Niemiecki Gramatyka. Praktyczne repetytorium dla początkujących i średnio zaawansowanych ebook

NIE­MIEC­KI

Gra­ma­ty­ka

Prak­tycz­ne re­pe­ty­to­rium dla po­cząt­ku­ją­cych i śred­nio za­awan­so­wa­nych

Au­tor: Eli­za Cha­bros

Ma­te­riał uzu­peł­nia­ją­cy: Ja­ro­sław Grzy­wacz

Re­dak­cja: Ro­bert Grot­kow­ski, Bar­ba­ra Wier­ciń­ska

Ko­rek­ta ję­zy­ko­wa: Re­in­hold Utri

Pro­jekt okład­ki: Bar­tosz Ka­li­szew­ski

Zdję­cie na okład­ce: © AL­BA­LEX - Fo­to­lia.com

Skład i ła­ma­nie: Ba­stion

© Co­py­ri­ght Ed­gard 2012

www.je­zy­kiob­ce.pl

Wy­daw­nic­two Ed­gard

ul. Bel­gij­ska 11

02-511 War­sza­wa

Tel. / Fax (22) 847 51 23

ed­gard@ed­gard.pl

ISBN 978-83-7788-130-9

Wy­da­nie II

War­sza­wa 2012

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Wstęp

Nie­miec­ki Gra­ma­ty­ka. Prak­tycz­ne re­pe­ty­to­rium to na­pi­sa­ny przy­stęp­nym ję­zy­kiem pod­ręcz­nik ob­ja­śnia­ją­cy naj­waż­niej­sze za­gad­nie­nia z za­kre­su gra­ma­ty­ki ję­zy­ka nie­miec­kie­go. Książ­ka ad­re­so­wa­na jest do wszyst­kich, któ­rzy pra­gną usys­te­ma­ty­zo­wać i po­głę­bić swo­ją wie­dzę o gra­ma­ty­ce współ­cze­sne­go ję­zy­ka nie­miec­kie­go. Na­sza pu­bli­ka­cja zo­sta­ła opra­co­wa­na z my­ślą za­rów­no o tych, któ­rzy do­pie­ro za­czy­na­ją swo­ją przy­go­dę z ję­zy­kiem nie­miec­kim, jak i o oso­bach przy­go­to­wu­ją­cych się do ma­tu­ry z ję­zy­ka nie­miec­kie­go na po­zio­mie pod­sta­wo­wym. Może ona oka­zać się nie­zbęd­na dla osób uczą­cych się nie­miec­kie­go, któ­re chcą w naj­bliż­szym cza­sie zdo­być cer­ty­fi­ka­ty: Ze­rti­fi­kat Deutsch (ZD), Ze­rti­fi­kat Deutsch für Ju­gen­dli­che (ZD j), a tak­że Go­ethe-Ze­rti­fi­kat A2.

Wszyst­kim, któ­rzy roz­po­czy­na­ją na­ukę ję­zy­ka nie­miec­kie­go, prak­tycz­ne re­pe­ty­to­rium po­słu­ży jako wpro­wa­dze­nie do wy­bra­nych za­gad­nień gra­ma­tycz­nych, a zna­ją­cy ję­zyk nie­miec­ki na po­zio­mie śred­nio za­awan­so­wa­nym będą mo­gli wy­ko­rzy­stać je do po­wtó­rek i usys­te­ma­ty­zo­wa­nia wie­dzy. Ze wzglę­du na przej­rzy­stą struk­tu­rę te­ma­tycz­ną książ­ka sta­no­wi do­sko­na­łą po­moc dla osób, któ­re zde­cy­du­ją się sa­mo­dziel­nie opa­no­wać wy­bra­ne za­gad­nie­nia gra­ma­ty­ki nie­miec­kiej.

Każ­dy z 15 du­żych roz­dzia­łów zo­stał po­dzie­lo­ny na mniej­sze, aby uła­twić czy­tel­ni­ko­wi ko­rzy­sta­nie z re­pe­ty­to­rium i upo­rząd­ko­wać ob­szer­ny ma­te­riał, któ­ry za­wie­ra na­sza pu­bli­ka­cja. Teo­re­tycz­ne wy­ja­śnie­nia są za­wsze opa­trzo­ne od­po­wied­nio do­bra­ny­mi przy­kła­da­mi, któ­re po­ka­zu­ją za­sto­so­wa­nie re­guł gra­ma­tycz­nych w prak­ty­ce.

Wszyst­kich za­in­te­re­so­wa­nych na­uką ję­zy­ka nie­miec­kie­go za­chę­ca­my do za­po­zna­nia się z ofer­tą na­szych kur­sów au­dio i pro­gra­mów mul­ti­me­dial­nych. Po­cząt­ku­ją­cym po­le­ca­my Nie­miec­ki – Kurs pod­sta­wo­wy, a tak­że Nie­miec­ki nie gry­zie!, Nie­miec­ki fisz­ki 1000 naj­waż­niej­szych słów i zdań dla po­cząt­ku­ją­cych oraz pro­gram Pro­fe­sor Klaus, a śred­nio za­awan­so­wa­nym Nie­miec­ki – Re­pe­ty­to­rium lek­sy­kal­no-te­ma­tycz­ne oraz Nie­miec­ki dla śred­nio za­awan­so­wa­nych (Książ­ka + Au­dio CD). Peł­na ofer­ta na­szych pu­bli­ka­cji znaj­du­je się na na­szej stro­nie in­ter­ne­to­wej www.je­zy­kiob­ce.pl.

Ży­czy­my przy­jem­nej na­uki!

1.Alfabet i wymowa – podstawowe informacje

1.1Al­fa­bet(das Al­pha­bet)

W ję­zy­ku nie­miec­kim al­fa­bet skła­da się z na­stę­pują­cych li­ter:

A [a:]

B [be:]

C [tse:]

D [de:]

E [e:]

F [εf]

G [ge:]

H[ha:]

I [i:]

J [jᴐt]

K [ka:]

L[εl]

M [εm]

N [εn]

O [o:]

P [pe:]

Q [ku:]

R [εr]

S [εs]

T [te:]

U [u:]

V [faʊ]

W [ve:]

X [iks]

Y [yp­silᴐn]

Z [tset]

Sa­mo­gło­ski z prze­gło­sem(Umlau­te)

Ä [ε:]

Ö [ø:]

Ü [y:]

1.2 Wy­mo­wa(die Aus­spra­che)

Wy­mo­wa nie­któ­rych gło­sek w ję­zy­ku nie­miec­kim róż­ni się od ich wy­mo­wy w ję­zy­ku pol­skim. Za­sad­ni­czy wpływ na wy­mo­wę ma przy tym oto­cze­nie, w ja­kim wy­stę­pu­je dana gło­ska.

• Wy­mo­wa spół­gło­sek:

→chwy­stę­pu­ją­ce po sa­mo­gło­skach-a, -o, -ui po dy­fton­gu-auwy­ma­wia­ne jest jak pol­skie -ch, np.:

ma­chen (ro­bić),der Koch(ku­charz), das Buch(książ­ka),der Kno­blauch(czo­snek)

wy­mo­wa -ch po­prze­dzo­ne­go sa­mo­gło­ska­mi-e,-i, -ä, -ö, -ü, dy­fton­ga­mi -eu, -ei lub spół­gło­ska­mi jest zbli­żo­na do pol­skie­go -ś, np.:

das Pech(pech),das Licht(świa­tło), euch(wam, was),die Eiche(dąb),die Kir­che(ko­ściół)

-chmoże być rów­nież czy­ta­ne jak -k w wy­ra­zach bę­dą­cych za­po­ży­cze­nia­mi z ję­zy­ka grec­kie­go, np.:

der Chor (chór), der Cha­rak­ter (cha­rak­ter),

jak rów­nież wte­dy, gdy po -ch wy­stę­pu­je spół­gło­ska -s, np.:

sechs (sześć), der Fuchs (lis)

→ck czy­ta­my jak -k, np.:

der Dac­kel (jam­nik), pac­ken (pa­ko­wać), mec­kern (zrzę­dzić, na­rze­kać), der Ruck­sack (ple­cak)

→phwy­ma­wia się jak -f, np.:

die Phy­sik (fi­zy­ka), der Phi­lo­soph (fi­lo­zof), das Phäno­men (fe­no­men)

→quczy­ta­my za­wsze jak -kw, np.:

der Qu­ark (twa­róg), be­qu­em (wy­god­ny), die Qu­it­tung (kwit), qu­as­seln (ga­dać, pa­plać)

