wielkich Mistrzów. Po 1828 roku, dobudowano kolejne piętro w przejętym przez prusaków kolegium jezuickim. Na należącym do pruskiego wojska Zamku Wysokim nie prowadzono żadnych prac poza zbudowaniem w 1842 roku, na wieży głównej neogotyckiego zwieńczenia. Prace wykonane na Zamku Średnim w 1 połowie XIX wieku, oceniano później krytycznie, ponieważ w wielu miejscach odbudowa ta była niepoparta badaniami i miała charakter fantazyjno romantyczny. Znaczne kontrowersje wywołała także budowa w 1850 roku, neogotyckiego szczytu nad Wielką Komturią na Zamku Średnim. W połowie XIX wieku, wiele średniowiecznych baszt i murów zostało zniszczonych podczas adaptacji zamku na cele militarne armii pruskiej jak, Baszta Szarysz, Baszta Kęsa, Brama Północna, a przez Zamek Niski w 1857 roku, przeprowadzono wiadukt mostu przez Nogat.

Zamek

od strony dawniejszej fosy

Od 1850 do około 1876 roku kierownictwo prac przejął Ferdinand von Quast, który krytykował formę wcześniejszych prac rekonstrukcyjnych na zamku. Od 1882 zamek był rekonstruowany przez Conrada Steinbrechta do jego śmierci w 1922 roku. W tym okresie rozpoczęto prace na Zamku Wysokim. Przywieziono wówczas na zamek wiele cennych dzieł sztuki gotyckiej, przede wszystkim z obszarów Prus krzyżackich jak witraże z Torunia i Chełmna, tryptyk z Tenkitten, ale też z innych obszarów, jak gotycki ołtarz z Hamburga, wykonywano również liczne kopie zabytków i nowe aranżacje. W roku 1889. wieża otrzymała nowe zwieńczenie, wzorowane na wieżach katedry w Kwidzynie i kościoła w Prabutach. Po wyburzeniu barokowego budynku kolegium jezuitów w 1890 roku, w jego miejscu do 1896 roku, zrekonstruowano nieistniejącą od XV wieku, Wieżę Kleszą niestety zrekonstrowano w niewłaściwym miejscu odnowiono także Domek Dzwonnika. W 1896 roku, zdemontowano bramę do miasta zbudowaną po rozbiorach. Po 1905 roku, Steinrecht prowadził prace w Infirmerii, gdzie zamiast istniejących w średniowieczu trzech nadziemnych kondygnacji rozdzielonych drewnianymi stropami, wprowadził dwie sklepione kondygnacje, wykuwając nowe, nieistniejące wcześniej w tej fazie, okna. W 1912 roku, od fundamentów odbudowano Basztę Wójtowską zwan a też północną, przy Bramie Głównej zwanej także Snycerską. Po 1915 roku, na zamku średnim zmieniono kształt dachu nad zachodnią częścią Pałacu Wielkich Mistrzów. Steinbrecht nakazał także w 1919 roku, zburzenie średniowiecznej wschodniej prostej ściany kaplicy prywatnej Wielkich Mistrzów pod wezwaniem świętej Katarzyny ze szczytem neogotyckim i oryginalnym sklepieniem z 1400 roku, zastępując je zamknięciem wielobocznym, które istniało od około 1330 roku, zanim wybudowano Pałac Wielkich Mistrzów, i które zmieniono około 1400 roku na zamknięte prosto. Prace te zakończono w 1922 roku tworząc widok na tę część dziedzińca Zamku Średniego w formie, która nigdy nie istniała. Zbudowano także przy północnej ścianie kaplicy nigdy nieistniejący w tym miejscu Dom Kapelana. Po śmierci Steinbrechta prace kontynuowano pod kierownictwem Bernharda Schmida. W 1921 roku, zmieniono kształt dachu nad wschodnią częścią Pałacu Wielkich Mistrzów. W 1926 roku, zrekonstruowano mury i wieże bollwerku Plauena, a w 1931 roku, ukończono prace przy Bramie Nowej. W 1937 roku, zrekonstruowano od poziomu gruntu Basztę nad Piekarnią. W latach 30 tych XX wieku, zamek był często wykorzystywany przez Niemców jako tło uroczystości nazistowskich. W zimie 1945 roku, podczas walk o miasto z Armią Czerwoną, zamek został zamieniony w punkt oporu, co doprowadziło do wielkich zniszczeń. Walki trwały do 9 marca 1945 roku. Zburzone całkowicie zostały wschodnia część zamku wysokiego i średniego, wieża główna oraz kościół zamkowy. Zniszczenia szacowano na 50–60%.

