Pakt Ribbentrop-Beck. czyli jak Polacy mogli u boku III Rzeszy pokonać Związek Sowiecki ebook

Polacy mają wszel­kie przy­mioty

oprócz zmy­słu poli­tycz­nego

Win­ston Chur­chill

Roz­dział 1

Polacy na Kremlu ’41

Wysłu­żony pan­cer­nik szkolny Schle­swig-Hol­stein zbli­żył się do brzegu pod osłoną nocy. Na dany sygnał otwo­rzył ogień ze wszyst­kich dział, w tym czte­rech kali­bru 280 mm. Potężne eks­plo­zje ćwierć­to­no­wych poci­sków oznaj­miły światu począ­tek naj­więk­szego kon­fliktu w dzie­jach ludz­ko­ści. Kon­fliktu, który miał trwać pięć lat, pochło­nąć dzie­siątki milio­nów ofiar i zde­mo­lo­wać trzy kon­ty­nenty.

Był 9 kwiet­nia 1940 roku. Tego dnia wybu­chła druga wojna świa­towa, która roz­po­częła się od nie­miec­kiego ataku na Danię i Nor­we­gię. Zasko­cze­nie było cał­ko­wite. Krótka kam­pa­nia – pierw­szy Blitz­krieg w histo­rii Europy – zakoń­czyła się szyb­kim zwy­cię­stwem sił zbroj­nych III Rze­szy. Mie­siąc póź­niej idący za cio­sem Wehr­macht zaata­ko­wał Fran­cję, Bel­gię, Holan­dię i Luk­sem­burg. Europa zaczęła się trząść w posa­dach.

Ufni w Linię Magi­nota, potężne działa i swoją „nie­zwy­cię­żoną” pie­chotę Fran­cuzi ponie­śli dru­zgo­czącą klę­skę. Nie­miec­kie woj­ska pan­cerne bra­wu­ro­wym manew­rem omi­nęły fran­cu­skie umoc­nie­nia i – przez Bel­gię – wdarły się na fran­cu­skie tery­to­rium. Siły zbrojne tego kraju zostały roz­bite w pył i zmu­szone do ucieczki. 14 czerwca padł Paryż, 22 czerwca ska­pi­tu­lo­wała cała Fran­cja, a bry­tyj­ski kor­pus eks­pe­dy­cyjny pospiesz­nie ewa­ku­ował się przez Dun­kierkę.

Europa Zachod­nia zna­la­zła się pod nie­miecką oku­pa­cją. Jej miesz­kańcy na wła­snej skó­rze odczuli, czym są Gestapo i SS, zło­wro­gie służby bez­pie­czeń­stwa III Rze­szy. Roz­po­częły się łapanki, egze­ku­cje i bru­talne prze­śla­do­wa­nia Żydów. Adolf Hitler – przy­wódca rady­kal­nego ruchu naro­do­wo­so­cja­li­stycz­nego, który zale­d­wie sie­dem lat wcze­śniej prze­jął wła­dzę w Ber­li­nie – trium­fo­wał. Uwie­rzył, że jest nowym Alek­san­drem Wiel­kim.

Tym­cza­sem w poło­żo­nej na wscho­dzie Europy Pol­sce pano­wał spo­kój. Oczy­wi­ście spo­kój w porów­na­niu z tym, co działo się na zacho­dzie kon­ty­nentu. Pod­czas gdy kraje tej czę­ści Europy jeden po dru­gim obra­cały się w gruzy pod potęż­nymi ude­rze­niami machiny wojen­nej Wehr­machtu, przez Pol­skę prze­ta­czała się… fala anty­rzą­do­wych nie­po­ko­jów. Orga­ni­zo­wali ją, połą­czeni w rzad­kim soju­szu, na co dzień skłó­ceni, pro­so­wieccy komu­ni­ści i anty­nie­mieccy endecy.

Na uli­cach War­szawy, Wilna, Kra­kowa, Lwowa, Pozna­nia, Sta­ni­sła­wowa i sze­regu innych miast Rze­czy­po­spo­li­tej docho­dziło do demon­stra­cji, które zamie­niały się w uliczne bójki i zamieszki, tłu­mione surowo przez poli­cję konną. Uży­wano gumo­wych pałek, tłumy były pła­zo­wane. Obu­rze­nie dużej czę­ści Pola­ków skie­ro­wane było prze­ciwko mini­strowi spraw zagra­nicz­nych, Józe­fowi Bec­kowi. Ów nie­spe­cjal­nie lubiany poli­tyk nagle stał się wro­giem publicz­nym numer jeden.

Zarzu­cono mu „zhań­bie­nie honoru narodu pol­skiego” i pro­wa­dze­nie „tchórz­li­wej poli­tyki ustępstw”. Nazy­wano „słu­gu­sem Hitlera” i „nie­miec­kim agen­tem”. Rok wcze­śniej Józef Beck ugiął się bowiem pod pre­sją Nie­miec, poszedł na kon­ce­sje wobec zachod­niego sąsiada i zgo­dził na przy­stą­pie­nie Pol­ski do paktu anty­ko­min­ter­now­skiego. Wła­śnie ta decy­zja roz­wią­zała ręce Hitle­rowi i otwo­rzyła mu drogę do ataku na Zachód.

„To, co zro­bił Beck, zhań­biło nas na naj­bliż­sze stu­le­cia. Naród bit­nego rycer­stwa i patrio­tycz­nej mło­dzieży stał się naro­dem tchó­rzy. Spro­wa­dzono nas do poziomu Cze­chów. Jak można było prze­stra­szyć się nie­miec­kiego bluffu i czoł­gów z tek­tury? Jak można było zdra­dzić Fran­cję, naszego naj­lep­szego sojusz­nika, na któ­rego zawsze mogli­śmy liczyć?” – pisał Sta­ni­sław Stroń­ski w „War­szaw­skim Dzien­niku Naro­do­wym” w kwiet­niu 1940 roku. W tych war­szaw­skich, poznań­skich i lwow­skich kawiar­niach, które były sta­łym miej­scem spo­tkań ende­ków, wrzało.

Józef Beck w roz­mo­wach z Hitle­rem pro­wa­dzo­nych w jego alpej­skiej willi Ber­ghof zgo­dził się na wysu­wane wobec War­szawy pro­po­zy­cje. Na przy­łą­cze­nie Wol­nego Mia­sta Gdańsk do Rze­szy oraz wybu­do­wa­nie eks­te­ry­to­rial­nej auto­strady łączą­cej Prusy z resztą Nie­miec przez pol­skie Pomo­rze. Liczyła ona mniej niż czter­dzie­ści kilo­me­trów i została zbu­do­wana na wyso­kich słu­pach w for­mie wia­duktu. W zamian Niemcy – zgod­nie z obiet­nicą – zagwa­ran­to­wały Pol­sce jej zachod­nią gra­nicę i prze­dłu­żyły pakt o nie­agre­sji z 1934 roku do dwu­dzie­stu pię­ciu lat. Pod­pi­sany w War­sza­wie układ prze­szedł do histo­rii jako pakt Rib­ben­trop–Beck, ze strony nie­miec­kiej bowiem jego sygna­ta­riu­szem był mini­ster spraw zagra­nicz­nych Joachim von Rib­ben­trop.

Wzbu­rzyło to pol­ską opi­nię publiczną, ale nie­po­koje nie trwały długo. Gdy w wyniku kolej­nych ude­rzeń potęż­nych sił zbroj­nych III Rze­szy jak domki z kart roz­pa­dały się kolejne pań­stwa Europy Zachod­niej, na czele z uzna­waną za „czo­łowe kon­ty­nen­talne mocar­stwo” Fran­cją, kry­tyka decy­zji Becka znacz­nie zelżała. Zdano sobie bowiem sprawę, że nie­wiele bra­ko­wało, aby i Pol­ska podzie­liła ten los.

Z prze­cie­ków, które zaczęły się prze­do­sta­wać do euro­pej­skiej prasy z krę­gów zbli­żo­nych do kre­ato­rów nie­miec­kiej poli­tyki zagra­nicz­nej, wyni­kało zresztą coś jesz­cze bar­dziej zło­wro­giego. Otóż w umy­słach przy­wód­ców III Rze­szy w 1939 roku począł się rodzić „plan B”. Bio­rąc pod uwagę moż­li­wość odrzu­ce­nia pro­po­zy­cji przez Pol­skę, roz­wa­żali oni – tak, brzmi to jak poli­ti­cal fic­tion – zwią­za­nie się soju­szem z… komu­ni­stycz­nym Związ­kiem Sowiec­kim!

Na histo­ryczne i poli­to­lo­giczne ana­lizy nie było zresztą czasu. Pań­stwo zostało bowiem pota­jem­nie prze­sta­wione na tory wojenne. Z taśm pro­duk­cyj­nych pol­skich fabryk zjeż­dżały kolejne samo­loty i czołgi. Pro­du­ko­wano amu­ni­cję i szyto mun­dury. Kolejne dzie­siątki tysięcy rezer­wi­stów dosta­wały pocztą karty mobi­li­za­cyjne. Kraj szy­ko­wał się do wojny. Pakt Rib­ben­trop–Beck miał bowiem tajne pro­to­koły doty­czące jed­nego z sąsia­dów Pol­ski…

22 czerwca 1941

Dzień ten był punk­tem zwrot­nym w histo­rii dru­giej wojny świa­to­wej i całego świata. Tego dnia Niemcy i Pol­ska – wraz z kil­koma pomniej­szymi sojusz­ni­kami – przy­stą­piły do wojny ze Związ­kiem Sowiec­kim. Roz­po­częła się Ope­ra­cja „Bar­ba­rossa”, w pol­skiej nomen­kla­tu­rze Plan „Het­man”. W ten spo­sób po ponad roku wojna dotarła do spo­koj­nej do tej pory Europy Wschod­niej. Mię­dzy­na­ro­do­wym komen­ta­to­rom sko­ja­rze­nia nasu­wały się same. Polacy znów, jak w 1812 roku u boku Napo­le­ona, ruszyli na Moskwę. Tym razem u boku Hitlera.

W ataku dopa­try­wano się rewanżu za rok 1920, gdy bol­sze­wicy naje­chali i spu­sto­szyli tery­to­rium Rze­czy­po­spo­li­tej. Armia Czer­wona doko­nała wów­czas w Pol­sce wielu zbrodni, ale celu, jakim był pod­bój i sowie­ty­za­cja tego kraju, nie osią­gnęła. Rów­nież Polacy, choć zwy­cię­żyli na polu bitwy, nie zre­ali­zo­wali swo­jego celu. Nie udało im się roz­bić Bol­sze­wii i stwo­rzyć wyma­rzo­nej przez mar­szałka Józefa Pił­sud­skiego potęż­nej wschod­nio­eu­ro­pej­skiej fede­ra­cji roz­cią­ga­ją­cej się od Bał­tyku po Morze Czarne.

