Fiasko ebook

Sta­ni­sław Lem

"Fia­sko"

© Co­py­ri­ght by To­masz Lem, 2016

pro­jekt okład­ki: Anna Ma­ria Su­cho­dol­ska

zdję­cie na okład­ce: © Cze­sław Cza­pliń­ski/FO­TO­NO­VA

© Co­py­ri­ght for this edi­tion: Pro Auc­to­re Woj­ciech Ze­mek

www.lem.pl

ISBN 978-83-63471-37-8

Kra­ków, 2019 (wy­da­nie dru­gie po­pra­wio­ne)

Wszel­kie pra­wa za­strze­żo­ne

Stanisław Lem

FIASKO(frag­ment)

Spis treści

Las Bir­nam

Na­ra­da

Roz­bi­tek

SETI

Beta Har­pii

Kwin­ta

Łowy

Księ­życ

Zwia­sto­wa­nie

Atak

De­mon­stra­cja siły

Pa­rok­syzm

Escha­to­lo­gia ko­smicz­na

Baj­ka

So­do­ma i Go­mo­ra

Kwin­ta­nie

– Ład­nie pan siadł.

Czło­wiek, któ­ry to po­wie­dział, nie pa­trzył już na pi­lo­ta w ska­fan­drze, ze zdję­tym heł­mem pod pa­chą. W okrą­głej sali kon­tro­l­nej, z pod­ko­wą pul­pi­tów po­środ­ku, pod­szedł do ścia­ny ze szkła i spo­glą­dał na wiel­ki, choć da­le­ki wa­lec stat­ku osma­lo­ne­go u dysz. Wciąż jesz­cze chla­pa­ło z nich na be­ton czar­nia­wą wy­mio­ci­ną. Dru­gi kon­tro­ler, bar­czy­sty, w be­re­cie wci­śnię­tym na łysą czasz­kę, pu­ścił ta­śmy za­pi­su wstecz i gdy się prze­wi­ja­ły, sa­mym ką­tem oka, niby ptak o nie­ru­cho­mej po­wie­ce, ze­zo­wał ku przy­by­szo­wi. Na uszach miał słu­chaw­ki, a przed sobą sze­reg cha­otycz­nie mi­ga­ją­cych mo­ni­to­rów.

– Ja­koś po­szło – rzu­cił pi­lot. Uda­jąc, że to mu nie­zbęd­ne przy od­pi­na­niu cięż­kich rę­ka­wic z po­dwój­ny­mi ścią­ga­cza­mi, oparł się nie­znacz­nie o wy­su­nię­tą kra­wędź pul­pi­tu. Po tym lą­do­wa­niu ła­sko­ta­ło go w ko­la­nach.

– Co to było?

Mały przed szy­ba­mi, w wy­tar­tej skó­rza­nej kurt­ce, z my­sią, nie­ogo­lo­ną twa­rzą, kle­pał się po kie­sze­niach, aż zna­lazł w jed­nej pa­pie­ro­sy.

– De­flek­sja cią­gu – bąk­nął pi­lot, tro­chę za­sko­czo­ny fleg­mą po­wi­ta­nia.

Tam­ten, już z pa­pie­ro­sem w ustach, za­cią­gnął się i spy­tał przez dym:

– Ale dla­cze­go? Nie wie pan?

Nie – chciał od­po­wie­dzieć pi­lot, lecz zmil­czał, bo mu się wy­da­wa­ło, że po­wi­nien wie­dzieć. Ta­śma się skoń­czy­ła. Jej ko­niec fur­czał z wi­ru­ją­cym bęb­nem. Wiel­ki wstał, odło­żył słu­chaw­ki, te­raz do­pie­ro ski­nął mu gło­wą i ode­zwał się chry­pli­wie:

– Lon­don. A to jest Gos­se. Wi­ta­my na Ty­ta­nie. Cze­go się na­pi­je­my? Może być kawa albo whi­sky.

Mło­dy pi­lot zmie­szał się. Znał na­zwi­ska tych lu­dzi, ale ni­g­dy ich nie wi­dział i nie zda­jąc so­bie z tego spra­wy, uznał, że kie­row­ni­kiem musi być ten wiel­ki i to jest Gos­se, tym­cza­sem było na od­wrót. Prze­sta­wia­jąc to so­bie w gło­wie, wy­brał kawę.

– Jaki fracht? Gło­wi­ce kar­bo­run­do­we? – spy­tał Lon­don, kie­dy już we trzech sie­dli do sto­li­ka wy­su­nię­te­go ze ścia­ny, z kawą pa­ru­ją­cą w szklan­kach po­dob­nych do zle­wek la­bo­ra­to­ryj­nych: mia­ły dziob­ki. Gos­se po­pił kawą żół­tą pi­guł­kę, ode­tchnął, roz­kasz­lał się i wy­sią­kał nos, aż mu oczy za­szły łza­mi.

– I pro­mien­ni­ki też pan przy­wiózł, co? – zwró­cił się do pi­lo­ta.

Ten, znów za­sko­czo­ny, bo ocze­ki­wał więk­sze­go za­in­te­re­so­wa­nia swo­im wy­czy­nem, tyl­ko gło­wą przy­tak­nął. Nie co dzień dła­wi się ra­kie­cie pod­czas lą­do­wa­nia ciąg. Za­miast li­sty to­wa­ro­wej miał w ustach go­to­wą re­la­cję, jak nie pró­bu­jąc ani prze­dmu­cha­nia dysz, ani zwięk­sze­nia głów­ne­go cią­gu, od razu wy­łą­czył au­to­ma­ty­kę i siadł na sa­mych bo­oste­rach, sztucz­ką, ja­kiej poza sy­mu­la­to­rem ni­g­dy jesz­cze nie pró­bo­wał. A i to daw­no. Więc znów mu­siał so­bie po­prze­sta­wiać my­śli.

– Przy­wio­złem – po­wie­dział z tego wszyst­kie­go i po­czuł na­wet za­do­wo­le­nie, bo to nie­źle za­brzmia­ło. Taki la­ko­nicz­ny wy­szedł z za­gro­że­nia.

– Ale nie tam, gdzie na­le­ża­ło – uśmiech­nął się mały, Gos­se.

Pi­lot nie wie­dział, czy to żar­ty.

– Jak to nie tam…? Prze­cież przy­ję­li­ście mnie. We­zwa­li­ście – po­pra­wił się.

– Mu­sie­li­śmy.

– Nie ro­zu­miem.

– Toż pan miał lą­do­wać w Gra­alu.

– No to po co ścią­gnę­li­ście mnie z kur­su?

Zro­bi­ło mu się go­rą­co. We­zwa­nie brzmia­ło ka­te­go­rycz­nie. Wpraw­dzie zła­pał, wy­tra­ca­jąc szyb­kość, ra­dio­we do­nie­sie­nie Gra­ala o ja­kimś wy­pad­ku, ale mało co zro­zu­miał przez za­kłó­ca­ją­cy szum. Na­le­ciał bo­wiem ku Ty­ta­no­wi od Sa­tur­na, żeby jego gra­wi­ta­cją wy­tra­cać pęd i tym sa­mym oszczę­dzić pa­li­wa, więc otarł się stat­kiem o ma­gne­tos­fe­rę ol­brzy­ma, aż mu za­trzesz­cza­ło na wszyst­kich za­kre­sach fal. Za­raz po­tem ode­brał we­zwa­nie tego ko­smo­dro­mu. Na­wi­ga­tor musi usłu­chać kon­tro­li lo­tów. A tu na­wet ska­fan­dra nie dali mu zdjąć, bio­rąc od razu na spyt­ki. Du­chem był na­dal w ste­row­ni, z pa­sa­mi wrzy­na­ją­cy­mi się wście­kle w bar­ki i pierś, gdy ra­kie­ta ude­rzy­ła już roz­kra­czo­ny­mi ła­pa­mi w be­ton, ale bo­oste­ry do koń­ca się nie wy­pa­li­ły i ło­mo­cąc ogniem, wpra­wia­ły cały kor­pus w po­dry­gi.

– O co cho­dzi? Gdzie mia­łem wła­ści­wie siąść?

– Pań­ska drob­ni­ca na­le­ży się Gra­alo­wi – wy­ja­śnił mały, wy­cie­ra­jąc za­czer­wie­nio­ny nos. Miał ka­tar. – A my­śmy prze­chwy­ci­li pana na­dor­bi­tal­nie i we­zwa­li­śmy tu, bo po­trze­bu­je­my Kil­lia­na. Pań­skie­go pa­sa­że­ra.

– Kil­lia­na? – zdzi­wił się mło­dy pi­lot. – Nie mam go na po­kła­dzie. Oprócz mnie jest tyl­ko Sin­ko, dru­gi pi­lot.

Tam­ci zdę­bie­li.

– Gdzie jest Kil­lian?

– Te­raz już pew­no w Mont­re­alu. Jego żona ro­dzi. Od­le­ciał przede mną to­wa­ro­wym wa­ha­dłow­cem, za­nim wy­star­to­wa­łem.

– Z Mar­sa?

– Ja­sne, a skąd? O co cho­dzi?

– Ba­ła­gan pa­nu­ją­cy w Ko­smo­sie nie ustę­pu­je ziem­skie­mu – za­uwa­żył Lon­don. Na­bi­jał faj­kę ty­to­niem z taką siłą, jak­by ją chciał roz­tłuc. Był zły. Pi­lot też.

– To nie mo­gli­ście mnie spy­tać?

– By­li­śmy pew­ni, że on leci z pa­nem. Taki był ostat­ni ra­dio­gram.

Gos­se znów wy­tarł nos i wes­tchnął.

– Wy­star­to­wać nie może pan już tak czy owak – ode­zwał się wresz­cie. – A Mar­lin nie mógł się do­cze­kać pro­mien­ni­ków. Te­raz wszyst­ko zwa­li na mnie.

– Prze­cież są – wska­zał pi­lot gło­wą mgłę za szy­ba­mi, gdzie ciem­nia­ło wy­smu­kłe wrze­cio­no jego stat­ku. – Chy­ba sześć. A dwa gi­ga­dżu­lo­we. Roz­dmuch­ną każ­dą mgłę czy chmu­rę jak nic.

– Ale nie we­zmę ich na ple­cy i nie za­tasz­czę Mar­li­no­wi – od­pa­ro­wał Gos­se w co­raz gor­szym hu­mo­rze.

Nie­dbal­stwo i sa­mo­wo­la pod­rzęd­ne­go lą­do­wi­ska, któ­re, jak po­wie­dział kie­row­nik, prze­chwy­ci­ło go po trzech ty­go­dniach rej­su nie upew­niw­szy się, czy ma ocze­ki­wa­ne­go pa­sa­że­ra, do­tknę­ły pi­lo­ta. Nie spie­szył się z oświad­cze­niem, że będą się mu­sie­li sami za­trosz­czyć o jego fracht. Przed usu­nię­ciem awa­rii nie da rady, choć­by i chciał. Mil­czał.

– Ja­sne, że zo­sta­nie pan u nas.

Z tymi sło­wa­mi Lon­don do­pił kawę i pod­niósł się z alu­mi­nio­we­go krze­sła. Był ogrom­ny jak za­pa­śnik cięż­kiej wagi. Pod­szedł do szkla­nej ścia­ny. Pej­zaż Ty­ta­na, mar­twa wście­kłość gór, nie­ziem­skich bar­wą w ru­dej po­świa­cie, do­ci­śnię­tej brą­zo­wy­mi chmu­ra­mi do ich grzbie­tów, sta­no­wi­ła do­sko­na­łe tło dla jego po­sta­ci. Pod­ło­ga wie­ży de­li­kat­nie wi­bro­wa­ła. Co za sta­ra prze­twor­ni­ca, po­my­ślał pi­lot. Też wstał, żeby obej­rzeć swój sta­tek. Jak la­tar­nia mor­ska ster­czał pio­no­wo z pę­dzą­cej ni­sko mgły. Po­dmuch od­wiał jej kłę­by, ale już nie było wi­dać plam prze­grze­wu na dy­szach. Może przez od­le­głość i pół­mrok, a może po pro­stu osty­gły.

– Ma­cie tu gam­ma de­fek­to­sko­py? – Sta­tek był dlań waż­niej­szy od ich kło­po­tu. Sami go so­bie spra­wi­li.

– Mamy. Ale nie dam po­dejść ni­ko­mu do ra­kie­ty w zwy­kłym ska­fan­drze – ode­zwał się Gos­se.

– My­śli pan, że to stos? – po­de­rwa­ło pi­lo­ta.

– A pan?

Mały kie­row­nik też wstał i pod­szedł do nich. Z pod­ło­go­wych szcze­lin wzdłuż wy­pu­kłych szyb wia­ło mi­łym cie­płem.

– Tem­pe­ra­tu­ra ska­ka­ła przy scho­dze­niu po­nad nor­mę, ale ge­ige­ry się nie ode­zwa­ły. To chy­ba tyl­ko dy­sza. Może wy­plu­ło ce­ra­mi­kę z ognio­wej ko­mo­ry. Mia­łem wra­że­nie, że coś gu­bię.

– Ce­ra­mi­ka po­szła swo­ją dro­gą, ale był wy­ciek – orzekł sta­now­czo Gos­se. – Ce­ra­mi­ka się nie topi.

– Ta ka­łu­ża? – zdzi­wił się pi­lot. Sta­li przed po­dwój­ny­mi szkła­mi. Pod rufą rze­czy­wi­ście roz­la­ła się czar­na ka­łu­ża. Mgły pę­dzo­ne wi­chu­rą co chwi­la omia­ta­ły ka­dłub stat­ku.

– Pan co ma w sto­sie? Cięż­ką wodę czy sód? – spy­tał Lon­don. Prze­wyż­szał pi­lo­ta o gło­wę. Z ra­dia do­bie­gło po­pi­ski­wa­nie. Gos­se sko­czył tam, wło­żył słu­chaw­ki z la­ryn­go­fo­nem i roz­ma­wiał z kimś ci­cho.

– To nie może być ze sto­su… – bez­rad­nie po­wie­dział pi­lot. – Mam cięż­ką wodę. Roz­twór jest czy­sty jak łza. Prze­zro­czy­sty. A to jest czar­ne jak smo­ła.

– No to pu­ści­ło chło­dze­nie w dy­szy – zgo­dził się Lon­don. – I po­trza­ska­ło ce­ra­mi­kę.

Mó­wił jak o za­pał­kach. Wca­le nie prze­jął się awa­rią, któ­ra uwię­zi­ła pi­lo­ta ze stat­kiem w tej dziu­rze.

– Pew­no tak… – przy­świad­czył mło­dy czło­wiek. – Naj­więk­sze ci­śnie­nie jest w tu­le­jach przy ha­mo­wa­niu. Jak ce­ra­mi­ka pęk­nie w jed­nym miej­scu, to całą resz­tę wy­mie­cie głów­ny ciąg. Wszyst­ko wy­plu­ło ze ster­bur­to­wej dy­szy.

Lon­don się nie ode­zwał. Pi­lot do­dał z wa­ha­niem:

– Może sia­dłem tro­chę za bli­sko…

– Głup­stwo. Do­brze, żeś pan w ogó­le rów­no siadł.

Pi­lot cze­kał dal­szych uwag za­kra­wa­ją­cych na po­chwa­łę, ale Lon­don od­wró­cił się ku nie­mu i obej­rzał od roz­czo­chra­nych ja­snych wło­sów do stóp w bia­łych bu­tach ska­fan­dra.

– Ju­tro po­ślę tech­ni­ka na de­flek­to­sko­pię… Wrzu­cił pan stos na ja­ło­wy bieg? – do­dał na­gle.

– Nie. Cał­kiem wy­łą­czy­łem. Jak na do­ko­wa­nie.

– To do­brze.

Pi­lot wie­dział już, że nie ma komu opo­wia­dać o szcze­gó­łach wal­ki z ra­kie­tą nad sa­mym ko­smo­dro­mem. Kawa kawą – ale czy go­spo­da­rze, co mu się tak na­rzu­ci­li, nie po­win­ni dać po­ko­ju i ła­zien­ki? Ma­rzył o go­rą­cym tu­szu. Gos­se wciąż bor­mo­tał do mi­kro­fo­nu. Lon­don stał nad nim po­chy­lo­ny. Sy­tu­acja była nie­wy­raź­na, ale peł­na na­pię­cia. Pi­lot czuł już, że ci dwaj mają na gło­wie coś waż­niej­sze­go od jego przy­go­dy i że to się wią­że z sy­gna­ła­mi Gra­ala. Do­sły­szał, le­cąc, strzę­py – było w nich coś o ma­szy­nach, któ­re nie do­szły, i o ich po­szu­ki­wa­niu.

Gos­se ob­ró­cił się z fo­te­lem, przez co zbyt na­cią­gnię­ty prze­wód ze­su­nął mu słu­chaw­ki z uszu na szy­ję.

– Gdzie jest ten pań­ski Sin­ko?

– Na po­kła­dzie. Ka­za­łem mu spraw­dzić re­ak­tor.

Lon­don wciąż py­ta­ją­co pa­trzał na kie­row­ni­ka. Ten za­prze­czył nie­znacz­nie gło­wą i mruk­nął:

– Nic.

– A ich śmi­głow­ce?

– Wró­ci­ły. Wi­docz­ność zero.

– Py­ta­łeś o udźwig?

– Nie da­dzą rady. Ile waży gi­ga­pro­mien­nik? – zwró­cił się do pi­lo­ta przy­słu­chu­ją­ce­go się roz­mo­wie.

– Nie wiem do­kład­nie. Nie­ca­łe sto ton.

– Co oni ro­bią? – na­sta­wał Lon­don. – Na co cze­ka­ją?

– Na Kil­lia­na – od­parł Gos­se i do­sad­nie za­klął.

Lon­don wy­jął ze ścien­nej szaf­ki bu­tel­kę Whi­te Hor­se, po­trzą­snął nią, jak­by ba­da­jąc, czy to do­sta­tecz­nie do­bry śro­dek na stan rze­czy, i wsta­wił ją z po­wro­tem na pół­kę. Pi­lot stał i cze­kał. Już nie czuł cię­ża­ru ska­fan­dra.

