Pokora. Edycyjŏ ślōnskŏ ebook

Krzysz­to­fo­wi Łęc­ki­mu

PART 1

NIYM­CY MU­SZŌM UMRZIĆ,ŻE­BYCH­MY MO­GLI ŻYĆ

Ô two­jij twŏrzi my­ślã, kej na czŏr­nym nie­bie, jesz­cze ni­sko nad ho­ry­zōn­tym, bly­skŏ sie piyr­szŏ bio­łŏ gwi­ŏz­da. Miyn­kŏ for­ma dol­nyj szcze­ki, licz­ka, nos, usta, ôczy. Ty, Agnes. Ge­ōme­try­jŏ two­jich ry­sōw we mo­jij go­wie wy­pŏlōnŏ głym­bo­ko, głym­bij ani­że­li twŏrze ôd mo­jich ôj­cōw.

Gwi­ŏz­da szpli­tra roz­pa­dŏ sie we ka­ska­dach. Po chwi­li z da­le­ka nie­sie sie grōm. Jesz­cze niy czas, jesz­cze cze­kōmy, szep­tōm do cho­pōw, co ich miy­łu­jã, szep­tōm, kej grōm cich­nie, szep­tōm ku je­jich po­sta­ci­ōm przi­stro­jōnym ku­pla­mi ôd hel­mōw, le­d­wo wi­dzã je­jich for­my we za­lōnym mie­si­ōn­co­wym świa­tłym ôko­pie. Niy­do­brze, że mie­si­ōnc, że flan­dryj­ske nie­bo bez­chmōr­ne, wo­loł bych iś po ćmŏku we no­wie, ale niy jŏ ô tym sta­no­wiã. Niy sta­no­wiã hned ô ni­czym, niy je żech czło­wiek ino taj­lik wiel­ki­go ôr­ga­ni­zmu, mōj cug we mo­jij przi­dzie­lōnyj do szta­bu dy­wi­zy­je kōm­pa­ni­ji, dy­wi­zy­jŏ we ar­mi­ji, strza­łki an­gri­fu na szta­bo­wych kar­tach, frōnt, duge ly­ni­je zŏôpa­trzy­niŏ, niy ma mie ôkrōm pla­cu i funk­cy­je ôd tyj ma­szy­ne­ry­je, ôkrōm tego pla­cu i funk­cy­je niy ist­nie­jã.

Ô two­jich dłōniach, Agnes, my­ślã, kej sie dzi­wōm na fos­fo­ry­zu­jōn­ce waj­zry ôd zy­gar­ka we skōrzan­nyj ta­szy, pod­le wo­jyn­nyj mody przip­niyn­tyj pŏskym na ryn­kŏwie mōn­du­ro­wyj blu­zy, je trze­ciŏ dwa­dzi­ścia sie­dym. Trze­ciŏ dwa­dzi­ścia sie­dym, dwu­dzie­sty trze­ci pa­ździer­ni­ka, Agnes.

Jesz­cze niy czas. Jesz­cze niy czas, Ruhe, Män­ner, spo­koj­nie, lu­dzie, pa­dōm, i trwa­jōm bez ru­chu, na­piy­ńci jak łu­czy­ska go­to­we za­rŏz pu­ścić strza­łã. Sły­szã zym­by szczyn­kać je­gro­wi ô mia­nie Gu­sin­da, co klyn­czy kole mie. Spo­kōj, lu­dzie, spo­kōj.