Wojnę 1920 roku uznano więc w Euro­pie za nie­roz­strzy­gniętą i znawcy spraw mię­dzy­na­ro­do­wych spo­dzie­wali się dogrywki. Roz­po­częła się ona wła­śnie 22 czerwca 1941 roku. Noty o wypo­wie­dze­niu wojny sze­fowi sowiec­kiej dyplo­ma­cji Wia­cze­sła­wowi Moło­to­wowi wrę­czyli akre­dy­to­wani w Moskwie amba­sa­do­rzy Nie­miec – Frie­drich-Wer­ner von der Schu­len­burg – i Pol­ski – Wacław Grzy­bow­ski.

„Wobec ban­kruc­twa pań­stwa sowiec­kiego Pol­ska nie widzi innej moż­li­wo­ści niż przyjść z pomocą przed­sta­wi­cie­lom naro­dów Rze­czy­po­spo­li­tej: Pola­kom, Ukra­iń­com i Bia­ło­ru­si­nom, któ­rzy zamiesz­kują byłe sowiec­kie tery­to­rium” – napi­sano w nocie prze­ka­za­nej przez pol­skiego dyplo­matę. Obu­rzony Moło­tow doku­mentu nie przy­jął. Nie mógł jed­nak dodzwo­nić się do Józefa Sta­lina, który zasko­czony i prze­ra­żony ata­kiem, zapadł się pod zie­mię.

Tym­cza­sem na całej dłu­go­ści gra­nicy pol­sko-sowiec­kiej jun­kersy i łosie bom­bar­do­wały pozy­cje Armii Czer­wo­nej. Nie­mal całe lot­nic­two nie­przy­ja­ciela zostało znisz­czone na pasach star­to­wych. Podob­nie stało się z bro­nią pan­cerną zgru­po­waną w dużych masach przy samej gra­nicy. Pol­skie i nie­miec­kie oddziały, które wkro­czyły na tery­to­rium czer­wo­nego impe­rium, napo­tkały nie­zwy­kle słaby opór nie­przy­ja­ciela.

Armia Czer­wona pod­da­wała się całymi dywi­zjami, poczy­na­jąc od kucha­rzy i kono­wo­dów, na gene­ra­łach i szta­bach koń­cząc. Ucie­mię­żona przez komu­ni­stów lud­ność witała żoł­nie­rzy wkra­cza­ją­cych armii jak wyzwo­li­cieli. Pod kolumny czoł­gów rzu­cano kwiaty, w oknach poja­wiały się uszyte naprędce z kawał­ków mate­riału biało-czer­wone flagi. Wywie­szali je sowieccy Polacy zdzie­siąt­ko­wani w 1937 roku pod­czas tak zwa­nej ope­ra­cji pol­skiej NKWD, Ukra­ińcy, który nie­całą dekadę wcze­śniej padli ofiarą ludo­bój­stwa pod­czas wywo­ła­nego sztucz­nie Wiel­kiego Głodu, ale rów­nież Bia­ło­ru­sini, Żydzi i Rosja­nie.

Nie­mal w każ­dej więk­szej miej­sco­wo­ści zaj­mo­wa­nej przez woj­ska koali­cji znaj­do­wano wię­zie­nia wypeł­nione sto­sami tru­pów. Zasko­czeni ata­kiem funk­cjo­na­riu­sze NKWD nie zdą­żyli ewa­ku­ować więź­niów poli­tycz­nych i zde­cy­do­wali się na ich pośpieszną, nie­zwy­kle bru­talną eks­ter­mi­na­cję. Czer­woni oprawcy wrzu­cali do cel gra­naty lub strze­lali do stło­czo­nych więź­niów z kara­bi­nów maszy­no­wych. Innych masa­kro­wali bagne­tami i sie­kie­rami na wię­zien­nych dzie­dziń­cach. Wśród zamor­do­wa­nych znaj­do­wało się wielu Pola­ków z sowiec­kim oby­wa­tel­stwem.

Pol­skie dywi­zje pan­cerne, które przez ostat­nie dwa lata (1939–1941) zdą­żyły się znacz­nie roz­bu­do­wać, sze­rzyły prze­ra­że­nie w sze­re­gach nie­przy­ja­ciela i wgry­zły się głę­boko w jego tery­to­rium. Dowo­dzący nimi gene­rał Sta­ni­sław Maczek roz­po­czął „wyścig do Moskwy” ze swoim nie­miec­kim odpo­wied­ni­kiem gene­rałem Hein­zem Gude­ria­nem. W warun­kach wojny bły­ska­wicz­nej na wiel­kich prze­strze­niach Wschodu zna­ko­mi­cie spraw­dziła się rów­nież pol­ska kawa­le­ria.

Tym­cza­sem 26 czerwca 1941 roku rząd pol­ski wydał, a mar­sza­łek Edward Śmi­gły-Rydz pod­pi­sał, ode­zwę do narodu ukra­iń­skiego. Zaczy­nała się ona od słów: „Bra­cia, przy­by­wamy do was nie jako wro­go­wie, ale jako przy­ja­ciele. Nie jako cie­mię­ży­ciele, ale jako wyzwo­li­ciele. Idziemy śla­dami Józefa Pił­sud­skiego i Semena Petlury, dwóch wiel­kich przy­wód­ców, któ­rzy naj­le­piej zro­zu­mieli, że losy naro­dów naszych powią­zane są ze sobą niczym konary opla­ta­ją­cych się drzew… ”

Dalej Śmi­gły-Rydz wzy­wał miesz­kań­ców Ukra­iny do walki ze „wspól­nym śmier­tel­nym wro­giem obu naro­dów i całej ludz­ko­ści – bol­sze­wi­zmem”. Obie­cy­wał znie­sie­nie koł­cho­zów, wpro­wa­dze­nie wol­no­ści reli­gij­nej i dele­ga­li­za­cję par­tii komu­ni­stycz­nej. W ode­zwie zna­la­zła się także zapo­wiedź stwo­rze­nia „wiel­kiej samo­ist­nej Ukra­iny zwią­za­nej wiecz­nym bra­ter­skim soju­szem z Rzecz­po­spo­litą Pol­ską”.

17 wrze­śnia 1941

Odzew na tę ode­zwę był ogromny, wszę­dzie na Ukra­inie woj­ska pol­skie były wręcz entu­zja­stycz­nie witane przez miej­scową lud­ność. Po zaję­ciu Kamieńca Podol­skiego, Żyto­mie­rza, Win­nicy, Koro­ste­nia, Ber­dy­czowa i Kozia­tyna w począt­kach lipca roz­po­częła się wielka bitwa o Kijów. Pierw­sze poważne star­cie na połu­dnio­wym odcinku frontu, w jakim Woj­sko Pol­skie i Wehr­macht starły się w tej kam­pa­nii z Armią Czer­woną.

Bitwa ta była zwy­cię­ska. W pol­sko-nie­miec­kie okrą­że­nie dostało się milion żoł­nie­rzy sowiec­kich i olbrzy­mie ilo­ści sprzętu. Roz­bito nie­mal cały Front Połu­dniowo-Zachodni Armii Czer­wo­nej. Kijów padł 19 wrze­śnia. Wzięto nie noto­waną wcze­śniej w histo­rii wojen liczbę jeń­ców. Jak póź­niej obli­czyli histo­rycy, w pierw­szych mie­sią­cach wojny Pola­kom i Niem­com pod­dało się w sumie ponad cztery miliony żoł­nie­rzy nie­przy­ja­ciela.

W cięż­kich wal­kach o ukra­iń­ską sto­licę szcze­gól­nie odzna­czyła się pol­ska pie­chota, któ­rej deter­mi­na­cja i bojo­wość wywo­łała podziw nie­miec­kich towa­rzy­szy broni. Na Pola­ków, któ­rzy kil­ka­krot­nie szli na bagnety i wręcz roz­no­sili sowiec­kie jed­nostki, posy­pał się deszcz Vir­tuti Mili­tari i Żela­znych Krzyży. „To naj­więk­sze zwy­cię­stwo w dzie­jach wojen. Skła­dam hołd tysiącom pol­skich i nie­miec­kich żoł­nie­rzy, dzięki któ­rym ten wielki dzień stał się moż­liwy. Zwy­cię­żymy, bo nasza sprawa jest słuszna. Sieg Heil!” – prze­ma­wiał przez radio zachwy­cony Adolf Hitler.

Jed­no­cze­śnie uak­tyw­nił się Józef Sta­lin, który wzy­wał narody Związku Sowiec­kiego do walki na śmierć i życie z „faszy­stow­skim najeźdźcą”. „Walka, którą toczymy, jest walką nie tylko o przy­szłość naszej ojczy­zny, ale i o przy­szłość ludz­ko­ści. Od was, bra­cia i sio­stry, zależy przy­szłość socja­li­zmu i utrzy­ma­nie jego zdo­by­czy. Zosta­li­śmy zdra­dziecko zaata­ko­wani przez bru­natną nie­miecką hydrę i jej pol­skich słu­gu­sów. Nie wyjdą z Rosji żywi!” – ape­lo­wał i gro­ził Sta­lin.

Po zaję­ciu Kijowa Polacy roz­po­częli natar­cie na pół­nocny wschód, na linii Kijów–Czer­ni­chów–Briańsk–Kaługa. Światu, który z zapar­tym tchem obser­wo­wał ten naj­więk­szy w dzie­jach Blitz­krieg, wyda­wało się, że pol­sko-nie­miecki sojusz znaj­duje się w zeni­cie powo­dze­nia, że cemen­tują go wspól­nie prze­lana krew i wspólne suk­cesy. W rze­czy­wi­sto­ści dzia­ła­nia nie­mieckiego sojusz­nika zaczęły wywo­ły­wać w War­sza­wie poważny nie­po­kój.

Do pol­skich szta­bów zaczęły bowiem docie­rać nie­po­ko­jące wie­ści z odcin­ków frontu, na któ­rych wal­czyli Niemcy. O ile oddziały pol­skie biły się tylko z Armią Czer­woną i rze­czy­wi­ście wyzwa­lały kolejne miej­sco­wo­ści spod sowiec­kiego jarzma, o tyle Niemcy na zdo­by­tych tere­nach doko­ny­wali strasz­li­wych zbrodni. W ślad za Wehr­mach­tem szły spe­cjalne oddziały SS, Ein­sat­zgrup­pen, które doko­ny­wały zbio­ro­wych egze­ku­cji Żydów.

Dopro­wa­dziło to do sze­regu kon­flik­tów pomię­dzy pol­skimi a nie­miec­kimi żoł­nie­rzami. Pomię­dzy sojusz­ni­kami docho­dziło do bójek, a nawet spon­ta­nicz­nych strze­la­nin. Szcze­gól­nie ner­wowo na nie­miec­kie akty prze­mocy reago­wali pol­scy żoł­nie­rze pocho­dze­nia żydow­skiego. W liczą­cej około pół­tora miliona żoł­nie­rzy armii pol­skiej biją­cej się na wscho­dzie nie­mal dzie­sięć pro­cent pobo­ro­wych było bowiem wyzna­nia moj­że­szo­wego.