Mostek

nad dawniejszą fosą zamkową

Od 7 sierpnia 1945 roku, zamek w Malborku był zarządzany przez Wojsko Polskie. Rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego, 22 sierpnia w zamku w Malborku utworzono Oddział Muzeum Wojska Polskiego nr 1. 30 listopada 1950 roku, dyrekcja Muzeum Wojska Polskiego przekazała Muzeum Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 1951 roku, zamek przekazano lokalnym władzom administracyjnym. Pod koniec lat 50 tych XX wieku, ze względu na to, iż w trakcie II wojny światowej 50% zamku zostało zburzone, zaczęto planować rozbiórkę zamku. Ostatecznie zmieniono zdanie i powołano Społeczny Komitet Odbudowy Zamku. Rozpoczęła się trwająca wiele lat odbudowa zamku podczas której starano się przywrócić mu kształt z okresu średniowiecza, usuwając błędne rekonstrukcje dokonane przez niemieckich konserwatorów sztuki jak, wimpergi nad oknami w kościele zamkowym. Od 1961 roku, jest siedzibą nowo powołanego Muzeum Zamkowego. W latach 1962 do roku 1966, odbudowano dachy nad północne i zachodnie wraz ze skrzydłem zamku średniego. W 1966 roku, rozpoczęto odbudowę kaplicy świętej Anny. W 1967 roku, odbudowano południowo wschodni narożnik Zamku Wysokiego. W latach 1967 do roku 1968, zrekonstruowano Wieżę Główną w formie średniowiecznej. W latach 1973 do roku 1976, odbudowano zniszczoną prawie do fundamentów, Bramę Główną zwaną Snycerską na Przedzamczu. W latach 1980 do roku 1982, odbudowano Dom Podstarościego i Basztę Prochową. W 1993 roku, zakończono odbudowę Karwanu i rozpoczęto odbudowę Baszty Trójściennej. Cały czas też trwały prace konserwatorskie we wnętrzach zamkowych. W 1997 roku, zamek krzyżacki w Malborku został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Został on wpisany na podstawie kryterium II, III, IV oraz określony jako budowla autentyczna i integralna. Od kilku lat, organizowane są inscenizacje zdobywania zamku malborskiego przez wojska polsko litewskie po bitwie pod Grunwaldem. W okresie od maja do września odbywają się tu też od wielu lat spektakle typu światło i dźwięk. Zamek w Malborku w 2007 roku, w plebiscycie Rzeczpospolitej został uznany za jeden z siedmiu cudów Polski. Na zamku nadal prowadzone są skomplikowane prace remontowe. W latach 2009 do roku 2013, odbudowano zniszczony w czasie wojny zespół Bramy Nowej. Na początku 2014 minister kultury przyznał dotację w wysokości prawie 26 milionów złotych na prace konserwatorskie na zamku, obejmujące remont zamkowego kościoła, kaplicy grobowej i jednej z baszt. Uzyskane środki pochodzą z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2009 do 2014 roku.

Mury

zamku po rekonstrukcji

Zamek tradycyjnie dzielony jest na 3 główne części. Zamek Wysoki, Zamek Średni i Zamek Niski jako przedzamcze. Przypatrzmy się zatem na Zamek Wysoki. Kościół pod wezwanniem Najświętszej Marii Panny jako kaplica zamkowa istniał od pierwszej fazy budowy zamku w końcu XIII wieku, po 1309 roku, została powiększona wraz z przeniesieniem stolicy do Malborka, w 1344 roku, ukończono prace remontowe. Został poważnie zniszczony w 1945 roku, podczas ostrzeliwania zamku przez Armię Czerwoną. Po 1945 roku, zrekonstruowano w kościele prezbiterium. W roku 2016, zakończyła się jego renowacja trwająca dwa lata. Kaplica świętej Anny od początku swego istnienia pełniła funkcję kaplicy grobowej 11 Wielkich Mistrzów, począwszy od Dietricha von Altenburg. Kapitularz jest to sala narad urzędników Zakonu, po zniszczeniu w pocz. XIX wieku, zrekonstruowana w stylu neogotyckim w latach 1887 do roku 1902,według projektu C.Steinbrechta. Dalej można obejrzeć Kuchnię Konwentu. Refektarz Konwentu jako jadalnię. Celę Witolda, a jest ona położona w przyziemiu skrzydła północnego, w średniowieczu pełniła funkcję więzienia dla szczególnych jeńców.

