Objaśnienie marzeń sennych (Interpretacja snów) ebook

Ob­ja­śnie­nie ma­rzeń sen­nych (In­ter­pre­ta­cja snów)Zyg­munt Freud

Co­py­ri­ght © by Wie­dza­24h.pl, 2024

Wszel­kie prawa za­strze­żone. 

Skład epub, mobi i pdf: Gegol

ISBN: 978-83-68324-29-7

http://www.wie­dza­24h.pl/

Wstęp "In­ter­pre­ta­cji snów" Zyg­munta Freuda

"In­ter­pre­ta­cja snów" Zyg­munta Freuda, opu­bli­ko­wana po raz pierw­szy w 1899 roku, to jedno z naj­waż­niej­szych i naj­bar­dziej re­wo­lu­cyj­nych dzieł w hi­sto­rii psy­cho­lo­gii. Książka ta za­po­cząt­ko­wała nową erę w ba­da­niach nad ludzką psy­chiką, wpro­wa­dza­jąc kon­cep­cję nie­świa­do­mo­ści jako istot­nego ele­mentu wpły­wa­ją­cego na nasze życie. Freud, w opar­ciu o swoją prak­tykę psy­cho­ana­li­tyczną i do­świad­cze­nia za­wo­dowe, wy­snuł tezę, że sny są nie tylko bez­ład­nymi ob­ra­zami, ale przede wszyst­kim ma­ni­fe­sta­cją skry­wa­nych pra­gnień, lęków i kon­flik­tów we­wnętrz­nych.

"In­ter­pre­ta­cja snów" to dzieło, w któ­rym Freud wpro­wa­dził jedną ze swo­ich naj­bar­dziej zna­nych teo­rii – teo­rię speł­nie­nia ży­czeń, we­dług któ­rej każda treść snu jest wy­ra­zem pra­gnień drze­mią­cych w nie­świa­do­mo­ści, czę­sto wy­par­tych lub za­ka­mu­flo­wa­nych przez me­cha­ni­zmy obronne umy­słu. Zda­niem Freuda, ma­rze­nia senne mogą być drogą do od­kry­cia tych ukry­tych pro­ce­sów psy­chicz­nych, a ich ana­liza daje moż­li­wość głęb­szego wglądu w na­turę ludz­kiej psy­chiki.

Pierw­sze wy­da­nie książki nie cie­szyło się znaczną po­pu­lar­no­ścią. Za­le­d­wie kil­ka­set eg­zem­pla­rzy zna­la­zło na­byw­ców w pierw­szych la­tach po jej pu­bli­ka­cji. Jed­nak wraz z ro­sną­cym za­in­te­re­so­wa­niem psy­cho­ana­lizą i dal­szymi ba­da­niami Freuda, "In­ter­pre­ta­cja snów" zy­skała na zna­cze­niu, sta­jąc się jedną z klu­czo­wych po­zy­cji w roz­woju psy­cho­lo­gii XX wieku. Książka w póź­niej­szych wy­da­niach była roz­sze­rzana i mo­dy­fi­ko­wana, a Freud do­da­wał nowe przy­kłady i po­głę­biał swoje ana­lizy, co po­zwa­lało na szer­sze zro­zu­mie­nie fe­no­menu snu w kon­tek­ście ludz­kiej psy­chiki.

W książce tej Freud przed­sta­wił rów­nież szcze­gó­łową me­todę ana­lizy ma­rzeń sen­nych, tzw. me­todę swo­bod­nych sko­ja­rzeń. Dzięki niej sny mogą być in­ter­pre­to­wane jako sym­bo­liczne re­pre­zen­ta­cje nie­świa­do­mych myśli i emo­cji, co po­zwala na od­kry­cie we­wnętrz­nych kon­flik­tów pa­cjenta. Wy­ko­rzy­stu­jąc tę me­todę, Freud otwo­rzył nową ścieżkę w zro­zu­mie­niu ludz­kich za­bu­rzeń psy­chicz­nych, ta­kich jak fobie, ob­se­sje czy ner­wice.

Freud uzna­wał sen za formę wy­ra­ża­nia pra­gnień, które w sta­nie czu­wa­nia są tłu­mione przez cen­zurę psy­chiczną, co pro­wa­dzi do tego, że treść snu czę­sto przy­biera formę sym­bo­liczną. Sym­bole senne, zda­niem Freuda, mają swoje źró­dło w pod­świa­do­mo­ści, a ich in­ter­pre­ta­cja może pro­wa­dzić do głę­bo­kiego zro­zu­mie­nia nie­świa­do­mych pro­ce­sów psy­chicz­nych, czę­sto ma­ją­cych klu­czowe zna­cze­nie dla zdro­wia psy­chicz­nego czło­wieka.

"In­ter­pre­ta­cja snów" nie ogra­ni­cza się je­dy­nie do ba­da­nia snów. Freud wplótł w nią sze­ro­kie ana­lizy kul­tu­rowe, li­te­rac­kie i mi­to­lo­giczne, do­strze­ga­jąc, że sny od­zwier­cie­dlają nie tylko in­dy­wi­du­alne pra­gnie­nia, ale także uni­wer­salne ludz­kie do­świad­cze­nia. Od­wo­ła­nia do mitów, li­te­ra­tury oraz fi­lo­zo­fii znaj­dują się w całej książce, czy­niąc ją nie tylko dzie­łem psy­cho­lo­gicz­nym, ale także istot­nym dzie­łem w kon­tek­ście sze­roko po­ję­tej hu­ma­ni­styki.

Dzieło Freuda wy­warło ogromny wpływ na roz­wój psy­cho­te­ra­pii i nauk o umy­śle, a jego idee na trwałe wpi­sały się w hi­sto­rię psy­cho­lo­gii. "In­ter­pre­ta­cja snów" stała się fun­da­men­tem wielu póź­niej­szych teo­rii do­ty­czą­cych psy­cho­lo­gii nie­świa­do­mo­ści, a także klu­czo­wym punk­tem od­nie­sie­nia w ba­da­niach nad snami. Książka ta nie tylko zre­wo­lu­cjo­ni­zo­wała spo­sób, w jaki po­strze­gamy ma­rze­nia senne, ale rów­nież otwo­rzyła drogę do no­wego spoj­rze­nia na na­turę ludz­kich pra­gnień, lęków i we­wnętrz­nych kon­flik­tów.

Pol­skie tłu­ma­cze­nie "In­ter­pre­ta­cji snów" daje współ­cze­snym czy­tel­ni­kom moż­li­wość za­po­zna­nia się z tym prze­ło­mo­wym dzie­łem, które, mimo upływu lat, wciąż sta­nowi fun­da­ment dla wielu teo­rii psy­cho­lo­gicz­nych i psy­cho­te­ra­peu­tycz­nych. Freu­dow­skie idee, choć wie­lo­krot­nie dys­ku­to­wane i re­in­ter­pre­to­wane, nadal budzą za­in­te­re­so­wa­nie i po­zo­stają istotne za­równo dla spe­cja­li­stów, jak i dla osób, które pra­gną le­piej zro­zu­mieć sie­bie i zło­żo­ność ludz­kiej psy­chiki.

Tytuł: Ob­ja­śnie­nie ma­rzeń sen­nych (In­ter­pre­ta­cja snów)

Autor: Zyg­munt Freud

UWAGI WSTĘPNE

Przy­stę­pu­jąc do omó­wie­nia in­ter­pre­ta­cji snów, nie sądzę, abym wy­kra­czał poza gra­nice neu­ro­pa­to­lo­gicz­nych za­in­te­re­so­wań. W ba­da­niach psy­cho­lo­gicz­nych sen oka­zuje się być pierw­szym ogni­wem w łań­cu­chu nie­nor­mal­nych struk­tur psy­chicz­nych, z któ­rych inne, takie jak fobie hi­ste­ryczne, ob­se­sje czy uro­je­nia, z po­wo­dów prak­tycz­nych stają się przed­mio­tem uwagi le­ka­rzy. Sen, jak zo­ba­czymy, nie po­siada tak istot­nego zna­cze­nia prak­tycz­nego, lecz jego war­tość teo­re­tyczna jako wzoru jest tym więk­sza. Ten, kto nie po­trafi wy­ja­śnić ge­nezy ob­ra­zów sen­nych, na próżno bę­dzie pró­bo­wał zro­zu­mieć me­cha­ni­zmy po­wsta­wa­nia fobii, ob­se­sji i uro­jeń oraz ich zna­cze­nie te­ra­peu­tyczne.

Jed­nakże to wła­śnie po­wią­za­nie snu z bar­dziej zło­żo­nymi pro­ble­mami psy­cho­pa­to­lo­gicz­nymi na­daje oma­wia­nemu za­gad­nie­niu jego zna­cze­nie, ale rów­nież jest od­po­wie­dzialne za pewne nie­do­cią­gnię­cia w tej pracy. Prze­rwy i luki, które czę­sto spo­tkamy w tej dys­ku­sji, od­po­wia­dają licz­nym punk­tom stycz­no­ści, w któ­rych pro­blem for­mo­wa­nia snów do­tyka bar­dziej zło­żo­nych za­gad­nień psy­cho­pa­to­lo­gii. Te kwe­stie nie mogą być tutaj szcze­gó­łowo omó­wione i zo­staną roz­wi­nięte w przy­szłych opra­co­wa­niach, jeśli czas i ener­gia na to po­zwolą, a także jeśli po­ja­wią się nowe ma­te­riały.

Oso­bli­wo­ści ma­te­riału, który wy­ko­rzy­sta­łem do wy­ja­śnie­nia in­ter­pre­ta­cji snów, sta­no­wiły pewne wy­zwa­nie przy pu­bli­ka­cji tej pracy. Z samej tre­ści wy­nika, dla­czego wszyst­kie sny opi­sane w li­te­ra­tu­rze lub ze­brane przez in­nych nie mogły być przy­datne dla mo­jego celu. Byłem zmu­szony wy­bie­rać mię­dzy snami wła­snymi a snami moich pa­cjen­tów, któ­rzy byli pod­dani le­cze­niu psy­cho­ana­li­tycz­nemu. Po­wstrzy­my­wa­łem się od ko­rzy­sta­nia z ma­te­riału pa­cjen­tów, po­nie­waż pro­cesy snu były w nich skom­pli­ko­wane przez obec­ność neu­ro­tycz­nych ob­ja­wów. Z dru­giej strony, nie­od­łącz­nie zwią­zana z moimi wła­snymi snami była ko­niecz­ność ujaw­nie­nia więk­szej liczby in­tym­nych szcze­gó­łów mo­jego życia psy­chicz­nego, niż to zwy­kle przy­stoi ba­da­czowi, który nie jest poetą, lecz na­ukow­cem. Było to dla mnie bo­le­sne, lecz nie­unik­nione; mu­sia­łem to za­ak­cep­to­wać, by nie re­zy­gno­wać cał­ko­wi­cie z udo­wod­nie­nia traf­no­ści moich psy­cho­lo­gicz­nych od­kryć.

Nie mo­głem jed­nak oprzeć się po­ku­sie ukry­cia pew­nych oso­bi­stych szcze­gó­łów po­przez ich po­mi­nię­cie lub mo­dy­fi­ka­cję. Nie­stety, takie dzia­ła­nia czę­sto umniej­szały war­tość przy­kła­dów, które wy­ko­rzy­sta­łem. Mogę je­dy­nie wy­ra­zić na­dzieję, że czy­tel­nik zro­zu­mie moje trudne po­ło­że­nie i wy­każe się wy­ro­zu­mia­ło­ścią. Liczę rów­nież, że osoby, które mo­głyby po­czuć się do­tknięte opi­sem nie­któ­rych snów, uznają prawo do wol­no­ści myśli, przy­naj­mniej w świe­cie snów.

SPIS TRE­ŚCI

Li­te­ra­tura na­ukowa na temat pro­ble­mów zwią­za­nych ze snem

Me­toda in­ter­pre­ta­cji snów: Ana­liza przy­kła­do­wego snu

Ma­rze­nie jest speł­nie­niem ży­cze­nia

Znie­kształ­ce­nia w snach

Ma­te­riał i źró­dła snów

Dream-Work

Psy­cho­lo­gia ma­rzeń sen­nych

I LI­TE­RA­TURA NA­UKOWA DO­TY­CZĄCA PRO­BLE­MA­TYKI SNU

Na na­stęp­nych stro­nach udo­wod­nię, że ist­nieje tech­nika psy­cho­lo­giczna, za po­mocą któ­rej można in­ter­pre­to­wać sny, i że po za­sto­so­wa­niu tej me­tody każdy sen okaże się zmy­słową struk­turą psy­cho­lo­giczną, którą można wpro­wa­dzić w przy­pi­sane miej­sce w psy­chicz­nej ak­tyw­no­ści stanu na jawie. Po­nadto będę sta­rał się wy­ja­śnić pro­cesy, które po­wo­dują dziw­ność i nie­ja­sność snu, oraz od­kryć za ich po­mocą na­turę sił psy­chicz­nych, które dzia­łają, czy to w po­łą­cze­niu, czy w opo­zy­cji, w celu wy­two­rze­nia snu. Na tym moje ba­da­nie się za­koń­czy, po­nie­waż do­trze do punktu, w któ­rym pro­blem snu spo­tyka się z szer­szymi pro­ble­mami, któ­rych roz­wią­za­nie na­leży pod­jąć za po­mocą in­nego ma­te­riału.

Muszę za­ło­żyć, że czy­tel­nik jest za­zna­jo­miony z pracą wy­ko­naną przez wcze­śniej­szych au­to­rów, jak rów­nież z obec­nym sta­tu­sem pro­blemu snów w nauce, po­nie­waż w trak­cie tego trak­tatu nie będę miał oka­zji czę­sto do nich po­wra­cać. Po­mimo bo­wiem wy­sił­ków po­dej­mo­wa­nych przez kilka ty­sięcy lat, w na­uko­wym zro­zu­mie­niu snów po­czy­niony zo­stał nie­wielki po­stęp. Zo­stało to tak po­wszech­nie uznane przez au­to­rów, że cy­to­wa­nie po­szcze­gól­nych opi­nii wy­daje się zbędne. W pi­smach zin­dek­so­wa­nych na końcu tej książki można zna­leźć wiele sty­mu­lu­ją­cych ob­ser­wa­cji i mnó­stwo in­te­re­su­ją­cych ma­te­ria­łów na nasz temat, ale nie­wiele lub nic, co do­ty­czy praw­dzi­wej na­tury snu lub de­fi­ni­tyw­nie roz­wią­zuje któ­rą­kol­wiek z jego za­ga­dek. Jesz­cze mniej oczy­wi­ście zo­stało prze­ka­zane do wie­dzy wy­kształ­co­nych świec­kich.

Pierw­szą książką, w któ­rej sen jest trak­to­wany jako przed­miot psy­cho­lo­gii, wy­daje się być książka Ary­sto­te­lesa (O snach i ich in­ter­pre­ta­cji). Ary­sto­te­les twier­dzi, że sen ma cha­rak­ter de­mo­niczny, choć nie boski, który rze­czy­wi­ście za­wiera głę­bo­kie zna­cze­nie, jeśli zo­sta­nie po­praw­nie zin­ter­pre­to­wany. Był on rów­nież za­zna­jo­miony z nie­któ­rymi ce­chami życia snów, np. wie­dział, że sen zmie­nia nie­wiel­kie do­zna­nia od­czu­wane pod­czas snu w wiel­kie ("wy­obraża sobie, że prze­cho­dzi przez ogień i czuje go­rąco, jeśli ta lub inna część ciała staje się lekko roz­grzana"), co do­pro­wa­dziło go do wnio­sku, że sny mogą łatwo zdra­dzić le­ka­rzowi pierw­sze oznaki po­cząt­ko­wej zmiany w ciele, która po­zo­staje nie­zau­wa­żona w ciągu dnia. Nie byłem w sta­nie bar­dziej za­głę­bić się w trak­tat Ary­sto­te­lesa z po­wodu nie­wy­star­cza­ją­cego przy­go­to­wa­nia i braku wy­kwa­li­fi­ko­wa­nej po­mocy.