Żydow­scy cywile tym­cza­sem masowo ucie­kali z tere­nów oku­po­wa­nych przez Niem­ców na sowiec­kie tereny wyzwo­lone przez Pola­ków. Inter­wen­cje rządu pol­skiego w Ber­li­nie na nie­wiele się zdały i Niemcy kon­ty­nu­owali swój krwawy pro­ce­der. Dopro­wa­dziło to do wzro­stu napię­cia mię­dzy sojusz­ni­kami. Na gma­chu pol­sko-nie­miec­kiego part­ner­stwa poja­wiły się pierw­sze pęk­nię­cia. Polacy zaczęli zda­wać sobie sprawę, że aby poko­nać dia­bła, sprzy­mie­rzyli się z sza­ta­nem.

W zupeł­nie inny spo­sób obie armie postę­po­wały rów­nież z jeń­cami wojen­nymi, któ­rych pod­da­wało się coraz wię­cej. Polacy swo­ich trak­to­wali huma­ni­tar­nie. Sze­re­gow­ców roz­pusz­czali do domów, a ofi­ce­rów zamy­kali w przy­zwo­icie utrzy­ma­nych obo­zach jeniec­kich speł­nia­ją­cych warunki okre­ślone w kon­wen­cjach mię­dzy­na­ro­do­wych. Ci, któ­rzy wyra­zili taką chęć, byli włą­czani do oddzia­łów pomoc­ni­czych wal­czą­cych z bol­sze­wi­zmem. Na początku Polacy pla­no­wali zor­ga­ni­zo­wać tylko armię ukra­iń­ską, ale wkrótce u boku Woj­ska Pol­skiego zaczęły powsta­wać jed­nostki rosyj­skie, bia­ło­ru­skie, a nawet turk­meń­skie.

Niemcy jeń­ców trak­to­wali zaś gorzej niż zwie­rzęta. Umiesz­czali ich pod gołym nie­bem na ogro­dzo­nych dru­tem kol­cza­stym polach. Gło­dzili ich, znę­cali się nad nimi i zabi­jali. Sze­rzyły się epi­de­mie i kani­ba­lizm, jeńcy padali jak muchy. Znów pol­skie inter­wen­cje na nie­wiele się zdały. Niemcy pro­ce­der ten uspra­wie­dli­wiali tym, że Sowiety nie pod­pi­sały kon­wen­cji genew­skich. Wska­zy­wali rów­nież na okru­cień­stwa sowiec­kiego reżimu.

Ślady po zbrod­niach NKWD, na które natra­fiali pol­scy i nie­mieccy żoł­nie­rze, rze­czy­wi­ście mro­ziły krew w żyłach. Strasz­liwy los spo­tkał rów­nież nie­licz­nych żoł­nie­rzy koali­cji, któ­rzy dostali się do nie­woli Armii Czer­wo­nej. Argu­menty Pola­ków, że należy oddzie­lić zbrod­ni­czy reżim od zwy­kłych, ucie­mię­żo­nych przez komu­ni­stów oby­wa­teli sowiec­kich, nie prze­ko­ny­wały jed­nak myślą­cych kate­go­riami raso­wymi Niem­ców.

24 paź­dzier­nika 1941

We wrze­śniu 1941 roku roz­po­częła się tym­cza­sem decy­du­jąca bitwa o Moskwę. Sowieci rzu­cili prze­ciwko pań­stwom Osi wszystko, co mieli. Z Dale­kiego Wschodu ścią­gnęli dobo­rowe dywi­zje sybe­ryj­skie. Na pole bitwy wjeż­dżały czołgi, które dopiero co zeszły z taśm pro­duk­cyj­nych. Sta­lin zaczął zaś ude­rzać w coraz bar­dziej histe­ryczne tony: „Ważą się losy naszej socja­li­stycz­nej ojczy­zny. Kraj Rad w śmier­tel­nym nie­bez­pie­czeń­stwie! Wszystko na ratu­nek Moskwie! Wszystko prze­ciw pol­sko-nie­miec­kim faszy­stom!” – wzy­wał przez radio.

„Żoł­nie­rze! – zwra­cał się zaś mar­sza­łek Śmi­gły-Rydz do wojsk na fron­cie wschod­nim. – Wybiła histo­ryczna godzina. Kro­czy­cie szla­kiem wiel­kiego het­mana Żół­kiew­skiego, który ponad trzy wieki temu roz­bił hufce Moskali i zatknął pol­ską cho­rą­giew na wie­żach krem­low­skich. Tak jak on wtedy, tak i wy teraz pisze­cie histo­rię. Cała Rzecz­po­spo­lita patrzy na was z podzi­wem i nadzieją. Śmierć bol­sze­wic­kiej zara­zie! Niech żyje Wielka Pol­ska”.

Ku zdu­mie­niu świata – który nabrał już prze­ko­na­nia, że nic nie zdoła zatrzy­mać roz­pę­dzo­nego Wehr­machtu i Woj­ska Pol­skiego – ofen­sywa państw Osi zaczęła tra­cić tempo. Coraz wię­cej nie­miec­kich i pol­skich jed­no­stek grzę­zło w cięż­kich wal­kach z Armią Czer­woną. Sowieccy żoł­nie­rze zaczęli sta­wiać zacięty opór i na nie­któ­rych odcin­kach, szcze­gól­nie tych, na któ­rych ata­ko­wali sami Niemcy, bili się wręcz zna­ko­mi­cie.

Nie wyni­kało to z jakiejś wiel­kiej miło­ści, którą nagle zapa­łali do wła­dzy bol­sze­wic­kiej. Jak póź­niej usta­lili histo­rycy, przy­czyny tego nie­spo­dzie­wa­nego oporu były dwie. Po pierw­sze, do czer­wo­no­ar­mi­stów zaczęły docie­rać infor­ma­cje o strasz­li­wym trak­to­wa­niu jeń­ców wojen­nych przez Niem­ców. Rozu­mieli więc, że pod­da­nie się może mieć dla nich strasz­liwe kon­se­kwen­cje. Po dru­gie nie mieli wyboru i bić się po pro­stu musieli. Za ich ple­cami roz­sta­wiono bowiem uzbro­jone w broń maszy­nową zło­wro­gie oddziały zapo­rowe NKWD. Ani kroku w tył, bo kula w łeb!

Tak oto doszło do naj­więk­szej bitwy w dzie­jach świata. Z jed­nej strony Niemcy, Polacy, Węgrzy, Rumuni i inni sojusz­nicy, z dru­giej Sowiety. W sumie kilka milio­nów żoł­nie­rzy, gigan­tyczne liczby czoł­gów, dział i samo­lo­tów. Wystrze­lono miliony poci­sków, po obu stro­nach zgi­nęły dzie­siątki tysięcy ludzi. Woj­skami państw Osi dowo­dzili feld­mar­sza­łek Fedor von Bock oraz gene­rał Tade­usz Kutrzeba. Po dru­giej stro­nie sta­nął gene­rał Gie­or­gij Żukow.

Gdy już się wyda­wało, że bitwa nie zosta­nie roz­strzy­gnięta i Niemcy z Pola­kami będą musieli odstą­pić spod bram Moskwy i wyco­fać się na leża zimowe, gene­rał Maczek ruszył do bra­wu­ro­wego ataku na połu­dniową flankę Żukowa. Żela­zny pan­cerny klin czoł­gów 7TP i 14TP wbił się mię­dzy sowiec­kie armie. Z powie­trza eska­dry bom­bow­ców Łoś zamie­niały zaś w perzynę umoc­nie­nia Armii Czer­wo­nej. Jed­no­cze­śnie gene­rał Wła­dy­sław Anders – były ofi­cer armii car­skiej – na czele olbrzy­mich mas kawa­le­rii obszedł w fan­ta­stycz­nym noc­nym raj­dzie sowiec­kie pozy­cje i runął z impe­tem na tyły zasko­czo­nych bol­sze­wi­ków.

Armia Czer­wona nie wytrzy­mała, front został prze­ła­many. Pol­skie oddziały wdarły się na bul­wary sowiec­kiej sto­licy. Było to 24 paź­dzier­nika, w rocz­nicę bol­sze­wic­kiego puczu roku 1917. Grupa kawa­le­rzy­stów – na pamiątkę podob­nego wyczynu swo­ich kole­gów doko­na­nego dwa­dzie­ścia lat wcze­śniej w Kijo­wie – kupiła bilety i w mun­du­rach, z bro­nią w ręku prze­je­chała się moskiew­skim metrem. Dziew­częta rzu­cały im się na szyję.

Jed­no­cze­śnie na uli­cach mia­sta wybu­chła kontr­re­wo­lu­cja. Rosja­nie przy­stą­pili do upra­gnio­nego odwetu na komu­ni­stach. Mścili się teraz za dwie upiorne dekady, pod­czas któ­rych byli ter­ro­ry­zo­wani, gło­dzeni, upo­ka­rzani i mor­do­wani przez bol­sze­wi­ków. Roz­bi­jano sie­dziby par­tii, zry­wano czer­wone sztan­dary i por­trety sowiec­kich przy­wód­ców, palono komi­tety. Na uli­cach walały się tysiące par­tyj­nych doku­men­tów i porzu­co­nych czer­wo­nych legi­ty­ma­cji. Pierw­sza padła Łubianka, sie­dziba znie­na­wi­dzo­nej służby bez­pie­czeń­stwa. Tłum wyzwo­lił prze­by­wa­ją­cych w niej więź­niów, a enka­wu­dzi­ści, któ­rym nie udało się uciec, zostali dosłow­nie roze­rwani na strzępy.

Inna grupa pol­skich uła­nów, która jedna z pierw­szych zna­la­zła się na uli­cach Moskwy, została przy­wi­tana ogniem przez eli­tarną jed­nostkę NKWD bro­niącą Dworca Jaro­sław­skiego. Sowieci zostali jed­nak obrzu­ceni gra­na­tami, a następ­nie wystrze­lani i roz­sie­czeni sza­blami przez Pola­ków. Ułani wpa­dli na peron, na któ­rym kil­ku­na­stu ludzi – część w mun­du­rach bez­pieki, a część w bia­łych kitlach – pośpiesz­nie pako­wało drew­nianą skrzy­nię do pod­sta­wio­nego pociągu.

Na widok Pola­ków upu­ścili trumnę na zie­mię i roz­bie­gli się na wszyst­kie strony. Zdu­mio­nym uła­nom mię­dzy potrza­ska­nymi deskami uka­zała się… mumia Lenina. Oka­zało się, że bol­sze­wicy pró­bo­wali ewa­ku­ować ciało wodza rewo­lu­cji z Moskwy, ale zasko­czeni szyb­ko­ścią pol­skiego ataku, nie zdą­żyli go zała­do­wać do pociągu. Jeden z uła­nów, pod­cho­rąży 21. Pułku Uła­nów Nad­wi­ślań­skich Ste­fan Kozłow­ski, potęż­nym cio­sem obciął głowę wypcha­nej kukły i nabił ją na sza­blę, po czym wyszedł z tym tro­feum przed budy­nek dworca. Zgro­ma­dzone na nim tłumy miesz­kań­ców Moskwy zawyły z rado­ści. Trwa­jący od bli­sko ćwierci wieku kosz­mar komu­ni­zmu dobiegł końca!