– Zgi­nę­li nam dwaj lu­dzie – ode­zwał się Gos­se. – Nie do­szli do Gra­ala.

– Nie dwaj, tyl­ko trzej – spro­sto­wał po­nu­ro Lon­don.

– Przed mie­sią­cem – pod­jął Gos­se – do­sta­li­śmy trans­port no­wych Di­gla­to­rów. Sześć sztuk dla Gra­ala. Gra­al nie mógł przy­jąć stat­ku, bo nie na­dą­żył z no­wym be­to­no­wa­niem ko­smo­dro­mu. Kie­dy wy­lą­do­wał pierw­szy kon­te­ne­ro­wiec „Achil­les”, dzie­więć­dzie­siąt ty­się­cy ton, całe zbro­je­nie płyt, ko­mi­syj­nie za­gwa­ran­to­wa­ne, trza­sło. Do­brze, że się sta­tek nie prze­wró­cił. Wy­cią­ga­li go z za­pa­dli­ska do stocz­ni dwie doby. Na gwałt ro­bi­li za­strzy­ki ce­men­tu, po­ło­ży­li ognio­trwa­łą wy­kła­dzi­nę i otwar­li port. Ale te Di­gla­to­ry sta­ły u nas. Pa­no­wie eks­per­ci uzna­li, że prze­wóz ra­kie­tą się nie opła­ci, zresz­tą ka­pi­ta­nem „Achil­le­sa” jest Ter Le­oni. Gdzie by on ru­szył dzie­więć­dzie­się­cio­ty­sięcz­ni­kiem na sto osiem­dzie­siąt mil z Gra­ala tu­taj, czy taki grzmot to pchła? Mar­lin przy­słał dwóch naj­lep­szych kie­row­ców. W ze­szłym ty­go­dniu prze­pro­wa­dzi­li dwie ma­szy­ny do Gra­ala. Już tam pra­cu­ją. Przed­wczo­raj ci sami lu­dzie wró­ci­li śmi­głow­cem po dal­sze ma­szy­ny. Wy­ru­szy­li o świ­cie, w po­łu­dnie mi­nę­li Wiel­ki Cy­pel i kie­dy za­czę­li scho­dzić, urwa­ła się łącz­ność. Zmar­no­wa­ło się kupę cza­su przez to, że pro­wa­dze­nie przej­mu­je od Cy­pla sam Gra­al. My­śle­li­śmy, że się nie od­zy­wa­ją, bo są w na­szym cie­niu ra­dio­wym. – Gos­se mó­wił to spo­koj­nie i mo­no­ton­nie. Lon­don stał ty­łem przy szy­bach. Pi­lot słu­chał.

– Tym sa­mym śmi­głow­cem przy­le­ciał z ope­ra­to­ra­mi Pirx. Po­sa­dził swe­go „Cu­ivie­ra” w Gra­alu i chciał się ze mną zo­ba­czyć. Zna­my się od lat. He­li­kop­ter miał go za­brać wie­czo­rem, ale nie przy­le­ciał, bo Mar­lin wy­słał wszyst­ko co miał na po­szu­ki­wa­nia. Pirx nie chciał cze­kać. Albo nie mógł. Miał ju­tro star­to­wać i chciał być sam przy kla­ro­wa­niu stat­ku. No i wy­mógł na mnie, że­bym mu dał wra­cać do Gra­ala jed­nym z Di­gla­to­rów. Żą­da­łem sło­wa, że pój­dzie po­łu­dnio­wym szla­kiem, dłuż­szym, ale poza de­pre­sją. Dał sło­wo i zła­mał. Wi­dzia­łem go na OR­SA­NIE, jak scho­dził w de­pre­sję.

– Co to jest OR­SAN? – spy­tał pi­lot. Był bla­dy. Pot wy­stą­pił mu na czo­ło, ale cze­kał na wy­ja­śnie­nie.

– Or­bi­tal­ny sa­te­li­ta pa­tro­lo­wy. Prze­cho­dzi nad nami co osiem go­dzin i aku­rat dał mi wte­dy ob­raz. Pirx ze­szedł na dół i znikł.

– Pirx? – spy­tał pi­lot ze zmie­nio­ną twa­rzą. – Ko­man­dor Pirx?

– Tak. Pan go zna?

– Czy go znam! – wy­buch­nął pi­lot. – Słu­ży­łem pod nim jako sta­ży­sta. On pod­pi­sał mój dy­plom… Pirx? Przez tyle lat wy­cho­dził cało z naj­gor­szych… – Urwał. Za­go­to­wa­ło się w nim. Pod­niósł obu­rącz hełm, jak­by chciał nim rzu­cić w Gos­se­go.

– Jak pan mu dał iść sa­me­mu Di­gla­to­rem? Jak pan mógł? Prze­cież to do­wód­ca da­le­kiej że­glu­gi, a nie szo­fer…

– Znał te ma­szy­ny, kie­dy pan cho­dził jesz­cze w krót­kich majt­kach – od­parł Gos­se. Wi­dać było, jak bro­ni się przed za­rzu­tem. Lon­don z ka­mien­ną twa­rzą pod­szedł do mo­ni­to­rów, mię­dzy któ­ry­mi Gos­se sie­dział ze słu­chaw­ka­mi na szyi, i przed no­sem wy­trzą­sał mu po­piół z faj­ki do pu­ste­go alu­mi­nio­we­go bęb­na. Obej­rzał ją, jak­by nie wie­dział, co trzy­ma, wziął w obie gar­ście i faj­ka pę­kła. Lon­don ci­snął ka­wał­ki, wró­cił do okna i znie­ru­cho­miał, spló­tł­szy na grzbie­cie pal­ce ści­śnię­tych pię­ści.

– Nie mo­głem mu od­mó­wić…

Gos­se zwró­cił się nie­chyb­nie do Lon­do­na, któ­ry jak­by nie sły­sząc, pa­trzał przez szkło w chy­bo­tli­we skłę­bie­nia ru­dej mgły. Już tyl­ko dziób ra­kie­ty wy­nu­rzał się z niej chwi­la­mi.

– Gos­se – ode­zwał się na­raz pi­lot – pan mi da ma­szy­nę.

– Nie dam.

– Mam pa­tent ope­ra­to­ra ty­sięcz­ni­ków.

Gos­se­mu oczy roz­bły­sły na mgnie­nie, lecz po­wtó­rzył:

– Nie dam. Pan ni­g­dy nie ope­ro­wał na Ty­ta­nie.

Nic nie mó­wiąc, pi­lot za­czął zdej­mo­wać ska­fan­der. Od­krę­cił sze­ro­ki me­ta­lo­wy koł­nierz, po­roz­pi­nał bar­ko­we za­cze­py, pod nimi – za­mek bły­ska­wicz­ny, się­gnął głę­bo­ko za pa­zu­chę i wy­jął port­fel zgnie­cio­ny dłu­gim no­sze­niem pod cięż­ką otu­li­ną ska­fan­dra. Na­ra­mien­ne pła­ty roz­war­ły mu się, jak­by roz­pru­te. Przy­stą­pił do Gos­se­go i po ko­lei kładł przed nim pa­pie­ry.

– To z Mer­ku­re­go. Mia­łem tam Bi­gan­ta. Ja­poń­ski mo­del. Osiem­set ton. A tu pra­wo ope­ro­wa­nia ty­sięcz­ni­ka­mi. Wier­ci­łem na An­tark­ty­dzie lą­do­lód szwedz­kim zim­no­cho­dem, Krio­pe­ra­to­rem. To jest fo­to­ko­pia dru­giej na­gro­dy z za­wo­dów na Gren­lan­dii, a to z We­ne­ry.

Rzu­cał fo­to­gra­fie jak atu­to­we kar­ty.

– By­łem tam z eks­pe­dy­cją Hol­leya. To jest mój ter­mo­ped, a to ko­le­gi zmien­ni­ka. Oba pro­to­ty­po­we mo­de­le, nie­złe. Tyl­ko kli­ma­ty­za­cja cie­kła.

Gos­se pod­niósł na nie­go oczy.

– Toż pan jest pi­lo­tem?

– Prze­kwa­li­fi­ko­wa­łem się. Wła­śnie u ko­man­do­ra Pi­rxa. Naj­pierw słu­ży­łem na jego „Cu­ivie­rze”. Pierw­sze do­wódz­two do­sta­łem na ho­low­ni­ku…

– Ileż pan ma lat?

– Dwa­dzie­ścia dzie­więć.

– Jak pan zdą­żył tak po­prze­ska­ki­wać?

– Kie­dy się chce, to moż­na. Zresz­tą kie­row­ca pla­ne­tar­nych ma­szyn opa­nu­je każ­dy nowy typ po go­dzi­nie. Tyle, co prze­siąść się z mo­to­ro­we­ru na mo­to­cykl. – Urwał. Miał jesz­cze plik zdjęć, ale ich nie wy­jął. Ze­brał rzu­co­ne z pul­pi­tu, we­tknął w wy­tar­te skó­rza­ne okład­ki i scho­wał do we­wnętrz­nej kie­sze­ni. W roz­pię­tym sze­ro­ko ska­fan­drze, nie­znacz­nie za­czer­wie­nio­ny, stał obok Gos­se­go. Na mo­ni­to­rach bie­gły wciąż ja­ło­we prę­gi świa­tła. Lon­don, przy­siadł­szy na ru­ro­wej po­rę­czy pod szy­ba­mi, ob­ser­wo­wał milcz­kiem tę sce­nę.

– Po­wiedz­my, że dał­bym panu Di­gla­to­ra. Daj­my na to. Co pan po­cznie?

Pi­lot uśmie­chał się. Na jego czo­le świe­ci­ły kro­pel­ki potu. Ja­sna czu­pry­na no­si­ła znak po cie­mie­nio­wych po­dusz­kach heł­mu.

– We­zmę pro­mien­nik i pój­dę tam. Gi­ga­dżu­lo­wy, z ła­dow­ni. He­li­kop­te­ry Gra­ala ta­kie­go nie unio­są, ale dla Di­gla­to­ra i sto ton to nic. Pój­dę i ro­zej­rzę się tro­chę… Mar­lin może so­bie da­ro­wać po­szu­ki­wa­nia z po­wie­trza. Wiem, ile tam jest he­ma­ty­tów. I mgły. Z he­li­kop­te­ra nic się nie wy­pa­trzy.

– A pan pój­dzie z ma­szy­ną od razu na dno.

Pi­lot uśmiech­nął się sze­rzej, bły­ska­jąc bia­ły­mi zę­ba­mi. Gos­se zo­ba­czył, że ten chło­piec – bo to był pra­wie chło­piec, tyl­ko roz­mia­ry ska­fan­dra do­da­wa­ły mu lat – ma ta­kie same oczy jak Pirx. Może tro­chę ja­śniej­sze, ale z ta­ki­mi sa­my­mi zmarszcz­ka­mi przy ką­tach po­wiek. Mru­żył je, przez co spoj­rze­nie miał jak wiel­ki kot w słoń­cu – za­ra­zem nie­win­ne i ostre.

– On chce wejść w de­pre­sję i „ro­zej­rzeć się tro­chę” – po­wie­dział do Lon­do­na, ni to py­ta­jąc, ni to wy­da­jąc na po­śmie­wi­sko zu­chwal­stwo ochot­ni­ka. Lon­don ani drgnął. Gos­se wstał, zdjął słu­chaw­ki, pod­szedł do kar­to­gra­fu i jak ro­le­tę ścią­gnął wiel­ką mapę pół­noc­nej pół­ku­li Ty­ta­na. Wska­zał dwie gru­be kre­chy wy­gię­te prze­bie­giem na żół­to­li­lio­wym tle po­cię­tym li­nia­mi war­stwic.

– Je­ste­śmy tu­taj. Po pro­stej do Gra­ala sto dzie­sięć mil. Tą sta­rą mar­szru­tą, czar­ną, sto czter­dzie­ści sześć. Stra­ci­li­śmy na niej czte­rech lu­dzi, kie­dy Gra­al się be­to­no­wał i je­dy­ne lą­do­wi­sko było u nas. Wte­dy uży­wa­ło się pe­dy­pu­la­to­rów na die­slach na­pę­dza­nych hy­per­go­la­mi. Jak na tu­tej­sze wa­run­ki po­go­da sta­ła ślicz­na. Dwie par­tie ma­szyn do­szły do Gra­ala bez szwan­ku. A po­tem w jed­nym dniu prze­pa­dły czte­ry wiel­ko­cho­dy. We Wiel­kiej De­pre­sji. Na tym za­kre­sko­wa­nym kół­ku. Bez śla­du.

– Wiem – za­uwa­żył pi­lot. – Uczy­łem się tego. Znam na­zwi­ska tych lu­dzi.

Gos­se do­tknął pal­cem miej­sca, w któ­rym od czar­ne­go szla­ku na po­łu­dnie wy­kre­ślo­no czer­wo­ny ob­chód.

– Prze­dłu­ży­ło się dro­gę, ale nikt nie wie­dział, jak da­le­ko się­ga zdra­dli­wy te­ren. Geo­lo­gów tam rzu­co­no. Moż­na było po­słać den­ty­stów. Też znaw­cy dziur. Na żad­nej pla­ne­cie nie ma cho­dzą­cych gej­ze­rów, a tu są. To nie­bie­skie na pół­no­cy to Mare Hy­ni­cum. My i Gra­al je­ste­śmy w głę­bi lądu. Ale to nie jest ża­den ląd. To gąb­ka. Mare Hy­ni­cum nie za­le­wa de­pre­sji mię­dzy nami i Gra­alem, bo cały brzeg jest pła­sko­wy­żem. Geo­lo­go­wie uzna­li ten tak zwa­ny kon­ty­nent za po­dob­ny do bał­tyc­kiej tar­czy fen­no­skan­dii.

– Po­my­li­li się – wtrą­cił pi­lot. Za­no­si­ło się na wy­kład. Po­sta­wił hełm w ką­cie i, roz­par­ty na krze­śle, zło­żył ręce jak grzecz­ny uczeń. Nie wie­dział, czy Gos­se chce go za­po­znać z mar­szru­tą, czy od niej od­stra­szyć, ale sy­tu­acja dość mu sma­ko­wa­ła.

– Ano wła­śnie. Pod ska­ła­mi leży hy­dro­kar­bo­no­wa mar­z­łoć. Pa­skudz­two wy­kry­te przy głę­bo­kich na­wier­tach. Wiecz­ny lód, fał­szy­wy, z po­li­me­rów wę­glo­wo­do­ro­wych. Nie top­nie­je na­wet przy ze­rze Cel­sju­sza, a my­śmy tu nie za­no­to­wa­li ni­g­dy tem­pe­ra­tu­ry wyż­szej niż mi­nus dzie­więć­dzie­siąt stop­ni. We­wnątrz de­pre­sji roi się od sta­rych kal­der i zde­chłych gej­ze­rów. Eks­per­ci wi­dzie­li w tym po­zo­sta­łość ak­tyw­no­ści wul­ka­nicz­nej. Kie­dy te gej­ze­ry oży­ły, przy­le­cie­li go­ście z więk­szym wy­kształ­ce­niem. Sej­smo­aku­sty­ka wy­kry­ła głę­bo­ko pod ska­ła­mi sieć ja­skiń, tak roz­ga­łę­zio­nych, ja­kich świat nie wi­dział. Zro­bi­ło się spe­le­olo­gicz­ną eks­per­ty­zę – lu­dzie gi­nę­li, ubez­pie­cze­nia pła­ci­ły, więc w koń­cu i kon­sor­cjum otwar­ło kie­szeń. Po­tem astro­no­mo­wie do­da­li: kie­dy księ­ży­ce Sa­tur­na znaj­dą się mię­dzy Ty­ta­nem i Słoń­cem, gra­wi­ta­cyj­ny pływ wcho­dzi w mak­si­mum, lą­do­wa tar­cza ule­ga zgnie­ce­niu i z ognisk pod man­tią wy­ci­ska mag­mę. Ty­tan ma wciąż go­rą­ce ją­dro. Mag­ma krzep­nie, nim wy­do­sta­nie się z głę­bin ko­mi­na­mi, ale krzep­nąc, pod­grze­wa całą Or­lan­dię. Mare Hy­ni­cum jest jak woda, a pod­sta­wa Or­lan­dii jak gąb­ka. Za­czo­po­wa­ne ko­ry­ta pod­ziem­ne udroż­nia­ją się i stąd gej­ze­ry. Ci­śnie­nie do­cho­dzi do ty­sią­ca at­mos­fer. Ni­g­dy nie wia­do­mo, któ­rę­dy to świń­stwo wy­try­śnie. A pan ko­niecz­nie pra­gnie tam iść, co?

– Ow­szem – od­parł w spo­sób rów­nie wy­szu­ka­ny pi­lot. Chęt­nie za­ło­żył­by nogę na nogę, ale nie mógł w ska­fan­drze. Pa­mię­tał, jak ko­le­ga, któ­ry spró­bo­wał to zro­bić, prze­wró­cił się ra­zem ze stoł­kiem.

– Cho­dzi o Las Bir­nam? – do­dał. – Mam już ucie­kać, czy mogę se­rio po­roz­ma­wiać z pa­nem, kie­row­ni­ku?