Gwi­żdże nie­bo wy­so­ko nad nami i za­rŏz da­le­ko bly­ska­jōm nowe gwi­ŏz­dy i grzmi­ōm, a jŏ my­ślã ô two­jich dłōniach, ô tym, ja­keś mi po­da­ła pra­wõ dłōń do po­ca­łōn­ku, kejch cie ôstat­ni rŏz wi­dzioł, sześ mie­siyn­cy i trzi dni tymu na­zŏd. Niy miar­ko­wo­łch, iże mi podŏsz dłōń, sto­łch przi dźwiy­rzach, ôblyk żech ryn­ka­wicz­ki, tōż kej żeś jã wy­ci­ōn­gła ku mie, toch wzi­ōn te woj­sko­we ryn­ka­wicz­ki wart­ko ze włŏsnych dłōni zdziy­rać, za­sta­wiy­ła żeś mie jed­nym wejz­drzy­niym i żech spo­ko­pi­ōł, że nic niy chcesz, że­bych two­jã dłōń broł we swo­je, nic niy chcesz, że­bych jã pod­ni­ōs do ust. Niy unio­sła żeś dłōni wy­so­ko, je żeś moc ni­ższŏ ôdy mie, mu­sioł żech sie tōż skłōnić, splōt żech ryn­ce za ple­ca­mi i sło­żōł żech na two­jij dłōni po­ca­łōnek, za­rŏz kole zło­te­go rin­gu. Po­czuł żech twōj par­fim, do­piy­ro wtyn­czŏs. Wiym, co to za wōń, do­sta­ła żeś go ôdy mie pŏrã mie­siyn­cy tymu na­zŏd, wōń żeś wy­bra­ła sama, fran­cu­ski, przed­wo­jyn­ny, Ca­ron Nar­cis­se Noir, toć, per­ga­mut­ka i kwi­ŏt aplu­zi­ny, cy­wet i pi­żmo, i zan­da­lo­wy strōm, rzŏd­ko­ść we wo­jyn­nyj go­spo­dar­ce, zruj­no­woł moje fi­nan­ce na moc mie­siyn­cy. Te­rŏz żech ci doł za gy­szynk bro­szur­kã, znŏd żech jã we kab­zi ôd yn­glic­ki­go lojt­nan­ta, co we na­szym ata­le­rij­skim sztur­mie stra­ci­ōł gowã. Ô tym, że gowa ôd lojt­nan­ta durch le­ża­ła u jego stōp, durch we pla­ska­tym hel­mie, toch niy spōmi­noł. Bro­szur­ka no­siy­ła ty­tuł Pru­frock and Other Ob­se­rva­tions niy­znōme­go mi przōdzij po­ety ô mia­nie Eliot, we po­strzod­ku żech znŏd wiersz pod ty­tu­łym The Love Song of J. Al­fred Pru­frock, co mie fest tyk­nōł. Chcio­łch sie tym tyk­niy­ńciym ze to­bōm po­dzie­lić. Ksi­ōnżecz­kã żeś przi­jōnła bez sło­wa.

Niy cŏfła żeś dłōni ôd razu i ta­kech trwoł a war­ga­mi ty­koł two­jij skōry ze ciy­niym ôd wōni two­ji­go par­fi­mu. Bez pŏrã ôtwar­tych dźwiy­rzi yn­fi­la­dy wi­dzioł żech two­ji­go my­nża we hau­sro­ku i dōmo­wych la­ciach, usa­dzōne­go we ze­slu i ôstyn­ta­cyj­nie skry­te­go za płach­tōm „Der Obe­rschle­si­sche Wan­de­rer”, mu­sioł nŏs wi­dzieć i mu­sioł tyż udŏwać, iże niy wi­dzi. Po chwi­li ôder­wa­ła żeś dłōń ôd mo­jich war­gōw i prze­su­ny­ła żeś bez moje wosy, cho­byś szar­pa­ła ku­dła­te­go psa, i do­piy­ro wtyn­czŏs żech sie wy­pro­ści­ōł i wejz­drzoł na cie­bie. Pa­trza­ła żeś na mie ze uśmiy­chym, co w nim tkli­wo­ść sie miy­sza­ła ze urōn­ga­niym, a jŏ niy śmioł wy­lyź, Agnes, i wie­dzioł żech, że kej to zro­biã, kej cie stra­cã z ôczōw, to mo­żno stra­cã cie już na dyc­ki.