Refektarz

konwentu

Wieża Gdanisko pełniła funkcję zamkowej toalety. Została zbudowana na arkadach ten sposób, że wszelkie nieczystości spadały do fosy, a następnie były odprowadzane do Nogatu. Prowadził do niej długi ganek na około 60 metrów o sklepieniu krzyżowym. Wejście do ganku znajdowało się na pierwszej kondygnacji Zamku Wysokiego, na południowo wschodnim narożu. Obok wejścia umieszczona została mała rzeźba diabła, która niegdyś miała wskazywać mieszkańcom zamku przeznaczenie tego pomieszczenia. Przez pewien czas wieża pełniła także funkcję wieży ostatecznej obrony, dlatego na jej wyższych kondygnacjach przechowywane były zapasy broni, żywności i wody. Jest tu także, wieża Klesza jako rekonstrukcja z 1895 roku. Domek Dzwonnika, rekonstrukcja była dokonana w 1895 roku. Baszta Dietricha także poddana została rekonstrukcji. Brama Szewska prowadząca do miasta. Młyn to czas rekonstrukcji z 1902 roku. Dalej mamy. Zamek Średni. Letni Refektarz służył zawsze jako sala audiencjalna. Zimowy Refektarz, a w jego wnętrzu znajduje się kartusz herbowy królów polskich z rodu Wazów.

Kaplica

świętej Anny miejsce spoczynku wielkich mistrzów zakonu

Kaplica prywatna Wielkich Mistrzów dawniej nieprawidłowo nazywana była kaplicą świętej Katarzyny. Idąc dalej napotykamy na Wysoką Sień. Sypialnia Wielkiego Mistrza. I przechodzimy do Pałacu Wielkich Mistrzów. Następnie Wielki Refektarz zbudowany około 1320 do roku 1330 roku, sala biesiadna ze sklepieniem wspartym na 3 filarach, największe świeckie pomieszczenie w państwie zakonnym. Refektarz Infirmerii jadalnia, kaplica Infirmerii. A Infirmeria jest to sala przeznaczone dla osób starszych lub chorych. Wieża Kurza Stopa to latryna dla mieszkańców Infirmerii. Kaplica świętego Bartłomieja, przeznaczona była dla gości zakonu, w czasach polskich pod wezwaniem świętego Wojciecha. Wielka Komturia są to komnaty Wielkiego Komtura, od strony wschodniej zamku.Małe Gdanisko dla gościnnych dostojników zakonnych. Zamek Niski czyli Przedzamcze i fortyfikacje zewnętrzne. Kościół świętego Wawrzyńca dla służby zamkowej, Brama świętego Wawrzyńca. Ludwisarnia jej elementy szczytu pochodzą z 1911 roku. Wieża Maślankowa, znana też jako wieża Modra pochodzi z około 1335 do 1340 roku.

Wielki

refektarz

Brama Północna w obecnej formie neogotycka z XIX wieku.Baszta Kęsa a jej górną gotycką część rozebrano przed rozbiorami, a pozostałości wykorzystano w 1857 roku, do budowy kaponiery.Baszta Zegarowa. Baszta Szarysz to ośmioboczna baszta w północno wschodnim narożniku Przedzamcza, w obecnej formie jest neogotycka i pochodzi z XIX wieku. Dalej znajduje się Baszta Trójścienna. Baszta Prochowa odbudowana została po 1980 roku. Karwan to dawniej krzyżacka zbrojownia i wozownia, następnie w czasach polskich cekhauz, w 1888 roku, zrekonstruowano jej szczyt, jest to obecnie budynek konferencyjny. Baszta Wójtowska rekonstrukcja nastapiła około 1913 roku.

Wnętrze pałacu

wielkich

mistrzów

Brama Główna zwana też jako Brama Snycerska. Baszta Podstarościego. Dom Podstarościego pierwotnie z XIV wieku, przebudowany w XV, XVII wieku na browar i odbudowany po zniszczeniach w 1945 roku. Baszta Nad Piekarnią rekonstrukcja wykonana po 1936 roku. Dalej mamy Basztę bez nazwy. Baszta Ku Miastu. Brama Furta. Baszta Sperlinek inaczej Wróbla.Brama Nowa tu rekonstrukcja z początku XX wieku.Baszty Mostowe, to są dwie baszty od strony Nogatu. Brama świętego Mikołaja. Wały von Plauena z 1411 do 1413 roku, przebudowane zostały w 1 połowie XVII wieku.