Gos­se, pusz­cza­jąc to mimo uszu, cią­gnął:

– Nowy szlak kosz­to­wał ma­ją­tek. Trze­ba było ku­mu­la­tyw­ny­mi ła­dun­ka­mi na­gry­zać ten wał lawy – to jest głów­ny wy­ciek Gor­go­ny. Na­wet Mons Olym­pus Mar­sa może się scho­wać przed Gor­go­ną. Dy­na­mit oka­zał się sła­biut­ki. Był u nas nie­ja­ki Ha­ren­sti­ne – może pan o nim sły­szał? – któ­ry pro­po­no­wał, żeby za­miast prze­bi­jać się przez ten wał, wy­kuć w nim stop­nie – zro­bić scho­dy. Bo to bę­dzie tań­sze. W kon­wen­cji ONZ po­wi­nien być prze­pis za­bra­nia­ją­cy do­pusz­cza­nia do astro­nau­ty­ki idio­tów. Wał Ty­fo­na, cóż, prze­bi­ły spe­cjal­ne bom­by ter­mo­ją­dro­we, po wy­drą­że­niu tu­ne­li. Gor­go­na, Ty­fon – całe szczę­ście, że Gre­cy mie­li tylu bo­gów i moż­na ich po­ży­czać z mi­to­lo­gii. Nowy szlak otwar­ło się rok temu. Prze­ci­na tyl­ko naj­da­lej wy­su­nię­tą na po­łu­dnie ko­tli­nę de­pre­sji. Do­stał od eks­per­tów roz­kaz, że ma być bez­piecz­ny. Tym­cza­sem cią­gi pod­ziem­nych pie­czar są wszę­dzie – pod całą Or­lan­dią. Trzy czwar­te Afry­ki! Kie­dy Ty­tan stygł, krą­żył po sil­nie wy­dłu­żo­nej or­bi­cie. Zbli­żał się do stre­fy Ro­che’a, w któ­rą wpa­dła moc mniej­szych księ­ży­ców, i Sa­turn zmełł je na swo­je pier­ście­nie. Więc Ty­tan stygł, wrząc i po­wsta­wa­ły na nim wiel­kie bą­ble w pe­ri­sa­tur­nium, mar­z­ły w apo­sa­tur­nium, a po­tem przy­szły se­dy­men­ta­cje, gla­cja­cje i tę bą­blo­wa­tą, gąb­cza­stą, amor­ficz­ną ska­łę po­kry­ły i ze­pchnę­ły w głąb. Nie­praw­da, że Mare Hy­ni­cum wpły­wa tam tyl­ko przy od­po­wied­niej ascen­zji wszyst­kich księ­ży­ców Sa­tur­na. Tych wtar­gnięć i wy­try­ski­wa­nia gej­ze­rów nie da się prze­wi­dzieć. W za­sa­dzie wie­dzą o tym wszy­scy, co tu pra­cu­ją, i prze­woź­ni­cy, i pi­lo­ci, i pan. Cho­ciaż ten szlak kosz­to­wał mi­liard, wstęp po­wi­nien być cięż­kim ma­szy­nom wzbro­nio­ny. Wszy­scy, w daw­nym sen­sie, znaj­du­je­my się w nie­bie. Czy nie mówi o tym na­zwa ko­pal­ni – Gra­al? Tyl­ko że nie­bo oka­za­ło się pa­skud­nie ka­pi­ta­ło­chłon­ne. Moż­na było się urzą­dzić le­piej. W pa­ra­dę we­szła bu­chal­te­ria. Wy­pła­ty za gi­ną­cych są spo­re, ale mniej­sze od in­we­sty­cji, któ­ra zre­du­ko­wa­ła­by nie­bez­pie­czeń­stwo. Już pra­wie skoń­czy­łem. Może być, że tam­ci się wy­ka­ra­ska­ją, na­wet je­że­li ich za­to­pi­ło. Za­czy­na się od­pływ, a pan­cerz Di­gla­to­ra wy­trzy­ma sto at­mos­fer na cal. Tlen mają na trzy­sta go­dzin. Mar­lin wy­słał ro­bo­cze po­dusz­kow­ce i dał na re­mont dwa su­per­cięż­kie. Bez wzglę­du na to, co pan po­tra­fi, nie war­to. Nie war­to nad­sta­wiać kar­ku. Di­gla­tor na­le­ży do naj­cięż­szych…

– Pan obie­cał skoń­czyć – prze­rwał mu pi­lot. – Spy­tam tyl­ko jed­nym sło­wem, do­brze? A Kil­lian?

Gos­se otwarł usta, roz­kasz­lał się i usiadł.

– Prze­cież po to mia­łem go przy­wieźć – do­dał pi­lot. – Nie?

Gos­se po­cią­gnął dol­ny brzeg mapy, przez co furk­nąw­szy, zwi­nę­ła się, wziął pa­pie­ro­sa i po­wie­dział znad pło­my­ka za­pal­nicz­ki:

– To jego rzecz. Znał te­ren. A poza tym miał kon­trakt. Nie mogę za­bra­niać ope­ra­to­rom, żeby za­wie­ra­li umo­wy z Gra­alem. Mogę zło­żyć dy­mi­sję i pew­no to zro­bię. I mogę od­pra­wić z kwit­kiem każ­de­go bo­ha­te­ra.

– Pan mi da ma­szy­nę – po­wtó­rzył spo­koj­nie pi­lot. – Mogę za­raz po­ga­dać z Gra­alem. Mar­lin pod­sko­czy, wyda zle­ce­nie i ko­niec. Do­sta­nie pan służ­bo­wo. Mar­li­no­wi wszyst­ko jed­no, Kil­lian czy ja. A in­struk­cję umiem na pa­mięć. Szko­da cza­su, pa­nie Gos­se. Pro­szę dać mi coś zjeść, umyć się, a po­tem ob­ga­da­my szcze­gó­ły.

Gos­se po­pa­trzył bez­rad­nie na Lon­do­na i roz­cza­ro­wał się, je­śli ocze­ki­wał wspar­cia.

– On pój­dzie – ode­zwał się jego za­stęp­ca. – Sły­sza­łem o nim od tego spe­le­olo­ga, co był la­tem w Gra­alu. On jest aku­rat taki jak twój Pirx. Ci­cha woda. Tyl­ko faj­ki szko­da. Wy­kąp się, ko­le­go. Tu­sze są na dole. I za­raz wróć, żeby zupa nie wy­sty­gła.

Pi­lot, uśmiech­nąw­szy się do Lon­do­na z wdzięcz­no­ścią, wy­szedł. Po dro­dze pod­niósł swój bia­ły hełm tak ener­gicz­nie, aż wszyst­kie koń­ców­ki wę­żów ude­rzy­ły go po bo­kach ska­fan­dra. Le­d­wie za­mknął za sobą drzwi, Lon­don jął ha­ła­so­wać na­czy­niem przy pod­grze­wa­czach.

– Co to da? – Gos­se za­dał ze zło­ścią py­ta­nie jego ple­com. – Ty też do­bry je­steś!

– A ty ma­śla­ny przy­ja­ciel. Po coś dał Pi­rxo­wi ma­szy­nę?

– Mu­sia­łem. Dał sło­wo.

Lon­don od­wró­cił się ku nie­mu z garn­kiem w rę­kach.

– Chło­pie, puk­nij się w czo­ło. Sło­wo dał! Taki, jak ci da sło­wo, że sko­czy za tobą do wody, to do­trzy­ma. A jak da, że bę­dzie się tyl­ko pa­trzył, jak to­niesz, to tak­że sko­czy. Nie mam ra­cji?

– Ra­cja i ra­cjo­nal­ność to nie to samo – Gos­se bro­nił się jesz­cze bez prze­ko­na­nia. – Jak on może im po­móc?

– Może zna­leźć śla­dy. Weź­mie pro­mien­nik.

– Prze­stań! Le­piej po­słu­cham Gra­ala. Może jest ja­kaś wia­do­mość.

Da­le­ko było jesz­cze do zmierz­chu, choć ściem­ni­ło się od chmur, sia­da­ją­cych wo­kół roz­świe­tlo­ne­go grzy­ba wie­ży. Lon­don krzą­tał się przy sto­le, a Gos­se, pa­ląc pa­pie­ro­sa za pa­pie­ro­sem, ze słu­chaw­ka­mi na uszach, od­bie­rał ja­ło­wą ga­da­ni­nę bazy Gra­ala z gą­sie­ni­ców­ka­mi wy­sła­ny­mi po po­wro­cie śmi­głow­ców. Jed­no­cze­śnie my­ślał o tym pi­lo­cie. Czy nie zbyt skwa­pli­wie, bez py­tań, zmie­nił kurs, by u nich wy­lą­do­wać? Dwu­dzie­sto­dzie­wię­cio­let­ni do­wód­ca stat­ku z pa­ten­tem że­glu­gi ko­smicz­nej wiel­kie­go za­się­gu musi być twar­dzie­lem i za­pa­leń­cem. Ina­czej nie wy­bił­by się tak szyb­ko. Nie­bez­pie­czeń­stwo ku­si­ło jego zu­cho­wa­tą mło­dość. Je­śli on sam był wi­nien, to nie­do­pa­trze­nia. Gdy­by spy­tał o Kil­lia­na, wmu­sił­by sta­tek Gra­alo­wi. Nie zda­wał so­bie zresz­tą spra­wy kie­row­nik Gos­se, po dwu­dzie­stu go­dzi­nach bez snu, że nie­chcą­cy po­cho­wał już w my­ślach przy­by­sza. Jak on się wła­ści­wie na­zy­wa? Wie­dział, ale za­po­mniał i wziął to za ob­jaw nad­cho­dzą­cej sta­ro­ści. Do­tknął le­we­go mo­ni­to­ra. Zie­lo­ny­mi sze­re­ga­mi wy­sko­czy­ły li­te­ry:

STA­TEK: HE­LIOS DROB­NI­CO­WIEC II KLA­SY

PORT MA­CIE­RZY­STY: SYR­TIS MA­IOR

DO­WÓD­CA PI­LOT: AN­GUS PA­RVIS

DRU­GI PI­LOT: RO­MAN SIN­KO

FRACHT: CZY PO­DAĆ LI­STĘ TO­WA­RÓW

???

Zga­sił ekran. Tam­ci we­szli w swe­trach i gim­na­stycz­nych spodniach. Sin­ko, chu­dy, kę­dzie­rza­wy, przy­wi­tał się z za­afe­ro­wa­niem, bo stos miał jed­nak wy­ciek. Sie­dli do zupy z pu­szek. Gos­se­go ucze­pi­ła się myśl, że ten za­wa­dia­ka, któ­re­mu po­wie­rzy ma­szy­nę, ma prze­krę­co­ne na­zwi­sko. Nie Pa­rvis po­wi­nien się na­zy­wać, ale PAR­SI­FAL, bo to pa­so­wa­ło do Gra­ala. Nie było mu jed­nak do żar­tów, więc za­ba­wę w ana­gra­my za­cho­wał dla sie­bie. Po krót­kiej dys­ku­sji, czy zje­dli obiad, czy ko­la­cję, nie­roz­strzy­gal­nej przez róż­ni­cę cza­sów: po­kła­do­we­go, ziem­skie­go i Ty­ta­na, Sin­ko zje­chał na dół, aby omó­wić z tech­ni­kiem de­fek­to­sko­pię, szy­ko­wa­ną na ko­niec ty­go­dnia, gdy stos osty­gnie i za­skle­pi się mu pro­wi­zo­rycz­nie pęk­nię­cia obu­do­wy, pi­lot zaś z Gos­sem i Lon­do­nem wy­ło­ni­li w pu­stej czę­ści sali dio­ra­mę Ty­ta­na. Ob­raz, utwo­rzo­ny przez ho­lo­gra­ficz­ne rzut­ni­ki, trój­wy­mia­ro­wy, barw­ny, z wy­ry­so­wa­ny­mi mar­szru­ta­mi, się­gał od pół­noc­ne­go bie­gu­na po zwrot­nik. Moż­na go było po­mniej­szać lub po­więk­szać i Pa­rvis za­po­znał się z całą prze­strze­nią dzie­lą­cą ich od Gra­ala.

Go­ścin­ny po­kój do­stał mały, lecz przy­tul­ny, z pię­tro­wym łóż­kiem, biur­kiem o po­chyl­nej pły­cie, fo­te­lem, szaf­ką i prysz­ni­cem tak cia­snym, że my­dląc się pod tu­szem, wciąż ude­rzał łok­cia­mi o ścian­ki. Po­ło­żył się na kocu i jął stu­dio­wać gru­by pod­ręcz­nik ty­ta­no­gra­fii wzię­ty od Lon­do­na. Po­szu­kał naj­pierw w in­dek­sie ha­sła LAS BIR­NAM, lecz nie było go ani pod „L”, ani pod „B”. Na­uka nie przy­ję­ła tego mia­na do wia­do­mo­ści. Kart­ko­wał książ­kę, aż do­tarł do gej­ze­rów. Po­dług au­to­ra było z nimi nie cał­kiem tak, jak mó­wił Gos­se. Ty­tan, krzep­nąc szyb­ciej niż Zie­mia i resz­ta we­wnętrz­nych pla­net, za­mknął w swych głę­biach ol­brzy­mie masy skom­pry­mo­wa­nych ga­zów, któ­re u za­ło­mów jego sko­ru­py na­pie­ra­ją na osa­dy sta­rych wul­ka­nów oraz pod­ziem­ne sie­ci ich mag­ma­tycz­nych żył, roz­ko­rze­nio­nych na set­ki ki­lo­me­trów i przy okre­ślo­nej kon­fi­gu­ra­cji syn­klin oraz an­ty­syn­klin mogą się prze­bi­jać do at­mos­fe­ry fon­tan­na­mi wy­so­ko­pręż­nych ciał lot­nych. Mie­sza­ni­na, skom­pli­ko­wa­na che­micz­nie, za­wie­ra dwu­tle­nek wę­gla za­ma­rza­ją­cy nie­zwłocz­nie w śnieg, któ­ry nie­sio­ny wi­chra­mi za­ście­la rów­ni­ny i sto­ki gór­skie gru­bą war­stwą. An­gu­sa znie­chę­cił ry­chło su­chy tok wy­wo­du. Zga­sił świa­tło, okrył się, za­sko­czo­ny nie­co tym, że ani koc, ani po­dusz­ka nie pod­fru­wa­ją, bo przy­wykł bez mała przez mie­siąc do nie­waż­ko­ści – i za­snął na­tych­miast. Ja­kiś we­wnętrz­ny im­pet wy­trą­cił go z bez­przy­tom­no­ści w jawę tak na­gle, że otwarł oczy, sie­dząc, go­tów wy­sko­czyć z po­ście­li. Bez­myśl­nie roz­glą­dał się do­ko­ła, ma­su­jąc so­bie szczę­kę. Od tego ru­chu wspo­mniał, co mu się śni­ło. Boks. Wal­czył z za­wo­dow­cem, prze­czu­wa­jąc z góry po­raż­kę, i jak kloc ru­nął zno­kau­to­wa­ny. Roz­warł sze­ro­ko oczy, całe po­miesz­cze­nie ob­ró­ci­ło się jak ste­row­nia przy na­głym zwro­cie, i ock­nął się na do­bre. Jed­nym krót­kim spię­ciem wró­ci­ło wczo­raj­sze lą­do­wa­nie, awa­ria, spór z Gos­sem i na­ra­da u dio­ra­my. Po­ko­ik był nie­wiel­ki jak ka­bi­na na frach­tow­cu, co przy­po­mnia­ło mu ostat­nie sło­wa Gos­se­go, za­nim się roz­sta­li: że był za mło­du ma­ry­na­rzem wie­lo­ryb­ni­ka. Go­ląc się, roz­wa­żał po­wzię­tą de­cy­zję. Gdy­by nie na­zwi­sko Pi­rxa, po­my­ślał­by dwa razy, za­nim­by tak bez­względ­nie za­żą­dał zgo­dy na ten wy­jazd. Pod stru­mie­nia­mi na prze­mian go­rą­cej i lo­do­wa­tej wody spró­bo­wał za­śpie­wać, ale wy­szło to bez prze­ko­na­nia. A więc był nie­swój. Czuł, że jego za­mysł za­kra­wa na gor­sze od ry­zy­ka głup­stwo. Ośle­pia­ny bry­zga­mi bi­ją­cy­mi w pod­nie­sio­ną twarz, przez mgnie­nie ob­ra­cał w gło­wie myśl o uni­ku. Ale wie­dział, że to wy­klu­czo­ne. Tak mógł­by po­stą­pić ja­kiś szcze­niak. Wy­tarł się po­rząd­nie, za­słał łóż­ko i już ubra­ny ru­szył na po­szu­ki­wa­nie Gos­se­go. Te­raz za­czy­na­ło mu się spie­szyć. A tu trze­ba jesz­cze się za­zna­jo­mić z nie­zna­nym mo­de­lem, po­tre­no­wać tro­chę, przy­po­mnieć so­bie wła­ści­we od­ru­chy.