Gdy sto­lica czer­wo­nego impe­rium dostała się w ręce koali­cji, reżim natych­miast się zała­mał. Podobne sceny jak w Moskwie roze­grały się w innych mia­stach oraz w jed­nost­kach Armii Czer­wo­nej. Na całej dłu­go­ści frontu żoł­nie­rze wyrżnęli znie­na­wi­dzo­nych komi­sa­rzy poli­tycz­nych i roze­szli się do domów. Nad Krem­lem zaś, po raz pierw­szy od 1612 roku, zało­po­tał pol­ski sztan­dar.

Widząc, że reżim sowiecki obraca się w gruzy, do wojny przy­stą­piła Japo­nia, ata­ku­jąc na Dale­kim Wscho­dzie ostat­nie jed­nostki Armii Czer­wo­nej, które zacho­wały jako taką dys­cy­plinę. Sta­lin, ukryty w bun­krze w Kuj­by­sze­wie – dokąd ewa­ku­ował się z rzą­dem – strze­lił sobie w głowę w momen­cie, gdy pol­scy i nie­mieccy żoł­nie­rze pod­cho­dzili do jego kry­jówki. Pierw­szym czło­wie­kiem, który dopadł ciała dyk­ta­tora, był Polak: Józef Zycho­wicz z 2. Pułku Sape­rów Kaniow­skich.

To on prze­szedł do histo­rii, zabi­ja­jąc Ław­rien­tija Berię, szefa zło­wiesz­czego NKWD, który miał na rękach krew milio­nów ludzi i do końca pozo­stał u boku dyk­ta­tora. Gdy saper wdarł się do bun­kra, Beria wysko­czył zza fotela, na któ­rym wiot­czało ciało Sta­lina (podobno pisto­let w jego dłoni jesz­cze dymił). Szef NKWD rzu­cił się na Polaka, ale zatrzy­mał go cios kolbą w głowę, który zdru­zgo­tał mu kość czo­łową i zmiaż­dżył mózg. Gru­ziń­ski cze­ki­sta zgi­nął na miej­scu.

Na placu Czer­wo­nym wkrótce odbyła się wspólna defi­lada zwy­cię­stwa, którą odbie­rali mar­sza­łek Edward Śmi­gły-Rydz i Adolf Hitler. W oto­cze­niu gene­ra­li­cji obu kra­jów stali na try­bu­nie, z któ­rej jesz­cze nie­dawno parady odbie­rali człon­ko­wie komu­ni­stycz­nego Polit­biura. Führer trium­fo­wał i ze łzami egzal­ta­cji w oczach ści­skał pol­skiego mar­szałka i towa­rzy­szą­cego mu mini­stra spraw zagra­nicz­nych Józefa Becka.

Obok sie­bie, ze zgrzy­tem gąsie­nic na kostce bru­ko­wej placu Czer­wo­nego, prze­ta­czały się dłu­gie kolumny czoł­gów. 14TP obok Pan­zer­kamp­fwa­gen III. Ramię w ramię masze­ro­wała pol­ska i nie­miecka pie­chota. W zgod­nej opi­nii obser­wa­to­rów naj­le­piej zapre­zen­to­wały się jed­nak szwa­drony pol­skiej kawa­le­rii wypo­sa­żone w dłu­gie lance. Ułani salu­to­wali swemu zwy­cię­skiemu mar­szał­kowi, a stu­kot kopyt ich koni jesz­cze długo roz­brzmie­wał na uli­cach Moskwy…

Zwy­cięzcy w obo­zie prze­gra­nych

W Peters­burgu szybko zor­ga­ni­zo­wano wielki, rela­cjo­no­wany przez prasę całego świata, pro­ces dygni­ta­rzy reżimu bol­sze­wic­kiego, któ­rych udało się schwy­tać. Wia­cze­sław Moło­tow, Kli­ment Woro­szy­łow, Ana­stas Miko­jan, Michaił Kali­nin, Łazar Kaga­no­wicz i inni komu­ni­styczni zbrod­nia­rze zostali uznani win­nymi ludo­bój­stwa i zbrodni wojen­nych, a następ­nie powie­szeni. Pod­czas pro­cesu doszło do skan­dalu. Nie­mieccy pro­ku­ra­to­rzy pró­bo­wali bowiem oskar­żyć komu­ni­stów o zbrod­nie doko­nane przez jed­nostki III Rze­szy.

Na sku­tek inter­wen­cji sojusz­ni­ków Nie­miec – Pol­ski, Węgier i Włoch – tych punk­tów nie włą­czono do aktu oskar­że­nia. „Zoo­lo­giczni anty­fa­szy­ści” zwra­cali jed­nak uwagę na hipo­kry­zję orga­ni­za­to­rów pro­ce­sów peters­bur­skich. Komu­ni­stów oskar­żali bowiem na nich naro­dowi socja­li­ści, któ­rzy sami mieli na sumie­niu strasz­liwe zbrod­nie. „No cóż, histo­rię piszą zwy­cięzcy” – komen­to­wała z prze­ką­sem opo­zy­cyjna prasa. Wobec ogromu ujaw­nio­nych sowiec­kich zbrodni mało kto jed­nak brał te głosy na poważ­nie.

Pol­scy, nie­mieccy i japoń­scy zdo­bywcy wyzwo­lili bowiem miliony zeków, czyli więź­niów strasz­li­wych sowiec­kich obo­zów kon­cen­tra­cyj­nych. Oka­zało się że całe tery­to­rium komu­ni­stycz­nego kolosa pokryte było gęstym archi­pe­la­giem łagrów, w któ­rych bol­sze­wicy eks­ter­mi­no­wali swo­ich praw­dzi­wych i uro­jo­nych prze­ciw­ni­ków poli­tycz­nych, zmu­sza­jąc ich do mor­der­czej pracy.

Gazety na całym świe­cie obie­gły przej­mu­jące zdję­cia strasz­li­wie wychu­dzo­nych, odzia­nych w łach­many więź­niów, któ­rzy ze łzami w oczach rzu­cali się na szyję zakło­po­ta­nym nie­miec­kim i pol­skim żoł­nie­rzom. W pobliżu każ­dego łagru prze­pro­wa­dzono eks­hu­ma­cje, pod­czas któ­rych wydo­byto miliony ludz­kich szkie­le­tów. Maka­bryczne sowiec­kie zbrod­nie popeł­nione w obo­zach na Sybe­rii na kolejne stu­le­cie stały się ponu­rym sym­bo­lem zła. Sym­bo­lem tego, co czło­wiek zaśle­piony chorą ide­olo­gią może wyrzą­dzić dru­giemu czło­wiekowi.

Spek­ta­ku­larne zwy­cię­stwo Nie­miec i Pol­ski na fron­cie wschod­nim nie zakoń­czyło jed­nak wcale dru­giej wojny świa­to­wej. Prze­ciw­nie, dzia­ła­nia zbrojne na innych teatrach wojny przy­bie­rały coraz więk­sze roz­miary. Choć Japo­nia po tym, jak zaata­ko­wała walące się Sowiety, odło­żyła w cza­sie reali­za­cję pla­nów ataku na ame­ry­kań­skie bazy na Pacy­fiku, Stany Zjed­no­czone i tak przy­stą­piły do wojny. Zde­cy­do­wał nie tyle nacisk Bry­tyj­czy­ków powo­łu­ją­cych się na anglo­sa­ską soli­dar­ność, ile nie­po­kój Waszyng­tonu wywo­łany moż­li­wo­ścią świa­to­wej hege­mo­nii III Rze­szy. Niemcy, pod­biw­szy Sowiety, poszli bowiem za cio­sem: przedarli się przez Kau­kaz i wkro­czyli na Bli­ski Wschód. W regio­nie tym natych­miast wybu­chło wiel­kie anty­bry­tyj­skie i pro­nie­miec­kie powsta­nie Ara­bów. Niem­com pod­po­rząd­ko­wały się Tur­cja i Iran. Głów­nym celem azja­tyc­kiej kam­pa­nii były jed­nak Indie – perła korony bry­tyj­skiej.

Gdy na Oce­anie Atlan­tyc­kim, Bli­skim Wscho­dzie, w Azji i na pusty­niach Afryki Pół­noc­nej toczyły się coraz bar­dziej zacięte walki mię­dzy Niem­cami i Anglo­sa­sami, w Euro­pie Wschod­niej zwy­cięzcy dzie­lili pomię­dzy sie­bie tereny nale­żące nie­gdyś do Związku Sowiec­kiego. Już w 1939 roku pod­czas war­szaw­skich roz­mów szefa dyplo­ma­cji Rze­szy Joachima von Rib­ben­tropa z Józe­fem Bec­kiem usta­lono, że Sowiety zostaną podzie­lone zgod­nie z klu­czem histo­rycz­nym.

Pol­ska powo­łała się na tra­dy­cje przed­ro­zbio­ro­wej Rze­czy­po­spo­li­tej i w zamian za udział w anty­ko­mu­ni­stycz­nej kru­cja­cie zażą­dała od Niem­ców sowiec­kich repu­blik Bia­ło­rusi i Ukra­iny. Polacy argu­men­to­wali, że skoro w gra­ni­cach II Rze­czy­po­spo­li­tej już są tery­to­ria zamiesz­kane przez Bia­ło­rusinów i Ukra­iń­ców, logiczne jest zjed­no­cze­nie tych kra­jów pod rzą­dami War­szawy.

Niemcy zgo­dzili się na to pod warun­kiem zagwa­ran­to­wa­nia im ich inte­re­sów gospo­dar­czych. Cho­dziło przede wszyst­kim o to, by Polacy dostar­czali im – dopóki na Zacho­dzie trwa wojna – surowce z Ukra­iny. III Rze­szy z kolei miały przy­paść pań­stwa bał­tyc­kie, które Niemcy zajęli bez jed­nego wystrzału, oraz Rosja wła­ściwa. Były to tery­to­ria, szcze­gól­nie Esto­nia, Łotwa i Rosja pół­nocna, już w dużej mie­rze nasy­cone żywio­łem nie­miec­kim, który napły­wał tam przez stu­le­cia.

Taka linia podziału została zapi­sana jesz­cze w 1939 roku w taj­nych pro­to­ko­łach do paktu Rib­ben­trop–Beck i kon­cep­cję tę, oczy­wi­ście po drob­nych korek­tach gra­nicz­nych, zre­ali­zo­wano po zli­kwi­do­wa­niu przez koali­cjan­tów Związku Sowiec­kiego. Sowiecki Daleki Wschód przy­padł Japo­nii, a pomniej­szą część powa­lo­nego impe­rium otrzy­mali Rumuni.