→sna po­cząt­ku wy­ra­zu, mię­dzy dwo­ma sa­mo­gło­ska­mi i po spół­gło­skach -l, -m, -n, -r wy­ma­wia się jak -z, np.:

se­hen (wi­dzieć), die Säge (piła), le­sen (czy­tać), der Ra­sen (traw­nik), der Fel­sen (ska­ła)

-s (na koń­cu wy­ra­zu) wy­ma­wia­my jak -s, np.:

das Gras (tra­wa), das Glas (szklan­ka)

→ssi-ßwy­ma­wia się jak pol­skie -s, np.:

der Fluss (rze­ka), die Nuss (orzech), be­ißen (gryźć), schlie­ßen (za­my­kać)

→schczy­ta­my jak pol­skie -sz, np.:

die Kir­sche (wi­śnia), wa­schen (prać, myć), schön (pięk­ny)

→spi -st na po­cząt­ku wy­ra­zu czy­ta się jak pol­skie -szp i -szt, np.:

der Sport (sport), spre­chen (mó­wić), star­ten (star­to­wać), die Stra­fe (kara)

→thwy­ma­wia się jak -t, np.:

das The­ma (te­mat), das The­ater (te­atr), die The­ra­pie (te­ra­pia)

→vwy­stę­pu­ją­ce na po­cząt­ku wy­ra­zu wy­ma­wia się jak -f, np.:

der Va­ter (oj­ciec), der Vet­ter (ku­zyn), das Volk (na­ród), voll (pe­łen)

Uwa­ga! W wy­ra­zach po­cho­dze­nia ob­ce­go -v czy­ta się jak -w, tak­że wte­dy, gdy spół­gło­ska ta jest gło­ską po­cząt­ko­wą, np.:

die Vio­li­ne (skrzyp­ce), der Vam­pir (wam­pir)

→z w ję­zy­ku nie­miec­kim wy­ma­wia­my jak -c, np.:

zwi­schen (mię­dzy), die Zeit (czas), ganz (cały), das Zen­trum (cen­trum)

Po­dwój­ne spół­gło­ski, in­a­czej niż w ję­zy­ku pol­skim, wy­ma­wia­my jak po­je­dyn­czą spół­gło­skę,

np.:sie hat­ten (oni mie­li), knur­ren (war­czeć, bur­czeć), knal­len (trza­skać), die Map­pe (tecz­ka)

Uwa­ga!Je­śli pierw­sza spół­gło­ska na­le­ży do przed­rost­ka, a dru­ga do cza­sow­ni­ka lub rze­czow­ni­ka, czy­ta się je od­dziel­nie, np.:

an­neh­men (przyj­mo­wać), die Ab­bil­dung (ilu­stra­cja), ent­täu­schen (roz­cza­ro­wać)

• Wy­mo­wa sa­mo­gło­sek z prze­gło­sem (Umlau­te):

→äczy­ta­my po­dob­nie jak pol­skie -e, np.:

der Bär (niedź­wiedź), spät (póź­no), der Bäc­ker (pie­karz)

→öwy­ma­wia­my trzy­ma­jąc ję­zyk tak, jak przy ar­ty­ku­la­cji -e za­okrą­gla­jąc jed­no­cze­śnie moc­no war­gi, np.:

schön (pięk­ny), dösen (drze­mać), der Löwe (lew)

→üwy­ma­wia­my trzy­ma­jąc ję­zyk tak, jak­by­śmy chcie­li po­wie­dzieć -i jed­no­cze­śnie moc­no za­okrą­gla­jąc war­gi, np.:

das Rüh­rei (ja­jecz­ni­ca), die Küche (kuch­nia), die Müc­ke (ko­mar)

• Wy­mo­wa dy­fton­gów (dwu­gło­sek):

→-eioraz-aiwy­mo­wa jest zbli­żo­na do pol­skie­go -aj, np.:

das Ei (jaj­ko), weiß (bia­ły), frei (wol­ny), der Mai (maj)

→-eui-äuwy­ma­wia się po­dob­nie jak pol­skie -oj, np.:

neu (nowy), scheu (nie­śmia­ły), der Käu­fer (ku­piec), die Häu­ser (domy)

→-auwy­ma­wia­my jak -au, np.:

das Auto (sa­mo­chód), kau­fen (ku­po­wać), die Frau (ko­bie­ta)

• Wy­mo­wa sa­mo­gło­sek dłu­gich i krót­kich

Sa­mo­gło­ski wy­ma­wia się dłu­go lub krót­ko w za­leż­no­ści od tego, czy wy­stę­pu­ją one w sy­la­bie otwar­tej, czy za­mknię­tej.

W sy­la­bie otwar­tej, tzn. za­koń­czo­nej sa­mo­gło­ską, sa­mo­gło­ski wy­ma­wia­my dłu­go, np.:

sa-gen(mó­wić),re-den(ga­dać),ba-den(ką­pać się),der Ra-be(kruk).

Je­śli w wy­ra­zie wy­stę­pu­je po­dwój­na sa­mo­gło­ska, to taką sa­mo­gło­skę rów­nież wy­ma­wia­my jak dłu­gą, np.:

das Boot(łód­ka),der Staat (pań­stwo), leer (pu­sty).

Sa­mo­gło­skę na­le­ży czy­tać dłu­go tak­że wów­czas, gdy tuż po niej wy­stę­pu­je -h (jest to tzw. nie­me -h i nie na­le­ży go wy­po­wia­dać po sa­mo­gło­skach):

sehen (wi­dzieć), die Bahn (ko­lej), der Lehrer (na­uczy­ciel), nah (bli­sko).

W sy­la­bach za­mknię­tych, tzn. za­koń­czo­nych spół­gło­ską, sa­mo­gło­skę wy­ma­wia­mykrót­ko,

np.:

die Mutter (mat­ka), kennen (znać), das Fenster (okno).

2.Rodzajnik (der Artikel)

W ję­zy­ku nie­miec­kim wy­róż­nia­my dwa typy ro­dzaj­ni­ków:

• ro­dzaj­nik okre­ślo­ny(der be­stim­m­te Ar­ti­kel):der(ro­dzaj mę­ski), die (ro­dzaj żeń­ski), das (ro­dzaj ni­ja­ki), die (dla wszyst­kich ro­dza­jów w licz­bie mno­giej);

•ro­dzaj­nik nie­okre­ślo­ny(der unbe­stim­m­te Ar­ti­kel):ein (ro­dzaj mę­ski), eine (ro­dzaj żeń­ski), ein (ro­dzaj ni­ja­ki); w licz­bie mno­giej ro­dzaj­nik nie­okre­ślo­ny nie wy­stę­pu­je.

Ro­dzaj­ni­ki wy­stę­pu­ją je­dy­nie w po­łą­cze­niu z rze­czow­ni­ka­mi, okre­śla­jąc ich ro­dzaj gra­ma­tycz­ny, licz­bę i przy­pa­dek:

Dort steht ein Auto. (ro­dzaj ni­ja­ki, licz­ba po­je­dyn­cza, mia­now­nik) – Tam stoi (ja­kiś) sa­mo­chód.

Auf dem Tisch liegt eine alte Land­kar­te. (ro­dzaj żeń­ski, licz­ba po­je­dyn­cza, mia­now­nik) – Na sto­le leży ja­kaś sta­ra mapa.

Ich ken­ne den Mann nicht. (ro­dzaj mę­ski, licz­ba po­je­dyn­cza, bier­nik) – Nie znam tego

męż­czy­zny.

Sie müs­sen da­rüber mit den Stu­den­ten spre­chen. (ro­dzaj mę­ski, licz­ba mno­ga, ce­low­nik)

– Musi Pan po­roz­ma­wiać o tym ze stu­den­ta­mi.

2.1 Ro­dzaj­nik okre­ślo­ny (der be­stim­m­te Ar­ti­kel)

• Od­mia­na ro­dzaj­ni­ka okre­ślo­ne­go

Sin­gu­lar (licz­ba po­je­dyn­cza)

Ka­sus(przy­pa­dek)

Ma­sku­li­num

(ro­dzaj mę­ski)

Fe­mi­ni­num

(ro­dzaj żeń­ski)

Neu­trum

(ro­dzaj ni­ja­ki)

No­mi­na­tiv (mia­now­nik)

der

die

das

Ge­ni­tiv (do­peł­niacz)

des

der

des

Da­tiv (ce­low­nik)

dem

der

dem

Ak­ku­sa­tiv (bier­nik)

den

die

das

Ka­sus (przy­pa­dek)

Plu­ral

(licz­ba mno­ga)

No­mi­na­tiv

die

Ge­ni­tiv

der

Da­tiv

den

Ak­ku­sa­tiv

die

Przy­kła­dy:

Der Ku­chen schmeckt aus­ge­ze­ich­net. – To cia­sto sma­ku­je zna­ko­mi­cie.