Gos­se­go ni­g­dzie nie było. Od pod­sta­wy kon­tro­l­nej wie­ży szły w dwie stro­ny za­bu­do­wa­nia po­łą­czo­ne z nią tu­ne­lo­wy­mi przej­ścia­mi. Lo­ka­li­za­cja ko­smo­dro­mu była re­zul­ta­tem nie­do­pa­trze­nia czy zwy­kłej po­mył­ki. Po­dług bez­lud­nej au­skul­ta­cji zło­ża ko­pa­lin mia­ły tkwić pod dnem tej nie­gdyś wul­ka­nicz­nej do­li­ny, wła­ści­wie sta­re­go kra­te­ru, któ­re­go ko­li­sko wy­dę­ły sej­smicz­ne skur­cze Ty­ta­na. Więc naj­pierw tu rzu­co­no ma­szy­ny i lu­dzi i za­czę­to mon­to­wać becz­ko­wa­te cią­gi miesz­kal­ne dla gór­ni­czych za­łóg, aż po­szły wie­ści, że pa­rę­set mil da­lej roz­po­ście­ra­ją się nie­sa­mo­wi­cie bo­ga­te i ła­twe w eks­plo­ata­cji ura­no­we zło­ża. W za­rzą­dzie pro­jek­tu do­szło wów­czas do roz­ła­mu. Jed­ni chcie­li li­kwi­do­wać ten ko­smo­drom i wszyst­ko za­cząć od nowa na pół­no­co-wscho­dzie, dru­dzy upie­ra­li się, że tyl­ko tu, a za de­pre­sją są, ow­szem, zło­ża po­wierzch­nio­we, lecz płyt­kie, więc mało wy­daj­ne. Zwo­len­ni­ków li­kwi­da­cji pierw­sze­go przy­czół­ka na­zwał ktoś raz po­szu­ki­wa­cza­mi świę­te­go Gra­ala, tak już zo­sta­ło i na­zwa Gra­al przy­war­ła do te­re­nu od­kryw­ko­wych ro­bót. Ani ko­smo­dro­mu nie rzu­co­no, ani go nie roz­bu­do­wa­no. Po­szło na zgni­ły kom­pro­mis, wy­mu­szo­ny nie­do­stat­kiem sił, wła­ści­wie ka­pi­ta­łów. Więc choć eko­no­mi­ści ob­li­czy­li iks razy, że na dłu­gi dy­stans le­piej się opła­ci za­mknąć lą­do­wi­sko w sta­rym kra­te­rze i skon­cen­tro­wać pra­ce w jed­nym miej­scu Gra­ala, zwy­cię­ży­ła lo­gi­ka do­raź­no­ści. Zresz­tą Gra­al dłu­go nie mógł przyj­mo­wać więk­szych stat­ków, a znów kra­ter Ro­emb­de­na – ten geo­log go od­krył – nie miał wła­sne­go na­praw­cze­go doku, por­ta­lo­wych dźwi­gów prze­ła­dun­ko­wych, naj­now­szej apa­ra­tu­ry, i trwał wiecz­ny spór o to, kto komu słu­ży i kto ma co z tego. Po­dob­no część za­rzą­du da­lej wie­rzy­ła w uran le­żą­cy pod kra­te­rem, ja­koż ro­bio­no tro­chę prób­nych wier­ceń, lecz szły nie­mra­wo, bo le­d­wie ścią­gnę­li tu tro­chę lu­dzi i mocy, za­raz Gra­al, in­ter­we­niu­jąc przez dy­rek­cję, za­bie­rał ich do sie­bie i zno­wu za­bu­do­wa­nia pu­sto­sza­ły, a ma­szy­ny sta­wa­ły, po­rzu­co­ne wśród mrocz­nie­ją­cych wo­kół ścian Ro­emb­de­na. Pa­rvis, po­dob­nie jak inni prze­woź­ni­cy, nie uczest­ni­czył w tych tar­ciach i kon­flik­tach, choć mu­siał się tro­chę znać na nich z ze­wnątrz, bo wy­ma­ga­ła tego de­li­kat­na po­zy­cja każ­de­go czło­wie­ka z trans­por­tu. Gra­al chciał wciąż wy­mo­wą do­ko­na­nych fak­tów zli­kwi­do­wać ko­smo­drom, zwłasz­cza po roz­bu­do­wa­niu wła­sne­go lą­do­wi­ska, a Ro­emb­den mu w tym bruź­dził, zresz­tą bruź­dził czy nie bruź­dził, oka­zał uży­tecz­ność, gdy zna­ko­mi­te be­to­ny Gra­ala po­czę­ły się za­pa­dać. Na pry­wat­ny uży­tek uwa­żał Pa­rvis, że ko­rze­nie tego chro­nicz­ne­go roz­dar­cia są na­tu­ry psy­cho­lo­gicz­nej, a nie fi­nan­so­wej, bo po­wsta­ły dwa lo­kal­ne i przez to już skłó­co­ne ze sobą pa­trio­ty­zmy, kra­te­ru Ro­emb­de­na i Gra­ala, a resz­ta była po­szu­ki­wa­niem ar­gu­men­tów na rzecz każ­dej stro­ny. Tego le­piej nie na­le­ża­ło mó­wić ni­ko­mu z pra­cu­ją­cych na Ty­ta­nie.

Wnę­trza cią­gną­ce się pod wie­żą kon­tro­li przy­po­mi­na­ły opusz­czo­ne mia­sto pod­ziem­ne i aż żal było pa­trzeć, ile tu się ma­te­ria­łów nie­po­trzeb­nie wa­la­ło. Raz już wy­lą­do­wał w Ro­emb­de­nie, jako po­moc­nik na­wi­ga­to­ra, ale tak było im wte­dy śpiesz­no, że nie ze­szedł na­wet z po­kła­du, przez cały czas po­sto­ju prze­by­wał w ła­dow­ni, by nad­zo­ro­wać pra­cę wy­ła­dun­ku, a te­raz pa­trzał na nie­roz­pa­ko­wa­ne, na­wet nie­od­pie­czę­to­wa­ne po­jem­ni­ki z tym więk­szym nie­sma­kiem, że po­zna­wał i te, któ­re wte­dy przy­wiózł. Po­iry­to­wa­ny pust­ką, za­czął po­hu­ki­wać jak w le­sie, ale tyl­ko echo za­dud­ni­ło mar­two w za­mknię­tych ko­ry­ta­rzach skła­du.

Po­je­chał win­dą na górę. Zna­lazł Lon­do­na w po­miesz­cze­niu kon­tro­li lo­tów, lecz i on nie wie­dział, gdzie po­dzie­wa się Gos­se. Żad­ne nowe ko­mu­ni­ka­ty z Gra­ala nie na­de­szły. Mo­ni­to­ry mru­ga­ły. W po­wie­trzu uno­sił się za­pach sma­żo­ne­go bocz­ku. Lon­don ro­bił na nim ja­jecz­ni­cę. Sko­rup­ki rzu­cał do zle­wu.

– Jaja tu ma­cie? – zdzi­wił się pi­lot.

– Że­byś wie­dział.

Lon­don był już z nim na ty.

– Je­den elek­tro­nik, z wrzo­dem żo­łąd­ka, przy­wiózł ko­jec kur, pil­no­wał die­ty, a jak­że. Naj­pierw za­czę­ły się pro­te­sty, za­śmier­dzą nam tu ży­cie, co dasz ku­rom jeść, ale zo­sta­wił parę z ko­gu­tem i te­raz so­bie na­wet chwa­li­my. Świe­że jaja – ła­ko­ma rzecz w tych stro­nach. Sia­daj, Gos­se sam się znaj­dzie.

An­gus po­czuł głód. Wpy­cha­jąc w usta nie­este­tycz­nie duże ka­wa­ły ja­jecz­ni­cy, uspra­wie­dli­wiał się w du­chu: przed tym, co go cze­ka­ło, trze­ba się za­opa­trzyć w ka­lo­rie. Za­brzę­czał te­le­fon. Gos­se wzy­wał go do sie­bie. Po­dzię­ko­wał więc Lon­do­no­wi za wy­szu­ka­ny po­si­łek, do­pił dusz­kiem kawę i zje­chał pię­tro ni­żej. Kie­row­ni­ka za­stał w ko­ry­ta­rzu, już odzia­ne­go w kom­bi­ne­zon. Wy­bi­ła go­dzi­na. An­gus sko­czył do go­ścin­ne­go po swój ska­fan­der. Przy­wdział go spraw­nie, po­łą­czył zbior­nik tle­nu z wę­żem ska­fan­dra, ale nie od­krę­cił za­wo­ru i nie wło­żył heł­mu, nie­pew­ny, czy od razu mają wyjść z her­me­tycz­nych po­miesz­czeń. Zje­cha­li do pod­zie­mia dru­gą win­dą, to­wa­ro­wą. Tam też był skład, za­wa­lo­ny po­jem­ni­ka­mi po­dob­ny­mi do ar­mat­nich jasz­czów, bo ster­cza­ły z nich po pięć tle­no­we bu­tle jak gra­na­ty wiel­kie­go ka­li­bru. Skład był roz­le­gły, a tak za­pcha­ny, że szło się mię­dzy ścia­na­mi ze skrzyń po­chla­sta­nych róż­no­ję­zycz­ny­mi na­pi­sa­mi. Ła­dun­ki od wy­twór­ców ze wszyst­kich ziem­skich kon­ty­nen­tów. Pi­lot cze­kał do­brą chwi­lę na Gos­se­go, któ­ry po­szedł się prze­brać, i nie po­znał go od razu w cięż­kim ro­bo­czym ska­fan­drze mon­te­ra, po­wa­la­nym sma­ra­mi, z nok­to­wi­zo­rem na­su­nię­tym na szkło heł­mu.

Przez ko­mo­rę ci­śnie­nio­wą wy­szli na ze­wnątrz. Spód bu­dow­li wi­siał nad nimi, bo ca­łość przy­po­mi­na­ła wy­ol­brzy­mio­ny grzyb z oszklo­nym ka­pe­lu­szem. Na gó­rze krzą­tał się już Lon­don, prze­sła­nia­jąc cie­niem zie­lo­ne ja­rze­nie mo­ni­to­rów. Obe­szli pod­sta­wę wie­ży, krą­głą, bez­okien­ną, ni­czym la­tar­nia mor­ska wy­sta­wio­na na przy­bój fal, i Gos­se roz­su­nął wro­ta ga­ra­żu z po­fał­do­wa­nej bla­chy. Za­ło­po­ta­ły świe­tlów­ki. W pu­stym wnę­trzu przed od­su­nię­tym ku tyl­nej ścia­nie pod­no­śni­kiem stał ła­zik, po­dob­ny do daw­nych księ­ży­co­wych aut Ame­ry­ka­nów. Otwar­te pod­wo­zie, ła­wecz­ki z opar­ciem dla nóg, nic poza ramą na ko­łach, kie­row­ni­cą i za­mknię­tą z tyłu ba­te­rią aku­mu­la­to­rów. Gos­se wy­je­chał na nie­rów­ny szu­ter po­kry­wa­ją­cy przy­zie­mie wie­ży i za­trzy­mał się, by pi­lot mógł wsiąść. Ru­szy­li przez rudą mgłę ku nie­wy­raź­nej, ni­skiej bu­dow­li, klo­co­wa­tej, z pła­skim da­chem. Da­le­ko za grzbie­ta­mi gór ma­ja­czy­ły męt­ne słu­py świa­tła, jak prze­ciw­lot­ni­czych re­flek­to­rów. Nie mia­ły jed­nak z taką sta­ro­cią nic wspól­ne­go. Słoń­ce Ty­ta­na, zwłasz­cza w po­chmur­ne dni, daje nie­wie­le świa­tła, więc pod­czas eks­plo­ata­cji ura­no­wych rud wpro­wa­dzo­no na sta­cjo­nar­ną or­bi­tę nad Gra­alem ogrom­ne zwier­cia­dła lek­kiej kon­struk­cji, zwa­ne so­lek­to­ra­mi, żeby sku­pia­ły pro­mie­nie sło­necz­ne na ko­pal­nia­nym te­re­nie. Po­ży­tek oka­zał się pro­ble­ma­tycz­ny. Sa­turn z księ­ży­ca­mi two­rzy fa­tal­ny dla ob­li­czeń prze­stwór od­dzia­ły­wa­nia wie­lu mas. To­też mimo wy­sił­ków astro­in­ży­nie­rii słu­py bla­sku ule­gły od­chy­le­niom, czę­sto wę­dru­jąc aż do kra­te­ru Ro­emb­de­na. Od­lud­kom tego miej­sca spra­wia­ły owe naj­ścia sło­necz­ne nie tyl­ko iro­nicz­ną sa­tys­fak­cję, gdyż nocą zwłasz­cza cały ko­cioł kra­te­ru, wy­rwa­ny z ciem­no­ści, ob­ja­wiał swój groź­ny, fa­scy­nu­ją­cy urok. Gos­se, wy­mi­ja­jąc ła­zi­kiem prze­szko­dy – po­dob­ne do nie­kształt­nych kuf wal­co­wa­te bry­ły, czo­py ma­łych wul­ka­nicz­nych ujść – też do­strzegł ową ja­sność, zim­ną jak zo­rza po­lar­na, i mruk­nął jak­by do sie­bie:

– Idą ku nam. Nie­źle. Za parę chwil bę­dzie moż­na ro­zej­rzeć się jak w te­atrze.

I do­dał, już z jaw­ną zło­śli­wo­ścią:

– Do­bry chłop ten Mar­lin.

An­gus po­jął drwi­nę, bo oświe­tle­nie Ro­emb­de­na rów­na­ło się egip­skim ciem­no­ściom w Gra­alu, więc Mar­lin czy jego dys­po­zy­tor już ścią­ga­li ob­słu­gę so­lek­to­rów z łó­żek, żeby uru­cho­mio­ny­mi sil­ni­ka­mi skie­ro­wa­li zwier­cia­dła ko­smicz­ne, gdzie na­le­ży. Ale dwa słu­py świa­tła zbli­ża­ły się co­raz bar­dziej i w jed­nym ły­snął już ob­lo­dzo­ny wierzch wschod­niej gra­ni. Do­dat­ko­wą ucie­chą Ro­emb­de­now­ców była dziw­na na Ty­ta­nie przej­rzy­stość at­mos­fe­ry w ich kra­te­rze. Po­zwa­la­ła ty­go­dnia­mi po­dzi­wiać na ugwież­dżo­nym fir­ma­men­cie żół­tą, pła­sko­pier­ścien­ną tar­czę Sa­tur­na. Choć pięć razy od­le­glej­szy niż Księ­życ od Zie­mi, zja­wiał się wscho­dzą­cy Sa­turn ogro­mem za­ska­ku­ją­cym za­wsze no­wi­cju­szy. Bez lor­ne­ty ujaw­niał wie­lo­barw­ne smu­gi po­wierzch­ni i czar­ne kro­ple cie­nia, rzu­ca­ne­go przez jego bliż­sze księ­ży­ce pod­czas za­ćmień. Wi­do­wi­ska te umoż­li­wiał bo­re­al­ny wi­cher, pę­dzą­cy gar­dzie­lą skał tak gwał­tow­nie, że da­wał fe­no­wy efekt. Ni­g­dzie in­dziej nie było też na Ty­ta­nie tak cie­pło jak w Ro­emb­de­nie. Może ob­słu­ga so­lek­to­rów nie zdo­ła­ła ich jesz­cze opa­no­wać, a może nie było komu się do tego brać przez alarm, dość że stru­ga sło­necz­na su­nę­ła już dnem ko­tli­ny. Zro­bi­ło się ja­sno jak w dzień. Ła­zik mógł­by je­chać bez re­flek­to­rów. Pi­lot wi­dział be­to­ny sza­rze­ją­ce wo­kół jego „He­lio­sa”. Za ich płasz­czy­zną, tam, do­kąd zmie­rza­li, wzno­si­ły się, jak ska­mie­nia­łe pnie nie­wia­ry­god­nych drzew, kor­ki wul­ka­nicz­ne, wy­sa­dzo­ne kie­dyś z sej­smicz­nych prze­strze­lin, skrze­płe od mi­lio­nów lat. W per­spek­ty­wicz­nym skró­cie zda­wa­ły się po­gru­cho­ta­ną ko­lum­na­dą świą­ty­ni, a ich bie­gną­ce cie­nie wska­zów­ka­mi sze­re­gu sło­necz­nych ze­ga­rów, po­ka­zu­ją­cych obcy, roz­pę­dzo­ny czas. Ła­zik mi­nął ową nie­re­gu­lar­ną pa­li­sa­dę. To­czył się nie­rów­no, elek­trycz­ne sil­ni­ki po­pła­ki­wa­ły cien­ko, pła­ski bu­dy­nek spo­czy­wał jesz­cze w pół­mro­ku, ale już było wi­dać, że wzno­szą się za nim dwie czar­ne syl­we­ty – jak­by go­tyc­kich ko­ścio­łów. Ich rze­czy­wi­stą wiel­kość oce­nił, kie­dy wy­siadł i po­szedł ku nim obok Gos­se­go.

Ta­kich ko­lo­sów jesz­cze nie wi­dział. Ni­g­dy nie ope­ro­wał Di­gla­to­rem, do cze­go się jed­nak nie przy­znał. Gdy­by taką ma­chi­nę odziać we wło­cha­te skó­ry, za­mie­ni­ła­by się w King Kon­ga. Pro­por­cje nie były ludz­kie, ra­czej an­tro­po­idal­ne. Nogi z mo­sto­wych kra­tow­nic scho­dzi­ły pio­no­wo, by przejść w sto­py, po­tęż­ne jak czoł­gi, nie­ru­cho­mo za­ry­te w gruz osy­pi­ska. Wie­żo­we uda wcho­dzi­ły w mied­ni­co­wy okrąg, a w nim, jak sze­ro­ko­den­ny okręt, tkwił że­la­zny kor­pus. Gar­ście gór­nych koń­czyn zo­ba­czył do­pie­ro, za­darł­szy gło­wę. Zwi­sa­ły wzdłuż tu­ło­wia ni­czym bez­wład­nie opusz­czo­ne wy­się­gne dźwi­gi ze sta­lo­wo zwar­ty­mi pię­ścia­mi. Oba ko­lo­sy były bez­gło­we, a to, co z dala wziął za wie­życz­ki, oka­za­ło się, na tle nie­ba, an­te­na­mi ster­czą­cy­mi każ­de­mu z bar­ków.

Za pierw­szym Di­gla­to­rem, nie­mal do­ty­ka­jąc jego pan­ce­rza sta­wem zgię­tej w łok­ciu ręki – jak­by go chciał szturch­nąć w bok i za­marł – stał dru­gi, bliź­nia­czy. Przez to, że stał tro­chę da­lej, moż­na było w jego pier­si do­strzec lśnią­ce szkłem okno. Ka­bi­nę kie­row­cy.

– To jest „Ka­stor”, a to „Pol­luks” – do­ko­nał pre­zen­ta­cji Gos­se. Po­wiódł po ol­brzy­mach ręcz­nym re­flek­to­rem. Blask wy­łu­ski­wał z pół­mro­ku pan­ce­rze na­go­len­ni­ków, ochron­ne pu­kle­rze ko­lan i ka­dłu­by lśnią­ce czar­no jak tu­sze wie­lo­ry­bie.

– Ha­artz, ten bał­wan, nie umiał ich na­wet wpro­wa­dzić do han­ga­ru – po­wie­dział Gos­se. Omac­kiem szu­kał na pier­si kli­ma­ty­za­cyj­ne­go po­krę­tła. Od­dech przy­mglił mu tro­chę szkło heł­mu.