Rzecz­po­spo­lita i Rze­sza zdo­by­tymi tery­to­riami admi­ni­stro­wały jed­nak w dia­me­tral­nie odmienny spo­sób. Polacy wpro­wa­dzili libe­ralny reżim, nada­jąc Bia­ło­ru­si­nom i Ukra­iń­com sze­roką auto­no­mię. Oparli się na nich, two­rząc lokalną admi­ni­stra­cję, zor­ga­ni­zo­wali u swo­jego boku poli­cję i woj­skowe oddziały pomoc­ni­cze zło­żone z przed­sta­wi­cieli tych naro­dów. Roz­wią­zali znie­na­wi­dzone przez lud­ność koł­chozy, przy­wró­cili wol­ność reli­gijną, pry­watną wła­sność i gospo­darkę ryn­kową.

Dzięki temu wszyst­kiemu zyskali olbrzy­mie popar­cie lud­no­ści, do nie­dawna żyją­cej w skraj­nej nędzy i per­ma­nent­nym stra­chu przed NKWD. Doce­lowo pol­ski rząd – two­rzyli go w więk­szo­ści ucznio­wie nie żyją­cego od sze­ściu lat Józefa Pił­sud­skiego – pla­no­wał zre­ali­zo­wać marze­nie Mar­szałka i stwo­rzyć potężną fede­ra­cję pol­sko-bia­ło­ru­sko-ukra­iń­ską pod prze­wod­nic­twem Pol­ski.

Zupeł­nie inną poli­tykę na tery­to­riach oku­po­wa­nej Rosji (Gene­ral­go­uver­ne­ment für die besetz­ten rus­si­schen Gebiete) pro­wa­dzili Niemcy. Uznali oni Rosjan i przed­sta­wi­cieli innych naro­dów byłego Związku Sowiec­kiego za Unter­men­schów. Nasi­liły się repre­sje i ter­ror. Jako (naro­dowi) socja­li­ści Niemcy nie roz­wią­zali koł­cho­zów i utrzy­mali gospo­darkę cen­tral­nie pla­no­waną. Wyjąt­kowo bru­talne repre­sje spa­dły na lud­ność żydow­ską. Ter­ror NKWD został zastą­piony ter­rorem Gestapo.

Pol­skie suge­stie, aby Niemcy odwo­łali się do rosyj­skiego anty­so­wiec­kiego patrio­ty­zmu i stwo­rzyli pod swo­imi auspi­cjami „białe” pań­stwo rosyj­skie, zostały zigno­ro­wane. „Samo­rząd­ność to pierw­szy sto­pień do nie­pod­le­gło­ści. Co się zdo­było prze­mocą, tego się nie utrzyma demo­kra­tycz­nie. Jaki jest sens pod­bi­jać wolny kraj tylko po to, żeby mu zwró­cić wol­ność? Kto prze­lał krew, ma prawo wła­dać tym, co zdo­był” – powie­dział pod­czas jed­nej z roz­mów z Pola­kami Adolf Hitler.

Upo­jony swoim olbrzy­mim zwy­cię­stwem Führer zaczął wcie­lać w życie obłędny, wywo­łu­jący prze­ra­że­nie w War­sza­wie i wśród co roz­sąd­niej­szych Niem­ców plan kolo­ni­za­cji Rosji. Teren ten miał się stać zaple­czem surow­co­wym Rze­szy, na któ­rym nie­mieccy far­me­rzy mieli mieć sta­tus panów, a rosyj­scy chłopi nie­wol­ni­ków. Wszystko to oczy­wi­ście dopro­wa­dziło do powsta­nia potęż­nego rosyj­skiego ruchu oporu i nasi­le­nia się dzia­łań par­ty­zanc­kich, które wią­zały coraz więk­sze nie­miec­kie siły.

Z oku­po­wa­nych tere­nów docho­dziły coraz bar­dziej ponure wie­ści na temat tego, jak Niemcy trak­tują Żydów. Mówiono o obo­zach i maso­wej zagła­dzie tego narodu. Niemcy zwró­cili się nawet do Pol­ski z suge­stią wyda­nia im sowiec­kich Żydów z tere­nów zaję­tych przez Woj­sko Pol­skie, spo­tkało się to jed­nak ze zde­cy­do­waną, bar­dzo ostrą odpo­wie­dzią War­szawy. Hitler, nie chcąc zadraż­niać sto­sun­ków z naj­waż­niej­szym sojusz­ni­kiem, wyco­fał się. Ale był to zło­wrogi sygnał.

Tym­cza­sem na Zacho­dzie woj­ska alianc­kie zyski­wały coraz więk­szą prze­wagę nad Niem­cami. Rze­sza prze­gry­wała na morzach, na Bli­skim Wscho­dzie, w Azji i w pół­noc­nej Afryce. Walka na tak wielu fron­tach wyma­gała coraz więk­szych nakła­dów i wią­zała coraz wię­cej dywi­zji Wehr­machtu. Wresz­cie latem 1944 roku Bry­tyj­czycy i Ame­ry­ka­nie doko­nali spek­ta­ku­lar­nego desantu we Fran­cji. W odpo­wie­dzi Niemcy wszyst­kie wolne dywi­zje prze­rzu­cili ze Wschodu na Zachód. Roz­po­częły się zma­ga­nia, które miały zade­cy­do­wać o wyniku dru­giej wojny świa­to­wej. Niemcy sta­wiali zacięty opór, ale na dłuż­szą metę z potęgą Sta­nów Zjed­no­czo­nych, wkra­cza­ją­cych już na drogę do budowy glo­bal­nego super­mo­car­stwa, nie mieli szans. W ostat­nią fazę wcho­dził wła­śnie ame­ry­kań­ski Pro­gram „Man­hat­tan”, czyli prace nad budową bomby ato­mo­wej.

Adolf Hitler w tych decy­du­ją­cych tygo­dniach kil­ka­krot­nie odwie­dzał War­szawę. Na próby nakło­nie­nia Pol­ski, żeby aktyw­nie włą­czyła się do wojny prze­ciw alian­tom zachod­nim, za każ­dym razem otrzy­my­wał uprzejmą, ale sta­now­czą odmowę. Scho­ro­wany, coraz bar­dziej ode­rwany od rze­czy­wi­sto­ści Führer sza­lał ze wście­kło­ści. W obec­no­ści naj­bliż­szych współ­pra­cow­ni­ków tupał, tarzał się po ziemi, gry­ząc dywany, i zdzie­rał z sie­bie mun­dur. Pla­no­wał nawet zbrojne uka­ra­nie „nie­wdzięcz­nej Pol­ski”, ale jego gene­ra­ło­wie sta­now­czo odra­dzili mu otwie­ra­nie dru­giego frontu w tak trud­nym momen­cie.

Jed­no­cze­śnie w neu­tral­nej Lizbo­nie toczyły się tajne nego­cja­cje mię­dzy War­szawą a Lon­dy­nem i Waszyng­to­nem. Alianci obie­cali, że jeżeli Pol­ska oprze się pre­sji Hitlera i zamiast prze­rzu­cać swoje woj­ska na Zachód, zmieni soju­sze i ude­rzy na Niem­ców, po woj­nie uznają wszyst­kie jej zdo­by­cze tery­to­rialne na Wscho­dzie. Oferta została przy­jęta i Pol­ska zaczęła szy­ko­wać się do kolej­nej wojny.

Tym­cza­sem w trzesz­czą­cej w szwach Rze­szy wiarę w zwy­cię­stwo zacho­wy­wali tylko naj­bar­dziej fana­tyczni naro­dowi socja­li­ści, wsłu­chani w nie­do­rzeczne opo­wie­ści Hitlera o tajem­ni­czej Wun­der­waffe, która w ostat­niej chwili miała odwró­cić koleje wojny. Sytu­ację sta­rała się rato­wać grupa kon­ser­wa­tyw­nych ofi­ce­rów. Nie udało im się jed­nak wysa­dzić w powie­trze Hitlera i sami za próbę zama­chu stanu zapła­cili głową. Woj­ska alianc­kie prze­kro­czyły tym­cza­sem przed­wo­jenną gra­nicę Nie­miec. Ame­ry­ka­nie zagro­zili, że jeżeli Rze­sza natych­miast nie ska­pi­tu­luje, zrzucą na nią bombę ato­mową.

Wła­śnie wtedy na wscho­dzie Europy doszło do – jak z obu­rze­niem pisał „Völkischer Beobach­ter” – „hanieb­nej zdrady, która nie miała sobie rów­nej w dzie­jach świata”. W cza­sie, gdy III Rze­sza szy­ko­wała się do decy­du­ją­cej bitwy, do akcji wkro­czyli Polacy. Zaczęło się spek­ta­ku­lar­nie – w powie­trze wyle­ciała zbu­do­wana zale­d­wie sześć lat wcze­śniej eks­te­ry­to­rialna auto­strada przez pol­skie Pomo­rze.

Oddziały Woj­ska Pol­skiego prze­kro­czyły na całej dłu­go­ści gra­nicę z Pru­sami Wschod­nimi, ruszyły na Śląsk i Pomo­rze Zachod­nie. Zasko­czeni zdradą sojusz­nika Niemcy nie­mal nie sta­wiali oporu. Woj­ska pol­skie zajęły Kró­le­wiec, Olsz­tyn i Gdańsk. Jed­no­cze­śnie Polacy prze­cięli wszyst­kie linie komu­ni­ka­cyjne łączące Rze­szę z tery­to­riami oku­po­wa­nymi na Wscho­dzie. Pozo­stałe tam nie­miec­kie dywi­zje zostały oto­czone i pobite w szyb­kiej kam­pa­nii przez Pola­ków i ich wschod­nich sojusz­ni­ków.

Na wieść o tym, co się dzieje na Wscho­dzie, morale wojsk wal­czą­cych prze­ciwko alian­tom na fron­cie zachod­nim upa­dło. Front się zała­mał i po cięż­kich, zacie­kłych wal­kach w sierp­niu 1945 roku woj­ska anglo­sa­skie wdarły się do nie­miec­kiej sto­licy. Adolf Hitler, zamknięty w bun­krze w pobliżu Kan­ce­la­rii Rze­szy, poszedł w ślady Józefa Sta­lina i popeł­nił samo­bój­stwo. Niemcy wkrótce kapi­tu­lo­wały i wojna w Euro­pie Zachod­niej dobie­gła końca.

