Crotone 982 ebook

Zapraszamy na stronywww.bellona.pl, www.ksiegarnia.bellona.pl

Dołącz do nas na Facebookuwww.facebook.com/Wydawnictwo.Bellona

Nasz adres: Bellona Spółka Akcyjna ul. Bema 87 01-233 Warszawa Dział Wysyłki tel.: 22 457 03 02, 22 457 03 06, 22 457 03 78 faks 22 652 27 01 Internet: www.bellona.pl e-mail: [email protected]

Ilustracja na okładce: Marek Szyszko Redaktor prowadzący: Zofia Gawryś Redakcja merytoryczna: Mikołaj Adamiec Redaktor techniczny: Beata Jankowska Korekta: Teresa Kępa

© Copyright by Robert F. Barkowski, Warszawa 2015 © Copyright by Bellona Spółka Akcyjna, Warszawa 2015

ISBN 978-83-11-15576-3

Skład wersji elektronicznej: [email protected]

Wstęp

Niniejsza publikacja omawia wydarzenia zachodzące w Europie w okresie od końca IX do drugiej połowy X wieku, będące tłem historycznym tytułowej bitwy pod Crotone, stoczonej w dniu 15 lipca 982 roku. W epoce tej, zwanej również ottońską, rozmaite plemiona formowały się w organizmy państwowe, w przybliżeniu odpowiadające geopolitycznie dzisiejszym. W Europie Środkowej kształtują i konsolidują się dwie organizacje polityczne będące zalążkami nowych królestw: Polski i Węgier. Na zachodzie Europy powstają, po rozpadzie i upadku monarchii karolińskich, Niemcy i Francja. Ekspansja wikingów i Waregów zaczęła powoli dochodzić do punktu przesilenia. Od jej początków, czyli mniej więcej od VIII wieku, wikingowie odcisnęli swe piętno w całej Europie. Podbili cały obszar północno-wschodniej Anglii, Irlandię, organizowali wyprawy przez Atlantyk, stawiając stopę w Ameryce Północnej. Spustoszyli większość obszarów Niemiec i Francji, w 841 roku spalili Rouen, a potem Paryż, Nantes i Tours. Wszędzie tworzyli samodzielne organizmy polityczne, księstwa – w Irlandii, Anglii, Normandii, na Rusi. Na północy wyodrębniają się niezależne królestwa wikingów: Dania, Szwecja, Norwegia. W X wieku wikingowie dotarli do wybrzeży Morza Śródziemnego, gdzie stworzyli kolejne państwa. Spośród Waregów i wikingów cesarze bizantyjscy rekrutowali swoją przyboczną straż, zwaną „strażą wareską”, wysoko ceniąc zalety bojowe wojowników z północy.

Od końca X wieku widoczne są oznaki poprawy położenia Kościoła katolickiego, unaoczniają się wysiłki dążące do odbudowy prestiżu papiestwa. Następuje rozpowszechnienie klasztorów, ze szczególnym uwzględnieniem wpływów klasztoru w Cluny, założonego już w 910 roku w Akwitanii dla zakonu benedyktynów. Przeprowadzone w nim reformy stały się słynne na całą Europę.

Również od końca X wieku zaczyna się upowszechniać architektura i sztuka romańska, co prawda bardzo zróżnicowana w zależności od regionu Europy, w którym występowała. Jej rozwojowi sprzyjali władcy świeccy, przede wszystkim poprzez darowizny na rzecz Kościoła, jak również ogólna poprawa sytuacji gospodarczej Europy Zachodniej. Pierwsze ośrodki sztuki romańskiej znajdowały się w cesarstwie Ottonów (Saksonia, Nadrenia, północna Italia) oraz we Francji (Reims).

Na tym tle doszło pod miejscowością Crotone na południu Półwyspu Apenińskiego do walnej i niezwykle wyniszczającej bitwy pomiędzy zastępami rycerstwa zachodnioeuropejskiego, poprowadzonymi do boju przez niemieckiego cesarza Ottona II (955–983), a muzułmańską kawalerią emiratu Sycylii i kalifatu Fatymidów z Kairu pod dowództwem emira Abu al-Kasima (?–982). Była to największa bitwa stoczona na obszarze Europy Zachodniej w X wieku pod względem liczebności obydwu armii i strat po obu stronach.