Cho­ci­ŏż ôn sam bōł, to wszy­sko, co było za dźwiy­rza­mi ôd two­ji­go pōmiysz­ka­niŏ, to była prōznia, pu­stŏ i ciym­nŏ. Wszy­sko, coch pra­gnōł, wszy­sko, coch śmioł pra­gnōńć, to pa­trzeć na two­jã twŏrz. Chcio­łch umrzić ze ôbra­zym two­jij twŏrzi przed ôcza­mi, Agnes, a tyś w kōńcu cie­pła ino dwa sło­wa, gło­sym na­rŏz ôstrym, pru­skim, cho­by znōmym mi za do­brze tōnym ôd unte­ro­fi­cy­ra, geh jetzt!, idź już! I ôdw­rōciy­ła żeś sie, a jŏch spo­ko­pi­ōł, jak na­rŏz ôświy­cōny: ôto sie do­kōna­ło, ôto mu­szã ôdy­jś, tōż ôdw­rōci­ōł żech sie tyż, ôtwar dźwiy­rze i wy­szoł we prōzniã siy­ni, we pust­kã uli­ce, we ćmã świa­ta, co ôn niy je ty, Agnes, i co w nim cie­bie niy ma.

Świa­ta, co w nim niy ma two­jij twŏrzi, Agnes, ani two­ji­go wejz­drzy­niŏ, ani tych noj­rzŏd­szych i noj­krōt­szych mōmyn­tōw, kej przi­zwŏlŏsz mi na se­kun­dã tyk­nōńć two­jij skōry, jak przed chwi­lōm.

Świa­ta, co w nim ôd szty­rech lŏt do­brze wiym, jaki je cyl mo­jij eg­zy­styn­cy­je, czy­mu i kōmu sużã, po piyr­szy rŏz w ży­ciu, ale już mi to niy przi­no­si ta­kij ulgi i ra­do­ści, jakõ mi przi­no­siy­ło kejś, na sa­mym po­czōnt­ku woj­ny.

Ciy­nżkoch ze­szoł po sło­dach, pōma­łu wy­szo­łch ze ajn­far­tu i sta­nōł na uli­cy, na­prze­ciw­ko Café Ka­iser­kro­ne, ści­ōng ryn­ka­wicz­kã i tyk­nōł ust, war­gōw, co chwi­lã tymu na­zŏd ca­ło­wa­ły two­jã dłōń. Niy było już na nich ani śla­du cie­bie. Wejz­drzo­łch na zy­ga­rek i pōmy­śloł żech, iże mu­szã wy­zwo­lić sie spod two­ji­go za­kly­ńciŏ, Agnes, cho­ci­ŏż wie­dzioł żech wtyn­czŏs, tak samo do­brze jak te­rŏz wiym, iże to niy­mo­żli­we. Mu­szã wy­zwo­lić sie spod two­ji­go za­kly­ńciŏ, Agnes, ale nic tego niy chcã.

Po­cze­ko­łch, aż prze­je­dzie bana, prze­szo­łch bez uli­cã, sied­nōł przi sto­li­ku na ze­wnōntrz, we zy­grōd­ce, kel­ner wart­ko pod­le­cioł na wi­dok po­lo­we­go, ôfi­cyr­ski­go mōn­du­ru i szlajf­ki Że­la­zne­go Krzi­ża dru­gij kla­sy, bo to bōł wtyn­czŏs in­k­szy świat, te sześ mie­siyn­cy tymu na­zŏd, in­k­szŏ era, wszy­sko sie jesz­cze niy roz­le­cia­ło, na Ślōn­sku aby lu­dzie jesz­cze niy plu­li, kej wi­dzie­li ôfi­cyr­ski mōn­dur, co po prŏw­dzie te­rŏz mie dzi­wi, bo po­wo­dy mie­li tedy tak samo do­bre do plu­ciŏ, jak ma­jōm te­rŏz.