Jak wszy­scy wie­dzą, sta­ro­żytni przed Ary­sto­te­le­sem nie uwa­żali snu za pro­dukt śnią­cego umy­słu, ale za boską in­spi­ra­cję, a już w sta­ro­żyt­no­ści za­uwa­żalne były dwa an­ta­go­ni­styczne stru­mie­nie, które można zna­leźć w sza­cun­kach życia snów. Roz­róż­niano mię­dzy praw­dzi­wymi i war­to­ścio­wymi snami, wy­sy­ła­nymi do śnią­cego, aby go ostrzec lub prze­po­wie­dzieć przy­szłość, a próż­nymi, oszu­kań­czymi i pu­stymi snami, któ­rych celem było wpro­wa­dze­nie go w błąd lub do­pro­wa­dze­nie do znisz­cze­nia. Ta przed­nau­kowa kon­cep­cja snu wśród sta­ro­żyt­nych była z pew­no­ścią w do­sko­na­łej zgo­dzie z ich ogól­nym po­glą­dem na życie, który zwykł przed­sta­wiać jako rze­czy­wi­stość w świe­cie ze­wnętrz­nym to, co po­sia­dało rze­czy­wi­stość tylko w umy­śle. Co wię­cej, wy­ja­śniało to główne wra­że­nie wy­wie­rane na życie na jawie przez pa­mięć po­zo­sta­wioną ze snu rano, po­nie­waż w tej pa­mięci sen, w po­rów­na­niu z resztą tre­ści psy­chicz­nych, wy­daje się czymś dziw­nym, po­cho­dzą­cym nie­jako z in­nego świata. Błę­dem by­łoby rów­nież przy­pusz­czać, że teo­ria nad­przy­ro­dzo­nego po­cho­dze­nia snów nie ma zwo­len­ni­ków w na­szych cza­sach; po­nie­waż po­mi­ja­jąc wszyst­kich bi­go­te­ryj­nych i mi­stycz­nych au­to­rów - któ­rzy są cał­ko­wi­cie uspra­wie­dli­wieni w trzy­ma­niu się resz­tek nie­gdyś roz­le­głego kró­le­stwa nad­przy­ro­dzo­nego, do­póki nie zo­staną zmie­cione przez na­ukowe wy­ja­śnie­nie - spo­tyka się nawet mą­drych ludzi nie­chęt­nych do cze­go­kol­wiek ry­zy­kow­nego, któ­rzy po­su­wają się tak da­leko, że opie­rają swoją re­li­gijną wiarę w ist­nie­nie i współ­pracę sił nad­ludz­kich na nie­wy­tłu­ma­czal­no­ści ma­ni­fe­sta­cji snów (Haf­f­ner). Waż­ność przy­pi­sy­wana życiu snów przez nie­które szkoły fi­lo­zo­ficzne, np. szkołę Schel­linga, jest wy­raź­nym echem nie­kwe­stio­no­wa­nej bo­sko­ści snów w sta­ro­żyt­no­ści, ani też dys­ku­sja na temat man­tycz­nej lub pro­ro­czej mocy snów nie jest za­mknięta. Wy­nika to z faktu, że próby wy­ja­śnień psy­cho­lo­gicz­nych są zbyt nie­ade­kwatne, aby prze­zwy­cię­żyć na­gro­ma­dzony ma­te­riał, nie­za­leż­nie od tego, jak mocno wszy­scy, któ­rzy po­świę­cają się na­uko­wemu spo­so­bowi my­śle­nia, mogą czuć, że takie twier­dze­nia po­winny zo­stać od­rzu­cone.

Na­pi­sa­nie hi­sto­rii na­szej wie­dzy na­uko­wej na temat pro­ble­mów zwią­za­nych ze snami jest tak trudne, po­nie­waż nie­za­leż­nie od tego, jak cenne były nie­które czę­ści tej wie­dzy, nie można było do­strzec żad­nego po­stępu w okre­ślo­nych kie­run­kach. Nie zbu­do­wano fun­da­mentu pew­nych wy­ni­ków, na któ­rym przy­szli ba­da­cze mo­gliby kon­ty­nu­ować bu­dowę, ale każdy nowy autor po­dej­muje te same pro­blemy na nowo i od sa­mego po­czątku. Gdy­bym po­dą­żał za au­to­rami w po­rządku chro­no­lo­gicz­nym i przed­sta­wił prze­gląd opi­nii, które każdy z nich po­sia­dał na temat pro­ble­mów zwią­za­nych ze snem, unie­moż­li­wi­łoby mi to na­kre­śle­nie ja­snego i peł­nego ob­razu obec­nego stanu wie­dzy na ten temat. Dla­tego wo­la­łem oprzeć się na te­ma­tach, a nie na au­to­rach, i przy­to­czę dla każ­dego pro­blemu snu ma­te­riał zna­le­ziony w li­te­ra­tu­rze dla jego roz­wią­za­nia.

Ale po­nie­waż nie udało mi się opa­no­wać całej li­te­ra­tury, która jest sze­roko roz­po­wszech­niona i po­wią­zana z li­te­ra­turą na inne te­maty, muszę po­pro­sić moich czy­tel­ni­ków o za­do­wo­le­nie się moim opi­sem, pod wa­run­kiem, że żaden fun­da­men­talny fakt ani istotny punkt wi­dze­nia nie zo­staną po­mi­nięte.

Do nie­dawna więk­szość au­to­rów była skłonna trak­to­wać te­maty snu i ma­rzeń sen­nych w tym samym związku, a wraz z nimi re­gu­lar­nie trak­to­wali także ana­lo­giczne stany psy­cho­pa­to­lo­gii i inne stany po­dobne do snów, takie jak ha­lu­cy­na­cje, wizje itp. Z dru­giej strony, w now­szych pra­cach po­ja­wiła się ten­den­cja do ści­ślej­szego trzy­ma­nia się te­matu i przyj­mo­wa­nia jako te­matu jed­nego py­ta­nia do­ty­czą­cego życia we śnie. Zmiana ta, jak sądzę, jest wy­ra­zem prze­ko­na­nia, że oświe­ce­nie i po­ro­zu­mie­nie w tak nie­ja­snych spra­wach można osią­gnąć je­dy­nie po­przez serię szcze­gó­ło­wych badań. To wła­śnie takie szcze­gó­łowe ba­da­nie, o szcze­gól­nym cha­rak­te­rze psy­cho­lo­gicz­nym, chciał­bym tutaj za­pro­po­no­wać. Nie mam zbyt wielu oka­zji, by stu­dio­wać pro­blem snu, po­nie­waż jest to za­sad­ni­czo pro­blem psy­cho­lo­giczny, cho­ciaż zmiana funk­cjo­nal­nych de­ter­mi­na­cji apa­ratu umy­sło­wego musi być za­warta w cha­rak­te­rze snu. Dla­tego też li­te­ra­tura do­ty­cząca snu nie bę­dzie tutaj roz­wa­żana.

Na­ukowe za­in­te­re­so­wa­nie zja­wi­skami snów jako ta­kimi pro­wa­dzi do na­stę­pu­ją­cych, czę­ściowo współ­za­leż­nych do­cie­kań:

(a) Zwią­zek snu ze sta­nem prze­bu­dze­nia - na­iwny osąd osoby po prze­bu­dze­niu za­kłada, że sen - jeśli rze­czy­wi­ście nie po­cho­dzi z in­nego świata - w każ­dym razie prze­niósł śnią­cego do in­nego świata. Stary fi­zjo­log, Bur­dach, któ­remu za­wdzię­czamy sta­ranny i szcze­gó­łowy opis zja­wisk sen­nych, wy­ra­ził to prze­ko­na­nie w czę­sto cy­to­wa­nym frag­men­cie, s. 474: "Życie na jawie nigdy się nie po­wta­rza z jego pró­bami i ra­do­ściami, jego przy­jem­no­ściami i bó­lami, ale wręcz prze­ciw­nie, sen ma na celu uwol­nie­nie nas od nich. Nawet gdy cały nasz umysł jest wy­peł­niony jed­nym te­ma­tem, gdy głę­boki smu­tek roz­darł nasze serca lub gdy za­da­nie po­chło­nęło całą moc na­szej men­tal­no­ści, sen albo daje nam coś zu­peł­nie dziw­nego, albo bie­rze do swo­ich kom­bi­na­cji tylko kilka ele­men­tów z rze­czy­wi­sto­ści, albo wcho­dzi tylko w na­pię­cie na­szego na­stroju i sym­bo­li­zuje rze­czy­wi­stość ".

L. Strüm­pell wy­raża się w ten sam spo­sób w swo­jej Na­ture and Ori­gin of Dre­ams (s. 16), stu­dium, które jest wszę­dzie słusz­nie sza­no­wane: "Ten, kto śni, od­wraca się ple­cami do świata świa­do­mo­ści na jawie" (s. 17). "We śnie pa­mięć o upo­rząd­ko­wa­nej za­war­to­ści świa­do­mo­ści na jawie i jej nor­mal­nym za­cho­wa­niu jest tak dobra, jak cał­ko­wi­cie utra­cona" (s. 19). "Nie­mal cał­ko­wita izo­la­cja umy­słu we śnie od re­gu­lar­nej, nor­mal­nej tre­ści i prze­biegu stanu na jawie....".

Jed­nak przy­tła­cza­jąca więk­szość au­to­rów przy­jęła prze­ciwny po­gląd na zwią­zek snu z ży­ciem na jawie. Tak więc Haf­f­ner (s. 19): "Przede wszyst­kim sen jest kon­ty­nu­acją stanu na jawie. Nasze sny za­wsze łączą się z tymi ide­ami, które krótko wcze­śniej były w na­szej świa­do­mo­ści. Uważne ba­da­nie pra­wie za­wsze znaj­dzie wątek, za po­mocą któ­rego sen po­łą­czył się z do­świad­cze­niem po­przed­niego dnia". Wey­gandt (str. 6), sta­now­czo za­prze­cza wyżej cy­to­wa­nemu stwier­dze­niu Bur­da­cha: "Po­nie­waż czę­sto można za­ob­ser­wo­wać, naj­wy­raź­niej w zde­cy­do­wa­nej więk­szo­ści snów, że pro­wa­dzą nas one bez­po­śred­nio z po­wro­tem do co­dzien­nego życia, za­miast nas od niego uwal­niać". Maury (s. 56), mówi w zwię­złej for­mule: "Nous rêvons de ce que nous avons vu, dit, désiré ou fait". Jes­sen, w swo­jej Psy­cho­lo­gii, opu­bli­ko­wa­nej w 1855 r. (s. 530), jest nieco bar­dziej jed­no­znaczny: "Treść snów jest w mniej­szym lub więk­szym stop­niu zde­ter­mi­no­wana przez in­dy­wi­du­alną oso­bo­wość, wiek, płeć, po­zy­cję ży­ciową, wy­kształ­ce­nie, na­wyki oraz wy­da­rze­nia i do­świad­cze­nia z ca­łego po­przed­niego życia".

Sta­ro­żytni mieli ten sam po­mysł na za­leż­ność tre­ści snu od życia. Cy­tuję Ra­de­stocka (p. 139): "Kiedy Kserk­ses, przed swoim mar­szem prze­ciwko Gre­cji, był od­wo­dzony od tego po­sta­no­wie­nia przez dobrą radę, ale był raz po raz pod­że­gany przez sny do jego pod­ję­cia, jeden ze sta­rych ra­cjo­nal­nych in­ter­pre­ta­to­rów snów Per­sów, Ar­ta­ba­nus, po­wie­dział mu bar­dzo traf­nie, że ob­razy senne za­wie­rają głów­nie to, o czym ktoś my­ślał na jawie".

W po­ema­cie dy­dak­tycz­nym Lu­kre­cju­sza, De Rerum Na­tura (IV, w. 959), znaj­duje się na­stę­pu­jący frag­ment:-

"Et quo qu­isque fere stu­dio de­vinc­tus ad­ha­eret,

aut qu­ibus in rebus mul­tum sumus ante mo­rati

atque in ea ra­tione fuit con­tenta magis mens,

in som­nis eadem ple­ru­mque vi­de­mur obire;

cau­si­dici cau­sas agere et com­po­nere leges,

in­du­pe­ra­to­res pu­gnare ac pro­elia obire", itd.

Ci­cero (De Di­vi­na­tione, II) mówi po­dob­nie, po­dob­nie jak Maury znacz­nie póź­niej:-

"Ma­xi­me­que re­li­qu­iae earum rerum mo­ven­tur in ani­mis et agi­tan­tur, de qu­ibus vi­gi­lan­tes aut co­gi­ta­vi­mus aut egi­mus".

Sprzecz­ność wy­ra­żona w tych dwóch po­glą­dach co do re­la­cji mię­dzy ży­ciem we śnie a ży­ciem na jawie wy­daje się rze­czy­wi­ście nie­roz­wią­zy­walna. Nie bę­dzie zatem nie na miej­scu wspo­mnieć o opi­sie F. W. Hil­de­brandta (1875), który uważa, że oso­bli­wo­ści snu można ogól­nie opi­sać je­dy­nie po­przez na­zwa­nie ich "serią kon­tra­stów, które naj­wy­raź­niej prze­cho­dzą w sprzecz­no­ści" (s. 8). "Pierw­szy z tych kon­tra­stów jest two­rzony z jed­nej strony przez ści­słą izo­la­cję lub od­osob­nie­nie snu od praw­dzi­wego i rze­czy­wi­stego życia, aż dru­giej strony przez cią­głe wkra­cza­nie jed­nego na dru­gie i cią­głą za­leż­ność jed­nego od dru­giego. Sen jest czymś ab­so­lut­nie od­dzie­lo­nym od rze­czy­wi­sto­ści do­świad­cza­nej na jawie; można go na­zwać eg­zy­sten­cją her­me­tycz­nie za­mkniętą i od­dzie­loną od praw­dzi­wego życia prze­pa­ścią nie do po­ko­na­nia. Uwal­nia nas od rze­czy­wi­sto­ści, gasi nor­malne wspo­mnie­nia rze­czy­wi­sto­ści i umiesz­cza nas w innym świe­cie i w zu­peł­nie innym życiu, które w grun­cie rze­czy nie ma nic wspól­nego z rze­czy­wi­sto­ścią....". Hil­de­brandt twier­dzi na­stęp­nie, że pod­czas za­sy­pia­nia cała nasza istota, ze wszyst­kimi jej for­mami ist­nie­nia, znika "jak przez nie­wi­dzialne drzwi pu­łapki". We śnie być może od­bywa się po­dróż na Świętą He­lenę, aby za­ofe­ro­wać uwię­zio­nemu Na­po­le­onowi coś wy­kwint­nego w po­staci wina Mo­selle. Zo­sta­jemy bar­dzo przy­jaź­nie przy­jęci przez by­łego ce­sa­rza i czu­jemy nie­mal żal, gdy in­te­re­su­jąca ilu­zja zo­staje znisz­czona po prze­bu­dze­niu. Ale po­rów­najmy teraz sy­tu­ację snu z rze­czy­wi­sto­ścią. Śniący nigdy nie był han­dla­rzem winem i nie chce nim zo­stać. Nigdy nie odbył po­dróży mor­skiej, a Święta He­lena jest ostat­nim miej­scem, które wy­brałby jako cel ta­kiej po­dróży. Śniący nie żywi sym­pa­tii do Na­po­le­ona, a wręcz prze­ciw­nie - silną pa­trio­tyczną nie­na­wiść. I wresz­cie śniący nie był jesz­cze wśród ży­wych, gdy Na­po­leon zmarł na wy­spie; tak więc było poza za­się­giem moż­li­wo­ści, aby miał ja­kie­kol­wiek oso­bi­ste re­la­cje z Na­po­le­onem. Do­świad­cze­nie snu jawi się zatem jako coś dziw­nego, wło­żo­nego mię­dzy dwa do­sko­nale har­mo­ni­zu­jące i na­stę­pu­jące po sobie okresy.