Dlatego zdumiewa brak jakichkolwiek niemalże opracowań na temat przyczyn, przebiegu i skutków tej bitwy, zarówno w literaturze popularnonaukowej, jak i w opracowaniach akademickich. A szkoda, ponieważ wydarzenia te obfitowały w interesujące szczegóły i miały duży wpływ na przebieg historii nie tylko Italii, lecz również Europy Zachodniej jako całości, nie mówiąc już o tym, że fascynująca złożoność dynamiki i dramaturgii tej bitwy mogłyby śmiało posłużyć za kanwę porywającej powieści historycznej.

W publikacji wykorzystałem przede wszystkim i w głównej mierze dostępne mi źródła historyczne, zapisane ówczesnymi językami: starogreckim, arabskim i po łacinie, opracowane współcześnie po niemiecku, polsku lub włosku. Różne są rodzaje tych źródeł: kroniki, księgi klasztorne, roczniki (annales), życiorysy świętych i władców, inwentarze dokumentów (świadectwa, nadania, przywileje) zebrane w regestach, relacje podróżnicze, korespondencja listowna, opisy wydarzeń. Do najważniejszych źródeł i opracowań, zawierających fragmenty dotyczące samej bitwy pod Crotone oraz związanych z nią wydarzeń X wieku, zaliczam: Ibn al-Athir, Historia powszechna (Kamil at-Tawarich); Thietmar z Merseburga, Kronika (Thietmari merseburgiensis episcopi chronicon); Roczniki klasztoru Sankt Gallen (Annales Sangallenses maiores); Ibn Chaldun, Wstęp do historii (al-Muqaddima); Karl Uhlirz, Roczniki Cesarstwa za Ottona II i Ottona III (Jahresbücher des Deutschen Reiches unter Otto II und Otto III); Ekkehard Eickhoff, Wojna morska (Seekrieg). Oprócz źródeł czysto literackich, ważną rolę odgrywają ilustracje zawarte w rękopisach powstałych w okresie średniowiecza. Te najczęściej barwne miniatury malarskie są wielką, a nierzadko jedyną kopalnią wiedzy na temat wyglądu i funkcji uzbrojenia i oręża w średniowieczu. Źródłem owych ilustracji są zarówno księgi sakralne, np. psałterze, śpiewniki, ewangeliarze, modlitewniki czy kodeksy, jak również księgi świeckie. Inną formą artystyczną pozwalającą na zwizualizowanie wojskowości średniowiecza są rzeźby i reliefy.

Dostępny materiał nie jest co prawda na tyle obszerny, żeby z niego powstał wielostronicowy i szczegółowy zapis poszczególnych faz bitwy, ale wystarczający na rzetelny opis jej przebiegu. Dlatego interesujące jest nakreślenie całego tła wydarzeń: przyczyny, które doprowadziły do wojny, strony biorące udział w konflikcie, przygotowania do kampanii w południowej Italii i jej przebieg, jak również skutki samej bitwy. Interesujący jest również aspekt ponadczasowy – pewne konflikty współczesne są pod niektórymi względami odbiciem i kontynuacją tamtych czasów. Poza wstępnym nakreśleniem ogólnej sytuacji i rozwoju wydarzeń na Półwyspie Apenińskim, zaszłych na przestrzeni wieków i kumulujących się ostatecznie w tytułowej bitwie, przeważającą część publikacji poświęciłem szczegółowemu opisowi narodzin i rozwoju saskiej dynastii Ottonów (919–1002 a. 1024), by czytelnik lepiej mógł zrozumieć otoczkę historyczną związaną zarówno z Ottonem II, jak i z procesami powodującymi wmieszanie się Niemców do walki o supremację w Italii.

Z bitwą pod Crotone związane są trzy zasadnicze niejasności: dokładny dzień bitwy, liczebność wojsk po obu stronach oraz miejsce, w którym walkę stoczono.