Kościół świętego Jana Chrzciciela w Malborku

Fasada

główna kościoła

Kościół świętego Jana Chrzciciela w Malborku z niemieckiego języka to Pfarrkirche Sant Johannes rzymskokatolicki kościół parafialny znajdujący się w Malborku, w województwie pomorskim. Należy do dekanatu Malbork I diecezji elbląskiej. Na przełomie XIX i XX wieku jedyny kościół katolicki w mieście. Pierwszy kościół w tym miejscu powstał w końcu XIII wieku, ale w latach 1457 do roku 1460, uległ zniszczeniu. Prace budowlane nad obecną świątynią rozpoczęły się w 1467 roku, i trwały do 1523 roku. Kościół został wzniesiony z cegły na starych fundamentach jako budowla halowa o trzech nawach i sześciu przęsłach, bez wydzielonego prezbiterium. Wnętrze świątyni zostało nakryte sklepieniem kryształowym, zastąpionym w 1534 roku, sieciowym. Budowę wieży zakończono w 1623 roku, jej zwieńczenie w kształcie kuli, istniejące do 1945 roku, a w 1923 roku, pozłocono. Po pożarze w 1668 roku, świątynia została skrócona o jedno przęsło. Podczas II wojny światowej budowla została zniszczona. Zwalona została wieża, jedyny dzwon z 1502 roku, był w połowie stopiony. Świątynia została pozbawiona dachów i okien, natomiast sklepienie zostało podziurawione i straciło swój wygląd obecnie w nawie głównej znajduje się sklepienie kryształowe, w bocznych żebrowe. Neogotyckie ołtarze uniknęły zniszczeń. W 1945 roku, rozpoczęto usuwanie gruzów, wprawianie szyb w oknach i zabezpieczanie przed opadami atmosferycznymi. W dniu 2 maja 1945 roku świątynia została poświęcona przez księdza Konrada Willa, natomiast w dniu 3 maja tegoż roku ksiądz Klemens Majewski odprawił w niej pierwsze nabożeństwo. W 1957 roku, ksiądz biskup Tomasz Wilczyński przekazał świątynię Orionistom. 6 czerwca 1922 roku, przed kościołem odsłonięto pomnik plebiscytu 1920roku, autorstwa Victora Heinricha Sieferta, przedstawiający stojącego Krzyżaka z mieczem oraz napisem Dies Land bleibt deutsch 11 Juli 1920. W świątyni znajduje się gotycka chrzcielnica z XIV stulecia, a także kilka rzeźb: kamienna gotycka figura świętej Elżbiety Turyńskiej z około 1410 roku, umieszczona w południowej nawie, gotycki krucyfiks z XV stulecia, umieszczony w kruchcie oraz gotycka figura świętego Jana Ewangelisty, umieszczona w zwieńczeniu prospektu organowego, wykonana około 1800 roku. Barokowy świecznik z rzeźbą Matki Bożej z Dzieciątkiem, umieszczoną na porożu jelenia pochodzi z XVII stulecia. Z dzieł malarstwa zachowały się: malowany na desce obraz Sądu Salomona z około 1600 roku, a także znajdujący się w barokowym ołtarzu, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1629 roku.

Ratusz w Malborku

Ratusz

fasada główna

Ratusz

w roku 1903

Ratusz

na tle miasta

Ratusz

w Malborku na drzeworycie

Zabytkowy ratusz w Malborku. Wzniesiony został w latach 1365 do roku 1380, w stylu gotyckim, w miejscu wcześniejszej budowli. Rekonstruowany został w końcu XV wieku, po zniszczeniach doznanych w latach 1457 do roku 1460, w czasie wojny trzynastoletniej i w 1901 roku, po pożarze miasta 26 lipca 1899 roku, przez Conrada Steinbrechta. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny. Ma dwuspadowy dach z dwoma ozdobnymi szczytami i wieżyczkę pośrodku kalenicy. Zniszczony w pożarze z 1899 roku, dach odbudowany został przez Bernharda Schmida, który umieścił na wieżyczce uratowane z pożaru krzyż, kulę i chorągiewkę z datą 1686. W wieżyczce znajdował się ponadto dzwon, który odlano w roku 1407. Na piętrze budynku znajdowały się sale rady i ławy. W posiadających gotyckie sklepienia piwnicach od XIX wieku, znajdowała się restauracja Ratskeller, z otwartą w 1925 roku, z inicjatywy burmistrza izbą pamięci Paula von Hindenburga. Do 1919 roku, budynek służył potrzebom samorządu miejskiego, a po jego przenosinach do Nowego Ratusza, część pomieszczeń użytkowała policja. Obecnie w ratuszu mieści się Miejski Dom Kultury Ratusz. W dolnej kondygnacji otwarte są obszerne podcienia, a w górnej ostrołukowe wnęki z oknami. Mury dekorują blanki, w narożach znajdują się nadwieszone wieżyczki oraz ozdobne szczyty. Na dachu znajduje się neogotycka latarenka. 30 maja 1926 roku, przed ratuszem odsłonięto fontannę Bractwa Strzeleckiego. Brązową figurę strzelca wykonał Walter Rosenberg z Królewca, a kamienny postument miejscowy kamieniarz Hermann Still.