Walki trwały jed­nak jesz­cze na Wscho­dzie, gdzie roz­gry­wał się ostatni akt krót­kiej kam­pa­nii pol­sko-nie­miec­kiej. Pol­skie woj­ska pan­cerne w bra­wu­ro­wym raj­dzie wkro­czyły na tery­to­ria zaję­tych przez Rze­szę państw bał­tyc­kich, zno­sząc sta­cjo­nu­jące tam skromne siły oku­pa­cyjne. Miesz­kańcy Litwy, Łotwy i Esto­nii, któ­rzy od bli­sko pię­ciu lat żyli pod cięż­kim nie­miec­kim butem, witali Pola­ków jak wyzwo­li­cieli. Prusy zostały for­mal­nie inkor­po­ro­wane do Rze­czy­po­spo­li­tej, a pań­stwa bał­tyc­kie, po zwró­ce­niu im przez Pol­skę suwe­ren­no­ści, dobro­wol­nie dołą­czyły do two­rzo­nej przez Pol­skę, Bia­ło­ruś i Ukra­inę fede­ra­cji. Marze­nie mar­szałka Pił­sud­skiego zostało zre­ali­zo­wane. Pol­ska stała się potężna. Na kon­fe­ren­cji poko­jo­wej, która odbyła się w pol­skim kuror­cie nad­mor­skim Jurata, karty roz­da­wali Win­ston Chur­chill, Harry Tru­man i Edward Śmi­gły-Rydz. Do histo­rii prze­szło zdję­cie tych trzech panów sie­dzą­cych obok sie­bie w wikli­no­wych fote­lach.

„Klio znów była dla nas łaskawa – pisał jeden z czo­ło­wych publi­cy­stów poli­tycz­nych tam­tych lat Sta­ni­sław Cat-Mac­kie­wicz. – Po pierw­szej woj­nie świa­to­wej odzy­ska­li­śmy nie­pod­le­głość tylko dla­tego, że w gru­zach legły obie potęgi zabor­cze: Niemcy i Rosja. Teraz ten sce­na­riusz się powtó­rzył. III Rze­sza i Zwią­zek Sowiecki prze­stały ist­nieć. To para­doks histo­rii. Choć for­mal­nie jeste­śmy w obo­zie państw prze­gra­nych, to my wygra­li­śmy tę wojnę. Naprawdę nie­wiele bra­ko­wało, aby było odwrot­nie”.

Roz­dział 2

Oca­lić miliony

Alter­na­tywny sce­na­riusz przed­sta­wiony w poprzed­nim roz­dziale mógłby się speł­nić, gdyby jeden czło­wiek zmie­nił jedną decy­zję. Cho­dzi o puł­kow­nika dyplo­mo­wa­nego arty­le­rii kon­nej, ostat­niego mini­stra spraw zagra­nicz­nych II Rze­czy­po­spo­li­tej Józefa Becka. Naj­waż­niej­szą postać w całej, liczą­cej grubo ponad tysiąc lat, histo­rii Pol­ski. I nie­wy­klu­czone, że jedną z naj­waż­niej­szych postaci w histo­rii Europy.

Pisząc tę książkę, chcia­łem udo­wod­nić, że Beck w 1939 roku popeł­nił fatalny, wręcz kosz­marny błąd. Błąd, który potęż­nie zacią­żył na losie Pol­ski i spo­wo­do­wał bez­miar ludz­kiego cier­pie­nia, a jego ponure skutki odczu­wamy do dziś. Błę­dem tym było zwią­za­nie Rzecz­po­spo­li­tej soju­szem z mocar­stwami zachod­nimi i jed­no­cze­sne odrzu­ce­nie oferty przy­mie­rza zło­żo­nej przez Niemcy.

Sojusz z III Rze­szą byłby przy­mie­rzem przy­krym, zawar­tym kosz­tem ustępstw sta­no­wią­cych wielką ujmę na pre­stiżu i wią­żą­cym Pol­skę z paskud­nym tota­li­tar­nym reżi­mem. Zawie­ra­jąc pakt z Joachi­mem von Rib­ben­tro­pem, Beck powi­nien był jedną ręką skła­dać pod­pis, a drugą zaty­kać nos.

W poli­tyce mię­dzy­na­ro­do­wej bywa jed­nak tak – czego nie mogli i do dziś nie mogą zro­zu­mieć Polacy – że aby rato­wać pań­stwo i wła­snych oby­wa­teli, kie­ru­jący się racją stanu przy­wódcy muszą cza­sami godzić się na bole­sne kom­pro­misy. Muszą podej­mo­wać wąt­pliwe moral­nie decy­zje i zawie­rać tak­tyczne soju­sze z part­ne­rami, któ­rzy wzbu­dzają ich nie­chęć i obrzy­dze­nie. Nazywa się to Real­po­li­tik.

Dziś, gdy od feral­nego roku 1939 minęło ponad sie­dem­dzie­siąt lat, nad­szedł czas, aby chłodno, bez emo­cji prze­ana­li­zo­wać wyda­rze­nia, które dopro­wa­dziły do naj­więk­szej z kata­strof, jakie spa­dły na Pol­skę – dru­giej wojny świa­to­wej. I zadać na nowo pyta­nia, które zada­wać sobie musi każdy Polak. Czy rze­czy­wi­ście wojna ta musiała się zacząć od nas? Czy musie­li­śmy w niej stra­cić kilka milio­nów oby­wa­teli? Czy byli­śmy ska­zani na utratę połowy tery­to­rium, z uko­cha­nymi Wil­nem i Lwo­wem na czele? Czy byli­śmy ska­zani na utratę nie­pod­le­gło­ści na sześć dłu­gich dzie­się­cio­leci? Innymi słowy: czy rze­czy­wi­ście musie­li­śmy ponieść tak dotkliwą klę­skę?

Wszyst­kie te nie­szczę­ścia, które spa­dły na Rzecz­po­spo­litą i jej narody, były kon­se­kwen­cją jed­nego poro­zu­mie­nia poli­tycz­nego. Pod­pi­sa­nego na Kremlu nocą z 23 na 24 sierp­nia 1939 roku paktu o nie­agre­sji pomię­dzy III Rze­szą a Związ­kiem Socja­li­stycz­nych Repu­blik Sowiec­kich. Układ ten – opa­trzony taj­nym pro­to­ko­łem decy­du­ją­cym o czwar­tym roz­bio­rze Pol­ski – od nazwisk jego sygna­ta­riu­szy prze­szedł do histo­rii jako pakt Rib­ben­trop–Moło­tow.

Dziś, w świe­tle ujaw­nio­nych przez ostat­nich kil­ka­dzie­siąt lat mate­ria­łów źró­dło­wych, nie ma już żad­nych wąt­pli­wo­ści, że Pol­ska mogła nie dopu­ścić do pod­pi­sa­nia tego paktu. Adolf Hitler zde­cy­do­wał się bowiem na poro­zu­mie­nie z Józe­fem Sta­li­nem, dopiero gdy zło­żoną prze­zeń ofertę przy­mie­rza odrzu­cił Józef Beck. Dla Pola­ków może to brzmieć szo­ku­jąco, ale to wła­śnie ostatni szef dyplo­ma­cji II Rze­czy­po­spo­li­tej wepchnął Hitlera w obję­cia Sta­lina, co skoń­czyło się dla nas tak fatal­nie.

Polacy są wielce przy­wią­zani do kwe­stii pre­sti­żo­wych, a nawet prze­wraż­li­wieni na tym punk­cie. Poję­cie dumy naro­do­wej jest chyba naj­bar­dziej roz­po­wszech­nione wła­śnie w Pol­sce. Nie­stety są jed­nak sytu­acje, gdy należy prze­łknąć gorzką pigułkę i ustą­pić. Tak wła­śnie było w 1939 roku. Tylko idąc na ustęp­stwa wobec sil­niej­szego zachod­niego sąsiada, Pol­ska mogła wów­czas zapo­biec reali­za­cji naj­bar­dziej nie­ko­rzyst­nego dla niej i naj­bar­dziej prze­ra­ża­ją­cego sce­na­riu­sza – poro­zu­mie­nia mię­dzy Moskwą a Ber­li­nem.

Decy­zja taka cał­ko­wi­cie zmie­ni­łaby układ sił w Euro­pie i spo­wo­do­wała, że histo­ria poto­czy­łaby się zupeł­nie ina­czej. Przede wszyst­kim histo­ria Pol­ski. Pierw­szą i naj­waż­niej­szą korzy­ścią, jaką Rzecz­po­spo­lita wycią­gnę­łaby z aliansu z III Rze­szą, byłoby oszczę­dze­nie cier­pień jej oby­wa­teli, czyli to, co w bez­na­mięt­nym facho­wym języku nazywa się rato­wa­niem bio­lo­gicz­nej sub­stan­cji narodu. Ze wszyst­kich nie­szczęść, jakie spa­dły na nas w latach 1939–1945, wła­śnie heka­tomba przed­sta­wi­cieli naro­dów Rze­czy­po­spo­li­tej wydaje się nie­szczę­ściem naj­więk­szym.

Histo­ria ni­gdy nas nie roz­piesz­czała. Polacy wie­lo­krot­nie w swo­ich dzie­jach zaznali gorz­kiego smaku porażki. Odbie­rano nam zie­mie, prze­gry­wa­li­śmy bitwy i wojny. Tra­ci­li­śmy suwe­ren­ność i nie­pod­le­głość na całe dzie­się­cio­le­cia. Ni­gdy jed­nak, w całych naszych dzie­jach na oby­wa­teli Pol­ski nie spa­dły tak strasz­liwe prze­śla­do­wa­nia. Ni­gdy nie padli ofiarą tak potwor­nego ludo­bój­stwa, jak pod­czas dru­giej wojny świa­to­wej. Ni­gdy wcze­śniej nie strze­lano im w tył głowy nad dołami śmierci, nie duszono ich w komo­rach gazo­wych i nie eks­ter­mi­no­wano w śnie­gach Kołymy.

W wymia­rze pro­cen­to­wym żadne inne pań­stwo nie ponio­sło tak wyso­kich strat oso­bo­wych jak Rzecz­po­spo­lita. Nie ma w Pol­sce rodziny, która w cza­sie ostat­niej wojny nie stra­ci­łaby kogoś bli­skiego w wyniku ludo­bój­czych dzia­łań obu oku­pan­tów – III Rze­szy i Związku Sowiec­kiego. Moja rodzina nie jest tu wyjąt­kiem. Zło­żyło się na to wiele czyn­ni­ków, dwa z nich wydają się jed­nak domi­nu­jące.

Po pierw­sze, tery­to­rium Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej znaj­do­wało się pod nie­miecką oku­pa­cją naj­dłu­żej (nie licząc sto­sun­kowo łagod­nej nie­miec­kiej obec­no­ści woj­sko­wej w Cze­chach i na Mora­wach), co było skut­kiem tego, że Pol­ska pierw­sza przy­stą­piła do walki i pierw­sza sta­wiła zbrojny opór Adol­fowi Hitle­rowi.

Po dru­gie – w prze­ci­wień­stwie do więk­szo­ści innych kra­jów – nie bili­śmy się z jed­nym z ludo­bój­czych i tota­li­tar­nych reżi­mów XX wieku, ale z oby­dwoma naraz. Nara­żało to więc nas na podwójne repre­sje. Polacy padli ofiarą zarówno NKWD, jak i Gestapo. Zarówno Armii Czer­wo­nej, jak i SS.