W różnych źródłach podane są nieco rozbieżne przekazy dotyczące dnia, w którym doszło do starcia pod Crotone. Otóż wiele źródeł podaje datę bitwy, opierając się na zanotowanej dacie śmierci któregoś z jej uczestników. W bitwie zginęło kilku książąt, a do tego całe mnóstwo biskupów, opatów i grafów, a zgon każdego z nich został odpowiednio zanotowany, czy to w klasztornych zapiskach, czy w nekrologach lub w rodzinnych rocznikach i kronikach. Mamy tu do czynienia z całym wachlarzem podanych dat, począwszy od 12, a kończąc na 16 lipca. Bardzo często podawaną datą jest 13 lipca. Ponieważ wszyscy ci ludzie zginęli w tej samej bitwie, tego samego dnia, rozbieżność dat jest raczej nie do przyjęcia. W tym momencie przyszedł z pomocą kronikarz arabski Ibn al-Athir (1160–1233), który bezbłędnie podaje szczegółowy opis i datę śmierci emira Abu al-Kasima, dowodzącego muzułmanami, który zginął na samym początku bitwy w dniu 15 lipca 982. Abu al-Kasim został po bitwie ogłoszony wielkim męczennikiem w świętej wojnie przeciwko niewiernym i można przyjąć, że kronikarze arabscy poprawnie podają datę jego śmierci. Trzeba przy tym dodać, że Arabowie opisali tę bitwę niejako na podstawie własnych obserwacji, a nie z relacji osób trzecich, na które byli zdani kronikarze europejscy. Data 15 lipca wymieniona jest również w niektórych zachodnich przekazach, jak chociażby w życiorysie biskupa Meinwerka z Paderbornu (975–1036), Vita Meinwerci episcopi Patherbrunnensis, którego tekst stanowi ważne źródło o latach rządów ostatnich władców z dynastii Ottonów.

Liczebność armii zachodniej Europy określa się, prawie bez rozbieżności, na 2100 rycerzy, o siłach muzułmańskich w ogóle przy tym nie wspominając. Podstawą tej oceny jest dokument z tamtych czasów, „wykaz kontyngentu kawalerii pancernej” – Indiculus loricatorum. Błędem podstawowym tej oceny jest nieuwzględnienie tego, że wspomniany dokument wymienia wyłącznie liczbę rycerstwa w jednym z wielu kontyngentów z 981 roku, które przez parę miesięcy ściągały z całej Europy na mobilizację armii Ottona II, najpierw do środkowej, a później do południowej Italii. Przedtem, w 980 roku, ściągnął już tam cesarz Otto II osobiście, prowadząc ze sobą wielką armię ciężkozbrojnej kawalerii złożoną z rycerstwa Saksonii i 1000 jeźdźców ze słowiańskiego plemienia Obodrytów. Do tego dołączały później potężne korpusy z Bawarii, Szwabii, Lotaryngii, Turyngii, Frankonii, Królestwa Italii i księstw longobardzkich na południu Półwyspu Apenińskiego. Wielkość i liczebność sił Saracenów jest wystarczająco dokładnie opisana w kronikach arabskich. W sumie po stronie cesarstwa Ottonów walczyło około 18 000 do 20 000 kawalerii, w tym 6000 do 8000 jazdy ciężkozbrojnej (pancernej). Muzułmanie wystawili dwa korpusy pierwszorzędnej kawalerii i piechoty: pierwszy w sile 20 000 brał udział w bezpośrednim starciu, korpus rezerwowy złożony z samej kawalerii w sile 5000 wszedł do bitwy w drugiej fazie. W wyniku bitwy obie strony poniosły olbrzymie straty, przy czym w wypadku wojsk Ottona II można śmiało mówić o masakrze. Większej bitwy w Europie Zachodniej w X wieku nie było.

Dłuższy czas dyskutowano również na temat miejsca, w którym bitwę stoczono. Początkowo przeważał pogląd, że być może odbyła się ona niedaleko miejscowości Stilo, położonej parędziesiąt kilometrów na południe od Crotone. Punktem wyjścia dla tego założenia okazała się notatka kronikarza Romualda z Salerno (1115–1181), który błędnie zinterpretował podaną mu wiadomość. Obecnie stworzono kolejną hipotezę, jakoby stoczono bitwę na północ od miasta Reggio di Calabria nad Cieśniną Mesyńską.

Dla niektórych występujących w publikacji pojęć użyłem zamiennie synonimów:

– Muzułmanie, Saraceni

– Bizancjum, Cesarstwo Bizantyjskie, Cesarstwo Wschodnie,

– Italia, Półwysep Apeniński

– Królestwo Franków Zachodnich, państwo zachodniofrankijskie, Francja

– Królestwo Franków Wschodnich, państwo wschodniofrankijskie, Niemcy, Królestwo Niemieckie,

– pancerni, kawaleria pancerna, jazda ciężkozbrojna, rycerze ciężkozbrojni.