"Nie­mniej jed­nak", kon­ty­nu­uje Hil­de­brandt, "prze­ci­wień­stwo jest po­zor­nie rów­nie praw­dziwe i po­prawne. Wie­rzę, że wraz z tym od­osob­nie­niem i izo­la­cją wciąż może ist­nieć naj­bar­dziej in­tymna re­la­cja i po­łą­cze­nie. Mo­żemy słusz­nie po­wie­dzieć, że bez względu na to, co ofe­ruje sen, znaj­duje on swój ma­te­riał w rze­czy­wi­sto­ści i w życiu psy­chicz­nym uło­żo­nym wokół tej rze­czy­wi­sto­ści. Bez względu na to, jak dziwny może wy­da­wać się sen, nigdy nie może ode­rwać się od rze­czy­wi­sto­ści, a jego naj­bar­dziej wznio­słe, jak i naj­bar­dziej far­sowe struk­tury za­wsze muszą za­po­ży­czać swój pod­sta­wowy ma­te­riał albo z tego, co wi­dzie­li­śmy na wła­sne oczy w świe­cie ze­wnętrz­nym, albo z tego, co wcze­śniej zna­la­zło miej­sce gdzieś w na­szych my­ślach na jawie; in­nymi słowy, musi być za­czerp­nięte z tego, czego już do­świad­czy­li­śmy obiek­tyw­nie lub su­biek­tyw­nie".

(b) Ma­te­riał snu - pa­mięć we śnie - że cały ma­te­riał skła­da­jący się na treść snu w jakiś spo­sób po­cho­dzi z do­świad­cze­nia, że jest od­twa­rzany we śnie lub przy­wo­ły­wany - to przy­naj­mniej można uznać za nie­pod­wa­żalną prawdę. Błę­dem by­łoby jed­nak za­kła­dać, że taki zwią­zek mię­dzy tre­ścią snu a rze­czy­wi­sto­ścią zo­sta­nie łatwo ujaw­niony jako oczy­wi­sty pro­dukt usta­no­wio­nego po­rów­na­nia. Wręcz prze­ciw­nie, zwią­zek ten musi być sta­ran­nie po­szu­ki­wany, a w wielu przy­pad­kach udaje mu się wy­mknąć od­kry­ciu przez długi czas. Po­wo­dem tego jest sze­reg oso­bli­wo­ści wy­ka­zy­wa­nych przez pa­mięć w snach, które, choć po­wszech­nie znane, do tej pory cał­ko­wi­cie wy­my­kały się wy­ja­śnie­niu. Warto bę­dzie wy­czer­pu­jąco zba­dać te cechy.

Czę­sto zda­rza się, że w tre­ści snu po­ja­wia się ma­te­ria, któ­rej nie można póź­niej roz­po­znać na jawie jako na­le­żą­cej do na­szej wie­dzy i do­świad­cze­nia. Pa­mię­tamy, że śni­li­śmy o danym te­ma­cie, ale nie mo­żemy przy­po­mnieć sobie faktu ani czasu tego do­świad­cze­nia. Śniący jest zatem w ciem­no­ści co do źró­dła, z któ­rego czer­pał sen, a nawet jest ku­szony, by wie­rzyć w nie­za­leżną pro­duk­tywną ak­tyw­ność ze strony snu, do­póki, czę­sto długo póź­niej, nowy epi­zod nie przy­wróci wspo­mnie­nia po­przed­niego do­świad­cze­nia, które zo­stało utra­cone, a tym samym ujawni źró­dło snu. W ten spo­sób je­ste­śmy zmu­szeni przy­znać, że coś zo­stało po­znane i za­pa­mię­tane we śnie 8, który zo­stał wy­co­fany z pa­mięci pod­czas stanu czu­wa­nia.

Del­bœuf opo­wiada z wła­snego do­świad­cze­nia szcze­gól­nie im­po­nu­jący przy­kład tego ro­dzaju. Wi­dział we śnie po­dwórko swo­jego domu po­kryte śnie­giem i zna­lazł dwie małe jasz­czurki na wpół za­mar­z­nięte i za­ko­pane w śniegu. Będąc mi­ło­śni­kiem zwie­rząt, pod­niósł je, ogrzał i wło­żył z po­wro­tem do szcze­liny w ścia­nie, która była dla nich za­re­zer­wo­wana. Dał im rów­nież kilka ma­łych liści pa­proci, które rosły na ścia­nie, o któ­rych wie­dział, że je lubią. We śnie znał nazwę ro­śliny: Asple­nium ruta mu­ra­lis. Na­stęp­nie sen trwał dalej, po­wra­ca­jąc po dy­gre­sji do jasz­czu­rek i ku swo­jemu zdu­mie­niu Del­bœuf zo­ba­czył dwa inne małe zwie­rzęta spa­da­jące na to, co po­zo­stało z pa­proci. Kiedy zwró­cił wzrok na otwarte pole, zo­ba­czył piątą i szó­stą jasz­czurkę bie­gnącą do dziury w ścia­nie, a w końcu ulica zo­stała po­kryta pro­ce­sją jasz­czu­rek, wszyst­kie wę­dru­jące w tym samym kie­runku, itd.

Na jawie Del­bœuf znał tylko kilka ła­ciń­skich nazw ro­ślin i nic o Asple­nium. Ku swemu wiel­kiemu za­sko­cze­niu prze­ko­nał się, że pa­proć o tej na­zwie na­prawdę ist­nieje, a pra­wi­dłowa nazwa to Asple­nium ruta mu­ra­ria, którą sen nieco znie­kształ­cił. Trudno uznać to za przy­pad­kowy zbieg oko­licz­no­ści, ale dla Del­bœufa po­zo­sta­wało ta­jem­nicą, skąd wziął wie­dzę o na­zwie Asple­nium we śnie.

Sen ten miał miej­sce w 1862 roku. Szes­na­ście lat póź­niej, będąc w domu jed­nego ze swo­ich przy­ja­ciół, fi­lo­zof za­uwa­żył mały album za­wie­ra­jący su­szone ro­śliny przy­po­mi­na­jące al­bumy sprze­da­wane jako pa­miątki dla od­wie­dza­ją­cych w wielu czę­ściach Szwaj­ca­rii. Nagle przy­szło mu do głowy pewne wspo­mnie­nie; otwo­rzył ziel­nik i od­krył w nim Asple­nium ze swo­jego snu, a w to­wa­rzy­szą­cej mu ła­ciń­skiej na­zwie roz­po­znał swój wła­sny cha­rak­ter pisma. Teraz można było prze­śle­dzić zwią­zek. Pod­czas po­dróży po­ślub­nej sio­stra tego przy­ja­ciela od­wie­dziła Del­bœuf w 1860 roku - dwa lata przed snem o jasz­czurce. Miała wtedy ze sobą ten album, który był prze­zna­czony dla jej brata, a Del­bœuf zadał sobie trud na­pi­sa­nia, pod dyk­tando bo­ta­nika, pod każdą z su­szo­nych ro­ślin ła­ciń­skiej nazwy.

Sprzy­ja­jący przy­pa­dek, który umoż­li­wił zgło­sze­nie tego cen­nego przy­kładu, po­zwo­lił rów­nież Del­bœu­fowi prze­śle­dzić inną część tego snu do jego za­po­mnia­nego źró­dła. Pew­nego dnia w 1877 roku na­tknął się na stary tom ilu­stro­wa­nego cza­so­pi­sma, w któ­rym zna­lazł zdję­cie całej pro­ce­sji jasz­czu­rek, tak jak mu się to przy­śniło w 1862 roku. Tom nosił datę 1861, a Del­bœuf mógł sobie przy­po­mnieć, że pre­nu­me­ro­wał cza­so­pi­smo od jego pierw­szego po­ja­wie­nia się.

To, że sen ma do dys­po­zy­cji wspo­mnie­nia, które są nie­do­stępne dla stanu na jawie, jest tak nie­zwy­kłym i teo­re­tycz­nie waż­nym fak­tem, że chciał­bym zwró­cić na to więk­szą uwagę, opi­su­jąc kilka in­nych "snów hi­per­m­ne­zyj­nych". Maury re­la­cjo­nuje, że przez pe­wien czas słowo Mus­si­dan po­ja­wiało się w jego umy­śle w ciągu dnia. Wie­dział, że jest to nazwa fran­cu­skiego mia­sta, ale nic wię­cej. Pew­nej nocy przy­śniła mu się roz­mowa z pewną osobą, która po­wie­działa mu, że po­cho­dzi z Mus­si­dan, a w od­po­wie­dzi na jego py­ta­nie, gdzie jest to mia­sto, od­po­wie­działa: "Mus­si­dan jest głów­nym mia­stem wiej­skim w de­par­ta­men­cie La Do­rdo­gne". Po prze­bu­dze­niu Maury nie wie­rzył w in­for­ma­cje otrzy­mane we śnie; lek­sy­kon geo­gra­ficzny wy­ka­zał jed­nak, że są one cał­ko­wi­cie po­prawne. W tym przy­padku nad­rzędna wie­dza snu zo­stała po­twier­dzona, ale za­po­mniane źró­dło tej wie­dzy nie zo­stało prze­śle­dzone.

Jes­sen opo­wiada (s. 55) o dość po­dob­nym zda­rze­niu sen­nym z bar­dziej od­le­głych cza­sów. Wśród in­nych mo­żemy tu wy­mie­nić sen star­szego Sca­li­gera (Hen­nings, l.c., s. 300), który na­pi­sał wiersz na cześć sław­nych ludzi z We­rony i któ­remu we śnie uka­zał się czło­wiek o imie­niu Bru­gno­lus, na­rze­ka­jący, że zo­stał za­nie­dbany. Choć Sca­li­ger nie przy­po­mi­nał sobie, by kie­dy­kol­wiek o nim sły­szał, na­pi­sał kilka wier­szy na jego cześć, a jego syn od­krył póź­niej w We­ro­nie, że Bru­gno­lus był tam wcze­śniej znany jako kry­tyk.

Mówi się, że Myers opu­bli­ko­wał całą ko­lek­cję ta­kich hi­per­m­ne­zyj­nych snów w Pro­ce­edings of the So­ciety for Psy­chi­cal Re­se­arch, które nie­stety są dla mnie nie­do­stępne. Wie­rzę, że każdy, kto zaj­muje się snami, roz­po­zna jako bar­dzo po­wszechne zja­wi­sko fakt, że sen daje dowód zna­jo­mo­ści i przy­po­mi­na­nia sobie spraw nie­zna­nych oso­bie na jawie. W moich psy­cho­ana­li­tycz­nych ba­da­niach pa­cjen­tów ner­wo­wych, o któ­rych po­wiem póź­niej, co 10 ty­go­dni czę­ściej niż raz je­stem w sta­nie prze­ko­nać moich pa­cjen­tów ze snów, że są do­brze za­zna­jo­mieni z cy­ta­tami, ob­sce­nicz­nymi wy­ra­że­niami itp. i że uży­wają ich w swo­ich snach, cho­ciaż za­po­mnieli o nich na jawie. Przy­to­czę tutaj pro­sty przy­pa­dek hi­per­mne­zji sen­nej, po­nie­waż łatwo było prze­śle­dzić źró­dło, które spra­wiło, że wie­dza była do­stępna dla snu.

Pew­nemu pa­cjen­towi przy­śniło się, że za­mó­wił "Kon­tu­szówkę" w ka­wiarni, a po zgło­sze­niu tego faktu za­py­tał, co to może ozna­czać, po­nie­waż nigdy wcze­śniej nie sły­szał tej nazwy. Byłem w sta­nie od­po­wie­dzieć, że Kon­tu­szówka to pol­ski tru­nek, któ­rego nie mógł wy­my­ślić w swoim śnie, po­nie­waż nazwa ta od dawna była mi znana z re­klam. Pa­cjent po­cząt­kowo nie chciał mi uwie­rzyć, ale kilka dni póź­niej, po tym jak zre­ali­zo­wał swój sen o ka­wiarni, za­uwa­żył nazwę na szyl­dzie na rogu ulicy, którą mu­siał mijać od mie­sięcy co naj­mniej dwa razy dzien­nie.

Z moich wła­snych snów do­wie­dzia­łem się, jak bar­dzo od­kry­cie po­cho­dze­nia nie­któ­rych ele­men­tów snu za­leży od przy­padku. Tak więc przez lata przed na­pi­sa­niem tej książki prze­śla­do­wał mnie obraz bar­dzo pro­sto ufor­mo­wa­nej wieży ko­ściel­nej, któ­rej nie mo­głem sobie przy­po­mnieć. Nagle roz­po­zna­łem ją z ab­so­lutną pew­no­ścią na małej sta­cji mię­dzy Sal­zbur­giem a Re­ichen­hall. Było to w póź­niej­szych la­tach dzie­więć­dzie­sią­tych, a ja po­dró­żo­wa­łem tą drogą po raz pierw­szy w 1886 roku. W póź­niej­szych la­tach, kiedy byłem już mocno za­an­ga­żo­wany w ba­da­nie snów, byłem dość zi­ry­to­wany czę­stym po­wta­rza­niem się ob­razu sen­nego pew­nego szcze­gól­nego miej­sca. Wi­dzia­łem je w kon­kret­nym lo­kal­nym związku z moją osobą - po mojej lewej stro­nie, ciemną prze­strzeń, z któ­rej wy­róż­niało się wiele gro­te­sko­wych po­staci z pia­skowca. Prze­błysk wspo­mnie­nia, któ­remu nie do końca wie­rzy­łem, po­wie­dział mi, że jest to wej­ście do pi­wiarni, ale nie po­tra­fi­łem wy­ja­śnić ani zna­cze­nia, ani po­cho­dze­nia tego ob­razu sen­nego. W 1907 roku przez przy­pa­dek przy­je­cha­łem do Padwy, któ­rej, ku mo­jemu ża­lowi, nie mo­głem od­wie­dzić od 1895 roku. Moja pierw­sza wi­zyta w tym pięk­nym mie­ście uni­wer­sy­tec­kim była nie­za­do­wa­la­jąca; nie mo­głem zo­ba­czyć fre­sków Giotta w ko­ściele Ma­donna dell' Arena, a po dro­dze za­wró­ci­łem, gdy zo­sta­łem po­in­for­mo­wany, że mały ko­ściół jest za­mknięty w tym dniu. Pod­czas mojej dru­giej wi­zyty, dwa­na­ście lat póź­niej, po­my­śla­łem o zre­kom­pen­so­wa­niu sobie tego i przed wszyst­kim innym wy­ru­szy­łem do Ma­donna dell' Arena. Na ulicy pro­wa­dzą­cej do niej, po mojej lewej stro­nie, praw­do­po­dob­nie w miej­scu, w któ­rym skrę­ci­łem w 1895 roku, od­kry­łem miej­sce, które tak czę­sto wi­dzia­łem we śnie, z fi­gu­rami z pia­skowca. W rze­czy­wi­sto­ści było to wej­ście do ogródka re­stau­ra­cyj­nego.

Jed­nym ze źró­deł, z któ­rych sen czer­pie ma­te­riał do re­pro­duk­cji - ma­te­riał, który czę­ściowo nie jest przy­wo­ły­wany ani wy­ko­rzy­sty­wany w my­ślach na jawie - jest dzie­ciń­stwo. Przy­to­czę tylko kilku au­to­rów, któ­rzy to za­ob­ser­wo­wali i pod­kre­ślili.