Zamek pokrzyżacki w Gniewie

Zamek

w Gniewie

Jest to zamek pokrzyżacki również położony w województwie pomorskim. Został zbudowany przez Zakon krzyżacki na planie czworoboku po 1290 roku i rozbudowany w XIV i XV wieku, następnie od połowy XV do 1772 roku była to siedziba polskich starostów. Zamek w Gniewie rozpoczęto budować po 1290 roku od budowy czworobocznego muru. Po zakończeniu trwającej 40 lat budowy był to, obok zamku w Człuchowie i zamku w Gdańsku, najpotężniejszy zamek Krzyżaków na lewym brzegu Wisły, pełniąc rolę siedziby komtura gniewskiego. W połowie XV wieku, zamek przebudowano zamurowując dawną bramę wjazdową i budując nową od wschodu oraz powiększono kaplicę. Podczas Wielkiej wojny zamek został zajęty w 1410 roku, przez polskich rycerzy pod dowództwem kasztelana Pawła z Wszeradowa, który odbudowywał go przez kilka miesięcy. W trakcie wojny trzynastoletniej pomiędzy Królestwem Polskim i Zakonem Krzyżackim, w 1454 roku, zamek został zdobyty przez okoliczne rycerstwo należące do Związku Pruskiego. Zamek w trakcie oblężenia częściowo spłonął, a jego komendantem został z nominacji króla Kazimierza Jagiellończyka rycerz Jan z Jani, jednak jeszcze w tym samym roku odzyskali go Krzyżacy. Od lipca 1463 roku, był oblegany przez Piotra Dunina. Na odsiecz oblężonym ruszyli Krzyżacy czego efektem była, wygrana dla Polski Bitwa na Zalewie Wiślanym. Zamek w Gniewie skapitulował przed wojskami królewskimi 1 stycznia 1464 roku.

Skrzydło południowe zamku

Na mocy II pokoju toruńskiego zamek w Gniewie został włączony do Polski i stał się siedzibą polskich starostów. Dzięki Karolowi Górskiemu wiemy, że w latach 1466 do roku 1472, pierwszym starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa, syn Nawoja Kostki. W 1623 roku, na zamku przebywał król Zygmunt III Waza. W 1565 roku, przeprowadzono prace remontowe. W 1625 roku, zamek na dwa lata zajęły wojska szwedzkie. W 1655 roku, podczas Potopu zamek na krótko zajęły wojska szwedzkie. W 1657 roku, na zamku z rozkazu hetmana Jerzego Lubomirskiego przetrzymywano jeńców szwedzkich. W drugiej połowie XVII wieku, starostą gniewskim był Jan Sobieski, który jeszcze zanim został królem, zbudował na Podzamczu nowy barokowy budynek dla swojej żony Marii Kazimiery. Po I rozbiorze w 1772 roku, zamek trafił w ręce Prusaków. Okres pruski przypada na lata rozbioru od 1772 do roku 1920 wówczas nie istniejącej na mapach Rzeczpospolitej. Zamek wielokrotnie zmieniał swą funkcję, służąc na przykład za spichlerz, w tym celu był specjalnie przebudowany w XVIII wieku. Ponownie został przebudowany w latach 1855 do roku 1859, gdy rozebrano dużą czworoboczną wieżę w narożu wschodnim i zastąpiono ją wieżyczką, zburzono gdanisko, zasypano fosy i przebito nowe otwory okienne zmieniając wygląd zewnętrzny zamku.