Użycie pojęcia „Niemcy”: Obecnie często zamiast nazwy „Królestwo Franków Wschodnich” używa się pojęcia „Królestwo Niemieckie” lub „Niemcy”, co jest anachronizmem, ponieważ nazwa ta aż do XI wieku nie była znana. Również tak chętne używane pojęcie Regnum Teutonicorum – które zresztą po raz pierwszy pojawia się dopiero w XI wieku! – jako „Królestwo Niemieckie” oznaczało ówcześnie „królestwo mówiących po niemiecku – nie frankijsku i nie słowiańsku – Bawarczyków”. Ponieważ jednak Królestwo Franków Wschodnich obejmowało terytorialnie wszystkie zachodnie plemiona germańskie pomiędzy Renem a Łabą, zjednoczone pod zwierzchnią władzą jednego króla, można śmiało mówić o królestwie „Niemców”. Tym bardziej od roku 919, gdy królem tym został pochodzący z plemienia Sasów Henryk I Ptasznik (876–936). Podobnie miała się sytuacja w Polsce – o Mieszku I Piaście (?–992) także mówi się, że zjednoczył plemiona słowiańskie, tworząc podwaliny państwa polskiego. We Francji – Hugo Wielki Kapet (940–996) złączył jako pierwszy niekaroliński władca Franków i Gallów pod swoim berłem, tworząc państwo zwane dzisiaj Francją. Zaś Henryk I zjednoczył plemiona germańskie, tworząc podwaliny państwa niemieckiego. Przy okazji, nazwa Polski została po raz pierwszy oficjalnie użyta podczas koronacji Bolesława I Chrobrego na króla Polski w 1024 roku – jako Regnum Poloniae, Królestwo Polski.

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

W popularnonaukowej serii pt. „Historyczne bitwy” ukazały się ostatnio:

M. Olędzki, WOJNY MARKOMAŃSKIE 162–185 n.e. • J. Wojt- czak, WOJNA PARAGWAJSKA 1864–1870 • J. Centek, SOMMA 1916 • R. Warszewski, VILCABAMBA 1572 • W. Włodarkiewicz, POLESIE 1939 • S. Nowak, PUSZCZA KAMPINOSKA–JAKTORÓW 1944 • J. Jastrzębski, PEARL HARBOR 1941 • J. Spyra, AYACUCHO 1824 • S. Leśniewski, KONSTANTYNOPOL 1204 • T. Fiszka-Borzyszkowski, WOJNA BURSKA 1880–1881 • T. Szeląg, AMIDA 359 • W. Kępka-Mariański, INSUREKCJA WARSZAWSKA 1794 • J. Wojtczak, CULLODEN MOOR 1746 • M. Staniszewski, FORT PILLOW 1864 • B. Nowaczyk, CHOJNICE 1454 ŚWIECINO 1462 • W. Kalwat, KAMPANIA LANGIEWICZA 1863 • J. Molenda, WOJNY GUARAŃSKIE 1628–1756 • R. Warszewski, BOLIWIA 1966–1967 • M.A. Piegzik, GUADALCANAL 1942–1943 • A. Murawski, GÓRY PINDOS 1943–1949 • P. Korzeniowski, FLANDRIA 1940 • M. Franz, A. Pastorek, TEXEL 1673 • Ł. Migniewicz, kleidion 1014 • P. Groblewski, ANTIETAM 1862 • P. Rochala, VERCELLAE 101 p.n.e. • L. Kania, WILNO 1944 • P. Zarzycki, Iłża 1939 • T. Fijałkowski, ATLANTYK 1939–1945 • R. Warszewski, Cuzco 1536–1537 • J. Wojtczak, Minnesota 1862 • Ł. Burkiewicz, Aleksandria 1365 • K. Plewako, CAMBRAI 1917 • M. Kuczyński, WOJNA CZU Z HAN 209–202 P.N.E. • L. Wyszczelski, LWÓW 1920 • M.A. Piegzik, HOLENDERSKIE INDIE WSCHODNIE 1941–1942 • W. Polakiewicz, LIMANOWA 1914 • A. Lorbiecki, M. Wałdoch, CHOJNICE 1939 • M. Leszczyński, pomorze 1945 • G. Lach, IPSOS 301 p.n.e. • R. Warszewski, KONGO 1965 • A. Toczewski, FESTUNG KÜSTRIN 1945 • J. Wojtczak, CALLAO 1866 • R. Dzieszyński, KRAKÓW 1768–1772 • T. Jarmoła, KRETA 1941 •

W przygotowaniu: S. Kaliński, Bolimów 1915