Hil­de­brandt (p. 23): "Zo­stało już wy­raź­nie przy­znane, że sen cza­sami przy­wo­łuje do umy­słu z cu­downą zdol­no­ścią re­pro­duk­cyjną od­le­głe, a nawet za­po­mniane do­świad­cze­nia z naj­wcze­śniej­szych okre­sów".

Strüm­pell (p. 40): "Temat staje się bar­dziej in­te­re­su­jący, gdy przy­po­mnimy sobie, jak sen cza­sami wy­do­bywa, jak gdyby, z naj­głęb­szych i naj­cięż­szych warstw, które póź­niej­sze lata spię­trzyły na naj­wcze­śniej­szych do­świad­cze­niach z dzie­ciń­stwa, ob­razy pew­nych miejsc, rze­czy i osób, cał­kiem nie­usz­ko­dzo­nych i z ich pier­wotną świe­żo­ścią. Nie ogra­ni­cza się to je­dy­nie do ta­kich wra­żeń, które zy­skały żywą świa­do­mość pod­czas ich po­wsta­wa­nia lub stały się pod wra­że­niem sil­nej waż­no­ści psy­chicz­nej, a na­stęp­nie po­wra­cają we śnie jako rze­czy­wi­ste re­mi­ni­scen­cje, spra­wia­jąc przy­jem­ność prze­bu­dzo­nej świa­do­mo­ści. Wręcz prze­ciw­nie, głę­bia pa­mięci snu obej­muje rów­nież takie ob­razy osób, rze­czy, miejsc i wcze­snych do­świad­czeń, które albo po­sia­dały nie­wielką świa­do­mość i nie miały żad­nej war­to­ści psy­chicz­nej, albo dawno temu utra­ciły jedno i dru­gie, i dla­tego wy­dają się cał­ko­wi­cie dziwne i nie­znane za­równo we śnie, jak i na jawie, do­póki ich po­przed­nie po­cho­dze­nie nie zo­sta­nie ujaw­nione ".

Vol­kelt (p. 119): "Za­sad­ni­czo godne uwagi jest to, jak łatwo in­fan­tylne i mło­dzień­cze re­mi­ni­scen­cje wcho­dzą do snu. To, o czym już dawno prze­sta­li­śmy my­śleć, co już dawno stra­ciło dla nas wszel­kie zna­cze­nie, jest nie­ustan­nie przy­wo­ły­wane przez sen".

Wpływ snu na ma­te­riał nie­mow­lęcy, który, jak do­brze wia­domo, w więk­szo­ści zaj­muje luki w świa­do­mej pa­mięci, po­wo­duje po­wsta­wa­nie in­te­re­su­ją­cych snów hi­per­mne­stycz­nych, z któ­rych kilka tutaj opi­szę.

Maury opo­wiada (s. 92), że jako dziecko czę­sto wy­jeż­dżał ze swo­jego ro­dzin­nego mia­sta Meaux do są­sied­niego Tril­port, gdzie jego oj­ciec nad­zo­ro­wał bu­dowę mostu. Pew­nej nocy sen prze­niósł go do Tril­port i znów bawił się na uli­cach mia­sta. Pod­szedł do niego męż­czy­zna w ja­kimś mun­du­rze. Maury za­py­tał go o imię, a ten przed­sta­wił się, mó­wiąc, że na­zywa się C-- i że jest straż­ni­kiem mostu. Po prze­bu­dze­niu Maury, który wciąż wąt­pił w praw­dzi­wość tego wspo­mnie­nia, za­py­tał swoją starą słu­żącą, która była z nim w dzie­ciń­stwie, czy pa­mięta męż­czy­znę o tym imie­niu. "Z pew­no­ścią", brzmiała od­po­wiedź, "był straż­ni­kiem na mo­ście, który w tym cza­sie bu­do­wał twój oj­ciec".

Maury po­daje inny przy­kład, który rów­nie do­brze po­ka­zuje wia­ry­god­ność dzie­cię­cych wspo­mnień po­ja­wia­ją­cych się w snach. Pan F--, który jako dziecko miesz­kał w Mont­bri­son, po­sta­no­wił od­wie­dzić swój dom i sta­rych przy­ja­ciół swo­jej ro­dziny po dwu­dzie­sto­pię­cio­let­niej nie­obec­no­ści. W noc po­prze­dza­jącą wy­jazd śniło mu się, że do­tarł do celu i że spo­tkał w po­bliżu Mont­bri­son męż­czy­znę, któ­rego nie znał z wi­dze­nia, a który po­wie­dział mu, że jest panem F., przy­ja­cie­lem jego ojca. Śniący przy­po­mniał sobie, że jako dziecko znał dżen­tel­mena o tym imie­niu, ale po prze­bu­dze­niu nie mógł już przy­po­mnieć sobie jego rysów. Kilka dni póź­niej, po fak­tycz­nym przy­by­ciu do Mont­bri­son, od­na­lazł rze­komo nie­znane miej­sce ze swo­jego snu i spo­tkał tam męż­czy­znę, któ­rego od razu roz­po­znał jako pana F. ze swo­jego snu. Praw­dziwa osoba była tylko star­sza od tej ze snu.

Mogę tutaj opo­wie­dzieć jeden z moich wła­snych snów, w któ­rym za­pa­mię­tane wra­że­nie zo­stało za­stą­pione sko­ja­rze­niem. We śnie wi­dzia­łem osobę, którą roz­po­zna­łem jako le­ka­rza z mo­jego ro­dzin­nego mia­sta. Rysy były nie­wy­raźne i my­lone z ob­ra­zem jed­nego z moich ko­le­gów na­uczy­cieli, któ­rego nadal wi­duję od czasu do czasu. Po prze­bu­dze­niu nie mo­głem od­kryć, jaki zwią­zek ist­niał mię­dzy tymi dwiema oso­bami. Kiedy jed­nak za­py­ta­łem matkę o le­ka­rza mo­jego wcze­snego dzie­ciń­stwa, od­kry­łem, że był on jed­no­okim męż­czy­zną. Mój na­uczy­ciel, któ­rego po­stać ukry­wała po­stać le­ka­rza ze snu, rów­nież był jed­no­oki. Nie wi­dzia­łem le­ka­rza od trzy­dzie­stu ośmiu lat i we­dług mojej wie­dzy nie my­śla­łem o nim na jawie, cho­ciaż bli­zna na bro­dzie mogła mi przy­po­mi­nać o jego po­mocy.

Jakby dla zrów­no­wa­że­nia ogrom­nej roli przy­pi­sy­wa­nej dzie­cię­cym wra­że­niom we śnie, wielu au­to­rów twier­dzi, że więk­szość snów za­wiera ele­menty z naj­now­szych cza­sów. Tak więc Ro­bert (s. 46) de­kla­ruje, że nor­malny sen ge­ne­ral­nie zaj­muje się tylko wra­że­niami z ostat­nich dni. Do­wia­du­jemy się, że teo­ria snu przed­sta­wiona przez Ro­berta bez­względ­nie wy­maga, aby stare wra­że­nia zo­stały od­su­nięte, a te nie­dawne wy­su­nięte na pierw­szy plan. Nie­mniej jed­nak fakt pod­no­szony przez Ro­berta na­prawdę ist­nieje; mogę to po­twier­dzić na pod­sta­wie moich wła­snych badań. Nel­son, ame­ry­kań­ski autor, uważa, że wra­że­nia naj­czę­ściej wy­stę­pu­jące we śnie po­cho­dzą z dwóch lub trzech dni wcze­śniej, tak jakby wra­że­nia z dnia bez­po­śred­nio po­prze­dza­ją­cego sen nie były wy­star­cza­jąco osła­bione i od­le­głe.

Wielu au­to­rów, któ­rzy są prze­ko­nani o ści­słym związku mię­dzy tre­ścią snu a sta­nem na jawie, jest pod wra­że­niem faktu, że wra­że­nia, które in­ten­syw­nie zaj­mo­wały umysł na jawie, po­ja­wiają się we śnie do­piero po tym, jak zo­stały w pew­nym stop­niu od­su­nięte od opra­co­wa­nia myśli na jawie. Tak więc z re­guły nie śnimy o zmar­łej uko­cha­nej oso­bie, gdy wciąż je­ste­śmy przy­tło­czeni smut­kiem. Jed­nak panna Hal­lam, jeden z naj­now­szych ob­ser­wa­to­rów, ze­brał przy­kłady po­ka­zu­jące zu­peł­nie od­wrotne za­cho­wa­nie i twier­dzi, że jest to prawo in­dy­wi­du­al­nej psy­cho­lo­gii.

Trze­cia i naj­bar­dziej nie­zwy­kła i nie­zro­zu­miała oso­bli­wość pa­mięci w snach prze­ja­wia się w do­bo­rze od­twa­rza­nego ma­te­riału, po­nie­waż na­cisk kła­dziony jest nie tylko na naj­bar­dziej zna­czące, ale także na naj­bar­dziej obo­jętne i po­wierz­chowne wspo­mnie­nia. W tym miej­scu za­cy­tuję tych au­to­rów, któ­rzy wy­ra­zili swoje zdzi­wie­nie w naj­bar­dziej do­bitny spo­sób.

Hil­de­brandt (p. 11): "Jest bo­wiem nie­zwy­kłym fak­tem, że sny z re­guły nie biorą swo­ich ele­men­tów z wiel­kich i głę­boko za­ko­rze­nio­nych wy­da­rzeń lub z po­tęż­nych i pil­nych in­te­re­sów po­przed­niego dnia, ale z nie­istot­nych spraw, z naj­bar­dziej bez­war­to­ścio­wych frag­men­tów nie­daw­nych do­świad­czeń lub z bar­dziej od­le­głej prze­szło­ści. Naj­bar­dziej wstrzą­sa­jąca śmierć w na­szej ro­dzi­nie, któ­rej wra­że­nia nie po­zwa­lają nam za­snąć przez całą noc, zo­staje wy­ma­zana z na­szej pa­mięci, do­póki pierw­sza chwila prze­bu­dze­nia nie przy­wróci nam jej z przy­gnę­bia­jącą siłą. Z dru­giej strony, bro­dawka na czole prze­cho­dzą­cego nie­zna­jo­mego, o któ­rym nie my­śle­li­śmy przez se­kundę po tym, jak znik­nął z pola wi­dze­nia, od­grywa swoją rolę w na­szych snach".

Strüm­pell (p. 39): "... takie przy­padki, w któ­rych ana­liza snu wy­do­bywa na świa­tło dzienne ele­menty, które choć po­cho­dzą z wy­da­rzeń po­przed­niego dnia lub dnia po­prze­dza­ją­cego ostatni, oka­zują się jed­nak tak nie­istotne i bez­war­to­ściowe dla stanu na jawie, że wkrótce po wyj­ściu na jaw ule­gają za­po­mnie­niu. Ta­kimi zda­rze­niami mogą być przy­pad­kowo za­sły­szane wy­po­wie­dzi in­nych osób lub po­wierz­chow­nie za­ob­ser­wo­wane dzia­ła­nia, lub prze­lotne po­strze­ga­nie rze­czy lub osób, lub po­je­dyn­cze zda­nia z ksią­żek itp.".

Ha­ve­lock Ellis (p. 727): "Głę­bo­kie emo­cje życia na jawie, py­ta­nia i pro­blemy, na które po­świę­camy naszą główną, do­bro­wolną ener­gię umy­słową, nie są tymi, które zwy­kle pre­zen­tują się od razu świa­do­mo­ści snów. Jeśli cho­dzi o bez­po­śred­nią prze­szłość, w na­szych snach po­ja­wiają się głów­nie błahe, przy­pad­kowe, "za­po­mniane" wra­że­nia z co­dzien­nego życia. Ak­tyw­no­ści psy­chiczne, które są naj­bar­dziej in­ten­sywne, to te, które śpią naj­głę­biej".

Binz (s. 45) ko­rzy­sta z oka­zji z wyżej wy­mie­nio­nych cech pa­mięci w snach, aby wy­ra­zić swoje nie­za­do­wo­le­nie z wy­ja­śnień snów, które sam za­ak­cep­to­wał: "A nor­malny sen rodzi po­dobne py­ta­nia. Dla­czego nie za­wsze śnimy o wra­że­niach pa­mię­cio­wych z po­przed­nich dni, za­miast wra­cać do pra­wie za­po­mnia­nej prze­szło­ści le­żą­cej da­leko za nami bez żad­nego do­strze­gal­nego po­wodu? Dla­czego we śnie świa­do­mość tak czę­sto oży­wia wra­że­nie obo­jęt­nych ob­ra­zów pa­mięci, pod­czas gdy ko­mórki mó­zgowe nio­sące naj­bar­dziej wraż­liwe za­pisy do­świad­cze­nia po­zo­stają w więk­szo­ści bez­władne i odrę­twiałe, chyba że ostre prze­bu­dze­nie pod­czas stanu czu­wa­nia krótko przed­tem je po­bu­dziło?".

Mo­żemy łatwo zro­zu­mieć, jak dziwna pre­fe­ren­cja pa­mięci snu dla obo­jęt­nych, a zatem nie­zau­wa­żo­nych szcze­gó­łów co­dzien­nego do­świad­cze­nia, musi zwy­kle pro­wa­dzić nas do cał­ko­wi­tego prze­ocze­nia za­leż­no­ści snu od stanu na jawie, a przy­naj­mniej utrud­niać udo­wod­nie­nie tej za­leż­no­ści w każ­dym in­dy­wi­du­al­nym przy­padku. Tak się zło­żyło, że w sta­ty­stycz­nym trak­to­wa­niu snów swo­ich i swo­ich przy­ja­ciół, panna Whi­ton Cal­kins zna­la­zła 11 pro­cent całej liczby, która nie wy­ka­zy­wała żad­nego związku ze sta­nem na jawie. Hil­de­brandt z pew­no­ścią miał rację, twier­dząc, że wszyst­kie nasze ob­razy senne można wy­ja­śnić ge­ne­tycz­nie, jeśli po­świę­cimy wy­star­cza­jąco dużo czasu i ma­te­riału na prze­śle­dze­nie ich po­cho­dze­nia. Z pew­no­ścią na­zywa to "naj­bar­dziej żmudną i nie­wdzięczną pracą". Do­pro­wa­dzi­łoby nas to co naj­wy­żej do wy­do­by­cia wszel­kiego ro­dzaju bez­war­to­ścio­wego ma­te­riału psy­chicz­nego z naj­od­le­glej­szych za­kąt­ków ko­mory pa­mięci i wy­do­by­cia na świa­tło dzienne bar­dzo obo­jęt­nych mo­men­tów z od­le­głej prze­szło­ści, które być może zo­stały po­grze­bane w na­stęp­nej go­dzi­nie po ich po­ja­wie­niu się. Muszę jed­nak wy­ra­zić żal, że ten wni­kliwy autor po­wstrzy­mał się od po­dą­ża­nia drogą, któ­rej po­czą­tek wy­glą­dał tak mało obie­cu­jąco; do­pro­wa­dzi­łoby go to bez­po­śred­nio do cen­trum pro­blemu snów.

Za­cho­wa­nie pa­mięci w snach jest z pew­no­ścią naj­bar­dziej zna­czące dla każ­dej teo­rii pa­mięci w ogóle. Uczy nas, że "nic, co raz po­sie­dli­śmy psy­chicz­nie, nigdy nie jest cał­ko­wi­cie stra­cone" (Scholz); lub jak ujął to Del­bœuf, "que toute im­pres­sion même la plus in­si­gni­fiante, la­isse une trace in­al­téra­ble, in­défi­ni­ment su­scep­ti­ble de re­pa­ra­ître au jour", do któ­rego to wnio­sku skła­nia nas tak wiele in­nych pa­to­lo­gicz­nych prze­ja­wów życia psy­chicz­nego. Pa­mię­tajmy teraz o tej nie­zwy­kłej zdol­no­ści pa­mięci we śnie, aby wy­raź­nie do­strzec sprzecz­no­ści, które muszą być przed­sta­wione w nie­któ­rych teo­riach snów, o któ­rych wspo­mnimy póź­niej, kiedy pró­bują wy­ja­śnić ab­sur­dal­ność i nie­spój­ność snów po­przez czę­ściowe za­po­mnie­nie tego, co wie­dzie­li­śmy w ciągu dnia.