Przy­ję­cie w 1939 roku nie­miec­kiej oferty wyeli­mi­no­wa­łoby oba te czyn­niki. Do wojny weszli­by­śmy w jej póź­niej­szej fazie, nie nara­ża­jąc oby­wa­teli na natych­mia­stową oku­pa­cję, i wal­czy­li­by­śmy tylko z jed­nym z naszych histo­rycz­nych prze­ciw­ni­ków naraz. Dzięki czemu skala cier­pień, jakie stały się udzia­łem oby­wa­teli Pol­ski pod­czas dru­giej wojny świa­to­wej, byłaby znacz­nie mniej­sza.

Zatrzy­majmy się w tym miej­scu na moment, aby krótko wyja­śnić, jakie plany, aż do połowy 1939 roku, miał wobec Pol­ski Adolf Hitler i na czym pole­gała zło­żona War­sza­wie oferta Ber­lina. Otóż Pol­ska, przy­stę­pu­jąc do paktu anty­ko­min­ter­now­skiego, miała – w wojen­nych zamy­słach wodza III Rze­szy – ode­grać rolę klu­czową.

Hitler w pierw­szej kolej­no­ści zamie­rzał zaata­ko­wać Fran­cję i Wielką Bry­ta­nię. Pod­czas tej kam­pa­nii Rzecz­po­spo­lita miała zabez­pie­czać tyły Wehr­machtu przed ewen­tu­al­nym ude­rze­niem Związku Sowiec­kiego. Niemcy pla­no­wali, że po zaję­ciu Paryża zwrócą się na Wschód. Wów­czas rola Pol­ski miała mieć cha­rak­ter ofen­sywny. U boku Nie­miec mie­li­śmy wziąć udział w wypra­wie na Zwią­zek Sowiecki, a następ­nie wraz z nimi na nowo urzą­dzić prze­strzeń pozo­stałą po impe­rium Sta­lina.

Nie­trudno więc poli­czyć, że gdyby wła­śnie tak poto­czyła się histo­ria, Pol­ska nie przy­stą­pi­łaby do dru­giej wojny świa­to­wej 1 wrze­śnia 1939 roku, ale dopiero po upadku Fran­cji, gdy roz­po­czę­łaby się wyprawa na Sowiety. Można zaś z dużą dozą praw­do­po­do­bień­stwa przy­pu­ścić, że Ope­ra­cja „Bar­ba­rossa” zosta­łaby prze­pro­wa­dzona mniej wię­cej w tym samym cza­sie, w któ­rym roz­po­częła się w rze­czy­wi­sto­ści. Czyli wio­sną 1941 roku.

Poważne kam­pa­nie – a taką nie­wąt­pli­wie była zarówno wojna z Fran­cją, jak i wojna z Sowie­tami – roz­po­czyna się bowiem wio­sną, aby mieć jak naj­wię­cej czasu przed jesien­nym pogor­sze­niem pogody. Gdyby więc Pol­ska w 1939 roku przy­stą­piła do paktu anty­ko­min­ter­now­skiego, Hitler mógłby ude­rzyć na Fran­cję dopiero wio­sną roku następ­nego, czyli 1940.

Musiałby pobić Danię, Nor­we­gię, Holan­dię, Bel­gię i Fran­cję, a potem jesz­cze wypchnąć Wielką Bry­ta­nię z powro­tem na wyspę. Potem nale­ża­łoby odbyć paradę zwy­cię­stwa na Polach Eli­zej­skich, zro­bić sobie zdję­cie pod wieżą Eif­fla, dać nieco odpo­cząć stru­dzo­nemu woj­sku, dozbroić się i przy­go­to­wać. Wszystko to zaję­łoby sporo czasu i już w 1940 roku atak na Sowiety nie wcho­dziłby w grę. Naj­bliż­szym moż­li­wym ter­mi­nem byłaby wła­śnie wio­sna roku 1941.

Ozna­cza to, że oby­wa­te­lom Rze­czy­po­spo­li­tej w okre­sie 1939–1941 nie spadłby włos z głowy. Przez pra­wie dwa lata, a więc jedną trze­cią całej wojny, w naszym kraju toczy­łoby się nor­malne, niczym nie zakłó­cone, poko­jowe życie. Wyobra­ża­cie to sobie pań­stwo? Do wio­sny 1941 roku Polacy czy­ta­liby tylko o dzia­ła­niach wojen­nych w gaze­tach i słu­cha­liby o nich w radiu. Nikt by nikogo w Pol­sce nie mor­do­wał, do nikogo nie strze­lał, nikogo nie bom­bar­do­wał, nikogo nie wywo­ził bydlę­cymi wago­nami za koło pod­bie­gu­nowe i nikogo nie zamy­kał w get­tach. Doszłoby co naj­wy­żej do demon­stra­cji i zamie­szek urzą­dza­nych przez pol­ską opo­zy­cję oraz komu­ni­styczne siatki agen­tu­ralne. Poli­cja jed­nak dałaby sobie z nimi radę.

Pol­ska i cała Europa Środ­kowo-Wschod­nia, pod­czas gdy wojna dru­zgo­ta­łaby kolejne pań­stwa Zachodu, byłyby ostoją spo­koju. Już wła­ści­wie na tym można by zakoń­czyć tę książkę i całą argu­men­ta­cję. Ta jedna, jedyna korzyść – skró­ce­nie dla Pol­ski i Pola­ków cier­pień wojen­nych z sze­ściu do czte­rech lat – wystar­czy do udo­wod­nie­nia tezy, że Józef Beck, odrzu­ca­jąc nie­miecką ofertę, popeł­nił fatalny błąd.

Nie doszłoby do kam­pa­nii 1939 roku. Nie byłoby więc wrze­śnio­wych bom­bar­do­wań pol­skich miast, na czele ze zde­mo­lo­wa­niem War­szawy. Samo­loty Luft­waffe nie kosi­łyby ogniem kara­bi­nów maszy­no­wych tłu­mów ogar­nię­tych paniką uchodź­ców na zapcha­nych dro­gach. Ame­ry­kań­ski foto­graf Julien Bryan, ni­gdy nie zro­biłby wstrzą­sa­ją­cego zdję­cia dwu­na­sto­let­niej Kazi­miery Miki zała­mu­ją­cej ręce nad zwło­kami zabi­tej przez nie­miec­kiego lot­nika sio­stry. Nie byłoby także roz­strze­li­wań i innych zbrodni wojen­nych Wrze­śnia.

Nie byłoby nie­miec­kiej oku­pa­cji lat 1939–1941, a więc Intel­li­gen­zak­tion i akcji AB. Nie byłoby maso­wych egze­ku­cji w Pal­mi­rach, nikt by nikogo nie wypę­dzał z Pomo­rza i Poznań­skiego, pro­fe­so­ro­wie Uni­wer­sy­tetu Jagiel­loń­skiego spo­koj­nie prze­pra­co­wa­liby dwa kolejne lata aka­de­mic­kie, zamiast gnić w nie opa­la­nych bara­kach Sach­sen­hau­sen. Nie byłoby żad­nego War­the­gau i żad­nego Gene­ral­nego Guber­na­tor­stwa. Hans Frank sie­działby spo­koj­nie w Ber­li­nie, zamiast fol­go­wać swoim sady­stycz­nym skłon­no­ściom w Kra­ko­wie.

17 wrze­śnia 1939 roku na zie­miach wschod­nich Rze­czy­po­spo­li­tej byłby zaś dniem jak co dzień, kolejną kartką z kalen­da­rza. W Wil­nie być może tego dnia naj­więk­szą sen­sa­cją byłby przy­jazd popu­lar­nego kaba­retu z War­szawy, a we Lwo­wie elek­try­zu­jąca plotka o roman­sie w wyż­szych sfe­rach, który roze­grał się w poko­jach luk­su­so­wego hotelu Geo­rge.

Nie doszłoby do mor­dów i masakr, któ­rych dopu­ściły się NKWD i Armia Czer­wona po wkro­cze­niu na tery­to­rium II Rze­czy­po­spo­li­tej. Sowiec­kie czołgi nie miaż­dży­łyby gąsie­ni­cami ciał har­ce­rzy pole­głych w hero­icz­nej obro­nie Grodna. Setki tysięcy Pola­ków nie poje­cha­łyby na stepy Kazach­stanu oraz do łagrów i kopalni na Sybe­rii. Nie byłoby sowiec­kich łże-wybo­rów i refe­ren­dów. Nie byłoby żad­nej Zachod­niej Bia­ło­rusi ani żad­nej Zachod­niej Ukra­iny. Nie doszłoby wresz­cie do naj­strasz­niej­szej ze zbrodni doko­na­nych na naro­dzie pol­skim – nie byłoby Katy­nia.

Pol­scy ofi­ce­ro­wie w kwiet­niu 1940 roku, zamiast ze skrę­po­wa­nymi za ple­cami rękoma klę­czeć nad masową mogiłą i cze­kać na kulę, bra­liby udział w manew­rach i szy­ko­wali się do wojny z bol­sze­wi­zmem, która mia­łaby nastą­pić dopiero za rok.

Pol­skie dzieci cho­dzi­łyby nor­mal­nie do szkół, a doro­śli do pracy. Pra­co­wa­łyby fabryki, wycho­dziły gazety, akto­rzy gra­liby w teatrach. Dzia­ła­łyby nor­mal­nie pol­skie koleje i pol­skie linie lot­ni­cze. Oby­wa­tele RP mogliby kore­spon­do­wać i wyjeż­dżać za gra­nicę. Życie toczy­łoby się poko­jo­wym try­bem. Kil­ka­set strasz­li­wych oku­pa­cyj­nych dni zosta­łoby po pro­stu wyma­za­nych z wojen­nego kalen­da­rza dzięki jed­nemu pod­pi­sowi Józefa Becka.

A prze­cież mówimy tylko o kon­se­kwen­cjach dla Pol­ski. Gdyby Joachim von Rib­ben­trop, zamiast lecieć do Moskwy, przy­le­ciał pod­pi­sać pakt do War­szawy, nie­pod­le­głość – przy­naj­mniej na pół­tora roku do dwóch lat – zacho­wa­łyby rów­nież Litwa, Łotwa i Esto­nia. A Rumu­nia i Fin­lan­dia utrzy­ma­łyby inte­gral­ność tery­to­rialną. Sowiety nie wkro­czy­łyby do państw bał­tyc­kich, nie zagra­bi­łyby rumuń­skiej Besa­ra­bii i nie wsz­częły wojny zimo­wej. Wszyst­kie te agre­sje – pod­czas któ­rych doszło do łama­nia praw czło­wieka na masową skalę – były bowiem kon­se­kwen­cją paktu Rib­ben­trop–Moło­tow.