Ôbsz­ta­lo­wo­łch piwo, wa­rzōny wuszt i kwa­tyr­kã go­rzo­łki, tak pra­wie, jak mōj fa­ter by zro­bi­ōł, przed woj­nōm, przi tych rzŏd­kich przi­le­ży­to­ściach, kej skłōmp­stwo mimo wszy­sko przi­zwŏla­ło mu uznać je­dzy­nie poza dōmym za uspra­wie­dli­wi­ōne.

Piwo, wuszt, kwa­tyr­ka go­rzo­łki. Jŏd żech bez ape­ti­tu, wuszt to bōł ôsz­kli­wy er­zac ze drōb­ki, po ro­ze­tniy­ńciu strze­wōw siwŏ masa wy­lo­ła sie na ta­lyrz i pōmy­ślo­łch coś, za co roz­strzy­la­li by mie, kej bych pe­dzioł to na głos: tak wy­glōn­dŏ na­szŏ nad­cho­dzōn­cŏ klyn­ska, tak wy­glōn­da­jōm bry­tyj­ske szran­ki. Klyn­ska, niy klyn­ska, jŏd żech, boch mioł głōd, jŏd żech a my­śloł ô ôjcu, wy­pi­ōłch piwo i go­rzo­łkã, aby piwo i go­rzo­łka sma­ko­wa­ły jesz­cze jak trza. Prōbo­wo­łch sie spōm­nieć, wie­la razy żech prze­cho­dzi­ōł sam, kole Café Ka­iser­kro­ne. Pŏrãnŏście lŏt tymu na­zŏd sto­li­ki tyj zy­grōd­ki sto­ły nad brze­gym rzycz­ki, po­tym rzycz­kã za­su­li, ale alej­ka durch sie na­zy­wŏ na jeji pa­mi­ōnt­kã Wil­de Klod­nitz, Dzi­kŏ Kłod­ni­ca. Cho­dzo­woł żech sam, kej żech bōł jesz­cze we gim­na­zy­ji i po­tym, ja­kech na­wiy­dzoł Gle­iwitz, dyc­ki ze my­ślōm ô cie­bie, Agnes.

Spōm­nioł żech sie nŏs przed woj­nōm sie­dzieć we tyj zy­grōd­ce ze mo­jim uni­we­rzy­tec­kim kam­ra­tym Dio­ni­zym Brau­nym-To­wia­ńskim, tyś przi­stōm­piy­ła dō nŏs spo­łym ze niy­ja­kim He­in­ri­chym Got­tro­pym, co kap­kã wcza­śnij za­miysz­koł u cie­bie na kwa­ty­rze, we mo­jij sta­ryj izbie, i już do cie­bie wtyn­czŏs zŏly­ci­ōł, ale jesz­cze ci sie niy ôświad­czōł. Mu­sia­ło sie pi­sać wie­rzã rok 1913, ôstat­niŏ je­siyń przed woj­nōm, niy­sko­ry, jesz­cze ale cie­pły pa­ździyr­nik, zje­dlich­my ôbi­ŏd, a po­tym prze­sie­dzie­lich­my sam co­łke po­po­łed­nie aże do śćmiyw­ku, piy­li sznaps, byli we­so­li i gło­śni. Pa­nie dzi­wa­ły sie na nŏs krzi­wo, że sie­dzisz we lar­mu­jōn­cym chop­skim tŏwa­rzi­stwie, iże sama pi­jesz, żeś ôbly­kła ma­trŏskõ blu­zã i kec­kã we fest szni­cie suf­fra­ge, co tego na uli­cach pro­win­cjōnal­nych Gle­iwitz sie niy wi­do­wa­ło, i to cie­szy­ło nŏs tak samo jak cie­bie, to na­sze épa­ter les bo­ur­ge­ois. Dio­ni­zy, ôpi­ty, we­szoł na sto­łek i de­kla­mo­woł po fran­cu­sku Chan­son d’au­tom­ne ôd Ver­la­ine’a, a zgor­szōnŏ fa­mi­li­jŏ ze dwōj­kōm ma­snych dzie­ci ôstyn­ta­cyj­nie wy­szła. By­lich­my tedy szczy­ńśli­wi, na­wet kej Got­trop za­wiyd cie do dōm, a Dio­ni­zy prōbo­woł mie na­mōwić, że­bych­my po­szu­ka­li ja­ki­go pufu, i moc bōł za­wie­dzi­ōny mo­jim twar­dym ôd­kŏza­niym, i ôsta­wi­ōł mie wtyn­czŏs, i stra­ci­ōł sie na resz­tã nocy, do dziś niy wiym kaj.