Można by nawet po­my­śleć o zre­du­ko­wa­niu zja­wi­ska śnie­nia do zja­wi­ska pa­mięci i uznać sen za prze­jaw ak­tyw­no­ści re­pro­duk­cyj­nej, która nie od­po­czywa nawet w nocy i która jest celem samym w sobie. Po­glądy takie jak te wy­ra­żone przez Pil­cza po­twier­dza­łyby to, zgod­nie z któ­rymi in­tymne re­la­cje są moż­liwe do wy­ka­za­nia mię­dzy cza­sem śnie­nia a tre­ścią snu z faktu, że wra­że­nia od­twa­rzane przez sen w zdro­wym śnie na­leżą do naj­od­le­glej­szej prze­szło­ści, pod­czas gdy te od­twa­rzane rano są nie­daw­nego po­cho­dze­nia. Taka kon­cep­cja jest jed­nak od sa­mego po­czątku wąt­pliwa ze względu na spo­sób, w jaki sen za­cho­wuje się w sto­sunku do ma­te­riału, który ma zo­stać za­pa­mię­tany. Strüm­pell słusz­nie zwraca naszą uwagę na fakt, że po­wtó­rze­nia do­świad­czeń nie wy­stę­pują we śnie. Z pew­no­ścią sen po­dej­muje wy­si­łek w tym kie­runku, ale bra­kuje ko­lej­nego ogniwa, po­ja­wia się ono w zmie­nio­nej for­mie lub zo­staje za­stą­pione czymś zu­peł­nie nowym. Sen po­ka­zuje tylko frag­menty re­pro­duk­cji; jest to tak czę­sta re­guła, że po­zwala na teo­re­tyczne za­sto­so­wa­nie. Ist­nieją jed­nak wy­jątki, w któ­rych sen po­wta­rza epi­zod tak do­kład­nie, jak nasza pa­mięć na jawie. Del­bœuf opo­wiada o jed­nym ze swo­ich ko­le­gów z uni­wer­sy­tetu, który we śnie po­wtó­rzył, ze wszyst­kimi szcze­gó­łami, nie­bez­pieczną prze­jażdżkę wozem, pod­czas któ­rej unik­nął wy­padku, jakby cudem. Panna Cal­kins wspo­mina o dwóch snach, któ­rych treść do­kład­nie od­twa­rzała zda­rze­nia z po­przed­niego dnia, a ja póź­niej sko­rzy­stam z oka­zji, aby zgło­sić przy­kład, który zwró­cił moją uwagę, po­ka­zu­jąc dzie­cięce do­świad­cze­nie, które po­wró­ciło nie­zmie­nione we śnie.

(c) Bodźce snów i źró­dła snów - Co na­leży ro­zu­mieć przez bodźce snów i źró­dła snów, można wy­ja­śnić, od­wo­łu­jąc się do po­pu­lar­nego po­wie­dze­nia: "Sny po­cho­dzą z żo­łądka". Pod tym po­ję­ciem kryje się teo­ria, która po­strzega sen jako re­zul­tat za­kłó­ce­nia snu. Nie po­win­ni­śmy śnić, gdyby we śnie nie po­ja­wił się jakiś nie­po­ko­jący ele­ment, a sen jest re­ak­cją na to za­kłó­ce­nie.

Dys­ku­sja na temat eks­cy­tu­ją­cych przy­czyn snów zaj­muje naj­wię­cej miej­sca w opi­sach au­to­rów. To, że pro­blem ten mógł po­ja­wić się do­piero po tym, jak sen stał się przed­mio­tem badań bio­lo­gicz­nych, jest oczy­wi­ste. Sta­ro­żytni, któ­rzy po­strze­gali sen jako boską in­spi­ra­cję, nie mu­sieli szu­kać jego eks­cy­tu­ją­cego źró­dła; dla nich sen wy­ni­kał z woli bo­skich lub de­mo­nicz­nych mocy, a jego treść była pro­duk­tem ich wie­dzy lub in­ten­cji. Nauka jed­nak wkrótce pod­nio­sła kwe­stię, czy bo­dziec do snu jest za­wsze taki sam, czy też może być wie­lo­raki, a tym samym do­pro­wa­dziła do py­ta­nia, czy przy­czy­nowe wy­ja­śnie­nie snu na­leży do psy­cho­lo­gii, czy ra­czej do fi­zjo­lo­gii. Więk­szość au­to­rów zdaje się za­kła­dać, że przy­czyny za­bu­rzeń snu, a tym samym źró­dła ma­rzeń sen­nych, mogą mieć różną na­turę, a po­draż­nie­nia fi­zyczne i psy­chiczne mogą od­gry­wać rolę pod­że­ga­czy do ma­rzeń sen­nych. Opi­nie róż­nią się znacz­nie w pre­fe­ro­wa­niu tego lub in­nego źró­dła snów, w ich usze­re­go­wa­niu, a nawet co do ich zna­cze­nia dla po­cho­dze­nia snów.

Wszę­dzie tam, gdzie wy­li­cze­nie źró­deł snów jest kom­pletne, osta­tecz­nie znaj­du­jemy cztery formy, które są rów­nież wy­ko­rzy­sty­wane do po­działu snów:-

I.

Ze­wnętrzne (obiek­tywne) bodźce sen­so­ryczne.

II.

We­wnętrzne (su­biek­tywne) bodźce sen­so­ryczne.

III.

We­wnętrzne (or­ga­niczne) wzbu­dze­nia fi­zyczne.

IV.

Czy­sto psy­chiczne, eks­cy­tu­jące źró­dła.

I. Ze­wnętrzne bodźce zmy­słowe - Młod­szy Strüm­pell, syn fi­lo­zofa, któ­rego pisma na ten temat już nie­jed­no­krot­nie słu­żyły nam jako prze­wod­nik w pro­ble­mie snów, jak do­brze wia­domo, opi­sał swoje ob­ser­wa­cje na pa­cjen­cie do­tknię­tym ogólną ane­ste­zją skóry i pa­ra­li­żem kilku wyż­szych na­rzą­dów zmy­słów. Męż­czy­zna ten za­padł w sen, gdy jego kilka po­zo­sta­łych ście­żek sen­so­rycz­nych ze świata ze­wnętrz­nego zo­stało od­cię­tych. Kiedy chcemy za­snąć, zwy­kle dą­żymy do sy­tu­acji przy­po­mi­na­ją­cej tę z eks­pe­ry­mentu Strüm­pella. Za­my­kamy naj­waż­niej­sze ścieżki zmy­słowe, oczy, i sta­ramy się trzy­mać z dala od in­nych zmy­słów każdy bo­dziec i każdą zmianę bodź­ców na nie dzia­ła­ją­cych. Na­stęp­nie za­sy­piamy, choć nasze przy­go­to­wa­nia nigdy nie koń­czą się suk­ce­sem. Nie je­ste­śmy w sta­nie cał­ko­wi­cie od­dzie­lić bodź­ców od na­rzą­dów zmy­słów, ani w pełni wy­ga­sić ich draż­li­wo­ści. To, że w każ­dej chwili mo­żemy zo­stać obu­dzeni przez sil­niej­sze bodźce, po­winno nam udo­wod­nić, że "umysł po­zo­staje w cią­głej ko­mu­ni­ka­cji ze świa­tem ma­te­rial­nym nawet pod­czas snu". Bodźce zmy­słowe, które do­cie­rają do nas pod­czas snu, mogą łatwo stać się źró­dłem snów.

Ist­nieje wiele bodź­ców o ta­kiej na­tu­rze, po­cząw­szy od tych, które są nie­unik­nione, są wy­wo­ły­wane przez stan snu lub przy­naj­mniej cza­sami przez niego wy­wo­ły­wane, po przy­pad­kowe bodźce na jawie, które są przy­sto­so­wane lub ob­li­czone na za­koń­cze­nie snu. W ten spo­sób silne świa­tło może wtło­czyć się do oczu, hałas może stać się wy­czu­walny lub jakaś sub­stan­cja za­pa­chowa może po­draż­nić błonę ślu­zową nosa. W spon­ta­nicz­nych ru­chach snu mo­żemy po­ło­żyć nagie czę­ści ciała i w ten spo­sób na­ra­zić je na uczu­cie zimna lub po­przez zmianę po­zy­cji mo­żemy wy­wo­łać wra­że­nia na­ci­sku i do­tyku. Mucha może nas ugryźć, a drobny wy­pa­dek w nocy może jed­no­cze­śnie za­ata­ko­wać wię­cej niż jeden zmysł. Ob­ser­wa­to­rzy zwró­cili uwagę na całą serię snów, w któ­rych bo­dziec zwe­ry­fi­ko­wał się po prze­bu­dze­niu, a część tre­ści snu od­po­wia­dała w takim stop­niu, że bo­dziec można było roz­po­znać jako źró­dło snu.

Przy­to­czę tutaj kilka ta­kich snów ze­bra­nych przez Jes­sena (s. 527), które można przy­pi­sać mniej lub bar­dziej przy­pad­ko­wym obiek­tyw­nym bodź­com zmy­sło­wym. "Każdy nie­wy­raź­nie po­strze­gany hałas daje po­czą­tek od­po­wia­da­ją­cym mu ob­ra­zom sen­nym; grzmot grzmotu prze­nosi nas w gąszcz bitwy, pia­nie ko­guta może zo­stać prze­kształ­cone w ludz­kie krzyki prze­ra­że­nia, a skrzy­pie­nie drzwi może wy­cza­ro­wać sny o wła­my­wa­czach wła­mu­ją­cych się do domu. Gdy jeden z na­szych koców zsu­nie się w nocy, mo­żemy śnić, że cho­dzimy nago lub wpa­damy do wody. Jeśli le­żymy po prze­kąt­nej łóżka, a nasze stopy wy­stają poza kra­wędź, mo­żemy śnić, że sto­imy na skraju prze­ra­ża­ją­cej prze­pa­ści lub spa­damy ze stro­mej wy­so­ko­ści. Jeśli nasza głowa przy­pad­kowo znaj­dzie się pod po­duszką, mo­żemy wy­obra­zić sobie, że wisi nad nami wielka skała, która zaraz zmiaż­dży nas swoim cię­ża­rem. Na­gro­ma­dze­nie na­sie­nia wy­wo­łuje zmy­słowe sny, a miej­scowy ból wy­obra­że­nie złego trak­to­wa­nia, wro­gich ata­ków lub przy­pad­ko­wych ob­ra­żeń ciała".

"Meier (Ver­such einer Er­klärung des Na­chtwan­delns, Halle, 1758, s. 33) śnił kie­dyś, że zo­stał na­pad­nięty przez kilka osób, które rzu­ciły go pła­sko na zie­mię i wbiły kołek w zie­mię mię­dzy jego duży i drugi palec u nogi. Wy­obra­ża­jąc to sobie we śnie, nagle obu­dził się i po­czuł źdźbło słomy wbi­ja­jące się mię­dzy jego palce. Ten sam autor, we­dług Hem­mingsa (Von den Trau­men und Na­chtwan­deln, We­imar, 1784, s. 258) śnił przy innej oka­zji, że zo­stał po­wie­szony, gdy jego ko­szula była nieco cia­sno za­wią­zana wokół jego szyi. Hauf­fbau­erowi śniło się w mło­do­ści, że spadł z wy­so­kiego muru i po prze­bu­dze­niu stwier­dził, że ste­laż łóżka roz­padł się, a on sam spadł na pod­łogę..... Gre­gory re­la­cjo­nuje, że raz przy­ło­żył do stóp bu­telkę z go­rącą wodą i śnił o wy­cieczce na szczyt góry Ćetna, gdzie stwier­dził, że upał na ziemi jest pra­wie nie do znie­sie­nia. Po na­ło­że­niu na głowę pla­stra z pę­che­rzami, drugi męż­czy­zna śnił o byciu oskal­po­wa­nym przez In­dian; trzeci, któ­rego ko­szula była wil­gotna, śnił o byciu cią­gnię­tym przez stru­mień. Atak dny spo­wo­do­wał, że pa­cjent uwie­rzył, że jest w rę­kach In­kwi­zy­cji i cierpi bóle tor­tur (Mac­nish)".

Ar­gu­ment oparty na po­do­bień­stwie mię­dzy bodź­cem a tre­ścią snu jest wzmoc­niony, jeśli po­przez sys­te­ma­tyczną in­duk­cję bodź­ców uda nam się wy­wo­łać sny od­po­wia­da­jące bodź­com. We­dług Mac­ni­sha takie eks­pe­ry­menty prze­pro­wa­dził już Giron de Bu­za­re­in­gues. "Po­zo­sta­wił od­sło­nięte ko­lano i śnił o noc­nej po­dróży w wa­go­nie pocz­to­wym. W związku z tym za­uwa­żył, że po­dróżni do­brze wie­dzą, jak zimne stają się ko­lana w au­to­ka­rze w nocy. Innym razem po­zo­sta­wił od­kryty tył głowy i ma­rzył o wzię­ciu udziału w ce­re­mo­nii re­li­gij­nej na świe­żym po­wie­trzu. W kraju, w któ­rym miesz­kał, zwy­cza­jem było trzy­ma­nie głowy za­wsze za­kry­tej, z wy­jąt­kiem ta­kich oka­zji".

Maury do­nosi o no­wych ob­ser­wa­cjach do­ty­czą­cych snów wy­wo­ły­wa­nych u niego sa­mego. (Wiele in­nych prób nie przy­nio­sło żad­nych re­zul­ta­tów).

1. Był ła­sko­tany piór­kiem w usta i czu­bek nosa. Śniły mu się okropne tor­tury, a mia­no­wi­cie, że do jego twa­rzy przy­kle­jono maskę ze smoły, a na­stęp­nie siłą ją ze­rwano, za­bie­ra­jąc ze sobą skórę.

2. No­życzki zo­stały na­ostrzone na ob­cęgi. Usły­szał bicie dzwo­nów, a na­stęp­nie od­głosy alarmu, które prze­nio­sły go do czerw­co­wych dni 1848 roku.

3. Na­ło­żono mu na nos wodę ko­loń­ską. Zna­lazł się w Ka­irze w skle­pie Johna Marii Fa­riny. Potem na­stą­piły sza­lone przy­gody, któ­rych nie był w sta­nie od­two­rzyć.

4. Jego szyja była lekko uszczyp­nięta. Śniło mu się, że za­ło­żono mu pla­ster na pę­che­rze i my­ślał o le­ka­rzu, który le­czył go w dzie­ciń­stwie.

5. Do jego twa­rzy przy­ło­żono go­rące że­lazko. Śniło mu się, że szo­fe­rzy wła­mali się do domu i zmu­sili miesz­kań­ców do od­da­nia pie­nię­dzy, wbi­ja­jąc stopy w roz­ża­rzone węgle. Na­stęp­nie we­szła księżna Abran­tés, któ­rej se­kre­tarz wy­obra­żał sobie we śnie.

6. Kro­pla wody spa­dła mu na czoło. Wy­obra­ził sobie, że jest we Wło­szech, mocno się poci i pije białe wino z Orvieto.

7. Kiedy pło­nąca świeca była wie­lo­krot­nie sku­piana na nim przez czer­wony pa­pier, śnił o po­go­dzie, upale i burzy na morzu, któ­rej kie­dyś do­świad­czył w ka­nale La Man­che.