To chyba naprawdę sporo w zamian za spla­mie­nie honoru, któ­rego „za wszelką cenę” chcieli bro­nić mini­ster spraw zagra­nicz­nych Józef Beck, naczelny wódz Edward Śmi­gły-Rydz i pre­zy­dent Ignacy Mościcki, paku­jąc nas w wojnę ze Związ­kiem Sowiec­kim i III Rze­szą.

Na tym jed­nak prze­cież nie koniec. Cywilna lud­ność Pol­ski byłaby bez­pieczna nie tylko w latach 1939–1941, ale i póź­niej. Pro­wa­dzona wspól­nie z Niem­cami wojna prze­ciwko Związ­kowi Sowiec­kiemu byłaby bowiem zupeł­nie inna niż ta, którą toczy­li­śmy w 1939 roku prze­ciwko Niem­com i Związ­kowi Sowiec­kiemu naraz. Róż­nica ta nie pole­ga­łaby jedy­nie na tym, że wal­czy­li­by­śmy tylko z jed­nym wro­giem, ale przede wszyst­kim na tym, że byli­by­śmy w tym kon­flik­cie stroną ata­ku­jącą, a nie bro­niącą się przed agre­sją.

A co za tym idzie dzia­ła­nia wojenne toczy­łyby się nie na naszym wła­snym tery­to­rium, ale na tery­to­rium nie­przy­ja­ciela. Pol­ska byłaby spo­koj­nym zaple­czem coraz bar­dziej odda­la­ją­cego się od jej gra­nic frontu.

Chyba nie trzeba nikomu tłu­ma­czyć, na czym polega taka róż­nica. Wyli­czać tego, co dla pań­stwa – jego miast, infra­struk­tury i miesz­kań­ców – ozna­cza wojna pro­wa­dzona na wła­snym tery­to­rium.

Gdy­by­śmy bili się z bol­sze­wi­kami na sze­ro­kich prze­strze­niach Związku Sowiec­kiego, oczy­wi­ście pono­si­li­by­śmy straty, ale w wal­kach tych ginę­liby tylko nasi żoł­nie­rze, a nie kobiety, starcy i dzieci. Pro­fe­sor Jerzy Łojek – autor zna­ko­mi­tej książki Agre­sja 17 wrze­śnia, którą przyj­dzie nam jesz­cze wie­lo­krot­nie cyto­wać – sza­co­wał, że straty Woj­ska Pol­skiego na fron­cie wschod­nim nie prze­kro­czy­łyby zapewne strat, jakie nasza armia ponio­sła w kam­pa­nii 1939 roku. A więc zgi­nę­łoby około 60 tysięcy Pola­ków. 60 tysięcy zamiast kilku milio­nów.

Po wspól­nym ataku Pol­ski i Nie­miec na Zwią­zek Sowiecki nasze zie­mie nie tylko nie zna­la­złyby się pod oku­pa­cją, ale zapewne nie dotknę­łyby ich nawet poważ­niej­sze bom­bar­do­wa­nia lot­ni­cze. Jak bowiem wia­domo, już w pierw­szych dniach Ope­ra­cji „Bar­ba­rossa” siły powietrzne Armii Czer­wo­nej zostały nie­mal cał­ko­wi­cie znisz­czone na lot­ni­skach i stra­ciły zdol­ność do pro­wa­dze­nia dzia­łań zaczep­nych. W War­sza­wie, która już pod­czas nie­miec­kiego oblę­że­nia w 1939 roku stra­ciła dwa­na­ście pro­cent budyn­ków, nie ucier­piałby więc nawet kiosk z gaze­tami. Nie mówiąc już o spa­lo­nym przez nie­miec­kie poci­ski Zamku Kró­lew­skim.

Należy rów­nież pamię­tać, że na zie­miach pol­skich przez całą wojnę dzia­ła­łaby nasza poli­cja i żan­dar­me­ria woj­skowa. Po kosza­rach sie­dzia­łyby zaś spore oddziały zmo­bi­li­zo­wa­nego woj­ska. W takiej sytu­acji pod­ję­cie jakich­kol­wiek antypol­skich dzia­łań przez zbrojne oddziały ukra­iń­skiego pod­zie­mia nacjo­na­li­stycz­nego byłoby dla nich po pro­stu samo­bój­stwem. Gdyby na Woły­niu lub w Gali­cji Wschod­niej for­ma­cje OUN/UPA zaczęły ata­ko­wać pol­skie wsie, zosta­łyby po pro­stu roze­rwane na strzępy przez pol­skie bagnety. A drzewa na całej dłu­go­ści drogi z Łucka do Sta­ni­sła­wowa ugi­na­łyby się pod cię­ża­rem powie­szo­nych na nich opraw­ców.

W dys­ku­sjach na temat 1939 roku wie­lo­krot­nie sły­sza­łem od pole­mi­stów nastę­pu­jące emo­cjo­nalne argu­menty: „Sprzy­mie­rzyć się z takim okrop­nym typem jak Hitler? Ni­gdy!”, „To by było poni­żej god­no­ści naszego narodu!”, „Co by sobie o nas pomy­ślał świat?”, „To by po pro­stu nie wypa­dało!”, „Wyobraża pan sobie, jaką złą prasę mie­li­by­śmy do tej pory w Lon­dy­nie i Nowym Jorku?”, „Ni­gdy już nie odkle­iłaby się od nas łatka anty­se­mi­tów i faszy­stów”.

Pano­wie i panie, zro­zum­cie, że tu nie cho­dziło o piar. O to, co sobie ktoś o Pol­sce i pod­ję­tych przez nią decy­zjach pomy­śli w dale­kim, bez­piecz­nym Nowym Jorku. Gra toczyła się o znacz­nie więk­szą stawkę niż te wszyst­kie fra­zesy. Cho­dziło o fizyczne prze­trwa­nie oby­wa­teli Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej. Pod­sta­wo­wym obo­wiąz­kiem władz pań­stwo­wych jest zapew­nie­nie wszel­kimi dostęp­nymi środ­kami bez­pie­czeń­stwa powie­rzo­nych im ludzi, a nie dba­nie o dobry wize­ru­nek na świe­cie.

W 1947 roku znany wileń­ski dzien­ni­karz i były poseł BBWR Kazi­mierz Oku­licz opu­bli­ko­wał na łamach lon­dyń­skich „Wia­do­mo­ści” arty­kuł Godzina próby Józefa Becka. Nie­dwu­znacz­nie zasu­ge­ro­wał w nim, że ostatni szef dyplo­ma­cji II RP powi­nien był osią­gnąć z III Rze­szą modus vivendi i dopro­wa­dzić do roz­bi­cia Związku Sowiec­kiego. „Cokol­wiek wypa­da­łoby wów­czas poświę­cić, chwi­lowo nie pocią­gnę­łoby to za sobą utraty tery­to­rium i nie obró­ci­łoby w gruzy naszej machiny pań­stwo­wej i siły zbroj­nej – pisał Oku­licz. – Nie wiem, czy do tego wiel­kiego manewru naród pol­ski był w roku 1939 psy­chicz­nie zdolny. Histo­ria narodu mają­cego wszel­kie warunki do wol­nego i twór­czego życia nie może jed­nak skła­dać się z krót­kich wzlo­tów i dłu­gich upad­ków. Trzeba zna­leźć jakąś linię rów­no­wagi i dać naro­dowi ele­men­tarną pew­ność cią­gło­ści ist­nie­nia. Jestem prze­ko­nany, że ta tak­tyczna ofiara była jedyną szansą unik­nię­cia kata­strofy i upo­ko­rzeń, które spo­tkały naród pol­ski”.

Powtó­rzę więc na koniec jesz­cze raz: naj­waż­niej­szą korzy­ścią, jaką Rzecz­po­spo­lita wycią­gnę­łaby z zawar­cia aliansu z Hitle­rem, byłoby zacho­wa­nie bio­lo­gicz­nej sub­stan­cji narodu. Godząc się w 1939 roku na bole­sne ustęp­stwa, być może spla­mi­li­by­śmy honor, ale ura­to­wa­li­by­śmy życie milio­nom ludzi. Na pod­par­cie tezy o koniecz­no­ści zawar­cia przy­mie­rza z Niem­cami mam kilka milio­nów argu­men­tów. Argu­men­tem takim jest bowiem każdy zamor­do­wany przez oku­pan­tów oby­wa­tel Pol­ski.

W pierw­szą rocz­nicę wybu­chu wojny „Biu­le­tyn Infor­ma­cyjny” – naj­waż­niej­sze pol­skie pismo pod­ziemne – zamie­ścił poświę­cony kam­pa­nii wrze­śnio­wej arty­kuł, w któ­rym zna­la­zły się nastę­pu­jące słowa: „Decy­zja wojny obron­nej z Niem­cami była decy­zją całego narodu pol­skiego. To, żeśmy w woj­nie obec­nej sta­nęli prze­ciw Niem­com, nie było wyni­kiem kal­ku­la­cji poli­tycz­nych. Kazał nam tak uczy­nić instynkt narodu w obro­nie życia narodu”. Mam dokład­nie prze­ciwne zda­nie. Wcho­dząc we wrze­śniu 1939 roku w wojnę zarówno z III Rze­szą, jak i Związ­kiem Sowiec­kim, Polacy postą­pili wbrew instynk­towi samo­za­cho­waw­czemu.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Copy­ri­ght © by Piotr Zycho­wicz 2012

Copy­ri­ght © for the Polish e-book edi­tion by REBIS Publi­shing House Ltd., Poznań 2012, 2017, 2022

Infor­ma­cja o zabez­pie­cze­niach

W celu ochrony autor­skich praw mająt­ko­wych przed praw­nie nie­do­zwo­lo­nym utrwa­la­niem, zwie­lo­krot­nia­niem i roz­po­wszech­nia­niem każdy egzem­plarz książki został cyfrowo zabez­pie­czony. Usu­wa­nie lub zmiana zabez­pie­czeń sta­nowi naru­sze­nie prawa.

Redak­tor: Grze­gorz Dziam­ski

Opra­co­wa­nie gra­ficzne i pro­jekt okładki: Michał Paw­łow­ski / www.kre­ska­ikropka.pl

Foto­gra­fia na okładce: © Naro­dowe Archi­wum Cyfrowe

Ilu­stra­cje kolo­rowe ze zbio­rów

Insti­tut für Zeitungs­for­schung Eigen­be­trieb der Stadt Dort­mund

Wyda­nie II e-book (opra­co­wane na pod­sta­wie wyda­nia książ­ko­wego: Pakt Rib­ben­trop-Beck, wyd. I, dodruk, Poznań 2022)

ISBN 978-83-7818-091-3

Dom Wydaw­ni­czy REBIS Sp. z o.o.

ul. Żmi­grodzka 41/49, 60-171 Poznań

tel. 61 867 81 40, 61 867 47 08

e-mail: [email protected]

www.rebis.com.pl

Kon­wer­sję do wer­sji elek­tro­nicz­nej wyko­nano w sys­te­mie Zecer