To bōł in­k­szy świat, a zaś we dniu, co w nim żech cie wi­dzioł po ôstat­ni rŏz, sześ mie­siyn­cy i trzi dni tymu na­zŏd, po zje­dzy­niu i wy­pi­ciu, wstoł żech, ôb­ci­ōng siwõ po­lo­wõ blu­zã, za­pŏlōłch cy­ga­ry­tã i po­szoł na gli­wic­ki ban­hŏf, żeby cu­gym wrōcić do pra­we­go świa­ta, i co­łki czas we go­wie grzmia­ły mi niy ka­nōny, niy gra­na­ty, co pyn­ka­ły ze hu­kym, ino two­je sło­wa, geh jetzt, geh!

Geh jetzt, sły­szã na­wet te­rŏz, geh jetzt, idź już, pōł roku, trzi dni i ôziym go­dzin niy­sko­rzij. Geh jetzt.

Ftoś tykŏ mo­ji­go ra­miy­nia.

Ôbrŏcōm sie, to Kie­sel. Już czas, szep­tŏ Kie­sel, już czas. Za­my­śly­li sie, ale już czas. Do­bry, ko­cha­ny Kie­sel.

Zy­ga­rek – trze­ciŏ trzi­dzi­ści. Już czas. Pa­trzã na waj­zry, jesz­cze piyt­nŏście se­kund, czu­jã mi sie strze­wa ści­skać, cho­ćby ftoś wy­kryn­coł szma­tã. Waj­zer ôd se­kund­ni­ka tykŏ dwa­nŏstyj, za­ci­skōm ôczy. Bojã sie, ôkrop­nie sie bojã, jak dyc­ki przed sztur­mym.

Los, Män­ner, los, los, lo­oooos!

Los, los, los, wy­krzi­ku­jã kōmyn­dã szep­tym, ci­cho, idy­my, lu­dzie, sły­szã te sło­wa pa­dać ze mo­jich ust, a prze­cã to tak cho­ćbych niy jŏ to gŏdoł. Los, los, los, pa­dōm fest ci­cho, żŏd­nych krzi­kōw, żŏd­nych gwizd­kōw.

Strach ôd­biy­rŏ mi ro­zum i dych, ale ru­szōmy, ru­sza­jōm, prze­ska­ku­jōm bru­stwer ôd ôko­pu, ru­szōmy, po­chy­ly­ni, ni­sko przi ziy­mi, na tle nie­ba, co ja­śnie­je, ku­ple ôd hel­mōw ôd mo­jich lu­dzi, nad ko­żdym pra­wym ra­miy­niym dwie rube kry­ski: lŏf ôd gwer­ka i szti­lek ôd ło­pa­ty, noj­wa­żniyj­szyj po gra­na­cie ôko­po­wyj brōni. Ru­sza­jōm ko­lōnōm, we pra­wych dłōniach gra­na­ty, szta­lo­we kap­sle już ôd­kryn­cōne, jŏ tyż mōm we pra­wyj dłōni gra­na­tã, we le­wyj pi­stōlã, we ser­cu i brzu­chu dyr­gŏ mi kula prze­ra­ży­niŏ, co sie niy stra­ci, pod­wie­la niy wrōcy­my, pod­wie­la niy we­znōm nŏs ze ôko­pōw na eta­pã, niy zlu­zu­jōm, niy przi­zwo­lōm bez chwi­lã nor­mal­nie dy­chać, pa­trzeć, my­śleć, żyć.