D'He­rvey, Wey­gandt, i inni pod­jęli inne próby eks­pe­ry­men­tal­nego wy­wo­ły­wa­nia snów.

Wielu za­ob­ser­wo­wało ude­rza­jącą umie­jęt­ność snu we wpla­ta­niu w jego struk­turę na­głych wra­żeń ze świata ze­wnętrz­nego w taki spo­sób, aby przed­sta­wić stop­niowo przy­go­to­wy­waną i ini­cjo­waną ka­ta­strofę (Hil­de­brandt). "W daw­nych la­tach", re­la­cjo­nuje ten autor, "cza­sami ko­rzy­sta­łem z bu­dzika, aby re­gu­lar­nie bu­dzić się o okre­ślo­nej go­dzi­nie rano. Praw­do­po­dob­nie setki razy zda­rzyło się, że dźwięk tego in­stru­mentu wpa­so­wał się w po­zor­nie bar­dzo długi i po­wią­zany sen, tak jakby cały sen zo­stał spe­cjal­nie za­pro­jek­to­wany dla niego, tak jakby zna­lazł w tym dźwięku od­po­wiedni i lo­gicz­nie nie­zbędny punkt, jego nie­unik­nioną kwe­stię ".

Przy­to­czę trzy z tych snów z bu­dzi­kiem w innym celu.

Vol­kelt (s. 68) re­la­cjo­nuje: "Pew­nemu kom­po­zy­to­rowi śniło się kie­dyś, że uczy w szkole i wła­śnie tłu­ma­czy coś swoim uczniom. Pra­wie skoń­czył, gdy zwró­cił się do jed­nego z chłop­ców z py­ta­niem: "Czy mnie zro­zu­mia­łeś?". Chło­piec za­wo­łał jak opę­tany: "Tak". Zi­ry­to­wany tym, zga­nił go za krzyk. Ale teraz cała klasa krzy­czała "Orya", potem "Euryo", a na końcu "Feu­eryo". Teraz obu­dził go praw­dziwy alarm po­ża­rowy na ulicy".

Gar­nier (Tra­ité des Fa­cul­tés de l'Âme, 1865), zgło­szony przez Ra­de­stock, re­la­cjo­nuje, że Na­po­leon I., śpiąc w po­wo­zie, zo­stał obu­dzony ze snu przez eks­plo­zję, która przy­po­mniała mu prze­prawę przez Ta­glia­mento i bom­bar­do­wa­nie Au­stria­ków, tak że za­czął wołać: "Je­ste­śmy pod­ko­pani!".

Na­stę­pu­jące ma­rze­nie Maury'ego stał się sławny. Był chory i po­zo­stał w łóżku; jego matka sie­działa obok niego. Na­stęp­nie śnił o rzą­dach ter­roru w cza­sie re­wo­lu­cji. Brał udział w strasz­nych sce­nach mor­derstw, a w końcu sam zo­stał we­zwany przed Try­bu­nał. Tam zo­ba­czył Ro­be­spierre'a, Ma­rata, Fo­uqu­ier-Ti­nville'a i wszyst­kich smut­nych bo­ha­te­rów tej okrut­nej epoki; mu­siał zdać re­la­cję z sie­bie i po róż­nego ro­dzaju in­cy­den­tach, które nie utrwa­liły się w jego pa­mięci, zo­stał ska­zany na śmierć. W to­wa­rzy­stwie ogrom­nego tłumu za­pro­wa­dzono go na miej­sce eg­ze­ku­cji. Wszedł na sza­fot, kat przy­wią­zał go do deski, ta prze­chy­liła się, a nóż gi­lo­tyny spadł. Po­czuł, jak jego głowa zo­staje od­cięta od tu­ło­wia i obu­dził się w strasz­nym nie­po­koju, tylko po to, by od­kryć, że górna część łóżka spa­dła i fak­tycz­nie ude­rzyła w jego kręgi szyjne w taki sam spo­sób, jak nóż gi­lo­tyny.

Sen ten za­po­cząt­ko­wał in­te­re­su­jącą dys­ku­sję wpro­wa­dzoną przez Le Lor­rain i Eg­gera w Revue Phi­lo­so­phi­que. Py­ta­nie brzmiało, czy i w jaki spo­sób śniący mógł zgro­ma­dzić tak dużą ilość tre­ści snu w krót­kim cza­sie, jaki upły­nął mię­dzy per­cep­cją bodźca na jawie a prze­bu­dze­niem.

Przy­kłady tego ro­dzaju spra­wiają, że obiek­tywne bodźce pod­czas snu są naj­bar­dziej ugrun­to­wa­nym ze wszyst­kich źró­deł snów; w rze­czy­wi­sto­ści jest to je­dyny bo­dziec, który od­grywa ja­ką­kol­wiek rolę w wie­dzy laika. Jeśli za­py­tamy wy­kształ­coną osobę, która jed­nak nie jest za­zna­jo­miona z li­te­ra­turą do­ty­czącą snów, w jaki spo­sób po­wstają sny, z pew­no­ścią od­po­wie, od­no­sząc się do zna­nego mu przy­padku, w któ­rym sen zo­stał wy­ja­śniony po prze­bu­dze­niu przez uznany obiek­tywny bo­dziec. Ba­da­nia na­ukowe nie mogą jed­nak za­trzy­mać się w tym miej­scu, ale są za­chę­cane do dal­szych badań przez ob­ser­wa­cję, że bo­dziec wpły­wa­jący na zmy­sły pod­czas snu nie po­ja­wia się we śnie w swo­jej praw­dzi­wej for­mie, ale jest za­stę­po­wany przez inną pre­zen­ta­cję, która jest w jakiś spo­sób z nim zwią­zana. Jed­nak re­la­cja ist­nie­jąca mię­dzy bodź­cem a wy­ni­kiem snu jest, we­dług Maury'ego, "une af­fi­nité qu­el­co­nque mais qui n'est pas uni­que et exc­lu­sive" (s. 72). Jeśli prze­czy­tamy np. trzy "Sny bu­dzika" Hil­de­brandta, bę­dziemy mu­sieli za­py­tać, dla­czego ten sam bo­dziec wy­wo­łał tak wiele róż­nych wy­ni­ków i dla­czego tylko te wy­niki, a nie inne.

(P. 37). "Spa­ce­ruję w piękny wio­senny po­ra­nek. Prze­cha­dzam się po zie­lo­nych po­lach do są­sied­niej wio­ski, gdzie widzę tu­byl­ców uda­ją­cych się licz­nie do ko­ścioła, ubra­nych w świą­teczne stroje i nio­są­cych pod pachą śpiew­niki. Przy­po­mi­nam sobie, że jest nie­dziela i wkrótce roz­pocz­nie się po­ranne na­bo­żeń­stwo. Po­sta­na­wiam wziąć w nim udział, ale po­nie­waż je­stem nieco prze­grzany, po­sta­na­wiam rów­nież ochło­dzić się na cmen­ta­rzu ota­cza­ją­cym ko­ściół. Czy­ta­jąc różne epi­ta­fia, sły­szę, jak sek­stans wcho­dzi na wieżę i widzę mały wiej­ski dzwon w ko­pule, który ma dać sy­gnał do roz­po­czę­cia na­bo­żeń­stwa. Przez krótką chwilę wisi nie­ru­chomo, po czym za­czyna się ko­ły­sać i nagle jego nuty roz­brzmie­wają tak wy­raź­nie i prze­ni­kli­wie, że mój sen do­biega końca. Ale dźwięk dzwo­nów po­cho­dzi z bu­dzika".

"Druga kom­bi­na­cja. Jest po­godny dzień, ulice po­kryte są głę­bo­kim śnie­giem. Obie­ca­łem wziąć udział w ku­ligu, ale mu­sia­łem cze­kać jakiś czas, zanim ogło­szono, że sanie są przed moim domem. Przy­go­to­wa­nia do wsia­da­nia do sań zo­stały za­koń­czone. Za­kła­dam futro, do­pa­so­wuję mufkę i w końcu je­stem na swoim miej­scu. Ale od­jazd wciąż się opóź­nia, aż lejce dają nie­cier­pli­wym ko­niom wy­czu­walny znak. Ru­szają, a dzwo­neczki sań, teraz mocno wstrzą­śnięte, za­czy­nają swoją zna­jomą ja­ni­zar­ską mu­zykę z siłą, która na­tych­miast roz­dziera je­dwab mo­jego snu. Znowu jest to tylko prze­ni­kliwy dźwięk mo­jego bu­dzika".

Jesz­cze trzeci przy­kład. "Widzę ku­charkę idącą ko­ry­ta­rzem do ja­dalni z kil­ku­dzie­się­cioma pię­trzą­cymi się ta­le­rzami. Wy­daje mi się, że por­ce­la­nowa ko­lumna w jej ra­mio­nach może stra­cić rów­no­wagę. "Uwa­żaj", wołam, "bo zrzu­cisz cały stos". Zwy­kle nie ma ochoty na ri­po­stę - jest przy­zwy­cza­jona do ta­kich rze­czy. W mię­dzy­cza­sie nadal śle­dzę ją zmar­twio­nym spoj­rze­niem i oto na progu kru­che na­czy­nia spa­dają, prze­wra­cają się i toczą po pod­ło­dze w set­kach ka­wał­ków. Ale wkrótce za­uwa­żam, że hałas trwa­jący bez końca nie jest tak na­prawdę grze­cho­ta­niem, ale praw­dzi­wym dzwo­nie­niem, a wraz z tym dzwo­nie­niem śniący uświa­da­mia sobie, że bu­dzik speł­nił swój obo­wią­zek".

Na py­ta­nie, dla­czego śniący umysł błęd­nie oce­nia na­turę obiek­tyw­nego bodźca zmy­sło­wego, od­po­wie­dział Strüm­pell, i nie­mal iden­tycz­nie przez Wundta, że re­ak­cja umy­słu na ata­ku­jące bodźce we śnie jest zde­ter­mi­no­wana przez po­wsta­wa­nie ilu­zji. Wra­że­nie zmy­słowe jest przez nas roz­po­zna­wane i pra­wi­dłowo in­ter­pre­to­wane, tj. jest kla­sy­fi­ko­wane z grupą pa­mięci, do któ­rej na­leży zgod­nie ze wszyst­kimi wcze­śniej­szymi do­świad­cze­niami, jeśli wra­że­nie jest silne, wy­raźne i wy­star­cza­jąco dłu­gie oraz jeśli mamy do dys­po­zy­cji nie­zbędny czas na tę re­flek­sję. Jeśli te wa­runki nie są speł­nione, my­limy obiekty, które wy­wo­łują wra­że­nie, i na jego pod­sta­wie two­rzymy ilu­zję. "Jeśli ktoś spa­ce­ruje po otwar­tym polu i do­strzega nie­wy­raź­nie od­le­gły obiekt, może się zda­rzyć, że po­cząt­kowo weź­mie go za konia". Przy bliż­szym przyj­rze­niu się może po­ja­wić się obraz od­po­czy­wa­ją­cej krowy, a pre­zen­ta­cja może osta­tecz­nie z pew­no­ścią prze­kształ­cić się w grupę sie­dzą­cych ludzi. Wra­że­nia, które umysł od­biera pod­czas snu po­przez bodźce ze­wnętrzne, mają po­dobną nie­wy­raźną na­turę; po­wo­dują ilu­zje, po­nie­waż wra­że­nie wy­wo­łuje więk­szą lub mniej­szą liczbę ob­ra­zów pa­mię­cio­wych, dzięki któ­rym wra­że­nie uzy­skuje swoją war­tość psy­chiczną. To, w któ­rej z wielu sfer pa­mięci na­leży wziąć pod uwagę od­po­wied­nie ob­razy i które z moż­li­wych po­wią­zań aso­cja­cyj­nych wcho­dzą w życie, nawet we­dług Strüm­pella po­zo­staje nie­okre­ślone i jest nie­jako po­zo­sta­wione ka­pry­sowi życia psy­chicz­nego.

Mo­żemy tutaj do­ko­nać wy­boru. Mo­żemy przy­znać, że prawa po­wsta­wa­nia snów nie mogą być dalej prze­śle­dzone, a zatem po­wstrzy­mać się od py­ta­nia, czy in­ter­pre­ta­cja ilu­zji wy­wo­ła­nej przez wra­że­nie zmy­słowe za­leży od jesz­cze in­nych wa­run­ków; lub mo­żemy przy­pusz­czać, że obiek­tywny bo­dziec zmy­słowy wkra­cza­jący w sen od­grywa je­dy­nie skromną rolę jako źró­dło snów, a inne czyn­niki de­ter­mi­nują wybór ob­razu pa­mięci, który ma zo­stać wy­wo­łany. Rze­czy­wi­ście, po do­kład­nym zba­da­niu eks­pe­ry­men­tal­nie wy­two­rzo­nych snów Maury'ego, które ce­lowo szcze­gó­łowo opi­sa­łem, można po­my­śleć, że eks­pe­ry­ment na­prawdę wy­ja­śnia po­cho­dze­nie tylko jed­nego z ele­men­tów snu, a reszta tre­ści snu wy­daje się w rze­czy­wi­sto­ści zbyt nie­za­leżna, zbyt szcze­gó­łowo okre­ślona, aby można ją było wy­ja­śnić jed­nym żą­da­niem, a mia­no­wi­cie, że musi zga­dzać się z ele­men­tem wpro­wa­dzo­nym eks­pe­ry­men­tal­nie. W isto­cie 24 ktoś za­czyna nawet wąt­pić w teo­rię ilu­zji i moc obiek­tyw­nego wra­że­nia do for­mo­wa­nia snu, gdy do­wia­duje się, że wra­że­nie to cza­sami do­świad­cza naj­bar­dziej oso­bli­wych i da­leko idą­cych in­ter­pre­ta­cji pod­czas snu. Tak więc B. M. Simon opo­wiada o śnie, w któ­rym wi­dział osoby o gi­gan­tycz­nej po­stu­rze sie­dzące przy stole i wy­raź­nie sły­szał okropne grze­cho­ta­nie wy­twa­rzane przez ude­rze­nia ich szczęk pod­czas żucia. Po prze­bu­dze­niu usły­szał stu­kot kopyt konia ga­lo­pu­ją­cego obok jego okna. Jeśli od­głos koń­skich kopyt przy­wo­łał po­my­sły ze sfery pa­mięci "Po­dróży Gu­li­wera", pobyt z gi­gan­tami z Brob­din­gnag i cno­tli­wymi koń­skimi stwo­rze­niami - jak być może po­wi­nie­nem to zin­ter­pre­to­wać bez żad­nej po­mocy ze strony au­tora - czy wybór tak nie­ty­po­wej sfery pa­mięci jako bodźca nie po­wi­nien mieć do­dat­ko­wego oświe­tle­nia z in­nych mo­ty­wów?