Dziedziniec

ze studnią

Wejścia z dziedzińca do zamku

Po I wojnie światowej w 1920 roku, Gniew wrócił do Polski. Zamek został jednak poważnie zniszczony w pożarze w 1921 roku. Po roku 1939, niemieckie władze okupacyjne urządziły na terenie zamku więzienie dla Polaków. Odbudowa zabytku rozpoczęła się w latach 1968 do roku 1974, w trakcie której przywrócono częściowo wygląd zamku z czasów średniowiecza. Od 2001 roku, na terenie zamku corocznie w sierpniu organizowana jest inscenizacja bitwy stoczonej pod Gniewem w dniach od 22 do 29 sierpnia w roku 1626, w czasie tak zwanej wojny o ujście Wisły, pomiędzy wojskami dwóch kuzynów Gustawa Adolfa Wazy, króla Szwecji i Zygmunta III Wazy, króla polskiego.

Kościół świętego Mikołaja w Gniewie

Kościół od strony wschodniej

Jest to gotycki farny kościół rzymskokatolicki zbudowany przez Krzyżaków w XIV wieku. Obecna budowla wznosi się w miejscu starszego kościółka drewnianego, którego powstanie wiąże się z dawnym grodem bądź też z okresem przejęcia ziemi gniewskiej przez zakon cystersów. Dzieje budowy istniejącego do dziś kościoła murowanego są nieznane, wzniesiono go w ciągu XIV wieku, w drugiej ćwierci tego stulecia. Najpierw wzniesiono prezbiterium. Prawdopodobnie jeszcze przed połową XIV wieku, przystąpiono do wznoszenia murów obwodowych korpusu. Całość prac zakończono w drugiej połowie XIV wieku. Jednocześnie z korpusem rozpoczęto budowę wieży, której forma z biegiem czasu ulegała zmianom. W drugiej połowie XV wieku, gdy Zakon opuścił miasto, wieżę podwyższono. Jak podają historycy w tym czasie to znaczy w latach 1466 do roku 1472, starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa. Pewną wskazówkę na temat czasu ukończenia budowy wieży stanowić może data podana w napisie niezachowanego dzwonu gotyckiego z roku 1482. Z pracami budowlanymi tego okresu można łączyć dobudowanie do wschodniego przęsła korpusu kaplic nie przewidzianych w pierwotnym założeniu. Około 1557 roku, kościół przejęli w swe posiadanie protestanci. Dopiero w 1596 roku, zwrócono świątynię katolikom. Na przełomie XVII i XVIII wieku kościół dotknęła nieznana katastrofa. W jej wyniku zniszczeniu uległy górna część wieży i sklepienia naw, które zostały odbudowane i odrestaurowane. Stan budowli ulegał stopniowemu pogorszeniu.

Nawa

główna kościoła

W pierwszych latach XIX wieku, kościół był remontowany oraz przeprowadzono drobne naprawy. W latach 1875 do roku 1876, odbył się generalny remont kościoła. W okresie międzywojennym została przeprowadzona renowacja wnętrza kościoła. W 1945 roku, pociski artyleryjskie uszkodziły wieżę i mury kościoła, zniszczone zostały dachy i wszystkie okna. Po wojnie przystąpiono do niezbędnych napraw, którymi w dużym stopniu kierował ksiądz Władysław Piaskowski. A prace remontowe trwają do dnia dzisiejszego. Ta sakralna gotycka budowla poświęcona świętemuMikołajowi, opiekunowi żeglarzy i kupców, jest kościołem w typie halowym, trzynawowym o harmonijnym zespole wnętrza. Nawy boczne są oddzielone od nawy głównej ośmiobocznymi filarami. W ciągu wieków fara rozrosła się przez przebudowanie bocznych kaplic, świętej Anny i świętej Katarzyny. Do nawy od wschodu przystaje absyda o wielobocznym zamknięciu, która jest najstarszą częścią kościoła. Okna prezbiterium jednodziałowe o ostrych łukach są bogato profilowane. Charakterystyczna dla gotyku pomorskiego, w swej surowej, fortecznej formie jest wieża, wbudowana w bryłę nawy. Po odnowieniu została ona zakończona od południa i północy szczytnicą schodkową. Silne skarpy o kilku uskokach wspierają w regularnych odstępach ściany naw. Obok konstrukcyjnego znaczenia posiadają walory dekoracyjne, akcentują pionowość budowli i rozczłonkowują jej powierzchnię.

Ołtarz świętego Mikołaja

Ołtarz świętego

Stanislawa

Kostki

Ołtarz świętego Józefa

Ołtarz

Matki

Boskiej Różańcowej

Ołtarz główny wykonany