Die Mut­ter gibt dem Kind ein Schin­ken­brot. – Mat­ka daje dziec­ku ka­nap­kę z szyn­ką na śnia­da­nie.

Die neue Freun­din von Da­vid ist sehr be­le­sen. – Nowa przy­ja­ciół­ka Da­wi­da jest bar­dzo oczy­ta­na.

Ich habe den Ro­man mit gro­ßem In­te­res­se ge­le­sen. – Prze­czy­ta­łem tę po­wieść z wiel­kim za­in­te­re­so­wa­niem.

W oto­cze­niu nie­któ­rych przy­im­ków, w szcze­gól­no­ści: an, auf, bei, durch, für, in, von, zu, ro­dzaj­ni­ki okre­ślo­ne der i das w bier­ni­ku lub ce­low­ni­ku mogą po­łą­czyć się z po­prze­dza­ją­cym je przy­im­kiem, na przy­kład:

Der Ses­sel steht am (an + dem) Fen­ster. – Fo­tel stoi przy oknie.

Er hat ge­stern beim (bei + dem) Kol­le­gen über­nach­tet. – On no­co­wał wczo­raj u ko­le­gi z pra­cy.

Der ge­lan­gwe­il­te Schüler hat zum (zu + dem) Fen­ster hi­naus­ge­se­hen. – Znu­dzo­ny uczeń wyj­rzał przez okno.

Es ist schwie­rig, ohne Freun­de durchs (durch + das) Le­ben zu ge­hen. – Trud­no jest iść przez ży­cie bez przy­ja­ciół.

In die­sem Re­ise­füh­rer fin­det man vie­le fan­ta­sti­sche Tipps fürs (für + das) Wo­che­nen­de.

– W tym prze­wod­ni­ku zna­leźć moż­na wie­le fan­ta­stycz­nych rad, jak spę­dzić week­end.

2.2Ro­dzaj­nik nie­okre­ślo­ny(der unbe­stim­m­te Ar­ti­kel)

• Od­mia­na ro­dzaj­ni­ka nie­okre­ślo­ne­go

Sin­gu­lar

Ka­sus

Ma­sku­li­num

Fe­mi­ni­num

Neu­trum

No­mi­na­tiv

ein

eine

ein

Ge­ni­tiv

eines

einer

eines

Da­tiv

einem

einer

einem

Ak­ku­sa­tiv

einen

eine

ein

UWA­GA!Licz­ba mno­ga rze­czow­ni­ka nie ma ro­dzaj­ni­ka nie­okre­ślo­ne­go!

Przy­kła­dy:

Am Na­chmit­tag müs­sen wir noch Flug­tic­kets be­sor­gen. – Mu­si­my jesz­cze po po­łu­dniu za­ła­twić bi­le­ty lot­ni­cze.

Pe­ter kann nicht aus­ge­hen, weil er sich auf eine Prüfung vor­be­re­itet. – Piotr nie może dziś wyjść, po­nie­waż przy­go­to­wu­je się do eg­za­mi­nu.

Die Kon­fe­renz­te­il­neh­mer wur­den in einem Ho­tel im Zen­trum unter­ge­bracht. – Uczest­ni­cy kon­fe­ren­cji zo­sta­li za­kwa­te­ro­wa­ni w ho­te­lu w cen­trum.

Gibt es hier ein Le­ben­smit­tel­ge­schäft in der Nähe? – Czy jest tu gdzieś w po­bli­żu sklep spo­żyw­czy?

2.3Uży­cie ro­dzaj­ni­ka okre­ślo­ne­go i nie­okre­ślo­ne­go

Ro­dzaj­ni­ka okre­ślo­ne­go uży­wa­my:

• gdy mó­wi­my o oso­bach, zwie­rzę­tach lub rze­czach, na któ­rych te­mat po­sia­da­my już pew­ne in­for­ma­cje, zna­my je:

Das Auto,das vor unse­rem Wohn­block steht, ge­hört den Na­chbarn. – Sa­mo­chód, któ­ry stoi przed na­szym blo­kiem, na­le­ży do są­sia­dów.

Die Uhrgeht nach. – Ze­ga­rek się póź­ni.

Die Fla­sche ist schon leer. – Ta bu­tel­ka jest już pu­sta.

Das Bild hängt an der Wand. – Ob­raz wisi na ścia­nie.

• gdy mó­wi­my o oso­bach, zwie­rzę­tach lub rze­czach wy­mie­nio­nych lub wspo­mnia­nych już wcze­śniej:

Ich habe ge­stern ein Por­te­mon­na­ie ge­fun­den.Das Por­te­mon­na­ieist aus Le­der. – Zna­la­złem wczo­raj port­mo­net­kę. [Ta] port­mo­net­ka jest ze skó­ry.

Sa­bi­ne hat eine Schwe­ster.Die Schwe­sterstu­diert Me­di­zin.– Sa­bi­na ma sio­strę. [Ta] sio­stra stu­diu­je me­dy­cy­nę.

Der Brie­fträger hat einen Brief in der Hand. Der Briefist be­stimmt von unse­rem Sohn.– Li­sto­nosz ma w dło­ni list. [Ten] list jest na pew­no od na­sze­go syna.

Auf dem Tisch liegt ein Foto. Ich habedas Foto im letz­ten Urlaub ge­macht. – Na sto­le leży zdję­cie. Zro­bi­łem to zdję­cie pod­czas ostat­nie­go urlo­pu.

• gdy wska­zu­je­my kon­kret­ną oso­bę, zwie­rzę lub rzecz:

Das Hausist schon ver­kauft. – Ten dom jest już sprze­da­ny.

Das Ge­mäl­defin­de ich äu­ßerst in­te­res­sant. – Uwa­żam ten ob­raz za nie­zwy­kle in­te­re­su­ją­cy.

Helft dem Jun­gen! – Po­móż­cie temu chło­pa­ko­wi!

Gib mirden Ble­ifstift! – Daj mi ten ołó­wek!

• gdy opi­su­je­my oso­by, zja­wi­ska lub rze­czy bę­dą­ce uni­ka­ta­mi:

Der Papst hat die heu­ti­ge Mes­se ze­le­briert.– Pa­pież ce­le­bro­wał dzi­siej­szą mszę.

Der Mil­lio­när plant einen Flug zum Mond. – Mi­lio­ner pla­nu­je lot na księ­życ.

Der Köl­ner Dom ist eines der höch­sten Kir­chen­bau­ten der Welt. – Ka­te­dra w Ko­lo­nii jest jed­ną z naj­wyż­szych bu­dow­li ko­ściel­nych na świe­cie.

Die Erde dreht sich um die Son­ne. – Zie­mia krą­ży wo­kół Słoń­ca.

• w wy­po­wie­dziach o cha­rak­te­rze ogól­nym, w któ­rych dany rze­czow­nik jest re­pre­zen­tan­tem ca­łej kla­sy:

Die Tan­ne ist ein Na­de­lbaum. – Jo­dła jest drze­wem igla­stym.

Der Zan­derist ein Süßwas­ser­fisch.– San­dacz jest rybą słod­ko­wod­ną.

Der Zug ist ein Ver­kehr­smit­tel. – Po­ciąg jest środ­kiem lo­ko­mo­cji.

Der Euro ist die Wäh­rung der Eu­ro­päi­schen Union.– Euro jest wa­lu­tą Unii Eu­ro­pej­skiej.

• przed na­zwa­mi rzek, mórz, je­zior, gór, wysp i pół­wy­spów:

der Rhe­in (Ren)

die Do­nau (Du­naj)

die Ost­see (Bał­tyk)

das Mit­tel­me­er (Mo­rze Śród­ziem­ne)

der Bo­den­see (Je­zio­ro Bo­deń­skie)

die Ta­tra (Ta­try)

die Al­pen (Alpy)

die Krim (Krym)

• przed na­zwa­mi ga­zet, cza­so­pism, a tak­że ty­tu­ła­mi dzieł li­te­rac­kich i na­zwa­mi dzieł sztu­ki:

Nach In­for­ma­tio­nen der „Ber­li­ner Ze­itung”wird die neue Ga­le­rie näch­ste Wo­che eröf­f­net.– We­dług in­for­ma­cji „Ber­li­ner Ze­itung” nowa ga­le­ria zo­sta­nie otwar­ta w przy­szłym ty­go­dniu.