II. We­wnętrzne (su­biek­tywne) bodźce zmy­słowe- Nie­za­leż­nie od wszel­kich prze­ciw­nych za­strze­żeń, mu­simy przy­znać, że rola obiek­tyw­nych bodź­ców zmy­sło­wych jako pro­du­centa snów zo­stała bez­spor­nie usta­lona, a jeśli te bodźce wy­dają się być może nie­wy­star­cza­jące w swo­jej na­tu­rze i czę­sto­tli­wo­ści, aby wy­ja­śnić wszyst­kie ob­razy senne, je­ste­śmy na­stęp­nie kie­ro­wani do po­szu­ki­wa­nia in­nych źró­deł snów dzia­ła­ją­cych w ana­lo­giczny spo­sób. Nie wiem, skąd wziął się po­mysł, że wraz z ze­wnętrz­nymi bodź­cami zmy­sło­wymi na­leży rów­nież wziąć pod uwagę bodźce we­wnętrzne (su­biek­tywne), ale w rze­czy­wi­sto­ści jest to ro­bione mniej lub bar­dziej w pełni we wszyst­kich now­szych opi­sach etio­lo­gii snów. "Ważną rolę od­gry­wają ilu­zje senne", mówi Wundt (s. 363), "przez te su­biek­tywne od­czu­cia wi­dze­nia i sły­sze­nia, które są nam znane w sta­nie czu­wa­nia jako świe­tli­sty chaos w ciem­nym polu wi­dze­nia, dzwo­nie­nie, brzę­cze­nie itp. uszu, a zwłasz­cza po­draż­nie­nie siat­kówki. Wy­ja­śnia to nie­zwy­kłą ten­den­cję snu do łu­dze­nia oczu liczbą po­dob­nych lub iden­tycz­nych obiek­tów. W ten spo­sób wi­dzimy przed oczami nie­zli­czone ptaki, mo­tyle, ryby, ko­lo­rowe ko­ra­liki, kwiaty itp. Tutaj świe­tli­sty pył w ciem­nym polu wi­dze­nia przy­brał fan­ta­zma­tyczne po­sta­cie, a wiele świe­tli­stych punk­tów, z któ­rych się składa, jest ucie­le­śnio­nych przez sen w po­staci wielu po­je­dyn­czych ob­ra­zów, które są po­strze­gane jako po­ru­sza­jące się obiekty ze względu na ru­chli­wość świe­tli­stego cha­osu. Jest to rów­nież źró­dłem wiel­kiego za­mi­ło­wa­nia snu do naj­bar­dziej zło­żo­nych po­staci zwie­rzę­cych, wie­lość form łatwo po­dąża za formą su­biek­tyw­nych ob­ra­zów świetl­nych".

Su­biek­tywne bodźce zmy­słowe jako źró­dło snu mają tę oczy­wi­stą za­letę, że w prze­ci­wień­stwie do bodź­ców obiek­tyw­nych są nie­za­leżne od ze­wnętrz­nych wy­pad­ków. Są, że tak po­wiem, do dys­po­zy­cji wy­ja­śnie­nia tak czę­sto, jak ich po­trze­buje. Są one jed­nak tak da­lece gor­sze od obiek­tyw­nych bodź­ców zmy­sło­wych, że rola pod­że­ga­cza snów, którą ob­ser­wa­cja i eks­pe­ry­ment udo­wod­niły dla tych ostat­nich, może być zwe­ry­fi­ko­wana w ich przy­padku tylko z tru­dem lub wcale. Głów­nym do­wo­dem na wy­wo­łu­jącą sen moc su­biek­tyw­nych bodź­ców zmy­sło­wych są tak zwane ha­lu­cy­na­cje hip­no­go­giczne, które zo­stały opi­sane przez Johna Mül­lera jako "fan­ta­styczne ma­ni­fe­sta­cje wi­zu­alne". Są to bar­dzo żywe i zmienne ob­razy, które po­ja­wiają się re­gu­lar­nie u wielu osób w okre­sie za­sy­pia­nia i które mogą po­zo­stać przez jakiś czas nawet po otwar­ciu oczu. Maury, który był nimi bar­dzo za­nie­po­ko­jony, pod­dał je do­kład­nym ba­da­niom i utrzy­my­wał, że są one po­wią­zane lub ra­czej iden­tyczne z ob­ra­zami sen­nymi - zo­stało to już po­twier­dzone przez Johna Mül­lera. Maury twier­dzi, że pewna bier­ność psy­chiczna jest nie­zbędna do ich po­wsta­nia; wy­maga roz­luź­nie­nia na­pię­cia uwagi (s. 59). Ale w każ­dym zwy­kłym uspo­so­bie­niu ha­lu­cy­na­cja hip­no­go­giczna może zo­stać wy­two­rzona przez po­łą­cze­nie się na se­kundę w taki le­targ, po któ­rym ktoś może się obu­dzić, aż ten czę­sto po­wta­rza­jący się pro­ces za­koń­czy się snem. We­dług Maury'ego, jeśli ktoś obu­dzi się wkrótce potem, czę­sto moż­liwe jest za­de­mon­stro­wa­nie tych sa­mych ob­ra­zów we śnie, które po­strze­gał jako ha­lu­cy­na­cje hip­no­go­giczne przed za­śnię­ciem (s. 134). Tak stało się kie­dyś w przy­padku Maury'ego z grupą ob­ra­zów gro­te­sko­wych po­staci o znie­kształ­co­nych ry­sach i dziw­nych na­kry­ciach głowy, które na­rzu­cały mu się z nie­wia­ry­godną na­tar­czy­wo­ścią w okre­sie za­sy­pia­nia i które przy­po­mniał sobie po prze­bu­dze­niu. Innym razem, gdy cier­piał z po­wodu głodu, po­nie­waż trzy­mał się ra­czej ści­słej diety, zo­ba­czył hip­no­go­gicz­nie ta­lerz i rękę uzbro­joną w wi­de­lec, bio­rącą tro­chę je­dze­nia z ta­le­rza. We śnie zna­lazł się przy stole ob­fi­cie za­sta­wio­nym je­dze­niem i sły­szał grze­cho­ta­nie wi­del­ców wy­da­wane przez gości. Przy jesz­cze innej oka­zji, po za­śnię­ciu z po­draż­nio­nymi i obo­la­łymi oczami, miał hip­no­go­giczne ha­lu­cy­na­cje wi­dze­nia mi­kro­sko­pij­nie ma­łych zna­ków, które był zmu­szony roz­szy­fro­wać jeden po dru­gim z wiel­kim wy­sił­kiem; po prze­bu­dze­niu ze snu go­dzinę póź­niej, przy­po­mniał sobie sen, w któ­rym była otwarta książka z bar­dzo ma­łymi li­te­rami, którą był zmu­szony prze­czy­tać z mo­zol­nym wy­sił­kiem.

Po­dob­nie jak w przy­padku tych ob­ra­zów, ha­lu­cy­na­cje słu­chowe słów, imion itp. mogą rów­nież po­ja­wiać się hip­no­go­gicz­nie, a na­stęp­nie po­wta­rzać się we śnie, jak uwer­tura za­po­wia­da­jąca główny motyw opery, która ma na­stą­pić.

Now­szy ob­ser­wa­tor ha­lu­cy­na­cji hip­no­go­gicz­nych, G. Trum­bull Ladd, po­dąża tą samą drogą, co John Mül­ler i Maury. Dzięki prak­tyce udało mu się nabyć umie­jęt­ność na­głego prze­bu­dze­nia się, bez otwie­ra­nia oczu, dwie do pię­ciu minut po stop­nio­wym za­sy­pia­niu, co dało mu moż­li­wość po­rów­na­nia wra­żeń siat­kówki wła­śnie zni­ka­ją­cych z ob­ra­zami snów po­zo­sta­ją­cymi w jego pa­mięci. Za­pew­nia nas, że za­wsze można roz­po­znać in­tymny zwią­zek mię­dzy nimi, w tym sen­sie, że świe­tli­ste kropki i linie spon­ta­nicz­nego świa­tła siat­kówki two­rzyły, że tak po­wiem, na­szki­co­wany zarys lub sche­mat psy­chicz­nie po­strze­ga­nych po­staci sen­nych. Sen, na przy­kład, w któ­rym wi­dział przed sobą wy­raź­nie wy­dru­ko­wane linie, które czy­tał i stu­dio­wał, od­po­wia­dał ukła­dowi świe­tli­stych kro­pek i linii w siat­kówce w rów­no­le­głych li­niach lub, aby wy­ra­zić to wła­snymi sło­wami: "Wy­raź­nie za­dru­ko­wana strona, którą czy­tał we śnie, prze­kształ­ciła się w obiekt, który wy­da­wał się jego per­cep­cji na jawie jak część rze­czy­wi­stego za­dru­ko­wa­nego ar­ku­sza, na który pa­trzył przez mały otwór w ka­wałku pa­pieru, ze zbyt dużej od­le­gło­ści, aby można go było wy­raź­nie do­strzec". Nie lek­ce­wa­żąc w żaden spo­sób cen­tral­nej czę­ści tego zja­wi­ska, Ladd uważa, że pra­wie żaden sen wi­zu­alny nie po­ja­wia się w na­szych umy­słach, który nie jest oparty na ma­te­riale do­star­czo­nym przez ten we­wnętrzny stan sty­mu­la­cji siat­kówki. Jest to szcze­gól­nie praw­dziwe w przy­padku snów po­ja­wia­ją­cych się wkrótce po za­śnię­ciu w ciem­nym po­koju, pod­czas gdy sny po­ja­wia­jące się rano w po­bliżu okresu prze­bu­dze­nia otrzy­mują sty­mu­la­cję z obiek­tyw­nego świa­tła prze­ni­ka­ją­cego do oka z oświe­tlo­nego po­koju. 27 Zmienny i nie­skoń­cze­nie zmienny cha­rak­ter spon­ta­nicz­nego po­bu­dze­nia siat­kówki od­po­wiada do­kład­nie zmien­nej se­kwen­cji ob­ra­zów przed­sta­wia­nych nam w na­szych snach. Jeśli przy­wią­zu­jemy ja­ką­kol­wiek wagę do ob­ser­wa­cji Ladda, nie mo­żemy lek­ce­wa­żyć pro­duk­tyw­no­ści tego su­biek­tyw­nego źró­dła po­bu­dze­nia dla snu; po­nie­waż ob­razy wi­zu­alne naj­wy­raź­niej sta­no­wią główny skład­nik na­szych snów. Udział in­nych zmy­słów, poza zmy­słem słu­chu, jest bar­dziej nie­istotny i nie­stały.

III. We­wnętrzne (or­ga­niczne) po­bu­dze­nie fi­zyczne - jeśli je­ste­śmy skłonni szu­kać źró­deł snów nie na ze­wnątrz, ale we­wnątrz or­ga­ni­zmu, mu­simy pa­mię­tać, że pra­wie wszyst­kie nasze na­rządy we­wnętrzne, które w zdro­wym sta­nie ledwo przy­po­mi­nają nam o swoim ist­nie­niu, mogą, w sta­nach po­bu­dze­nia - jak je na­zy­wamy - lub w cho­ro­bie, stać się dla nas źró­dłem naj­bar­dziej bo­le­snych wra­żeń, które na­leży po­sta­wić na równi z ze­wnętrz­nymi czyn­ni­kami po­bu­dza­ją­cymi ból i bodźce zmy­słowe. To wła­śnie na pod­sta­wie bar­dzo sta­rych do­świad­czeń, np. Strüm­pell twier­dzi, że "pod­czas snu umysł staje się znacz­nie głę­biej i sze­rzej świa­domy swo­jego związku z cia­łem niż w sta­nie czu­wa­nia i jest zmu­szony od­bie­rać i pod­le­gać wpły­wom sty­mu­lu­ją­cych wra­żeń po­cho­dzą­cych z czę­ści i zmian ciała, któ­rych nie jest świa­domy w sta­nie czu­wa­nia". Nawet Ary­sto­te­les de­kla­ruje, że jest cał­kiem moż­liwe, że sen po­wi­nien zwró­cić naszą uwagę na po­cząt­kowe stany cho­ro­bowe, któ­rych w ogóle nie za­uwa­ży­li­śmy w sta­nie czu­wa­nia z po­wodu prze­sady nada­nej przez sen wra­że­niom; a nie­któ­rzy au­to­rzy me­dyczni, któ­rzy z pew­no­ścią byli da­lecy od wiary w ja­ką­kol­wiek pro­ro­czą moc snu, przy­znali to zna­cze­nie snu przy­naj­mniej dla prze­po­wia­da­nia cho­roby. (Po­rów­naj M. Simon, s. 31 i wielu star­szych au­to­rów).

Wy­daje się, że nawet w na­szych cza­sach nie bra­kuje po­twier­dzo­nych przy­kła­dów ta­kich dia­gno­stycz­nych wy­stę­pów ze strony snu. Tak więc Tis­sié cy­tuje Ar­ti­gu­esa (Essai sur la Va­leur séméio­lo­gi­que des Réves), hi­sto­rię ko­biety w wieku czter­dzie­stu trzech lat, która przez kilka lat po­zor­nie do­sko­na­łego zdro­wia była nie­po­ko­jona nie­po­ko­ją­cymi snami i u któ­rej ba­da­nie le­kar­skie ujaw­niło póź­niej po­cząt­kową cho­robę serca, któ­rej wkrótce ule­gła.

Po­ważne za­bu­rze­nia na­rzą­dów we­wnętrz­nych naj­wy­raź­niej dzia­łają jako czyn­niki wy­wo­łu­jące sny u znacz­nej liczby osób. Dość po­wszech­nie zwraca się uwagę na czę­sto­tli­wość wy­stę­po­wa­nia snów lę­ko­wych w cho­ro­bach serca i płuc; w rze­czy­wi­sto­ści ta re­la­cja z życia snów jest tak wy­raź­nie umiesz­czana na pierw­szym pla­nie przez wielu au­to­rów, że za­do­wolę się tutaj je­dy­nie od­nie­sie­niem do li­te­ra­tury. (Ra­de­stock, Spitta, Maury, M. Simon, Tis­sié). Tis­sié za­kłada nawet, że chore na­rządy od­ci­skają na tre­ści snu swoje cha­rak­te­ry­styczne cechy. Sny osób cier­pią­cych na cho­roby serca są za­zwy­czaj bar­dzo krót­kie i koń­czą się prze­ra­żo­nym prze­bu­dze­niem; sy­tu­acja śmierci w strasz­nych oko­licz­no­ściach pra­wie za­wsze od­grywa rolę w ich tre­ści. Osoby cier­piące na cho­roby płuc śnią o udu­sze­niu, za­tło­cze­niu i ucieczce, a wiele z nich pod­lega do­brze zna­nemu kosz­ma­rowi, który, na­wia­sem mó­wiąc, Bo­er­ne­rowi udało się eks­pe­ry­men­tal­nie wy­wo­łać, leżąc na twa­rzy i za­my­ka­jąc otwory na­rzą­dów od­de­cho­wych. W za­bu­rze­niach tra­wie­nia sen za­wiera idee ze sfery przy­jem­no­ści i obrzy­dze­nia. Wresz­cie, wpływ pod­nie­ce­nia sek­su­al­nego na treść snu jest wy­star­cza­jąco za­uwa­żalny w każ­dym do­świad­cze­niu i sta­nowi naj­sil­niej­sze wspar­cie dla całej teo­rii wzbu­dza­nia snów po­przez do­zna­nia or­ga­niczne.

Co wię­cej, gdy prze­glą­damy li­te­ra­turę snu, staje się dość oczy­wi­ste, że nie­któ­rzy au­to­rzy (Maury, Wey­gandt) zo­stali do­pro­wa­dzeni do ba­da­nia pro­ble­mów zwią­za­nych ze snami przez wpływ ich wła­snego pa­to­lo­gicz­nego stanu na treść ich snów.

Do­da­tek do źró­deł snów z tych nie­wąt­pli­wie usta­lo­nych fak­tów nie jest jed­nak tak ważny, jak można by przy­pusz­czać; po­nie­waż sen jest zja­wi­skiem, które wy­stę­puje u zdro­wych osób - być może u wszyst­kich osób i każ­dej nocy - a pa­to­lo­giczny stan na­rzą­dów naj­wy­raź­niej nie jest jed­nym z jego nie­zbęd­nych wa­run­ków. Dla nas jed­nak py­ta­nie nie do­ty­czy tego, skąd biorą się kon­kretne sny, ale co może być eks­cy­tu­ją­cym źró­dłem zwy­kłych snów nor­mal­nych osób.