Idy­my na szpi­cy co­łkij kōm­pa­ni­je. Po­go­da nŏs mŏ rada, na ziy­mi niy ma za fest kli­ty, niy pa­da­ło, kro­czy­my pew­nie, niy kio­łz­dōmy sie we ma­ra­sie, niy brny­my. Idy­my. Za mnōm Kie­sel ze ku­gelsz­pri­cym. Za Kie­se­lym Ma­mok, Ku­bit­za i He­inz ze ma­szi­nyn­gwe­rym, moje spar­cie. Miy­łu­jã ko­żde­go wo­jŏka z mo­ji­go cugu, ba­rzij ani­że­li kejś bra­ci i sio­strã, ba­rzij gor­kōm miy­ło­ści­ōm, a te­rŏz idy­my i wiym prze­cã, iże niy wszy­scy z nŏs wrōcōm. Idã war­cij, wy­cho­dzã na czo­ło swo­ji­go cugu, Kie­sel za mnōm, Ku­bit­za i He­inz ôstŏwa­jōm ze za­dku.

Bojã sie. Idy­my. Kole nŏs ru­sza­jōm dal­sze cugi, idzie przi­giyn­tŏ przi ziy­mi co­łkŏ na­szŏ kōm­pa­ni­jŏ, niy­da­le­ko mie trzi ze­gniyn­te na pōł po­sta­cie, ôpŏsa­ne cho­by ka­me­le, wly­kōm za so­bōm mały mi­nyn­wer­fer. Da­lij na pra­wym krzi­dle kōm­pa­ni­jŏ gwar­dyj­skich To­ten­kopf-Pio­nie­re, przi­sła­nŏ na nasz ôd­ci­nek do­piy­ro wczo­rej, strasz­ne za­pra­wi­ōne we wal­ce cho­py ze tru­piy­mi czasz­ka­mi na­szy­ty­mi na le­wych ryn­kŏwach i gwar­dyj­ski­mi bel­ka­mi na kra­glach, a po­strzōd nich wo­jŏcy uzbro­jy­ni we noj­strasz­niyj­szy ryncz­ny ôry­nż, ja­kich wi­dzioł na frōńcie, szlau­chy ze lan­ca­mi, co cie­pi­ōm płōmiy­nie, fla­myn­wer­fry, na ple­cach ba­ni­ŏki ze pŏl­nym pły­nym.

Piyr­sze zŏsie­ki, na mojã kōmyn­dã cug przi­klyn­kŏ, Re­ich, Bonk i Se­ifert i bez mo­jij kōmyn­dy wie­dzōm, co ro­bić, Se­ifert ino dzi­wŏ sie bez ra­miã i szu­kŏ mo­jij zgo­dy, wart­ko przi­ki­wu­jã, wy­ci­ōn­ga­jōm zza pa­sōw no­ży­ce, tnōm po­łne kol­cōw zwo­je Sta­chel­draht, ôd­gar­nia­jōm, je prze­chōd. Za­sta­wi­ōm na­rŏz wszy­skich. Na ko­la­no, do ziy­mie. Szu­kōm ôczōw ôd Kie­se­la. Ska­zu­jã mu wzro­kym drōgã przed nami. Ro­zu­miy ôd razu, bez sło­wa. Miny? Miar­ku­je bez se­kun­dã, niy, niy ma min, kry­ńci go­wōm. Je­źli Kie­sel padŏ, że niy ma, to niy ma. Je­źli by sie kejś pōmy­lōł, to już by go sam niy było, a je sam już ôd szty­rech lŏt i żyje. Tōż je­źli Kie­sel padŏ, że niy ma, to niy ma. Dŏwōm znak, ru­szōmy da­lij. I szep­tym: los, los, los.