Der Kom­men­tar der „Rzecz­po­spo­li­ta”er­staun­te die Öf­fen­tlich­ke­it.– Ko­men­tarz „Rzecz­po­spo­li­tej” za­dzi­wił opi­nię pu­blicz­ną.

„Die Kla­vier­spie­le­rin”von El­frie­de Je­li­nek ist 1983 ve­röf­fen­tlicht wor­den. – „Pia­nist­ka” El­frie­de Je­li­nek zo­sta­ła opu­bli­ko­wa­na w roku 1983.

Die „Mona Lisa”ist eines der be­rühm­te­sten We­rke der Re­na­is­san­ce­ma­le­rei ge­wor­den. – „Mona Liza” sta­ła się jed­nym z naj­sław­niej­szych dzieł ma­lar­stwa re­ne­san­so­we­go.

• przed rze­czow­ni­ka­mi po­prze­dzo­ny­mi przy­miot­ni­kiem w stop­niu naj­wyż­szym:

Die­se Bi­blio­thek hatdie größte Bücher­sam­m­lung in der Stadt. – Ta bi­blio­te­ka ma naj­więk­szy zbiór ksią­żek w mie­ście.

Mar­tin hat im­mer die be­stenNo­ten in Ma­the.– Mar­tin ma za­wsze naj­lep­sze oce­ny z ma­te­ma­ty­ki.

Das ist das in­te­res­san­te­ste Buch,das ich je ge­le­sen habe.– To naj­bar­dziej in­te­re­su­ją­ca książ­ka, jaką kie­dy­kol­wiek czy­ta­łem.

Wir be­fin­den uns jetzt im schön­sten Saal des Mu­seums. – Znaj­du­je­my się te­raz

w naj­pięk­niej­szej sali mu­zeum.

• przed rze­czow­ni­ka­mi po­prze­dzo­ny­mi li­czeb­ni­kiem po­rząd­ko­wym:

Pe­tra hatim fün­ften Stu­dien­jahrnur we­ni­ge Vor­le­sun­gen.– Na pią­tym roku stu­diów Pe­tra ma nie­wie­le wy­kła­dów.

Inder drit­ten Ze­ile de­ines Au­fsat­zes gibt es einen Feh­ler.– W trze­ciej li­nij­ce two­je­go wy­pra­co­wa­nia jest błąd.

Wir sit­zen in der drit­ten Re­ihe. – Sie­dzi­my w trze­cim rzę­dzie.

Unse­re Man­n­schaft hat wie­derden er­sten Platzero­bert. – Na­sza dru­ży­na po­now­nie zdo­by­ła pierw­sze miej­sce.

• w wie­lu idio­mach:

die Be­ine in die Hand neh­men – brać nogi za pas

die Nase voll ha­ben – mieć cze­goś do­syć (po dziur­ki w no­sie)

der Teu­fel steckt im De­ta­il– dia­beł tkwi w szcze­gó­łach

etwas unter die Lupe neh­men– wziąć coś pod lupę, do­kład­nie się cze­muś przyj­rzeć

UWA­GA!Nie na­le­ży w spo­sób do­wol­ny zmie­niać ro­dzaj­ni­ka okre­ślo­ne­go na nie­okre­ślo­ny (i od­wrot­nie) ani też go opusz­czać, je­śli dany ro­dzaj­nik wcho­dzi w skład wy­ra­że­nia idio­ma­tycz­ne­go.

Ro­dzaj­ni­ka nie­okre­ślo­ne­go uży­wa­my:

• opi­su­jąc oso­by, zwie­rzę­ta lub rze­czy, na któ­rych te­mat nie po­sia­da­my bliż­szych in­for­ma­cji lub też wspo­mi­na­my o nich po raz pierw­szy:

Wir ha­ben vor, am Sam­stag einen Aus­flugzu or­ga­ni­sie­ren.– Mamy za­miar zor­ga­ni­zo­wać w so­bo­tę wy­ciecz­kę.

Unter dem Tisch liegtein Ruck­sack. – Pod sto­łem leży ple­cak.

Der Stu­dent möch­teeine Woh­nungmie­ten.– Stu­dent chciał­by wy­na­jąć miesz­ka­nie.

Die Mut­ter liest ih­rem Kindein Mär­chenvor.– Mat­ka czy­ta swo­je­mu dziec­ku baj­kę.

• przed rze­czow­ni­ka­mi, peł­nią­cy­mi w zda­niu funk­cję orzecz­ni­ka, zwłasz­cza je­śli rze­czow­ni­ki te po­prze­dza­ją przy­miot­ni­ki:

Son­ja ist ein sym­pa­thi­sches Mäd­chen.– Son­ja jest sym­pa­tycz­ną dziew­czy­ną.

Herr Kün­zle istein er­fah­re­ner Ar­be­iter. – Pan Kün­zle jest do­świad­czo­nym pra­cow­ni­kiem.

Das war eine ele­gan­te Frau. – To była ele­ganc­ka ko­bie­ta.

Er istein be­gab­ter Mu­si­ker.– On jest zdol­nym mu­zy­kiem.

• po kon­struk­cji „es gibt” (jest, są):

In die­sem Raum gibt es schoneinen Stuhl. – W tym po­miesz­cze­niu jest już krze­sło.

Gibt eseine Sau­na in die­sem Ho­tel?– Czy w tym ho­te­lu jest sau­na?

Gibt es hier eine in­te­res­san­te Se­hen­swür­dig­ke­it?– Czy jest tu ja­kiś in­te­re­su­ją­cy za­by­tek?

2.4Opusz­cza­nie ro­dzaj­ni­ka(der Nul­lar­ti­kel)

Nie uży­wa­my żad­ne­go ro­dzaj­ni­ka:

• przed więk­szo­ścią nazw państw i miast:

Wir ver­brin­gen die kom­men­den Fe­rien in Fran­kre­ich. – Spę­dzi­my nad­cho­dzą­cy urlop

we Fran­cji.

Ihre Fa­mi­lie kommt aus Deutsch­land. – Jej ro­dzi­na po­cho­dzi z Nie­miec.

Der Mann hat das Ju­ra­stu­dium in Lon­don ab­so­lviert. – Ten męż­czy­zna ukoń­czył

stu­dia praw­ni­cze w Lon­dy­nie.

Näch­stes Wo­che­nen­de flie­gen wir nach Pa­ris. – W przy­szły week­end le­ci­my do Pa­ry­ża.

Die­se Agen­tur ver­mit­telt Ar­be­its­stel­len in ganz Deutsch­land. – Ta agen­cja po­śred­ni­czy

w znaj­do­wa­niu miejsc pra­cy na ca­łym te­re­nie Nie­miec.

UWA­GA! Je­śli na­zwę kra­ju lub mia­sta po­prze­dza przy­daw­ka, uży­je­my ro­dzaj­ni­ka okre­ślo­ne­go:

Die­ses Ge­mäl­de stelltdas heu­ti­ge Romdar. – Ten ob­raz przed­sta­wa dzi­siej­szy Rzym.

Bei die­ser Käl­te träu­me ich vom war­men Ita­lien. – Kie­dy jest tak zim­no, ma­rzę o sło­necz­nych Wło­szech.

Na­zwy państw w ro­dza­ju żeń­skim i mę­skim mu­szą być po­prze­dzo­ne ro­dzaj­ni­kiem okre­ślo­nym.Na­le­żą do nich m.in. die Schwe­iz (Szwaj­ca­ria), die Tür­kei (Tur­cja), die Ukra­ine (Ukra­ina), die Slo­wa­kei (Sło­wa­cja), der Li­ba­non (Li­ban), der Su­dan (Su­dan), der Iran (Iran), der Irak (Irak). Rów­nież przed na­zwa­mi kra­jów wy­stę­pu­ją­cych w licz­bie mno­giej, jak np. die USA, die Ve­re­inig­ten Sta­aten (Sta­ny Zjed­no­czo­ne), die Nie­der­lan­de (Ho­lan­dia) uży­wa się ro­dzaj­ni­ka okre­ślo­ne­go.

Przy­kła­dy:

Die Schwe­iz hat vier of­fi­ziel­le Amts­spra­chen. – Szwaj­ca­ria ma czte­ry ję­zy­ki urzę­do­we.

In den Nie­der­lan­den le­ben vie­le Au­slän­der. – W Ho­lan­dii żyje wie­lu ob­co­kra­jow­ców.

• przed rze­czow­ni­ka­mi, któ­re są po­prze­dzo­ne li­czeb­ni­kiem głów­nym:

Wir brau­chen nochzwei Per­so­nenfür die­ses Pro­jekt. – Po­trze­bu­je­my jesz­cze dwóch osób do tego pro­jek­tu.