– Le­d­wie wy­ha­mo­wał przed tą skar­pą…

Pi­lot do­my­ślił się, cze­mu ów Ha­artz wtło­czył oba ko­lo­sy w skal­ny wy­łom i cze­mu wo­lał je już tam zo­sta­wić. To przez bez­wład­ność mas. Nie ina­czej niż mor­ski sta­tek, sa­mo­kro­czą­ca ma­szy­na pod­le­ga ster­ni­ko­wi tym ocię­ża­lej, im jest ma­syw­niej­sza. Miał już na koń­cu ję­zy­ka py­ta­nie, ile waży Di­gla­tor, ale nie chcąc się bla­mo­wać igno­ran­cją, wziął la­tar­kę od Gos­se­go i ru­szył wzdłuż sto­py ol­brzy­ma. Wo­dząc świa­tłem po sta­li, tak jak się spo­dzie­wał, zna­lazł ta­blicz­kę zna­mio­no­wą przy­ni­to­wa­ną na po­zio­mie ludz­kich oczu. Mak­sy­mal­na moc cię­gła 14 000 KW, do­pusz­czal­na moc prze­cią­żeń 19 000 KW, spo­czyn­ko­wa masa 1680 ton, re­ak­tor wie­lo­tar­czo­wy To­ka­mak z wy­mien­ni­kiem Fo­ucaul­ta, hy­drau­licz­ny na­pęd głów­nej prze­kład­ni i dy­fe­ren­cja­łów rolls roy­ce’a, chas­sis made in Swe­den. Pu­ścił wiąz­kę bla­sku w górę, wzdłuż kra­tow­ni­co­wej nogi, nie mógł jed­nak ogar­nąć na­raz ca­łe­go ka­dłu­ba. Pro­mień le­d­wie za­ry­so­wał kon­tur czar­nych bez­gło­wych ba­rów. Od­wró­cił się do Gos­se­go, ale ten znikł. Pew­no po­szedł włą­czyć ogrzew­czą in­sta­la­cję lą­do­wi­ska. Ja­koż przy­ziem­ne rur­ki jęły roz­pra­szać ście­lą­cą się ni­sko, rzad­ką mgłę. Błęd­ny słup sło­necz­ne­go so­lek­to­ra ła­ził po ko­tli­nie niby pi­ja­ny, wy­ry­wa­jąc z mro­ków to klo­ce skła­dów, to grzyb wie­ży kon­tro­li z jego zie­lo­ną prze­pa­ską wła­sne­go świa­tła, to da­wał ga­sną­ce za­raz od­bla­ski, tra­fiw­szy na ob­lo­dze­nia dal­szych skał, jak­by usi­ło­wał bu­dzić mar­twy pej­zaż, oży­wia­jąc go ru­chem. Na­raz zbo­czył, pę­dząc po roz­le­głych be­to­nach, i prze­sko­czyw­szy przez grzyb kon­tro­li, pa­li­sa­dę mag­mo­wych pni, par­te­ro­wy ma­ga­zyn, tra­fił pi­lo­ta, któ­ry prze­sło­nił się rę­ka­wi­cą i pręd­ko za­darł gło­wę w heł­mie, ile mógł, by przy tej oka­zji ogar­nąć ocza­mi ca­łe­go Di­gla­to­ra. Po­kry­ty an­ty­ko­ro­zyj­ną czar­ną po­le­wą za­lśnił nad nim jak dwu­no­gi pan­cer­nik, co sta­nął dęba. Jak­by po­zo­wał do zdję­cia w ma­gne­zjo­wym roz­bły­sku. Za­har­to­wa­ne pły­ty pier­sio­we, krą­gła osa­da bio­der, fi­la­ry i wały na­pę­do­we ud, ochron­ne pu­kle­rze ko­la­no­wych sta­wów, kra­tow­ni­ce go­le­ni błysz­cza­ły nie­ska­zi­tel­nie na znak, że ni­g­dy do­tąd nie pra­co­wał. An­gus do­znał ra­do­ści i tre­my. Prze­łknął przez ści­śnię­te gar­dło śli­nę i w już od­da­la­ją­cym się świe­tle za­szedł ol­brzy­ma od tyłu. Gdy zbli­żył się do pię­ty, jej po­do­bień­stwo do ludz­kiej sto­py z że­la­za sta­ło się naj­pierw ka­ry­ka­tu­ral­ne, a po­tem, u wry­tej w miał po­de­szwy, zni­kło. Stał już jak pod fun­da­men­tem kra­nu por­ta­lo­we­go, któ­re­go nic nie wy­rwie z grun­tu. Opan­ce­rzo­ny ob­cas mógł słu­żyć za pod­sta­wę pra­sy hy­drau­licz­nej. Sko­ko­wy staw uka­zy­wał ści­ska­ją­ce go sworz­nie jak śru­by okrę­to­we, a ko­la­no, wy­pu­kla­ją­ce się w pół nogi, na wy­so­ko­ści pew­no dwu pię­ter, było ist­nym mły­nem. Gar­ście ol­brzy­ma, więk­sze od ko­par­ko­wych szczęk, zwi­sa­ły nie­ru­cho­mo, za­krze­płe w po­sta­wie na bacz­ność. Choć Gos­se gdzieś prze­padł, pi­lot nie za­mie­rzał zwle­kać. Do­strzegł stop­nie wy­sta­ją­ce z ob­szy­cia pię­ty i uchwy­ty dla rąk, więc po­czął wła­zić na górę. Staw sko­ko­wy ota­czał mały wy­stęp, z któ­re­go już wnę­trzem okra­to­wa­nej łydy bie­gła pio­no­wa dra­bin­ka. Nie tyle trud­no, ile dziw­nie było się piąć po jej szcze­blach. Do­pro­wa­dzi­ła go do kla­py umiesz­czo­nej nie na­zbyt wy­god­nie nad pra­wym udem dla­te­go, bo jej pier­wot­na, naj­bar­dziej ra­cjo­nal­na dla bu­dow­ni­czych lo­ka­li­za­cja była źró­dłem nie­koń­czą­cych się drwin, mier­nej zresz­tą ja­ko­ści. Pro­jek­tan­ci pierw­szych pe­dy­pu­la­to­rów mie­li co praw­da te żar­ty za nic, ale póź­niej mu­sie­li się z nimi li­czyć, gdy się wy­ja­wi­ło, że trud­no o kan­dy­da­tów na kie­row­ców, cię­tych prze­śmiew­ka­mi za to, któ­rę­dy do­sta­ją się do brzu­cha swych Atla­sów.

Od­ry­glo­wa­nie kla­py włą­czy­ło gir­lan­dę ma­łych świe­tló­wek. Spi­ral­ny­mi schod­ka­mi do­tarł do ka­bi­ny. Była jak­by wiel­ką szkla­ną becz­ką czy rurą, na prze­strzał wpa­so­wa­ną w pierś Di­gla­to­ra, nie po­środ­ku, lecz po le­wej stro­nie, jak­by in­ży­nie­rom chcia­ło się umie­ścić czło­wie­ka tam, gdzie u ży­we­go wiel­ko­lu­da jest ser­ce. Omiótł wzro­kiem wnę­trze, też oświe­tlo­ne, i z nie­ma­łą ulgą roz­po­znał swoj­skość ukła­dów ste­ro­wa­nia. Po­czuł się jak u sie­bie. Po­spiesz­nie roz­dziaw­szy się ze ska­fan­dra po zdję­ciu heł­mu, włą­czył kli­ma­ty­za­cję, gdyż zo­stał tyl­ko w try­ko­to­wym swe­trze i ela­stycz­nych spodniach, a miał, by po­ru­szać ol­brzy­mem, ro­ze­brać się do naga. Ka­bi­nę na­peł­nia­ło wdmu­chi­wa­ne cie­płe po­wie­trze, a on przy wy­pu­kłej czo­ło­wej szy­bie pa­trzał w dal. Wsta­wał już dzień, po­nu­ry, zwy­kły, bo na Ty­ta­nie za­wsze pa­nu­je jak­by przed­bu­rzo­wa po­świa­ta. Wi­dział w niej skal­ne ru­mo­wi­ska oko­li­cy da­le­ko za ko­smo­dro­mem, jak z okna wie­żow­ca, boż zna­lazł się na wy­so­ko­ści ośmiu pię­ter. Na­wet na grzyb wie­ży kon­tro­l­nej pa­trzał z góry. Aż po grzbie­ty gór u wid­no­krę­gu tyl­ko dziób „He­lio­sa” prze­wyż­szał jego sta­no­wi­sko. Przez bocz­ne, też wy­gię­te wklę­sło szkła mógł zaj­rzeć w głąb mrocz­nych szy­bów, sła­bo roz­ja­śnio­nych lamp­ka­mi, peł­nych ma­szy­ne­rii, któ­ra po­ma­łu wzdy­cha­ła mia­ro­wym szu­mem, jak­by zbu­dzo­na z le­tar­gu czy snu. Nie było w ka­bi­nie żad­nych roz­rząd­czych pul­pi­tów, ste­rów, ekra­nów, nic prócz odzie­nia dla kie­row­cy, zmię­te­go na pod­ło­dze jak pu­sta, me­ta­licz­nie lśnią­ca skó­ra, i mo­zai­ki czar­nych ku­bi­ków, przy­twier­dzo­nych do przed­niej szy­by, po­dob­nych do za­ba­wek z dzie­cin­ne­go po­ko­ju, bo na ścian­kach tych ku­bi­ków wid­nia­ły syl­wet­ki ma­lut­kich nóg i rąk – pra­wych z pra­wej, a le­wych z le­wej stro­ny. Gdy ko­los szedł i wszyst­ko gra­ło w nim spraw­nie, te małe wi­ze­run­ki ja­śnia­ły spo­koj­nym se­le­dy­nem. Przy za­kłó­ce­niu bar­wa zmie­nia­ła się w sza­ro­zie­lo­ną, je­śli przy­pa­dłość była drob­na, aby w ra­zie po­waż­niej­szych awa­rii ob­ró­cić się w pur­pu­rę. Był to, rzu­to­wa­ny w czar­ną mo­zai­kę, po­seg­men­to­wa­ny ob­raz ca­łej ma­szy­ny. Mło­dzie­niec, w cie­płym tchu kli­ma­ty­za­cji, ob­na­żył się, ci­snął try­ko­ty w kąt i wziął się do na­cią­ga­nia ope­ra­tor­skie­go stro­ju. Ela­stycz­ny ma­te­riał, pod­da­jąc się, opiął mu bose sto­py, uda, brzuch, bar­ki, aż lśniąc po szy­ję w tej elek­tro­nicz­nej wę­żo­wej skó­rze, sta­ran­nie, pa­lec po pal­cu, wtło­czył so­bie dło­nie do rę­ka­wic. Kie­dy zaś jed­nym ru­chem z dołu przez pierś za­cią­gnął za­mek bły­ska­wicz­ny, czar­na do­tąd mo­zai­ka za­pło­nę­ła ko­lo­ro­wy­mi świa­teł­ka­mi. Jed­nym spoj­rze­niem spraw­dził, że ich układ jest taki sam jak w ty­po­wych zim­no­cho­dach, któ­ry­mi po­wo­do­wał na An­tark­ty­dzie, choć ani się rów­na­ły masą z Di­gla­to­rem. Się­gnął do stro­pu po szel­ki, ro­dzaj uprzę­ży, aby opa­sać się nią i za­piąć moc­no na pier­si. Gdy klam­ra się za­trza­snę­ła, uprząż po­de­rwa­ła go, sprę­ży­nu­jąc ła­god­nie, tak że uję­ty pod pa­cha­mi, jak w do­brze wy­ście­lo­nym gor­se­cie, za­wisł i mógł po­ru­szać swo­bod­nie każ­dą nogą. Spraw­dziw­szy, że ra­mio­na­mi po­ru­sza tak samo ła­two, po­szu­kał głów­ne­go włącz­ni­ka, się­gnąw­szy so­bie za kark, zna­lazł dźwi­gien­kę i wci­snął ją do opo­ru. Wszyst­kie świa­teł­ka na ku­bi­kach zdwo­iły ja­sność, a za­ra­zem po­sły­szał, jak głę­bo­ko pod nim ru­sza­ją sil­ni­ki wszyst­kich koń­czyn na ja­ło­wym bie­gu, cmo­ka­jąc z ci­cha, bo z kor­bo­wo­dów ciekł nad­miar sma­rów, wtło­czo­nych w ob­ro­to­we ło­ży­ska jesz­cze w ziem­skiej stocz­ni dla ochro­ny przed ko­ro­zją.

Uważ­nie spo­glą­da­jąc w dół, aby nie za­wa­dzić o bok skła­do­we­go bu­dyn­ku, zro­bił pierw­szy, ostroż­ny, mały krok. W wy­ściół­ce jego odzie­nia tkwi­ły ty­sią­ce elek­trod, wszy­tych gięt­ki­mi spi­ral­ka­mi. Przy­warł­szy do na­gie­go cia­ła, czer­pa­ły im­pul­sy ner­wów i mię­śni, aby prze­ka­zy­wać je mo­lo­cho­wi. Jak każ­de­mu ze sta­wów szkie­le­to­wych czło­wie­ka od­po­wia­dał w ma­szy­nie uty­siąc­krot­nio­ny, her­me­tycz­nie za­mknię­ty staw z me­ta­lu, tak po­szcze­gól­nym gru­pom mię­śni, zgi­na­ją­cych i pro­stu­ją­cych koń­czy­ny, od­po­wia­da­ły iście ar­mat­nie cy­lin­dry, w któ­rych cho­dzi­ły tło­ki par­te bi­ją­cym z pomp ole­jem. Lecz o tym wszyst­kim ope­ra­tor nie mu­siał ani my­śleć, ani wie­dzieć. Po­ru­szać się miał tak, jak­by cho­dził po zie­mi, jak­by dep­tał ją no­ga­mi, jak­by schy­lał tu­łów, żeby wy­cią­gnię­tą ręką ująć po­trzeb­ny przed­miot. Waż­ne były tyl­ko dwie róż­ni­ce. Naj­pierw sa­mej wiel­ko­ści, boż jed­no ludz­kie stąp­nię­cie rów­na­ło się dwu­na­sto­me­tro­we­mu kro­ko­wi ma­szy­ny. To samo dzia­ło się z każ­dym po­ru­sze­niem. Więc cho­ciaż dzię­ki nie­by­wa­łej pre­cy­zji prze­kaź­ni­ków ma­szy­na mo­gła z woli kie­row­cy pod­nieść choć­by i ze sto­łu peł­ny kie­li­szek i wznieść go na wy­so­kość dwu­na­stu pię­ter, nie uro­niw­szy ani kro­pli i nie miaż­dżąc szkla­nej stop­ki w cę­go­wym uchwy­cie, był­by to szcze­gól­ny po­pis umie­jęt­no­ści ope­ra­to­ra, de­mon­stra­cja jego kunsz­tu, gdyż ko­los nie ka­mycz­ki i kie­lisz­ki miał pod­no­sić, lecz wie­lo­to­no­we ru­ro­cią­gi, tra­wer­sy, gła­zy, a gdy mu dano w cęgi rąk od­po­wied­nie na­rzę­dzia, sta­wał się wie­żą wiert­ni­czą, spy­cha­czem, dźwi­giem – a za­wsze mo­ca­rzem, łą­czą­cym pra­wie nie­wy­czer­pa­ne siły z ludz­ką zręcz­no­ścią.

Wiel­ko­cho­dy sta­ły się spo­tę­go­wa­niem kon­cep­cji eg­zosz­kie­le­tu, któ­ry, jako ze­wnętrz­ny wzmac­niacz cia­ła ludz­kie­go, był zna­ny z wie­lu pro­to­ty­pów dwu­dzie­sto­wiecz­nych. Wy­na­la­zek zwiądł, bo na Zie­mi nie zna­le­zio­no dlań zra­zu bez­kon­ku­ren­cyj­nych za­sto­so­wań. Od­ro­dzi­ło ten po­mysł za­własz­cza­nie sys­te­mu sło­necz­ne­go. Po­ja­wi­ły się ma­szy­ny pla­ne­tar­ne, do­sto­so­wa­ne do glo­bów, na któ­rych mia­ły pra­co­wać, po­dług miej­sco­wych za­dań i wa­run­ków. Cię­ża­rem były to więc ma­szy­ny róż­ne, lecz bez­wład­no­ścią mas wszę­dzie ta­kie same, i w tym tkwi­ła dru­ga naj­istot­niej­sza róż­ni­ca mię­dzy nimi i ludź­mi.

Za­rów­no wy­trzy­ma­łość bu­dul­ca, jak i na­pę­do­wa moc mają swe gra­ni­ce. Sta­wia je na­wet z dala od wszyst­kich cią­żą­cych ciał obec­na bez­wład­ność masy. Nie moż­na wy­ko­ny­wać wiel­ko­cho­dem szyb­kich ru­chów, jak nie moż­na bły­ska­wicz­nie wstrzy­mać na mo­rzu krą­żow­ni­ka albo ob­ra­cać ra­mie­niem wy­się­go­wym kra­nu jak śmi­głem. Kto by tego spró­bo­wał w Di­gla­to­rze, po­ła­mał­by mu mo­sto­we koń­czy­ny, by go więc ochro­nić przed ta­kim wy­pad­kiem, in­ży­nie­ria wpra­wi­ła we wszyst­kie od­no­gi na­pę­du bez­piecz­ni­ki, uda­rem­nia­ją­ce wszel­ki ma­newr rów­ny ka­ta­stro­fie. Kie­row­ca mógł jed­nak wy­łą­czyć każ­dy z tych ogra­nicz­ni­ków, albo i wszyst­kie, gdy wpadł w naj­gor­sze ta­ra­pa­ty. Kosz­tem zruj­no­wa­nia ma­szy­ny po­tra­fił­by może ujść z ży­ciem sam spod ob­wa­łu skal­ne­go czy z in­nej opre­sji. A gdy­by na­wet to nie da­wa­ło ra­tun­ku, miał jako ostat­nią szan­sę ul­ti­ma­tum re­fu­gium, wi­try­fi­ka­tor. Czło­wie­ka chro­nił bo­wiem ze­wnętrz­ny pan­cerz wiel­ko­cho­du, we­wnętrz­ne pu­kle­rze ka­bi­ny, w niej zaś nad kie­row­cą na kształt dzwo­nu otwie­rał się wy­lot wi­try­fi­ka­to­ra. Urzą­dze­nie po­tra­fi­ło za­mro­zić czło­wie­ka w oka­mgnie­niu. Co praw­da me­dy­cy­ny nie stać było jesz­cze na oży­wie­nie zwi­try­fi­ko­wa­nych ciał ludz­kich: ofia­ry ka­ta­strof, prze­cho­wy­wa­ne w po­jem­ni­kach z płyn­nym azo­tem, spo­czy­wa­ły, cze­ka­jąc nie­zmien­nie na­dej­ścia przy­szło­wiecz­nych kunsz­tów re­zu­rek­cyj­nych.