Ale mu­simy pójść tylko o krok dalej, aby zna­leźć źró­dło snów, które jest bar­dziej płodne niż któ­re­kol­wiek z wyżej wy­mie­nio­nych, które w rze­czy­wi­sto­ści obie­cuje być nie­wy­czer­pane w każ­dym przy­padku. Jeśli usta­limy, że na­rządy ciała stają się w cho­ro­bie eks­cy­tu­ją­cym źró­dłem snów i jeśli przy­znamy, że umysł, od­wró­cony pod­czas snu od świata ze­wnętrz­nego, może po­świę­cić wię­cej uwagi wnę­trzu ciała, mo­żemy łatwo za­ło­żyć, że na­rządy nie­ko­niecz­nie muszą stać się chore, aby po­zwo­lić bodź­com, które w taki czy inny spo­sób prze­kształ­cają się w ob­razy senne, do­trzeć do śpią­cego umy­słu. To, co w sta­nie czu­wa­nia sze­roko po­strze­gamy jako ogólne od­czu­cie, roz­róż­nialne je­dy­nie na pod­sta­wie jego ja­ko­ści, do któ­rego, zda­niem le­ka­rzy, przy­czy­niają się wszyst­kie sys­temy or­ga­niczne - to ogólne od­czu­cie w nocy osiąga po­tężną wy­daj­ność i staje się ak­tywne wraz z jego po­szcze­gól­nymi skład­ni­kami - na­tu­ral­nie do­star­czy­łoby naj­po­tęż­niej­szego, jak rów­nież naj­częst­szego źró­dła do pro­duk­cji pre­zen­ta­cji snów. Po­zo­staje jed­nak zba­dać, zgod­nie z jaką za­sadą do­zna­nia or­ga­niczne prze­kształ­cają się w pre­zen­ta­cje snów.

Przed­sta­wiona teo­ria po­cho­dze­nia snów jest ulu­bioną teo­rią wszyst­kich au­to­rów me­dycz­nych. Nie­ja­sność, która ukrywa istotę na­szej istoty - "moi splanch­ni­que", jak to okre­śla Tis­sié - przed naszą wie­dzą i nie­ja­sność po­cho­dze­nia snu zbyt do­brze od­po­wia­dają, aby nie być ze sobą po­wią­zane. Tok my­śle­nia, który czyni do­zna­nia or­ga­niczne czyn­ni­kiem wy­wo­łu­ją­cym sen, ma rów­nież inną atrak­cję dla le­ka­rza, po­nie­waż sprzyja etio­lo­gicz­nemu po­łą­cze­niu snu i cho­rób psy­chicz­nych, które wy­ka­zują tak wiele zgod­no­ści w swo­ich prze­ja­wach, po­nie­waż zmiany w do­zna­niach or­ga­nicz­nych i po­bu­dze­nia ema­nu­jące z na­rzą­dów we­wnętrz­nych mają sze­ro­kie zna­cze­nie w po­wsta­wa­niu psy­choz. Nie jest zatem za­ska­ku­jące, że teo­rię do­znań cie­le­snych można przy­pi­sać wię­cej niż jed­nemu twórcy, który za­pro­po­no­wał ją nie­za­leż­nie.

Wielu au­to­rów było pod wpły­wem idei roz­wi­nię­tych przez fi­lo­zofa Scho­pen­hau­era w 1851 roku. Nasza kon­cep­cja wszech­świata wy­wo­dzi się z faktu, że nasz in­te­lekt prze­kształca wra­że­nia do­cie­ra­jące do niego z ze­wnątrz w formy czasu, prze­strzeni i przy­czy­no­wo­ści. Wra­że­nia z wnę­trza or­ga­ni­zmu, po­cho­dzące ze współ­czul­nego układu ner­wo­wego, wy­wie­rają w ciągu dnia wpływ na nasz na­strój, w więk­szo­ści nie­świa­domy. Jed­nak o 30 w nocy, gdy przy­tła­cza­jący wpływ wra­żeń dnia nie jest już od­czu­walny, wra­że­nia na­pie­ra­jące z wnę­trza są w sta­nie przy­cią­gnąć uwagę - tak jak w nocy sły­szymy fa­lo­wa­nie źró­dła, które było nie­sły­szalne przez hałas dnia. W jaki więc inny spo­sób in­te­lekt mógłby za­re­ago­wać na te bodźce, niż wy­ko­nu­jąc swoją cha­rak­te­ry­styczną funk­cję? Prze­kształci bodźce w fi­gury, wy­peł­nia­jąc prze­strzeń i czas, które po­ru­szają się na po­czątku przy­czy­no­wo­ści; i tak po­wstaje sen. Scher­ner, a po nim Vol­kelt, pró­bo­wali wnik­nąć w bliż­sze re­la­cje mię­dzy do­zna­niami fi­zycz­nymi a ob­ra­zami snów; ale dys­ku­sję na temat tych prób za­re­zer­wu­jemy dla roz­działu po­świę­co­nego teo­rii snu.

W ba­da­niu szcze­gól­nie lo­gicz­nym w swoim roz­woju psy­chia­tra Krauss zna­lazł źró­dło snu, a także de­li­rii i uro­jeń w tym samym ele­men­cie, a mia­no­wi­cie w or­ga­nicz­nie zde­ter­mi­no­wa­nym od­czu­ciu. We­dług tego au­tora nie ma pra­wie żad­nego miej­sca w or­ga­ni­zmie, które nie mo­głoby stać się punk­tem wyj­ścia snu lub złu­dze­nia. Teraz or­ga­nicz­nie zde­ter­mi­no­wane od­czu­cia "można po­dzie­lić na dwie klasy: (1) te z cał­ko­wi­tego uczu­cia (ogólne od­czu­cia), (2) spe­cy­ficzne od­czu­cia, które są nie­od­łączne w głów­nych sys­te­mach we­ge­ta­tyw­nego or­ga­ni­zmu, które można po­dzie­lić na pięć grup: (a) mię­śniowe, (b) pneu­ma­tyczne, (c) żo­łąd­kowe, (d) sek­su­alne, (e) od­czu­cia ob­wo­dowe (s. 33 dru­giego ar­ty­kułu)".

Po­cho­dze­nie ob­razu snu na pod­sta­wie do­znań fi­zycz­nych jest ro­zu­miane przez Kraussa w na­stę­pu­jący spo­sób: Obu­dzone do­zna­nie wy­wo­łuje pre­zen­ta­cję zwią­zaną z nim zgod­nie z pew­nym pra­wem aso­cja­cji i łączy się z nią, two­rząc w ten spo­sób or­ga­niczną struk­turę, wobec któ­rej jed­nak świa­do­mość nie za­cho­wuje swo­jej nor­mal­nej po­stawy. Nie po­święca bo­wiem żad­nej uwagi sa­memu do­zna­niu, ale cał­ko­wi­cie zaj­muje się to­wa­rzy­szącą mu pre­zen­ta­cją; jest to rów­nież powód, dla któ­rego stan rze­czy, o któ­rym mowa, po­wi­nien być tak długo źle ro­zu­miany (s. 11 itp.). Krauss znaj­duje dla tego pro­cesu spe­cy­ficzny ter­min "trans­sub­stan­cja­cji uczu­cia w ob­razy senne" (s. 24).

To, że or­ga­niczne od­czu­cia cie­le­sne wy­wie­rają pe­wien wpływ na po­wsta­wa­nie snu, jest obec­nie nie­mal po­wszech­nie uzna­wane, ale na py­ta­nie o prawo le­żące u pod­staw re­la­cji mię­dzy nimi od­po­wiada się na różne spo­soby i czę­sto w nie­ja­sny spo­sób. Na pod­sta­wie teo­rii po­bu­dze­nia cie­le­snego szcze­gól­nym za­da­niem in­ter­pre­ta­cji snów jest prze­śle­dze­nie tre­ści snu do przy­czy­no­wego bodźca or­ga­nicz­nego, a jeśli nie uzna­jemy zasad in­ter­pre­ta­cji przed­sta­wio­nych przez Scher­nera, czę­sto spo­ty­kamy się z nie­zręcz­nym fak­tem, że or­ga­niczne źró­dło eks­cy­ta­cji ujaw­nia się tylko w tre­ści snu.

Pewna zgod­ność prze­ja­wia się jed­nak w in­ter­pre­ta­cji róż­nych form snów, które zo­stały okre­ślone jako "ty­powe", po­nie­waż po­wta­rzają się u tak wielu osób z pra­wie taką samą tre­ścią. Wśród nich są do­brze znane sny o spa­da­niu z wy­so­ko­ści, wy­pa­da­niu zębów, la­ta­niu i za­kło­po­ta­niu z po­wodu bycia nagim lub ledwo odzia­nym. Mówi się, że ten ostatni sen jest spo­wo­do­wany po pro­stu per­cep­cją od­czu­waną we śnie, że ktoś zrzu­cił po­ściel i jest od­sło­nięty. Sen o wy­pa­da­niu zębów tłu­ma­czy się "po­draż­nie­niem zębów", co jed­nak nie musi ozna­czać cho­ro­bli­wego stanu po­bu­dze­nia zębów. We­dług Strüm­pella, la­ta­jący sen jest ade­kwat­nym ob­ra­zem uży­wa­nym przez umysł do in­ter­pre­ta­cji sumy po­bu­dze­nia ema­nu­ją­cego z uno­sze­nia się i opa­da­nia pła­tów płuc­nych po tym, jak od­czu­cie skórne klatki pier­sio­wej zo­stało zre­du­ko­wane do nie­wraż­li­wo­ści. To wła­śnie ta ostat­nia oko­licz­ność po­wo­duje uczu­cie zwią­zane z kon­cep­cją la­ta­nia. Mówi się, że upa­dek z wy­so­ko­ści we śnie ma swoją przy­czynę w fak­cie, że gdy po­ja­wia się nie­świa­do­mość od­czu­wa­nia na­ci­sku skór­nego, albo ramię opada z ciała, albo zgięte ko­lano zo­staje nagle wy­cią­gnięte, po­wo­du­jąc po­wrót uczu­cia na­ci­sku skór­nego do świa­do­mo­ści, a przej­ście do świa­do­mo­ści ucie­le­śnia się psy­chicz­nie jako sen o upadku. (Strüm­pell, str. 118). Sła­bość tych wia­ry­god­nych prób wy­ja­śnie­nia naj­wy­raź­niej po­lega na tym, że bez dal­szego wy­ja­śnie­nia po­zwa­lają one tej lub innej gru­pie do­znań or­ga­nicz­nych znik­nąć z per­cep­cji psy­chicz­nej lub na­rzu­cić się na nią, do­póki nie zo­sta­nie usta­lona kon­ste­la­cja ko­rzystna dla wy­ja­śnie­nia. Póź­niej jed­nak będę miał oka­zję po­wró­cić do ty­po­wych snów i ich po­cho­dze­nia.

Na pod­sta­wie po­rów­na­nia serii po­dob­nych snów, M. Simon sta­rał się sfor­mu­ło­wać pewne za­sady do­ty­czące wpływu do­znań or­ga­nicz­nych na okre­śle­nie wy­ni­ko­wego snu. Mówi (str. 34): "Jeśli ja­ki­kol­wiek or­ga­niczny apa­rat, który pod­czas snu nor­mal­nie uczest­ni­czy w wy­ra­ża­niu afektu, z ja­kie­go­kol­wiek po­wodu łączy się ze sta­nem po­bu­dze­nia, do któ­rego jest zwy­kle po­bu­dzany przez ten afekt, sen w ten spo­sób wy­two­rzony bę­dzie za­wie­rał pre­zen­ta­cje, które pa­sują do afektu".

Inna za­sada brzmi na­stę­pu­jąco (str. 35): "Jeśli apa­rat or­ga­niczny jest w sta­nie ak­tyw­no­ści, po­bu­dze­nia lub za­kłó­ce­nia pod­czas snu, sen przy­nie­sie idee, które są zwią­zane z wy­ko­ny­wa­niem funk­cji or­ga­nicz­nej, która jest wy­ko­ny­wana przez ten apa­rat".

Mo­urly Vold pod­jął się eks­pe­ry­men­tal­nego udo­wod­nie­nia wpływu teo­rii czu­cia cie­le­snego na po­je­dyn­cze te­ry­to­rium. Prze­pro­wa­dził eks­pe­ry­menty po­le­ga­jące na zmia­nie po­zy­cji koń­czyn śpią­cego i po­rów­nał wy­ni­kowy sen ze swo­imi zmia­nami. W re­zul­ta­cie przed­sta­wił na­stę­pu­jące teo­rie:-

1. Po­zy­cja koń­czyny we śnie od­po­wiada w przy­bli­że­niu po­zy­cji w rze­czy­wi­sto­ści, tj. śnimy o sta­tycz­nym sta­nie koń­czyny, który od­po­wiada sta­nowi rze­czy­wi­stemu.

2. Kiedy śnimy o po­ru­sza­ją­cej się koń­czy­nie, za­wsze zda­rza się, że jedna z po­zy­cji wy­stę­pu­ją­cych pod­czas wy­ko­ny­wa­nia tego ruchu od­po­wiada po­zy­cji rze­czy­wi­stej.

3. Po­zy­cja wła­snej koń­czyny może być przy­pi­sana we śnie innej oso­bie.

4. Można ma­rzyć dalej, że ruch, o któ­rym mowa, jest utrud­niony.

5. Koń­czyna w ja­kiej­kol­wiek szcze­gól­nej po­zy­cji może po­ja­wić się we śnie jako zwie­rzę lub po­twór, w któ­rym to przy­padku ustala się pewna ana­lo­gia mię­dzy nimi.

6. Po­zy­cja koń­czyny może wy­wo­ły­wać we śnie idee, które mają jakiś zwią­zek z tą koń­czyną. Tak więc, na przy­kład, jeśli je­ste­śmy za­trud­nieni z pal­cami, śnimy o cy­frach.

Takie wy­niki do­pro­wa­dzi­łyby mnie do wnio­sku, że nawet teo­ria do­znań cie­le­snych nie może w pełni wy­eli­mi­no­wać po­zor­nej swo­body w okre­śla­niu ob­razu snu, który ma zo­stać obu­dzony.

IV. Psy­chiczne źró­dła pod­nie­ca­jące - Trak­tu­jąc o związ­kach snu z ży­ciem na jawie i po­cho­dze­niu ma­te­riału snu, do­wie­dzie­li­śmy się, że za­równo naj­wcze­śniejsi, jak i naj­nowsi ba­da­cze zgo­dzili się, że lu­dzie śnią o tym, co robią w ciągu dnia i o tym, czym są za­in­te­re­so­wani pod­czas stanu czu­wa­nia. To za­in­te­re­so­wa­nie trwa­jące od życia na jawie do snu, oprócz tego, że jest psy­chiczną wię­zią łą­czącą sen z ży­ciem, do­star­cza nam rów­nież źró­dła snów, któ­rego nie na­leży lek­ce­wa­żyć, co w po­łą­cze­niu z tymi bodź­cami, które stają się in­te­re­su­jące i ak­tywne pod­czas snu, wy­star­czy, aby wy­ja­śnić po­cho­dze­nie wszyst­kich ob­ra­zów sen­nych. Ale sły­sze­li­śmy rów­nież prze­ci­wień­stwo po­wyż­szego twier­dze­nia, a mia­no­wi­cie, że sen od­ciąga śpią­cego od za­in­te­re­so­wań dnia i że w więk­szo­ści przy­pad­ków nie śnimy o rze­czach, które zaj­mo­wały naszą uwagę w ciągu dnia, do­póki nie stracą one dla życia na jawie bodźca ak­tu­al­no­ści. Dla­tego też w ana­li­zie życia we śnie na każ­dym kroku przy­po­mina się nam, że nie­do­pusz­czalne jest two­rze­nie ogól­nych zasad bez uwzględ­nie­nia kwa­li­fi­ka­cji wy­ra­żo­nych ta­kimi ter­mi­nami jak "czę­sto", "z re­guły", "w więk­szo­ści przy­pad­ków" i bez przy­go­to­wa­nia się na waż­ność wy­jąt­ków.