Unse­re Woh­nung hatzwei Ba­de­zim­mer. – Na­sze miesz­ka­nie ma dwie ła­zien­ki.

Im Kühl­schrank sind nur drei Eier. – W lo­dów­ce są tyl­ko trzy jaj­ka.

Das Vo­ka­bel habe ich in vier Le­xi­ka na­chge­schla­gen. – Spraw­dza­łem to słów­ko w czte­rech słow­ni­kach.

• przed rze­czow­ni­ka­mi, peł­nią­cy­mi w zda­niu funk­cję orzecz­ni­ka, któ­re są okre­śle­niem za­wo­du, peł­nio­nej funk­cji, na­ro­do­wo­ści lub przy­na­leż­no­ści do ja­kie­goś świa­to­po­glą­du:

Me­ine Toch­ter ist Za­hnärz­tinvon Be­ruf. – Moja cór­ka jest z za­wo­du den­tyst­ką.

Der Jun­ge ist Ita­lie­ner. – Ten chło­pak jest Wło­chem.

Ein be­kan­n­ter Re­gis­seur wird Vor­sit­zen­der des die­sjäh­ri­gen Film­fe­sti­vals. – Zna­ny re­ży­ser zo­sta­nie prze­wod­ni­czą­cym te­go­rocz­ne­go fe­sti­wa­lu fil­mo­we­go.

Der Ju­gen­dli­che möch­te Ve­ge­ta­rierwer­den. – Ten mło­dy czło­wiek chciał­by zo­stać we­ge­ta­ria­ni­nem.

• w kon­struk­cjach, w któ­rych rze­czow­nik po­prze­dzo­ny jest in­nym rze­czow­ni­kiem, bę­dą­cym okre­śle­niem ilo­ści, mia­ry lub cię­ża­ru:

eine Fla­sche Mi­ne­ral­was­ser– bu­tel­ka wody mi­ne­ral­nej

ein Glas Milch– szklan­ka mle­ka

ein Kilo To­ma­ten– ki­lo­gram po­mi­do­rów

zwei Me­ter Draht– dwa me­try dru­tu

• przed rze­czow­ni­ka­mi abs­trak­cyj­ny­mi, szcze­gól­nie je­śli okre­śla­ją one ce­chę cha­rak­te­ru:

Sie hat­te Mut, über die schwie­ri­ge Si­tu­ation zu spre­chen. – Mia­ła od­wa­gę po­roz­ma­wiać o tej trud­nej sy­tu­acji.

Die El­tern ha­ben vol­les Ver­trau­en zu ih­rem Kind. – Ro­dzi­ce mają peł­ne za­ufa­nie do swo­je­go dziec­ka.

• przy bli­żej nie­okre­ślo­nych rze­czow­ni­kach ma­te­ria­ło­wych lub nie­po­li­czal­nych:

Herr Schmitt hat se­iner Frau eine Arm­ban­duhr aus Gold ge­kauft. – Pan Schmitt ku­pił swo­jej żo­nie ze­ga­rek ze zło­ta na rękę.

Seit ku­rzem kann man hier Skulp­tu­ren aus Eis und Schnee be­wun­dern. – Od nie­daw­na moż­na tu po­dzi­wiać rzeź­by z lodu i śnie­gu.

Trinkt de­ine Schwe­ster je­den Tag Milch? – Czy two­ja sio­stra pije mle­ko każ­de­go dnia?

Me­ine Kin­der es­sen gern Ge­müse. – Moje dzie­ci chęt­nie je­dzą wa­rzy­wa.

UWA­GA! Je­śli rze­czow­nik ma­te­ria­ło­wy jest bli­żej okre­ślo­ny (kon­kret­ny), sto­su­je­my ro­dzaj­nik okre­ślo­ny:

Das Rog­gen­brot schmeckt mir nicht. – Ten chleb żyt­ni mi nie sma­ku­je.

Das Fle­isch lässt sich nicht es­sen. – Tego mię­sa nie da się jeść.

3. Rzeczownik (das Substantiv)

Rze­czow­ni­ki to wy­ra­zy ozna­cza­ją­ce isto­ty żywe (oso­by i zwie­rzę­ta), a tak­że przed­mio­ty lub po­ję­cia abs­trak­cyj­ne. Pod wzglę­dem zna­cze­nio­wym moż­na po­dzie­lić rze­czow­ni­ki na dwie gru­py:

• imio­na wła­sne (Eigen­na­men)bę­dą­ce na­zwa­mi po­je­dyn­czych osób (imio­na, na­zwi­ska, prze­zwi­ska), na­zwa­mi kra­in geo­gra­ficz­nych, gór, rzek, je­zior itp., a tak­że ty­tu­ła­mi ksią­żek, ga­zet, fil­mów lub dzieł sztu­ki, np. die Ost­see (Mo­rze Bał­tyc­kie), der Rhe­in (Ren).

• rze­czow­ni­ki po­spo­li­te (Gat­tung­sna­men) bę­dą­ce ozna­cze­nia­mi ca­łej kla­sy przed­mio­tów, istot lub zja­wisk, np. die Kat­ze (kot), der Zug (po­ciąg), die Pflan­ze (ro­śli­na), der Fin­ger (pa­lec).

Rze­czow­ni­ki po­spo­li­tedzie­li się z ko­lei na:

• rze­czow­ni­ki abs­trak­cyj­ne(Abs­trak­ta)na­zy­wa­ją­ce zja­wi­ska, ce­chy, pro­ce­sy nie po­strze­ga­ne zmy­sła­mi, np. das Ver­trau­en (za­ufa­nie), der Ver­kauf (sprze­daż),

die Freund­schaft (przy­jaźń)

• rze­czow­ni­ki kon­kret­ne(Kon­kre­ta)ozna­cza­ją­ce isto­ty żywe i przed­mio­ty do­stęp­ne zmy­słom, np.:

• rze­czow­ni­ki ma­te­ria­ło­we – das Was­ser (woda), der Schnee (śnieg),

• rze­czow­ni­ki jed­nost­ko­we (In­di­vi­du­ati­va) – der Baum (drze­wo), der Tisch(stół),

• rze­czow­ni­ki zbio­ro­we (Kol­lek­ti­va) – das Obst (owo­ce), die Fa­mi­lie (ro­dzi­na)

Rze­czow­ni­ki w ję­zy­ku nie­miec­kim, po­dob­nie jak w ję­zy­ku pol­skim od­mie­nia­ją się przez ro­dza­je, licz­by i przy­pad­ki. Cha­rak­te­ry­stycz­ne dla tej czę­ści mowy w ję­zy­ku nie­miec­kim jest uży­cie ro­dzaj­ni­ka przed rze­czow­ni­kiem, jak rów­nież to, że rze­czow­ni­ki pi­sze­my za­wsze wiel­ką li­te­rą.

3.1Ro­dzaj rze­czow­ni­ka(das Ge­nus des Sub­stan­tivs)

Rze­czow­ni­ki w ję­zy­ku nie­miec­kim mogą wy­stę­po­wać w trzech ro­dza­jach:

• ro­dzaj mę­ski (Ma­sku­li­num), np. der Fern­se­her (te­le­wi­zor), der Stuhl (krze­sło)

• ro­dzaj żeń­ski (Fe­mi­ni­num), np. die Wand (ścia­na), die Schu­le (szko­ła)

• ro­dzaj ni­ja­ki (Neu­trum), np. das Bett (łóż­ko), das Dach (dach)

Ro­dzaj rze­czow­ni­ka od­po­wia­da w wie­lu przy­pad­kach jego ro­dza­jo­wi na­tu­ral­ne­mu, tj. płci czło­wie­ka lub zwie­rzę­cia, któ­re dany rze­czow­nik okre­śla:

Ma­sku­li­num (ro­dzaj mę­ski)

Fe­mi­ni­num (roz­dzaj żeń­ski)

der Mann(męż­czy­zna)

die Frau(ko­bie­ta)

der Sohn (syn)

die Toch­ter(cór­ka)

der Leh­rer (na­uczy­ciel)

die Leh­re­rin(na­uczy­ciel­ka)

der Hengst(ogier)

die Stu­te(klacz)

Nie jest to jed­nak re­gu­łą, np. das Weib (ko­bie­ta, baba), das Mäd­chen (dziew­czy­na).