To od­rzu­ce­nie le­kar­skich po­win­no­ści w nie­okre­ślo­ną przy­szłość wy­glą­da­ło mnó­stwu lu­dzi na ma­ka­brycz­ną de­zer­cję, na obiet­ni­cę ra­tun­ku bez ja­kiej­kol­wiek gwa­ran­cji speł­nie­nia. Był to jed­nak pre­ce­dens, za­ra­zem osta­tecz­ny w me­dy­cy­nie i gra­nicz­ny, ale nie pierw­szy. Wszak pierw­sze trans­plan­ta­cje mał­pich serc śmier­tel­nie za­gro­żo­nym lu­dziom wy­wo­ła­ły po­dob­ne re­ak­cje obu­rze­nia i zgro­zy. Zresz­tą ba­da­jąc opi­nie kie­row­ców, stwier­dzo­no, jak skrom­ną na­dzie­ję wi­dzą w apa­ra­tu­rze wi­try­fi­ka­cyj­nej. Ich za­wód był czymś no­wym: cza­ją­ca się w nim śmierć tak sta­ra jak wszyst­kie ludz­kie przed­się­wzię­cia. To­też An­gus Pa­rvis, kro­cząc cięż­ki­mi stąp­nię­cia­mi po grun­cie Ty­ta­na, ani my­ślał o czar­nej cem­bro­wi­nie nad gło­wą, z jej przy­ci­skiem, świe­cą­cym jak mały ru­bin we­wnątrz prze­zro­czy­ste­go koł­pacz­ka. Z prze­sad­ną ostroż­no­ścią wy­do­stał się na be­to­no­wą pły­tę ko­smo­dro­mu, aby wy­pró­bo­wać na niej Di­gla­to­ra. Na­tych­miast wró­ci­ło zna­ne mu z da­wien daw­na wra­że­nie, że jest za­ra­zem nie­zwy­kle lek­ki i cięż­ki, swo­bod­ny i skrę­po­wa­ny, po­wol­ny i pręd­ki – je­dy­nym przy­bli­że­niem mo­gły być od­czu­cia nur­ka, któ­re­go wy­pór wody po­zba­wia cię­ża­ru cia­ła, lecz płyn­ny ośro­dek sta­wia mu opór tym więk­szy, im szyb­ciej chce się po­ru­szać. Pro­to­ty­py ma­szyn pla­ne­tar­nych szły zra­zu po kil­ku go­dzi­nach pra­cy na złom, wy­zby­te jesz­cze ogra­nicz­ni­ków ru­chli­wo­ści. No­wi­cju­szo­wi, co po­stą­pił parę kro­ków wiel­ko­cho­dem, udzie­la się prze­świad­cze­nie, że sztu­ka jest dzie­cin­nie ła­twa, i przez to, gdy ze­chce wy­ko­nać pro­ste za­da­nie, ot, po­ło­żyć sze­reg tra­wer­sów na mu­rach bu­do­wa­ne­go domu, roz­wa­li mur i po­gnie szta­by, nim doj­dzie to jego świa­do­mo­ści. Ale i ma­szy­na z za­bez­pie­cze­nia­mi może być zdra­dli­wa dla nie­wpraw­ne­go kie­row­cy. Od­czy­tać licz­by krań­co­wych ob­cią­żeń jest rów­nie ła­two, jak za­po­znać się z tre­ścią pod­ręcz­ni­ka o jeź­dzie na nar­tach, lecz nikt nie zo­stał mi­strzem sla­lo­mu dzię­ki po­dob­nej lek­tu­rze. An­gus, oswo­jo­ny już, i to do­brze, z ty­sięcz­ni­ka­mi, po­czuł, przy nie­du­żym z po­cząt­ku przy­spie­sze­niu kro­ków, że pod­wład­ny mu ol­brzym ma pra­wie du­bel­to­wą masę. Wi­sząc w oszklo­nej ka­bin­ce jak pa­jąk w dziw­nej sie­ci, od razu po­wścią­gnął ru­chy nóg, a na­wet przy­sta­nął, żeby z roz­myśl­ną po­wol­no­ścią wziąć się na miej­scu do gim­na­sty­ki. Prze­stę­po­wał z nogi na nogę, po­chy­la­jąc tu­łów na boki, i do­pie­ro po­tem ob­szedł kil­ka razy swo­ją ra­kie­tę.

Ser­ce biło mu moc­niej niż zwy­kle, lecz wszyst­ko szło bez błę­dów. Wi­dział ja­ło­wą, burą w ni­skich mgłach do­li­nę, da­le­kie rzę­dy świa­teł wy­zna­cza­ją­cych gra­ni­ce lą­do­wi­ska, a pod wie­żą kon­tro­li ma­leń­ką po­stać Gos­se­go, ist­ną mrów­kę w od­da­li. Ota­czał go ła­god­ny, nie­zbyt na­tar­czy­wy szum, w któ­rym jego uszy, wpra­wia­jąc się z każ­dą chwi­lą le­piej w roz­róż­nia­nie od­gło­sów, po­zna­wa­ły ba­so­we tło głów­nych sil­ni­ków, to roz­pę­dza­ją­cych się do stłu­mio­ne­go śpie­wu, to mru­czą­cych jak­by z ła­god­nym wy­rzu­tem przy zbyt rap­tow­nym ha­mo­wa­niu wy­rzu­ca­nych w przód stu­to­no­wych nóg. Wy­chwy­ty­wał już chó­ral­ny zew hy­drau­li­ki, bo olej parł ty­sięcz­ny­mi prze­wo­da­mi w cy­lin­dry, aby tło­ki mia­ro­wo pod­no­si­ły, zgi­na­ły i sta­wia­ły każ­dą koń­czy­nę obu­tą w czołg na be­to­nie. Aż wy­słu­chał de­li­kat­ny przy­śpiew ży­ro­sko­pów wspo­ma­ga­ją­cych go sa­mo­czyn­nie w utrzy­ma­niu rów­no­wa­gi. Gdy raz spró­bo­wał z roz­my­słu wy­ko­nać ostrzej­szy za­kręt, ma­syw, w któ­rym tkwił, oka­zał się nie dość zwrot­ny dla wy­dol­no­ści sil­ni­ków i choć po­słusz­nie wy­bu­chły całą mocą, ol­brzym za­chy­bo­tał się, choć nie wy­padł mu z kon­tro­li, bo mo­men­tal­nie zła­go­dził skręt, zwięk­szyw­szy jego pro­mień.

Za­czął się po­tem ba­wić pod­no­sze­niem wie­lo­to­no­wych gła­zów za skra­jem be­to­no­wa­nej płasz­czy­zny i od tych brył w mo­men­cie na­gry­za­nia chwyt­ny­mi cę­ga­mi szły iskry w ja­zgo­tli­wym chro­bo­cie. Nie mi­nę­ła go­dzi­na, a po­czuł się już pew­nym swe­go Di­gla­to­ra. Wró­cił w zna­ny mu stan, któ­ry do­świad­czeń­si na­zy­wa­ją „wro­śnię­ciem czło­wie­ka w wiel­ko­chód”. Za­tra­cał bo­wiem gra­ni­cę mię­dzy sobą a ma­chi­ną i jej ru­chy sta­ły się już jego wła­sny­mi ru­cha­mi. Aby za­koń­czyć tre­ning, wspiął się, i to dość wy­so­ko, na piar­ży­ste zbo­cze, i tak się już wpra­wił, że po hur­ko­cie gła­zów, kie­dy za­czy­na­ły miaż­dżo­ne usu­wać mu się spod nóg, po­zna­wał, ile wol­no mu wy­ma­gać od ko­lo­sa, któ­re­go już zdą­żył po­lu­bić. Do­pie­ro gdy ze­szedł ku świe­cą­cym mgła­wo li­niom lą­do­wi­ska, w peł­nię jego sa­tys­fak­cji jak igła we­szło przy­po­mnie­nie o cze­ka­ją­cej go wy­pra­wie, ra­zem ze świa­do­mo­ścią, że Pirx i dwaj inni lu­dzie, za­mknię­ci w ta­kich sa­mych ol­brzy­mach, nie tyl­ko utknę­li, lecz zni­kli w wiel­kiej de­pre­sji Ty­ta­na. Nie wie­dząc sam, czy dla do­dat­ko­wej za­pra­wy, czy dla po­że­gna­nia, ob­szedł zwę­ża­ją­cym się krę­giem sta­tek, któ­rym wy­lą­do­wał, i wdał się w krót­ką roz­mo­wę z Gos­sem. Kie­row­nik stał już obok Lon­do­na za szy­ba­mi wie­ży. Wi­dział ich, usły­szał, że na­dal nic nie wia­do­mo o lo­sie za­gi­nio­nych, i przy roz­sta­niu pod­niósł wy­so­ko że­la­zną pra­wi­cę. Może ko­muś wy­dał­by się ten gest pa­te­tycz­ny czy na­wet bła­zeń­ski. Wo­lał go od wszel­kich słów. Uczy­nił mia­ro­wy zwrot w tył, wrzu­cił na je­dy­ny pod­stro­po­wy mo­ni­tor ho­lo­gra­ficz­ne zdję­cie te­re­nu do prze­by­cia, włą­czył wskaź­nik azy­mu­tu ra­zem z pro­jek­cją szla­ku skie­ro­wa­ne­go na Gra­ala i ru­szył dwu­na­sto­me­tro­wy­mi kro­ka­mi w dro­gę.

Dwa są ro­dza­je pej­za­żów, wła­ści­we bliż­szym pla­ne­tom Słoń­ca: ce­lo­we i spu­sto­szo­ne. Ce­lo­wo jest urzą­dzo­ny każ­dy kra­jo­braz Zie­mi jako pla­ne­ty, co wy­da­ła ży­cie, bo w nim wszyst­ko ma swój użyt­ko­wy sens. Za­pew­ne nie za­wsze go mia­ło, lecz mi­liar­dy lat pra­cy or­ga­nicz­nej zro­bi­ły swo­je: więc po to są bar­wy kwia­tów, żeby owa­dy wa­bić, a chmu­ry po to, żeby pa­stwi­ska i lasy po­le­wać desz­czem. Każ­da for­ma i rzecz tłu­ma­czy się tam czy­jąś ko­rzy­ścią, to zaś, co ta­kiej ko­rzy­ści jaw­nie wy­zby­te, jak lo­dow­ce An­tark­ty­dy czy łań­cu­chy gór­skie, sta­no­wi en­kla­wę pu­styn­ną, wy­ją­tek z re­gu­ły, dzi­ki, choć może uro­dzi­wy nie­uży­tek, ale nie na pew­no, gdyż czło­wiek, wziąw­szy się do ob­ra­ca­nia bie­gu rzek, by użyź­nić bez­wod­ną su­szę, albo ocie­pla­jąc bie­gu­ny, za po­pra­wę jed­nych ob­sza­rów pła­cił ste­po­wie­niem in­nych i na­ru­szał tym sa­mym kli­ma­tycz­ną rów­no­wa­gę bios­fe­ry, wy­re­gu­lo­wa­ną przez ewo­lu­cyj­ny mo­zół ży­cia z po­zor­ną tyl­ko by­le­ja­ko­ścią. Głę­bi­ny oce­anicz­ne nie słu­ży­ły pod­wod­nym stwo­rom mro­kiem za­bez­pie­cza­ją­cym przed na­pa­ścią, żeby go roz­świe­tla­ły we­dle po­trze­by lu­mi­ne­scen­cją, lecz na od­wrót: ten mrok po­wo­łał wła­śnie ta­kie, od­por­ne na ci­śnie­nie i że­glu­ją­ce świe­tli­ście, stwo­rze­nia do bytu. Na prze­ro­słych ży­ciem pla­ne­tach tyl­ko w ich pod­zie­miu, w ja­ski­niach i gro­tach, nie­śmia­ło do­cho­dzi do gło­su ta kre­acyj­na moc na­tu­ry, któ­ra, nie­wprzę­gnię­ta do żad­nych przy­sto­so­waw­czych służb, nie­ob­cio­sy­wa­na w wal­kach o byt swo­imi wy­two­ra­mi, z mi­liar­do­let­nią kon­cen­tra­cją, w nie­skoń­czo­nej cier­pli­wo­ści stwa­rza kro­pla­mi tę­że­ją­cych roz­two­rów sol­nych fan­ta­sma­go­rycz­ne lasy sta­lak­ty­tów i sta­lag­mi­tów, ale to jest na ta­kich glo­bach uchył­kiem pla­ne­tar­nych prac, przy­trza­śnię­tym głu­cho skal­ny­mi skle­pie­nia­mi, i choć­by dla­te­go nie może ob­ja­wić swe­go roz­ma­chu. Stąd wra­że­nie, że ta­kie miej­sca to nie zwy­czaj­ność na­tu­ry, lecz wy­lę­gar­nie jej mar­gi­ne­so­wych dzi­wo­lą­gów, na pra­wach wy­jąt­ków z re­gu­ły cha­osu.

Z ko­lei na glo­bach wy­schłych, jak Mars albo Mer­ku­ry, za­nu­rzo­nych w ra­żą­cym je wie­trze sło­necz­nym, tym od­de­chu roz­rze­dzo­nym, lecz bez­u­stan­nie wie­ją­cym od ma­cie­rzy­stej gwiaz­dy, po­wierzch­nie są pu­styn­ną mar­two­tą, wszel­kie dźwi­ga­ne for­my tra­wi bo­wiem pło­mien­ny żar, by ob­ra­cać je w proch wy­peł­nia­ją­cy kra­te­ro­we misy. Do­pie­ro tam, gdzie pa­nu­je śmierć i wiecz­na, i spo­koj­na, gdzie nie pra­cu­ją ani sita, ani żar­na do­bo­ru na­tu­ral­ne­go, by wszel­ki stwór kształ­to­wać we­dle ry­go­rów prze­ży­wa­nia, otwie­ra się prze­stwór zdu­mie­wa­ją­cych dzieł ma­te­rii, któ­ra nie na­śla­du­jąc ni­cze­go, ni­ko­mu nie­pod­wład­na, wy­kra­cza w ludz­kim oku poza gra­ni­ce ludz­kiej wy­obraź­ni. Wła­śnie dla­te­go fan­ta­stycz­ne kra­jo­bra­zy Ty­ta­na oka­za­ły się ta­kim za­sko­cze­niem dla jego pierw­szych eks­plo­ra­to­rów. Lu­dzie utoż­sa­mi­li po­rzą­dek z ży­ciem, a bez­ład z nud­ną mar­two­tą. Trze­ba było sta­nąć na ze­wnętrz­nych pla­ne­tach, na Ty­ta­nie, naj­więk­szym z ich księ­ży­ców, by po­znać cały fałsz tej apo­dyk­tycz­nej dia­gno­zy. Dzi­wa­dła Ty­ta­na, czy względ­nie bez­piecz­ne, czy zdra­dli­we, są oglą­da­ne z dali i z wy­so­ko­ści zwy­kły­mi ru­mo­wi­ska­mi cha­osu. Nie tak jed­nak przed­sta­wia­ją się, kie­dy zstą­pić na grunt tego księ­ży­ca. Strasz­li­wy mróz ca­łe­go prze­stwo­ru, w któ­rym Słoń­ce jesz­cze świe­ci, ale już nie grze­je, oka­zał się nie dław­ni­cą, lecz ostro­gą ma­te­rial­nej kre­acji. Wpraw­dzie spo­wol­nił ją, lecz nie­ja­ko wła­śnie przez to dał jej pole do po­pi­su, do­star­czył bo­wiem tego wy­mia­ru, któ­ry jest dla przy­ro­dy, nie­po­ru­szo­nej ży­ciem i nie­prze­ża­rzo­nej Słoń­cem, nie­zbęd­ny jako prze­słan­ka twór­czo­ści skie­ro­wa­nej w wiecz­ność: dał jej czas, w któ­rym je­den mi­lion wie­ków czy dwa nie mają żad­ne­go zna­cze­nia.

Two­rzy­wem na­tu­ry są tu­taj te same za­sad­ni­czo pier­wiast­ki che­micz­ne co na Zie­mi, lecz na niej po­szły one, aby tak rzec, w nie­wo­lę bio­lo­gicz­nej ewo­lu­cji i tyl­ko w niej zdu­mie­wa­ły czło­wie­ka wy­ra­fi­no­wa­niem za­wi­łych związ­ków, sprzę­ga­ją­cych się w or­ga­ni­zmy i ich ży­cio­wo uza­leż­nio­ne hie­rar­chie ga­tun­ko­we. Uzna­ło się przez to, że wy­so­ka za­wi­łość jest wła­sno­ścią nie wszel­kiej ma­te­rii, lecz tyl­ko ży­wej, bo w nie­orga­nicz­nym sta­nie cha­os nie może wy­dać ni­cze­go prócz śle­pych skur­czów wul­ka­nicz­nych rzy­ga­ją­cych po­to­pa­mi lawy i desz­czem siar­ko­wych po­pio­łów.