UWA­GA! Ro­dzaj rze­czow­ni­ka w ję­zy­ku nie­miec­kim nie musi po­kry­wać się z jego ro­dza­jem w ję­zy­ku pol­skim. W związ­ku z tym na­le­ży za­wsze, przy­swa­ja­jąc so­bie nowe słow­nic­two, za­pa­mię­ty­wać rze­czow­nik wraz z przy­pi­sa­nym mu ro­dzaj­ni­kiem.

der Ra­dier­gum­mi (gum­ka do ście­ra­nia)

der Ha­ar­trock­ner (su­szar­ka do wło­sów)

die Blu­me (kwia­tek)

die Se­ife (my­dło)

das Buch (książ­ka)

das Heft (ze­szyt)

W ję­zy­ku nie­miec­kim ist­nie­ją pew­ne gru­py rze­czow­ni­ków, obej­mu­ją­ce rze­czow­ni­ki jed­ne­go ro­dza­ju. Rów­nież nie­któ­re su­fik­sy (przy­rost­ki) wska­zu­ją na kon­kret­ny ro­dzaj gra­ma­tycz­ny rze­czow­ni­ka. W ob­rę­bie wy­mie­nio­nych po­ni­żej grup rze­czow­ni­ków zda­rza­ją się jed­nak wy­jąt­ki.

Ro­dza­ju mę­skie­go(Ma­sku­li­num) są:

• rze­czow­ni­ki bę­dą­ce okre­śle­niem osób i zwie­rząt ro­dza­ju mę­skie­go, np.: der Spa­nier (Hisz­pan), der Ver­käu­fer (sprze­daw­ca), der Tra­iner (tre­ner), der On­kel (wu­jek), der Hahn (ko­gut), der Ka­ter (ko­cur), der Bock (ko­zioł)

• na­zwy pór roku, mie­się­cy, dni ty­go­dnia i więk­szo­ści pór dnia, np.: der Früh­ling (wio­sna), der Dez­em­ber (gru­dzień), der Mon­tag (po­nie­dzia­łek), der Mor­gen (ra­nek), der Vor­mit­tag (przed­po­łu­dnie)

UWA­GA!Wy­jąt­kiem są die Na­cht (noc), die Mit­ter­nacht (pół­noc). In­ne­go ro­dza­ju są też das Jahr (rok), das Wo­che­nen­de (week­end), die Wo­che (ty­dzień).

• mar­ki sa­mo­cho­dów: der Ško­da, der Vo­lvo, der Mer­ce­des

• na­zwy stron świa­ta, wia­trów i opa­dów at­mos­fe­rycz­nych, np.:der Osten (wschód), der Süden (po­łu­dnie), der Föhn (wiatr hal­ny), der Mon­sun (mon­sun), der Schnee (śnieg), der Ha­gel (grad)

• na­zwy mi­ne­ra­łów i skał, np.: der Gra­nat (gra­nat), der Opal (opal), der Sand (pia­sek), der Kies (żwir), der Kalk (wa­pień)

• na­zwy al­ko­ho­li, np.: der Wein (wino), der Sekt (wino mu­su­ją­ce), der Cham­pa­gner (szam­pan), der Whi­skey (whi­skey)

UWA­GA! das Bier (piwo)

• rze­czow­ni­ki za­koń­czo­ne su­fik­sa­mi: -ant,-(i)ent, -eur, -ig, -ismus, -ist, -ling, -or oraz więk­szość rze­czow­ni­ków z su­fik­sem -er: der Mu­si­kant (mu­zy­kant), der Pa­tient (pa­cjent), der Kon­trol­leur (kon­tro­ler), der Ho­nig (miód), der Hu­ma­ni­smus (hu­ma­nizm), der Kom­po­nist (kom­po­zy­tor), der Fe­igling (tchórz), der Mo­de­ra­tor (mo­de­ra­tor), der Fu­ßgän­ger (pie­szy)

Ro­dza­ju żeń­skie­go(Fe­mi­ni­num) są:

• rze­czow­ni­ki ozna­cza­ją­ce oso­by płci żeń­skiej oraz osob­ni­ki żeń­skie u zwie­rząt, np.: die Po­lin (Po­lka), die Dich­te­rin (po­et­ka), die Erzie­he­rin (wy­cho­waw­czy­ni), die En­ke­lin (wnucz­ka), die Kuh (kro­wa), die Zie­ge (koza), die Füch­sin (li­si­ca)

• na­zwy wie­lu drzew i kwia­tów, np.: die Erle (ol­cha), die Eiche (dąb), die Tan­ne (jo­dła), die Tul­pe (tu­li­pan), die Na­rzis­se (nar­cyz)

UWA­GA!Do wy­jąt­ków na­le­żą m.in.: der Ahorn (klon), das Ve­il­chen (fio­łek), das Ver­gis­sme­in­nicht (nie­za­po­mi­naj­ka)

• wie­le nazw owo­ców, np.: die Ba­na­ne (ba­nan), die Pflau­me (śliw­ka), die Oran­ge (po­ma­rań­cza), die Him­be­ere (ma­li­na), die Kiwi (kiwi)

UWA­GA! der Pfir­sich (brzo­skwi­nia), der Ap­fel (jabł­ko)

• na­zwy wie­lu rzek, np.: die Oder (Odra), die Them­se (Ta­mi­za), die Do­nau (Du­naj), die Lo­ire (Lo­ara)

UWA­GA!der Rhe­in (Ren), der Main (Men), der Inn (Inn), der Nec­kar (Nec­kar)

• rze­czow­ni­ki za­koń­czo­ne su­fik­sa­mi: -age, -anz, -e, -ei, -(i)enz, -heit, -in, -(at)ion, -(i)tät, -keit, -schaft, -ung, -ur, np.: die Re­por­ta­ge (re­por­taż), die Ele­ganz (ele­gan­cja), die Fal­le (pu­łap­ka), die Büche­rei (bi­blio­te­ka), die Kon­se­qu­enz (kon­se­kwen­cja), die Ge­sun­dhe­it (zdro­wie), die Stu­den­tin (stu­dent­ka), die Na­tion (na­ród), die Qu­ali­tät (ja­kość), die Möglich­ke­it (moż­li­wość), die Ge­me­in­schaft (wspól­no­ta), die Ret­tung (ra­tu­nek), die Kul­tur (kul­tu­ra)

Ro­dza­ju ni­ja­kie­go(Neu­trum) są:

• rze­czow­ni­ki bę­dą­ce okre­śle­niem osob­ni­ków mło­dych, nie­do­ro­słych, np.: das Foh­len (źre­bię), das Küken (pi­sklę), das Kalb (cie­lę), das Fer­kel (pro­się)

UWA­GA!der We­lpe (szcze­nię)

• na­zwy pier­wiast­ków che­micz­nych i me­ta­li, np.: das He­lium (Hel), das Ka­lium (po­tas), das Mes­sing (mo­siądz), das Kup­fer (miedź), das Sil­ber (sre­bro)

• rze­czow­ni­ki ozna­cza­ją­ce ko­lo­ry, np.: das Grün (zie­leń), das Rot (czer­wień), das Schwarz (czerń)

• rze­czow­ni­ki utwo­rzo­ne od in­nych czę­ści mowy, np. das Ler­nen (ucze­nie się), das Deut­sche (ję­zyk nie­miec­ki), das Nicht (nie), das Be­ste (to, co naj­lep­sze)

• rze­czow­ni­ki za­koń­czo­ne su­fik­sa­mi zdrab­nia­ją­cy­mi -chen i -lein, np.: das Häu­schen (do­mek), das Bäl­l­chen (pi­łecz­ka), das Fräu­le­in (pa­nien­ka), das Ti­schle­in (sto­li­czek)

• rze­czow­ni­ki z pre­fik­sem (przed­rost­kiem) Ge-, np.: das Ge­mäl­de (ob­raz), das Ge­bäck(wy­piek), das Ge­päck (ba­gaż), das Ge­tre­ide (zbo­że)

UWA­GA! Do wy­jąt­ków na­le­żą m.in.: der Ge­sch­mack (smak), der Ge­ruch (za­pach), die Ge­schich­te (hi­sto­ria)

• rze­czow­ni­ki za­koń­czo­ne su­fik­sa­mi: -tum, -zeug, -ment, -um, np.: das Eigen­tum (wła­sność), das Spiel­zeug (za­baw­ka), das Expe­ri­ment (eks­pe­ry­ment), das Stu­dium (stu­dia)

UWA­GA! W ję­zy­ku nie­miec­kim ist­nie­ją rze­czow­ni­ki, któ­re wy­stę­pu­ją w tej sa­mej for­mie i tym sa­mym zna­cze­niu z po­dwój­nym ro­dza­jem gra­ma­tycz­nym, np.: der / das Dschun­gel (dżun­gla), der / das Jo­ghurt (jo­gurt), das / der Gu­lasch (gu­lasz)

3.2 Two­rze­nie licz­by mno­giej (die Plu­ral­bil­dung)

W ję­zy­ku nie­miec­kim rze­czow­ni­ki wy­stę­pu­ją, tak jak w ję­zy­ku pol­skim, w licz­bie po­je­dyn­czej (der Sin­gu­lar) oraz licz­bie mno­giej (der Plu­ral). W licz­bie mno­giej wszyst­kie rze­czow­ni­ki bez wzglę­du na ich ro­dzaj po­prze­dza ro­dzaj­nik okre­ślo­ny die. Ro­dzaj­nik nie­okre­ślo­ny nie ma w licz­bie mno­giej swo­je­go wy­kład­ni­ka słow­ne­go:

Ich le­ihedie Bücherzum zwe­iten Mal aus. – Po­ży­czam (te) książ­ki po raz dru­gi.