Kra­ter Ro­emb­de­na pękł nie­gdyś na pół­no­co-wscho­dzie swo­je­go ko­li­ska. Po­tem wpełzł tą wy­rwą lo­do­wiec z za­mar­z­łe­go gazu. Po na­stęp­nych mi­lio­nach lat cof­nął się, by po­zo­sta­wić na prze­ora­nym ob­sza­rze osa­dy mi­ne­ral­ne – za­chwyt i fra­su­nek kry­sta­lo­gra­fów i in­nych nie mniej zdu­mio­nych na­ukow­ców. W sa­mej rze­czy było na co pa­trzeć. Pi­lot, te­raz już kie­row­ca wiel­ko­cho­du, miał przed sobą, uję­tą w od­da­lo­ne zbo­cza gór, po­ło­gą rów­ni­nę za­sła­ną – czym wła­ści­wie? Jak­by się nad nią roz­war­ły upu­sty nie­ziem­skich mu­ze­ów i la­pi­da­riów, jak­by ru­nę­ły ka­ska­da­mi kość­ce, ze­wło­ki i szcząt­ki stru­pie­sza­łych masz­kar – a może ich nie­wy­da­rzo­ne, obłą­kań­cze pro­jek­ty, jed­ne bar­dziej fan­ta­stycz­ne od dru­gich. Zdru­zgo­ta­ne frag­men­ty istot, któ­rym tyl­ko przez ja­kiś przy­pa­dek nie przy­szło uczest­ni­czyć w ko­ło­wro­tach ży­cia. Wi­dział ol­brzy­mie że­bra, ale może ko­ścio­tru­py pa­ją­ków, skwa­pli­wie obej­mu­ją­cych go­le­nia­mi cęt­ko­wa­ne krwa­wo, pa­łu­bia­ste jaja, wcze­pio­ne w sie­bie krysz­ta­ło­wy­mi kła­mi żu­chwy, krę­gi ta­le­rzo­wa­tych sto­sów pa­cie­rzo­wych, jak­by je roz­sy­pa­ły przed­po­to­po­we gady ru­lo­na­mi po zgni­ciu. Tę nie­sa­mo­wi­tość wi­dzia­ło się w jej bo­gac­twie naj­le­piej z wy­so­ko­ści Di­gla­to­ra. Po­bli­że Ro­emb­de­na zwa­li jego miesz­kań­cy cmen­ta­rzem – i do­praw­dy ten kra­jo­braz zda­wał się po­bo­jo­wi­skiem wie­ko­wych zma­gań, cmen­ta­rzy­skiem nad wszel­ką mia­rę roz­ro­słych i próch­nie­ją­cych szkie­le­tów. An­gus do­strze­gał wy­śli­zga­ne po­wierzch­nie sta­wo­we, coby się mo­gły wy­su­nąć z pa­dli­ny gó­ro­kształt­nych po­czwar, i na­wet było na nich znać ru­dzie­ją­ce krwa­wy­mi skrze­pa­mi miej­sca przy­cze­pu ścię­gien, a obok roz­włó­czo­ne po­kry­wy skór­ne z tę­czu­ją­cym wło­siem, któ­re ła­god­nie prze­cze­sy­wał i ukła­dał w mie­nią­ce się fale wiatr. Przez mgłę ma­ja­czy­ły da­lej wie­lo­pię­tro­we człon­ko­no­gi, wżar­te w sie­bie do wza­jem­ne­go prze­nik­nię­cia się u sko­nu. Od gra­nia­stych, roz­zwier­cie­dlo­nych brył od­strze­la­ły tak samo lśnią­ce po­ro­ża, z bez­ład­nie roz­rzu­co­ny­mi na­oko­ło pisz­cze­la­mi i cze­re­pa­mi brud­no­bia­łej bar­wy. Wi­dział je i wie­dział, że lę­gną­ce się w mó­zgu alu­zyj­ne ob­ra­zy i ich po­nu­re sen­sy są tyl­ko złu­dze­niem po­ra­żo­ne­go ob­co­ścią wzro­ku. Gdy­by sta­ran­nie po­grze­bał w pa­mię­ci, wspo­mniał­by bo­daj, ja­kie związ­ki da­wa­ły w mi­liar­do­let­niej che­mii wła­śnie te for­my, któ­re po­pla­mio­ne he­ma­ty­ta­mi, pod­szy­wa­ły się pod okrwa­wio­ną kość, a któ­re, wy­kra­cza­jąc poza skrom­ne do­ko­na­nia ziem­skich azbe­stów, utwo­rzy­ły tę­czu­ją­cą pu­szy­stość naj­de­li­kat­niej­sze­go runa. Lecz pew­ne i so­len­ne wy­ni­ki ta­kich ana­liz oka­zy­wa­ły się bez­sil­ne wo­bec wra­że­nia na­rzu­ca­ją­ce­go się oczom. Wła­śnie przez to, że tu nic ni­g­dy ni­cze­mu nie słu­ży­ło, że nie dzia­łał tu ów gi­lo­ty­no­wy nóż ewo­lu­cji, am­pu­tu­ją­cy każ­dej dzicz­ce to, co nie wspie­ra prze­ży­wa­nia ani mu nie słu­ży, wła­śnie dzię­ki temu, że na­tu­ra, nie­po­skra­mia­na ani ro­dzo­nym przez się ży­ciem, ani za­da­wa­ną śmier­cią, mo­gła zdo­być wy­zwo­li­ny, ujaw­nia­ła wła­ści­wą so­bie roz­rzut­ność, bez­gra­nicz­ne mar­no­traw­stwo, jako bru­tal­ny prze­pych na nic, jako wie­ku­istą moc stwa­rza­nia bez celu, po­trze­by, sen­su – i ta praw­da, z wol­na przej­mu­ją­ca pa­trzą­ce­go, była, ro­zu­mie się, nie­zrów­na­nie sro­żej do­tkli­wa od wra­że­nia, że pa­trzy na ko­smicz­ne pa­nop­ti­cum tru­piej mi­mi­kry, że tu na­praw­dę roz­po­star­ły się pod bu­rzo­wym nie­bo­skło­nem śmier­tel­ne szcząt­ki nie­zna­nych stwo­rzeń. Trze­ba więc było nie­ja­ko do góry no­ga­mi po­sta­wić całe przy­ro­dzo­ne i tyl­ko w jed­nym kie­run­ku zdol­ne iść my­śle­nie: nie dla­te­go były te kształ­ty po­dob­ne ko­ściom, że­brom, czasz­kom i kłom, po­nie­waż kie­dyś słu­ży­ły ży­ciu – ni­g­dy prze­cież – lecz tyl­ko dla­te­go szkie­le­ty ziem­skich krę­gow­ców, ich sierść, dla­te­go chi­ty­no­we pan­ce­rze owa­dów i sko­ru­py mał­ży od­zna­cza­ją się taką ar­chi­tek­to­ni­ką, sy­me­trią, gra­cją, al­bo­wiem na­tu­ra umie to wy­two­rzyć rów­nież tam, gdzie ani ży­cia, ani wła­ści­wej mu ce­lo­wo­ści ni­g­dy nie było i nie bę­dzie.

Wpadł­szy w trans po­dob­nej za­du­my fi­lo­zo­ficz­nej mło­dy pi­lot aż drgnął na­gle, gdy wspo­mniał, skąd się tu wziął, w czym tkwi i ja­kie ma za­da­nie. A jego że­la­zny we­hi­kuł po­słusz­nie, w oka­mgnie­niu uty­siąc­krot­nił jego wa­ha­nie i drgnię­cie wzwy­ciem pęd­ni i dy­go­tem ca­łej swo­jej masy, trzeź­wiąc go i po­grą­ża­jąc za­ra­zem we wsty­dzie. Ze­braw­szy się w so­bie, kro­czył da­lej. Po­cząt­ko­wo ni­jak mu było sta­wiać nogi, bi­ją­ce jak mło­ty pa­ro­we, na niby-szkie­le­tach, lecz pró­by la­wi­ro­wa­nia oka­za­ły się ty­leż da­rem­ne, co kło­po­tli­we. Więc tyl­ko nie­kie­dy za­wa­hał się, gdy dro­gę za­stą­pi­ło mu szcze­gól­niej­sze spię­trze­nie, i ob­cho­dził je na ko­niec, tyl­ko kie­dy bro­dze­nie w owych ster­tach i ich dru­zgo­ta­nie mo­gło spra­wić fa­ty­gę na­wet jego po­kor­ne­mu ol­brzy­mo­wi. Zresz­tą z bli­ska wra­że­nie, że dep­cze po nie­zli­czo­nych ko­ściach, że miaż­dży ka­lo­ty cza­szek, uże­bro­wa­nia skrzy­deł, od­pę­kłe od łbów łuki jarz­mo­we i rogi, ma­la­ło do znik­nię­cia. Raz tak, jak­by szedł po reszt­kach ja­kichś or­ga­nicz­nych ma­chin, więc two­rów hy­bry­do­wych – pół­zwie­rząt, wy­ni­kłych od skrzy­żo­wa­nia ży­cia z mar­two­tą – sen­su z bez­sen­sem – a raz tak, jak­by roz­tłu­ki­wał iry­do­wy­mi bu­ta­mi dzi­wacz­nie roz­krza­czo­ne klej­no­ty, szla­chet­ne i nie­czy­ste, co za­szły czę­ścio­wo biel­ma­mi wza­jem­nych prze­nik­nięć i me­ta­mor­fi­za­cji. A po­nie­waż z wy­so­ko­ści swe­go cho­du mu­siał wciąż ba­czyć, gdzie i pod ja­kim ką­tem sta­wia wie­żę nogi, po­nie­waż ten prze­marsz pierw­sze­go eta­pu trwał – z ko­niecz­no­ści spo­wol­nio­ny – po­nad go­dzi­nę, śmiech go brał, gdy po­my­ślał, ja­kich wy­sił­ków ima­li się ziem­scy ar­ty­ści, żeby wy­kro­czyć poza ru­bież ludz­kiej, to zna­czy usen­sow­nia­ją­cej wszyst­ko, ima­gi­na­cji, jak się ci bie­da­cy tłu­kli mię­dzy ścia­na­mi swych wy­obraź­ni i jak nie­da­le­ko od­stę­po­wa­li od ba­na­łu, do ostat­ka wy­ci­ska­jąc mó­zgi, pod­czas kie­dy tu na jed­nym akrze po­wierzch­ni wię­cej się pysz­ni­ło ory­gi­nal­no­ści niż na set­ce ich wy­staw, zro­dzo­nych tro­skli­wą udrę­ką. Że jed­nak nie ma ta­kich bodź­ców, do któ­rych czło­wiek ry­chło nie na­wy­ka, wnet już ma­sze­ro­wał przez owe cmen­ta­rze chal­ko­cy­tów, spi­ne­li, ame­ty­stów, pla­gio­kla­zów albo ra­czej ich da­le­kich, nie­ziem­skich krew­nych, jak­by stą­pał po zwy­czaj­nym piar­gu, kru­sząc w ułam­ku mgnie­nia ga­łąź, co się wy­kry­sta­li­zo­wa­ła w swój nie­po­wta­rzal­ny roz­bieg przez mi­lio­ny lat; nie z ocho­ty, lecz z musu ob­ra­cał ją w szkli­stą ku­rza­wę, bo go nie­kie­dy na wi­dok wspa­nial­sze­go od in­nych wy­two­ru tych wie­ku­istych prac brał żal, lecz one tak się wza­jem tłu­mi­ły, tak ga­si­ły się nie­prze­bra­nym nad­mia­rem, że go już jed­no tyl­ko po­ru­sza­ło do ostat­ka.

To mia­no­wi­cie, jak mu się ta kra­ina – ale nie jemu je­dy­ne­mu! – ko­ja­rzy­ła ze snem, z pań­stwem ma­ja­ków i sza­leń­stwem ra­żo­nej uro­dy. Sło­wa, że to jest stre­fa, w któ­rej na­tu­ra śni, wcie­la­jąc swo­ją wspa­nia­łą gro­zę, swo­je roz­pę­ta­ne kosz­ma­ry wprost nie­ja­ko, z po­mi­nię­ciem wszel­kiej psy­chi­ki, w litą twar­dość ma­te­rial­nych ukształ­to­wań, te sło­wa same mu się for­mo­wa­ły na war­gach. Tak samo bo­wiem jak we śnie, co­kol­wiek uj­rzał, zda­wa­ło się za­ra­zem cał­ko­wi­cie obce i ab­so­lut­nie wła­sne, wciąż coś przy­po­mi­na­ło i tym przy­po­mnie­niom wy­my­ka­ło się upar­cie w na­stęp­nej chwi­li, wciąż zda­wa­ło się gru­bym non­sen­sem, ma­sku­ją­cym sobą ja­kiś cien­ki, alu­zyj­nie prze­wrot­ny sens – bo tu się wciąż jak­by tyl­ko od wie­ków za­czy­na­ło ze świet­ną pre­cy­zją, ale ni­g­dy nie mo­gło sie­bie do­koń­czyć, wejść w peł­nię zisz­cze­nia, zde­cy­do­wać się na fi­nał – czy­li na wła­sne prze­zna­cze­nie.

Tak so­bie du­mał, oszo­ło­mio­ny i oto­cze­niem, i swy­mi re­flek­sja­mi, jako że fi­lo­zo­ficz­ne my­śli nie były w jego zwy­cza­ju. Już miał wze­szłe słoń­ce za sobą, więc po­prze­dzał go te­raz jego cień i było ła­sko­tli­wie dziw­ne do­strze­gać w ru­chach tego kan­cia­ste­go, kła­dą­ce­go się da­le­ko w przód cie­nia jego ma­szy­no­wą, a za­ra­zem swo­ją wła­sną, czło­wie­czą na­tu­rę – bo była to syl­we­ta bez­gło­we­go, jak okręt roz­ko­ły­sa­ne­go w cho­dzie ro­bo­ta, któ­ry miał za­ra­zem jemu tyl­ko wła­ści­we ru­chy i de­mon­stro­wał je jak­by z osten­ta­cyj­ną prze­ko­rą, bo w wy­ol­brzy­mie­niu. Co praw­da nie do­świad­czał tego wi­do­ku po raz pierw­szy, lecz pra­wie dwu­go­dzin­ny marsz po uro­czy­sku ja­koś uskrzy­dlił mu czy wy­sub­tel­nił wy­obraź­nię. Nie ża­ło­wał też, że skrę­ciw­szy za Ro­emb­de­nem bar­dziej na za­chód, stra­cił łącz­ność ra­dio­wą z Ro­emb­de­now­ca­mi. Miał wyjść z ra­dio­we­go cie­nia na trzy­dzie­stej mili – więc już nie­da­le­ko – lecz te­raz wo­lał być sam, uwol­nio­ny od ste­reo­ty­pu py­tań i mel­dun­ko­wych od­po­wie­dzi.

Na ho­ry­zon­cie za­ciem­nia­ły czar­nia­we syl­we­ty – nie był zra­zu pe­wien, czy chmur, czy gór. An­gus Pa­rvis, któ­ry szedł do Gra­ala i przy ca­łym prze­ży­tym roz­bie­gu wy­obra­żeń ani raz nie sko­ja­rzył swe­go na­zwi­ska z Par­si­fa­lem – czło­wie­ko­wi naj­trud­niej za­wsze wyjść ze swej iden­tycz­no­ści umy­sło­wej, tak samo jak wy­sko­czyć z wła­snej skó­ry, i to w mit – już od­wró­cił uwa­gę od po­bli­ża mar­szo­we­go, tym bar­dziej że sce­ne­ria uda­wa­nej śmier­ci, pla­ne­tar­ne­go the­atrum ana­to­mi­cum mi­ne­ra­łów, rze­dła. Już mi­jał ta­kim roz­iskrze­niem prze­wrot­ne miej­sca, jak­by za­sta­wio­ne ta­jem­nie na jego oczy, z nie­uda­wa­ną obo­jęt­no­ścią. Od chwi­li, w któ­rej pod­jął de­cy­zję, za­ka­zał so­bie my­śleć o tym, któ­ry tę de­cy­zję spo­wo­do­wał. Nie spra­wia­ło mu to tru­du. Jako astro­nau­ta na­uczył się być dłu­go ze sobą sam. Ma­sze­ro­wał ko­ły­szą­cym się Di­gla­to­rem, bo ko­los mu­siał się na­prze­mien­nie chy­lić na boki, ale było mu to do­brze zna­ne. Kro­ko­mierz wska­zy­wał pra­wie trzy­dzie­ści mil na go­dzi­nę. Upior­ne re­mi­ni­scen­cje ga­dzich i pła­zich tań­ców śmier­ci ustą­pi­ły miej­sca ła­god­nym fał­dom ska­ły, po­kry­tej drob­niej­szym od pia­sku, lżej­szym i bar­dziej miał­kim wul­ka­nicz­nym tu­fem. Mógł przy­spie­szyć, wie­dział jed­nak, że sen­sa­cje do­zna­wa­ne w peł­nym cho­dzie są trud­ne do dłu­gie­go zno­sze­nia, a cze­kał go wie­lo­go­dzin­ny marsz, i to w znacz­nie cięż­szym te­re­nie, jesz­cze przed de­pre­sją. Pła­sko po­zę­bio­ne kon­tu­ry na wid­no­krę­gu już nie uda­wa­ły chmur. Szedł ku nim, a jego cień pły­nął przed nim, po­kracz­ny, gdyż przez wzgląd na ogrom masy wiel­ko­chód ma nogi rów­ne tyl­ko jed­nej trze­ciej dłu­go­ści ka­dłu­ba: przy­na­glo­ny do zwięk­sze­nia chy­żo­ści musi, aby prze­dłu­żyć kro­ki, wy­rzu­cać ko­lej­no każ­dą koń­czy­nę w przód ra­zem z bio­drem, co jest wpraw­dzie moż­li­we, gdyż pier­ścien­na osa­da nóg, a wła­ści­wie ich pod­wo­zia, od­po­wia­da­ją­ca bio­drom, jest ogrom­ną śli­zgo­wą tar­czą, w któ­rą wpa­so­wa­no ka­dłub. Jed­na­ko­woż do bocz­nych wy­chy­leń przy­łą­cza­ją się wów­czas pod­rzu­ty w górę i w dół ca­łe­go wiel­ko­lu­da i kra­jo­braz za­ta­cza się przed kie­row­cą jak pi­ja­ny. Do bie­gu tak cięż­kie ma­szy­ny nie są zdol­ne. Pro­ble­ma­tycz­ny jest dla nich już i ze­skok z wy­so­ko­ści dwóch me­trów na Ty­ta­nie. Na mniej­szych glo­bach i na ziem­skim Księ­ży­cu swo­bo­da po­ru­szeń jest lep­sza. Zresz­tą kon­struk­to­rzy nie dba­li o szcze­gól­ną szyb­kość tych ma­szyn, gdyż nie po to mają cho­dzić, by słu­żyć jako śro­dek ko­mu­ni­ka­cji, ale by wy­ko­ny­wać cięż­kie pra­ce, a umie­jęt­ność mar­szu to do­da­tek usa­mo­dziel­nia­ją­cy pra­co­wi­te ko­lo­sy.

Przez bo­daj go­dzi­nę An­gu­so­wi zda­wa­ło się na prze­mian, że za parę chwil utknie w skal­nym cha­osie, to znów, że azy­mut zo­stał wy­ty­czo­ny wprost ge­nial­nie, gdy bo­wiem zbli­żał się do ko­lej­ne­go ru­mo­wi­ska, do płyt ka­mien­nych, wspar­tych tak chwiej­nie, jak­by miał je byle po­wiew ob­ró­cić w grzmią­cą la­wi­nę, za­wsze w ostat­niej chwi­li po­ka­zy­wa­ło się do­god­ne przej­ście, nie mu­siał więc ani la­wi­ro­wać, ani wy­co­fy­wać się z uty­ka­ją­cej śle­po dro­gi. Co praw­da uznał ry­chło, że na Ty­ta­nie naj­do­sko­nal­szym kie­row­cą był­by czło­wiek ze­zo­wa­ty, sko­ro na­le­ża­ło za­ra­zem prze­pa­try­wać z wy­so­ko­ści te­ren przed ma­szy­ną i świe­tli­sty wskaź­nik kie­run­ko­wy, drżą­cy jak igła zwy­czaj­ne­go kom­pa­su na tle pół­prze­zro­czy­stej mapy. Ja­koś to jed­nak szło i cał­kiem nie­zgo­rzej, gdy za­wie­rzył i oczom, i bu­so­li. Od­cię­ty od świa­ta szu­mem si­ło­wych agre­ga­tów i re­zo­nan­so­wym dud­nie­niem, w ja­kie wpra­wiał cały ka­dłub ten cięż­ki marsz, wi­dział prze­cież świat Ty­ta­na przez bez­od­bla­sko­we szy­by swe­go szkla­ne­go po­miesz­cze­nia. Gdzie­kol­wiek zwró­cił gło­wę – a czy­nił tak, ile­kroć po­zwa­lał rów­niej­szy te­ren – wi­dział nad mo­rza­mi mgieł grzbie­ty gór­skie, po­roz­sa­dza­ne roz­pę­kły­mi wul­ka­na­mi, mar­twy­mi od wie­ków. Idąc po chro­pa­wym lo­dzie, do­strze­gał wto­pio­ne weń głę­bo­ko cie­nie bomb wul­ka­nicz­nych i nie­po­ję­te ciem­niej­sze kształ­ty – jak­by roz­gwiazd czy gło­wo­no­gów, za­krze­płych ni­czym owa­dy w bursz­ty­nie.

Po­tem te­ren się zmie­nił: też groź­ny, lecz w od­mien­ny spo­sób. Zda­wa­ło się, że pla­ne­ta prze­szła okres ja­kichś bom­bar­do­wań i erup­cji, któ­re w śle­pych wy­sko­kach lawy i ba­zal­tu wspię­ły się nie­bo­tycz­nie, aby za­mrzeć bez­ru­chem dzi­kim i ob­cym. Wkra­czał już w te wul­ka­nicz­ne wą­wo­zy. Zwi­sy dal­szych ścian zda­wa­ły się czymś nie­moż­li­wym. Cóż, ta­kie było, nie­wy­ra­żal­ne w mo­wie istot ukształ­to­wa­nych pla­ne­tą bar­dziej siel­ską, zdy­na­mi­zo­wa­nie mar­two­ty tych sej­smicz­nych za­sty­gnięć, w roz­ma­chu, spo­tę­go­wa­nym przez cią­że­nie, nie więk­sze od mar­so­we­go. Za­gu­bio­ne­mu w tym la­bi­ryn­cie czło­wie­ko­wi jego kro­czą­cy we­hi­kuł prze­stał się wy­da­wać ol­brzy­mem. Ma­lał, wprost zni­ko­my wo­bec ze­rwisk lawy. W ki­lo­me­tro­wych ognio­spa­dach ściął je kie­dyś ko­smicz­ny mróz, a nim osty­gły, le­cąc w prze­pa­ście, roz­cią­gnął w gi­gan­tycz­ne pio­no­we so­ple – mon­stru­al­ne ko­lum­na­dy. Wi­dok ten czy­nił Di­gla­to­ra mi­kro­sko­pij­nym in­sek­tem wę­dru­ją­cym wzdłuż bu­dow­li po­rzu­co­nej po ty­leż nie­dba­łym, co mo­car­nym wznie­sie­niu przez praw­dzi­wych ol­brzy­mów pla­ne­ty. Jak­by cięż­ki sy­rop ciekł z kra­wę­dzi ja­kiejś i tę­żał w sta­lak­ty­to­we so­ple – ze szpar pod­ło­gi wi­dzia­ny przez mrów­kę. Pro­por­cje były jed­nak prze­raź­liw­sze. Wła­śnie w tej dzi­ko­ści, w tym ła­dzie cha­osu, ob­cym ludz­kim oczom, że nie przy­wo­dził na myśl żad­nych gór ziem­skich, ob­ja­wia­ła się okrut­na uro­da pust­ko­wia, wy­rzy­gnię­te­go z pla­ne­tar­nych głę­bin i ścię­te­go pod ob­cym słoń­cem z żaru w głaz. Pod ob­cym, gdyż Słoń­ce nie było tu pło­mien­ną tar­czą jak na Księ­ży­cu czy na Zie­mi, lecz zim­no roz­pa­lo­nym gwoź­dziem, wbi­tym w rudy nie­bo­skłon, nie­wie­le da­ją­cym świa­tła i mniej jesz­cze cie­pła. Na ze­wnątrz było mi­nus 90 stop­ni – tem­pe­ra­tu­ra wy­jąt­ko­wo w tym roku ła­god­ne­go lata. W wy­lo­cie wą­wo­zu do­strzegł An­gus nie­bo w łu­nie – ta łuna wstę­po­wa­ła co­raz wy­żej, aż ogar­nę­ła ćwierć fir­ma­men­tu, i nie od razu po­jął, że to ani zo­rza, ani pro­mień so­lek­to­ra, lecz ma­cie­rzy­sty wład­ca Ty­ta­na – wiel­ko­pier­ścien­ny, żół­ty jak miód Sa­turn.

Ostry prze­chył, chyb­nię­cie ka­bi­ny, na­gły roz­ryk sil­ni­ków uprzy­tom­ni­ły mu, od­pa­ro­wa­ne szyb­ciej re­flek­sem ży­ro­sko­pów niż jego ma­new­rem, że te­raz nie czas na kon­tem­pla­cje astro­no­micz­nej czy wręcz fi­lo­zo­ficz­nej na­tu­ry. Kor­nie spu­ścił oczy. Oso­bli­we, dla­cze­go aku­rat wów­czas zdał so­bie spra­wę z ko­mi­zmu swych po­ru­szeń. Wi­sząc w uprzę­ży, prze­bie­rał no­ga­mi w po­wie­trzu, lecz od­czu­wał każ­dy gro­mo­wy krok, choć niby huś­tał się jak dziec­ko w za­ba­wie. Wą­wóz sta­wał się stro­my. Choć zre­du­ko­wał krok, ma­szy­now­nia wy­peł­ni­ła się na­tę­żo­nym wy­ciem tur­bin. Zna­lazł się w głę­bo­kim cie­niu i nim za­pa­lił re­flek­to­ry, w ostat­niej chwi­li omi­nął wy­brzu­sze­nie ska­ły, więk­sze od Di­gla­to­ra. Ten­den­cja jego roz­pę­dzo­nych wa­ha­dło­wo mas, by słu­cha­jąc pierw­sze­go pra­wa New­to­na, na­dal po­ru­szać się po pro­stej tra­jek­to­rii, na­ru­szo­na ko­niecz­nym zwro­tem, rzu­ci­ła sil­ni­ki w skraj­ne prze­tę­że­nie. Wszyst­kie wskaź­ni­ki, do­tąd spo­koj­nie zie­lo­ne, roz­bły­sły pur­pu­rą. Tur­bi­ny za­wy­ły roz­pacz­li­wie, da­jąc z sie­bie wszyst­ko. Ob­ro­to­mierz głów­ne­go ży­ro­sko­pu za­mru­gał na znak, że jego bez­piecz­nik prze­pa­la się – i w ta­kim po­chy­le­niu ka­bi­ny, jak­by Di­gla­tor pa­dał, ob­lał go ca­łe­go zim­ny pot, bo w kosz­mar­nie głu­pi spo­sób zgru­cho­ce po­wie­rzo­ną ma­szy­nę. Ale tyl­ko lewy łok­cio­wy kap­tur za­wa­dził o ska­łę ze zgrzy­tem stat­ku par­te­go na rafy, spod sta­li bry­znę­ło dy­mem, ku­rza­wą, sno­pa­mi krze­sa­nych iskier i wiel­ko­chód, dy­go­cąc, od­zy­skał rów­no­wa­gę.

Pi­lot otrzą­snął się. Był rad, że w wą­wo­zie stra­cił ra­dio­wą łącz­ność z Gos­sem, bo sa­mo­czyn­ny na­daj­nik uka­zał­by na mo­ni­to­rze jego przy­go­dę. Wy­szedł z głę­bo­kie­go cie­nia i zdwo­ił uwa­gę. Wciąż czuł wstyd, prze­cież spra­wa była ele­men­tar­na i sta­ra jak świat. Wszak i ma­szy­ni­sta wie od­ru­cho­wo z na­wy­ku, że ru­szyć z miej­sca sa­mym pa­ro­wo­zem i ru­szyć, gdy cią­gnie sznur wa­go­nów, to cał­kiem róż­ne rze­czy. Więc kro­czył jak na musz­trze, a ko­los był mu znów po­słusz­ny aż dziw. Wi­dział przez szkła, jak mały ruch jego ręki sta­je się na­tych­miast wy­ma­chem cę­go­wa­te­go łap­ska, a kie­dy sta­wia krok, wie­żo­wa noga, wy­su­wa­jąc się do przo­du, bły­ska tar­czą ko­la­na.

Od ko­smo­dro­mu od­sa­dził się już o pięć­dzie­siąt osiem mil. Z mapy, z sa­te­li­tar­nych fo­to­gra­fii, któ­re stu­dio­wał po­przed­nie­go wie­czo­ru, a na ko­niec z dio­ra­my te­re­nu wy­mo­de­lo­wa­nej w ska­li 1: 800, wie­dział, że dro­ga do Gra­ala dzie­li się na trzy za­sad­ni­cze czę­ści. Pierw­szą obej­mo­wa­ło tak zwa­ne cmen­ta­rzy­sko i wul­ka­nicz­ny wą­wóz, któ­ry wła­śnie opu­ścił. Dru­gą już wi­dział – była to wy­rwa w ma­sy­wie za­krze­płej lawy, prze­strze­lo­na se­ria­mi od­pa­la­nych ła­dun­ków ter­mo­ją­dro­wych, gdyż ten ma­syw, naj­więk­szy z wy­cie­ków or­landz­kie­go wul­ka­nu, nie dał się ina­czej po­ko­nać przez stro­mi­znę wa­ło­wa­tych sto­ków. Nu­kle­ar­ne eks­plo­zje wżar­ły się w sej­smicz­ny gó­ro­twór ba­ry­ka­du­ją­cy przej­ście i roz­cię­ły go na dwo­je, jak roz­grza­ny nóż bry­łę ma­sła. Na ty­ta­no­gra­mie ka­bi­ny ten prze­smyk oka­la­ły wy­krzyk­ni­ki, przy­po­mi­na­jąc, że nie wol­no w nim opu­ścić we­hi­ku­łu w ja­kich­kol­wiek oko­licz­no­ściach.

Reszt­ko­we pro­mie­nio­wa­nie wy­wo­ła­ne przez ter­mo­ją­drow­ców było wciąż nie­bez­piecz­ne dla czło­wie­ka poza pan­ce­rzem wiel­ko­cho­du. Wy­lot wą­wo­zu od­dzie­la­ła od wej­ścia w prze­smyk mi­lo­wa rów­ni­na, czar­na, jak­by ob­sy­pa­na sa­dza­mi. Mógł na niej znów usły­szeć Gos­se­go. Zmil­czał o zde­rze­niu ze ska­łą, a Gos­se po­wie­dział mu, że za prze­smy­kiem Wiel­kie­go Cy­pla, w po­ło­wie dro­gi, ra­dio­wą opie­kę przej­mie nad nim Gra­al. Tam też roz­po­czy­na­ła się trze­cia, ostat­nia część dro­gi przez de­pre­sję.

Czar­ny pył, za­le­ga­ją­cy rów­ni­nę mię­dzy dwo­ma wy­brzu­sze­nia­mi gó­ro­two­ru, po­krył nogi Di­gla­to­ra wy­żej ko­lan. Szedł w jego ni­skich kłę­bach szyb­ko i spraw­nie ku nie­mal pro­sto­pa­dłym ścia­nom prze­strze­li­ny. Do­tarł do niej przez gru­zy, ze­szklo­ne na gład­kich po­wierzch­niach od­pęk­nięć sło­necz­nym ża­rem wy­bu­chu. Odła­my te, twar­de jak dia­ment, miaż­dżo­ne iry­do­wy­mi po­de­szwa­mi Di­gla­to­ra, roz­pa­da­ły się z hu­kiem wy­strza­łów. Ale dno prze­smy­ku było gład­kie jak stół. Szedł już mię­dzy osma­lo­ny­mi ścia­na­mi, w po­gło­sie gro­mo­wych ech stą­pa­nia, któ­re sta­ło się jego wła­snym: wrósł w ma­szy­nę i była jego cie­le­snym wy­ol­brzy­mie­niem. Do­stał się w mrocz­ną głąb, tak na­głą, tak nie­przej­rzy­stą, że mu­siał za­pa­lić re­flek­to­ry. Ich rtę­cio­we bla­ski wal­czy­ły w ko­tło­wi­sku cie­ni sza­mo­czą­cych się mię­dzy fi­la­ra­mi skal­nej gar­dzie­li, z zim­nym, ru­dym, nie­przy­chyl­nym świa­tłem nie­ba, ja­śnie­ją­ce­go w bra­mie prze­smy­ku, któ­ra sta­wa­ła się tym więk­sza, im bliż­sza. Na ostat­nim od­cin­ku prze­smyk zwę­żał się, jak­by nie miał już prze­pu­ścić jego wiel­ko­lu­da, jak­by mu­siał się za­kli­no­wać jego kan­cia­sty­mi ba­ra­mi w ko­mi­nia­stym ście­śnie­niu, lecz była to ilu­zja – po obu stro­nach zo­sta­wa­ło kil­ka me­trów luzu. Inna rzecz, że zwol­nił, bo „Pol­luks” wcho­dził w tym więk­sze bocz­ne ko­ły­sa­nie, im szyb­ciej szedł, i na to nie było rady. Kacz­ko­wa­ty chód w przy­spie­sze­niu wy­ni­kał z praw dy­na­micz­nie roz­pę­dzo­nych mas i nie ze wszyst­kim uda­ło się in­ży­nie­rom po­ko­nać wiel­kie mo­men­ty ob­ro­to­we. Koń­co­we trzy­sta me­trów szedł znów co­raz stro­miej pod górę, uważ­nie sta­wia­jąc sto­py, i tro­chę wy­chy­lał się ze swe­go wy­so­ko za­wie­szo­ne­go miej­sca, by do­brze wi­dzieć, na czym sta­wia wie­żo­wą nogę. To prze­pa­try­wa­nie po­bli­ża tak go za­ję­ło, że do­pie­ro gdy świa­tło, oto­czyw­szy go ze wszyst­kich stron, roz­ja­śni­ło ka­bi­nę, po­de­rwał gło­wę i zo­ba­czył zu­peł­nie inny, nie­ziem­ski kra­jo­braz.

Wiel­ki Cy­pel trwał nad bia­łym i ru­dym oce­anem weł­ni­stych chmur, sa­mot­ny, czar­ny, smu­kły, je­dy­ny na nie­bie po ho­ry­zont. Zro­zu­miał, cze­mu nie­któ­rzy na­zy­wa­ją go Bo­żym Pal­cem. Wy­ha­mo­wał z wol­na kro­ki i za­trzy­maw­szy się w tym naj­wspa­nial­szym wi­do­ko­wo miej­scu, spró­bo­wał – w ści­szo­nym śpie­wie tur­bin – wy­ło­wić głos Gra­ala. Nie usły­szał jed­nak nic, więc po­czął wzy­wać Gos­se­go, ale i ten się nie ode­zwał. Był wciąż w ra­dio­wym cie­niu. Za­szła wte­dy oso­bli­wa rzecz. Przed­tem ra­dio­wy kon­takt z ko­smo­dro­mem był dlań ja­koś przy­kry, zda­wał mu się prze­szka­dzać, przez to chy­ba, że od­czu­wał nie w sło­wach, lecz w gło­sie Gos­se­go skry­ty nie­po­kój, jak­by nie­do­wiar­stwo, czy da so­bie radę, i w tym nie­po­ko­ju tkwi­ło coś z chę­ci pa­tro­no­wa­nia mu, cze­go wprost nie zno­sił. I oto te­raz, gdy zo­stał praw­dzi­wie sam, bo ani ludz­ki głos, ani au­to­ma­tycz­ne pul­sy ra­dio­la­tar­ni z Gra­ala nie mo­gły go w tym bez­kre­snym bia­łym pust­ko­wiu po­de­przeć, od­czuł za­miast swo­bod­nej ulgi taką nie­pew­ność, jak czło­wiek w peł­nym cu­dów pa­ła­cu, któ­ry nie miał wpraw­dzie naj­mniej­szej ocho­ty go opu­ścić, ale zo­ba­czył, jak wro­ta, przed­tem za­pra­sza­ją­co roz­war­te, same się za nim za­my­ka­ją. Skar­cił się za bez­owoc­ny na­strój po­dob­ny do lęku i za­czął scho­dzić ku po­wierzch­ni ob­łocz­ne­go mo­rza po zbo­czu dość ła­god­nym, ale miej­sca­mi ob­lo­dzo­nym, pro­sto na Wiel­ki Cy­pel, czar­ny, się­ga­ją­cy nie­ba i tak ugię­ty, jak­by był pal­cem, któ­ry przy­zy­wa go ku so­bie.