Der Stu­dent le­iht jede Wo­cheBücherundZe­it­schri­ftenaus. – (Ten) stu­dent co ty­dzień wy­po­ży­cza książ­ki i cza­so­pi­sma.

W licz­bie mno­giej rze­czow­ni­ki mogą przy­bie­rać na­stę­pu­ją­ce koń­ców­ki:

• -nlub-en: do­ty­czy to więk­szo­ści rze­czow­ni­ków ro­dza­ju żeń­skie­go; rze­czow­ni­ków ro­dza­ju mę­skie­go i ni­ja­kie­go, szcze­gól­nie tych za­koń­czo­nych w licz­bie po­je­dyn­czej na -e, ale rów­nież jed­no­sy­la­bo­wych rze­czow­ni­ków ro­dza­ju mę­skie­go i ni­ja­kie­go oraz wie­lu rze­czow­ni­ków ob­ce­go po­cho­dze­nia, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

die Gas­se (ulicz­ka)

die Gas­sen (ulicz­ki)

die Bu­ch­han­dlung (księ­gar­nia)

die Bu­ch­han­dlungen (księ­gar­nie)

die Ta­sta­tur (kla­wia­tu­ra)

die Ta­sta­turen (kla­wia­tu­ry)

das Auge (oko)

die Augen (oczy)

der Affe (mał­pa)

die Affen (mał­py)

der An­ge­klag­te (oskar­żo­ny)

die An­ge­klag­ten (oskar­że­ni)

der Jun­ge (chło­pak)

die Jun­gen (chłop­cy)

das Ohr (ucho)

die Ohren (uszy)

das Bett (łóż­ko)

die Betten (łóż­ka)

der Mensch (czło­wiek)

die Menschen (lu­dzie)

der Do­zent (do­cent)

die Do­zenten (do­cen­ci)

der Pro­fes­sor (pro­fe­sor)

die Pro­fes­soren (pro­fe­so­ro­wie)

der Pa­tient (pa­cjent)

die Pa­tienten (pa­cjen­ci)

• -e: więk­szość jed­no­sy­la­bo­wych rze­czow­ni­ków ro­dza­ju żeń­skie­go i mę­skie­go two­rzy licz­bę mno­gą za po­mo­cą koń­ców­ki -e i prze­gło­su (przy sa­mo­gło­skach a, o, u, au), np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

die Bank (ław­ka)

die Bänke(ław­ki)

die Wand (ścia­na)

die Wände(ścia­ny)

die Frucht (owoc)

die Früchte(owo­ce)

der Zug (po­ciąg)

die Züge(po­cią­gi)

der Markt (ry­nek, targ)

die Märkte(ryn­ki, tar­gi)

der Saft (sok)

die Säfte(soki)

• -s: tę koń­ców­kę otrzy­mu­ją w licz­bie mno­giej rze­czow­ni­ki ob­ce­go po­cho­dze­nia, szcze­gól­nie za­po­ży­cze­nia z ję­zy­ka an­giel­skie­go oraz rze­czow­ni­ki skró­co­ne, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

das Baby (nie­mow­lę)

die Babys(nie­mow­lę­ta)

das Menü (kar­ta dań, menu)

die Menüs(kar­ty dań)

das Kino (kino)

die Kinos (kina)

der Rol­li (golf)

die Rol­lis (gol­fy)

der Kuli (dłu­go­pis)

die Kulis (dłu­go­pi­sy)

die Demo (de­mon­stra­cja)

die Demos(de­mon­stra­cje)

• -er lub -er: w ten spo­sób two­rzą licz­bę mno­gą rze­czow­ni­ki ro­dza­ju mę­skie­go i ni­ja­kie­go, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

der Mann (męż­czy­zna)

die Männer(męż­czyź­ni)

der Wald (las)

die Wälder(lasy)

der Mund (usta, bu­zia)

die Münder(usta, bu­zie)

das Glas (kie­li­szek, szklan­ka)

die Gläser(kie­lisz­ki, szklan­ki)

das Ge­sicht (twarz)

die Ge­sichter (twa­rze)

das Fahr­rad (ro­wer)

die Fahrräder(ro­we­ry)

• -e: jed­no- lub wie­lo­sy­la­bo­we rze­czow­ni­ki ro­dza­ju ni­ja­kie­go otrzy­mu­ją koń­ców­kę -ebez prze­gło­su, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

das Haar (włos)

die Haare (wło­sy)

das Heft (ze­szyt)

die Hefte(ze­szy­ty)

das Spiel (gra)

die Spiele (gry)

das Ge­räusch (od­głos)

die Ge­räusche (od­gło­sy)

das Pro­gramm (pro­gram)

die Pro­gramme (pro­gra­my)

UWA­GA!Rze­czow­ni­ki ro­dza­ju ni­ja­kie­go z koń­ców­ką -nis w licz­bie po­je­dyn­czej otrzy­mu­ją w licz­bie mno­giej koń­ców­kę -se,np: das Hin­der­nis (prze­szko­da) – die Hin­der­nisse (prze­szko­da), das Ere­ignis (wy­da­rze­nie) – die Ere­ignisse (wy­da­rze­nia).

• bez koń­ców­ki i bez prze­gło­su two­rzą licz­bę mno­gą rze­czow­ni­ki ro­dza­ju ni­ja­kie­go z koń­ców­ką -er, -el, -en -chen, -lein w licz­bie po­je­dyn­czej, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

das Fen­ster (okno)

die Fen­ster (okna)

das Mit­bring­sel (upo­mi­nek)

die Mit­bring­sel (upo­min­ki)

das Wah­rze­ichen (sym­bol)

die Wah­rze­ichen (sym­bo­le)

das Mäd­chen (dziew­czy­na)

die Mäd­chen (dziew­czy­ny)

das Bet­tle­in (łó­żecz­ko)

die Bet­tle­in (łó­żecz­ka)

• nie­któ­re rze­czow­ni­ki ro­dza­ju ni­ja­kie­go, zwłasz­cza rze­czow­ni­ki po­cho­dze­nia ob­ce­go, mają w licz­bie mno­giej koń­ców­kę -ien, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

das Sta­dion (sta­dion)

die Stadien(sta­dio­ny)

das Aqu­arium (akwa­rium)

die Aqu­arien(akwa­ria)

• do rze­czow­ni­ków ro­dza­ju żeń­skie­go, któ­re w licz­bie po­je­dyn­czej za­koń­czo­ne są na -in, do­da­je się w licz­bie mno­giej koń­ców­kę -nen, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

die Stu­den­tin (stu­dent­ka)

die Stu­den­tinnen(stu­dent­ki)

die Che­fin (sze­fo­wa)

die Che­finnen (sze­fo­we)

die En­glän­de­rin (An­giel­ka)

die En­glän­de­rinnen(An­giel­ki)

die Löwin (lwi­ca)

die Löwinnen(lwi­ce)

• bez żad­nej koń­ców­ki two­rzą licz­bę mno­gą rze­czow­ni­ki ro­dza­ju mę­skie­go za­koń­czo­ne w licz­bie po­je­dyn­czej na -el, -en, -er, przy czym nie­któ­re rze­czow­ni­ki z wy­mie­nio­ny­mi koń­ców­ka­mi mogą w licz­bie mno­giej otrzy­mać prze­głos, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

der Man­tel (płaszcz)

die Mäntel (płasz­cze)

der Löf­fel (łyż­ka)

die Löf­fel (łyż­ki)

der Ra­sen (traw­nik)

die Ra­sen (traw­ni­ki)

der La­den (sklep)

die Läden (skle­py)

der Ein­woh­ner (miesz­ka­niec)

die Ein­woh­ner (miesz­kań­cy)

der Ham­mer (mło­tek)

die Hämmer (młot­ki)

• rze­czow­ni­ki ro­dza­ju mę­skie­go z koń­ców­ką -ismus/-ysmus two­rzą licz­bę mno­gą za po­mo­cą koń­ców­ki -ismen/-ysmen, np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

der Or­ga­ni­smus (or­ga­nizm)

die Or­ganismen (or­ga­ni­zmy)

der Extre­mi­smus (eks­tre­mizm)

die Extremismen(eks­tre­mi­zmy)

der Ka­ta­kly­smus (ka­ta­klizm)

die Ka­taklysmen (ka­ta­kli­zmy)

Rze­czow­ni­ki wy­stę­pu­ją­ce w tyl­ko w licz­bie mno­giej (Plu­ra­lia­tan­tum)

Nie­któ­re rze­czow­ni­ki, tzw. Plu­ra­lia­tan­tum, uży­wa­ne są w ję­zy­ku nie­miec­kim wy­łącz­nie w licz­bie mno­giej. Do tej gru­py na­le­żą mię­dzy in­ny­mi:

• na­zwy geo­gra­ficz­ne (geo­gra­phi­sche Bez­e­ich­nun­gen), np.: Al­pen (Alpy), USA,

Nie­der­lan­de (Ho­lan­dia)

• rze­czow­ni­ki opi­su­ją­ce gru­py osób (Per­so­nen­grup­pen), np.: El­tern (ro­dzi­ce), Ge­schwi­ster

(ro­dzeń­stwo), Leu­te (lu­dzie)

• na­zwy od­cin­ków cza­so­wych (Ze­it­be­grif­fe), np.: Flit­ter­wo­chen (mie­siąc mio­do­wy), Fe­rien

(fe­rie, wa­ka­cje)

• na­zwy cho­rób (Kran­khe­iten), np.: Röteln (ró­życz­ka), Po­cken (ospa), Ma­sern (odra)

• rze­czow­ni­ki zbio­ro­we o te­ma­ty­ce han­dlo­wej i go­spo­dar­czej (Sam­mel­na­men im Han­del

und in der Wirt­schaft), np.: Le­ben­smit­tel (ar­ty­ku­ły spo­żyw­cze), Te­xti­lien (tek­sty­lia)

Möbel (me­ble)

• oraz inne rze­czow­ni­ki, np.: Ko­sten (kosz­ty, wy­dat­ki), Spa­ghet­ti (spa­ghet­ti), Re­alien (re­alia)

UWA­GA!Nie­któ­re rze­czow­ni­ki na­le­żą­ce w ję­zy­ku pol­skim do gru­py Plu­ra­lia­tan­tum mogą mieć w ję­zy­ku nie­miec­kim licz­bę mno­gą i po­je­dyn­czą, jak np.:

Sin­gu­lar

Plu­ral

die Bril­le (oku­la­ry, jed­na para)

die Bril­len (kil­ka par oku­la­rów)

die Sche­re (no­życz­ki)

die Sche­ren (kil­ka no­ży­czek)

die Hose (para spodni)

die Ho­sen (kil­ka par spodni)

die Tür (jed­ne drzwi)

die Türen (kil­ka drzwi)

die Ge­ige (jed­ne skrzyp­ce)

die Ge­igen (kil­ka skrzy­piec)

Rze­czow­ni­ki wy­stę­pu­ją­ce w tyl­ko w licz­bie po­je­dyn­czej(Sin­gu­la­ria­tan­tum)

Nie­któ­re rze­czow­ni­ki, tzw.Sin­gu­la­ria­tan­tum wy­stę­pu­ją tyl­ko w licz­bie po­je­dyn­czej.

Na­le­żą do nich przede wszyst­kim:

• rze­czow­ni­ki ma­te­ria­ło­we (Stof­f­na­men):der Schnee (śnieg), die Milch (mle­ko), das Fle­isch (mię­so), das Glas (szkło), das Pla­stik (pla­stik)

• rze­czow­ni­ki zbio­ro­we (Sam­mel­na­men / Kol­lek­ti­va):das Obst (owo­ce), das Ge­päck (ba­gaż) die Be­völ­ke­rung (lud­ność), der Schmuck (bi­żu­te­ria, ozdo­ba)

• rze­czow­ni­ki abs­trak­cyj­ne (Abs­trak­ta):der Glau­be (wia­ra), die Ruhe (ci­sza, spo­kój),

der Fle­iß (pil­ność, pra­co­wi­tość)

3.3De­kli­na­cja rze­czow­ni­ka (die De­kli­na­tion des Sub­stan­tivs)

W ję­zy­ku nie­miec­kim rze­czow­ni­ki są od­mie­nia­ne przez czte­ry przy­pad­ki:

mia­now­nik (der No­mi­na­tiv) – od­po­wia­da­ją­cy na py­ta­nie kto? co? (wer?was?)

do­peł­niacz (der Ge­ni­tiv) – od­po­wia­da­ją­cy na py­ta­nie kogo? cze­go? czyj? (we­ssen?)

ce­low­nik (der Da­tiv) – od­po­wia­da­ją­cy na py­ta­nie komu? cze­mu? (wem?)

bier­nik (der Ak­ku­sa­tiv) – od­po­wia­da­ją­cy na py­ta­nie kogo? co? (wen? was?)

Ra­zem z rze­czow­ni­kiem od­mie­nia się rów­nież sto­ją­cy przed nim ro­dzaj­nik.

3.3.1De­kli­na­cja moc­na rze­czow­ni­ka (die star­ke De­kli­na­tion des Sub­stan­tivs)

W de­kli­na­cji moc­nej rze­czow­nik ro­dza­ju mę­skie­go i ni­ja­kie­go otrzy­mu­ją w do­peł­nia­czu (Ge­ni­tiv) licz­by po­je­dyn­czej koń­ców­kę:

-s – je­śli są to rze­czow­ni­ki wie­lo­sy­la­bo­we, np.: des Mes­sers (noża), des Löf­fels(łyż­ki), des Mi­tar­be­iters (współ­pra­cow­ni­ka)

-es – je­śli rze­czow­ni­ki skła­da­ją się z jed­nej sy­la­by, np.: des Meeres (mo­rza), des Blattes (li­ścia), des Rockes (spód­ni­cy), des Jahres(roku) lub za­koń­czo­ne są na:-s, -ss, -ß, -x, -tz, -z, np.: des Fusses(sto­py), des Schlosses(zam­ku/zam­ka), des Schmalzes(smal­cu).

W ce­low­ni­ku(Da­tiv)licz­by mno­giej rze­czow­ni­ki wszyst­kich ro­dza­jów otrzy­mu­ją koń­ców­kę -n, o ile nie mia­ły tej koń­ców­ki w mia­now­ni­ku (N) licz­by mno­giej.

UWA­GA!Rze­czow­ni­ki za­koń­czo­ne w mia­now­ni­ku licz­by mno­giej spół­gło­ską -srów­nież nie otrzy­ma­ją w ce­low­ni­ku licz­by mno­giej koń­ców­ki -n, np.: das Kino – ce­low­nik licz­by mno­giej: den Ki­nos, der Park – ce­low­nik (D) licz­by mno­giej: den Parks

Wzór od­mia­ny rze­czow­ni­ków po ro­dzaj­ni­ku okre­ślo­nym

Ro­dzaj mę­ski(Ma­sku­li­num)

Ka­sus

Sin­gu­lar

Plu­ral

N

der Löf­fel (łyż­ka)

die Löf­fel (łyż­ki)

G

des Löf­fels (łyż­ki)

der Löf­fel (ły­żek)

D

dem Löf­fel (łyż­ce)

den Löf­feln(łyż­kom)

A

den Löf­fel (łyż­kę)

die Löf­fel (łyż­ki)

Ro­dzaj żeń­ski(Fe­mi­ni­num)

Ka­sus

Sin­gu­lar

Plu­ral

N

die Ga­bel (wi­de­lec)

die Ga­beln (wi­del­ce)

G

der Ga­bel (wi­del­ca)

der Ga­beln (wi­del­ców)

D

der Ga­bel (wi­del­co­wi)

den Ga­beln (wi­del­com)

A

die Ga­bel (wi­de­lec)

die Ga­beln (wi­del­ce)

Ro­dzaj ni­ja­ki (Neu­trum)

Ka­sus

Sin­gu­lar

Plu­ral

N

das Mes­ser (nóż)

die Mes­ser (noże)

G

des Mes­sers(noża)

der Mes­ser (noży)

D

dem Mes­ser (no­żo­wi)

den Mes­sern (no­żom)

A

das Mes­ser (nóż)

die Mes­ser (noże)