Idy­my. Nie­bo zaś pisz­czy i na ćma­wo­mo­drym tle nad ho­ry­zōn­tym przed nami wy­bu­cha­jōm na­stymp­ne pysz­ne bio­łe gwi­ŏz­dy, my ale we je­jich huku mil­czy­my.

Idy­my co­łkim ba­ta­li­jōnym, zmoc­ni­ōnym kōm­pa­ni­jōm tru­pich cza­sek, ale to niy je rich­tich an­grif, to niy ôfyn­sy­wa.

Ôd siyrp­nia sōm my we ôdw­ro­cie, te­rŏz ino baj­sōmy, jak be­sty­jŏ, co sie cŏfie, bo toch­my pra­wie sōm, zym­by i pa­zu­ry ôd wiel­kij be­sty­je. Be­he­mo­ta ôsa­czōne­go ôd fran­cu­skich, bry­tyj­skich, no­wo­ze­landz­kich, ame­ry­ka­ńskich i Bōg jesz­cze wiy ja­kich psōw. Ôsa­czōny Be­he­mot, niy­miec­ki drach, pra­wie kła­pie pasz­cze­kōm, to je tyn nasz ci­chy marsz, ale za nami strze­wa ôd be­sty­je żere strasz­ny rak, za­ci­ska­jōm sie tynt­ni­ce ôd ba­no­wych ly­ni­ji, krew, co sie roz­cho­dzi po cie­le, roz­no­si co­rŏz my­nij ôdżyw­czych sub­stan­cy­ji, ze­stōm­piŏ sie po­kar­mo­wy prze­wōd, ôr­ga­nizm, co mych­my sōm ôd nie­go taj­la, gni­je, a ôd nie­go, nasz, mōzg, ôgar­niŏ pōma­łu ci­che sza­ly­ństwo.

Pa­miyn­tōm jesz­cze, Agnes, słod­ki smak wio­syn­nyj ôfyn­sy­wy, kej pōł roku, trzi dni i ôziym go­dzin tymu na­zŏd na­wiy­dzi­ōł żech cie we Gle­iwitz w kwiet­niu, 6 Ba­ta­li­jōn Pi­jōniy­rōw, co w nim kōman­dy­ru­jã cu­gym, ciy­nżko wal­czōł pod La Bas­sée, na­szõ kōm­pa­ni­jŏ była zlu­zo­wa­nŏ, do­sta­lich­my urlŏpy i je­choł żech do cie­bie syty sy­to­ści­ōm be­sty­je, ôto ły­klich­my tyla, wie­la be­sty­jŏ niy po­ra­dziy­ła łyk­nōńć ôd tak dŏw­na, nasz frōnt do­szoł aże pod Mont­di­dier i ko­żdy ro­ze­rwa­ny gra­na­tōm, za­bi­ty szpli­trym, za­su­ty we bun­krze, ôko­pie, abo umar­ty ôd gri­py kam­rat to była cyna, co, tak mi sie jesz­cze, gu­pi­mu, tedy zdŏwa­ło, wert było za­pła­cić za to, iże nasz frōnt do­szoł aż tam. By­lich­my wtyn­czŏs syci tyż my, małe kōmōr­ki we wiel­kim cie­le ôd Be­he­mo­ta, bo po zdo­by­ciu yn­glic­kich ôko­pōw, wzi­ōn­lich­my wiel­kõ i piyk­nõ lisz­kã, tōż je­dlich­my pro­sto z dōzōw miyn­so, rōżo­wy, zŏf­ci­ty cor­ned beef, co go Tom­mies do­stŏwa­li bez­ma aże ze Ar­gyn­ty­ny, kej je­jich szi­fy pa­no­wa­ły na mo­rzach, i je­jich bio­ły miyn­ki chlyb, piy­lich­my je­jich wino i whi­sky, i kōn­dyn­so­wa­ne mly­ko, co nōm sma­ko­wa­ło niy­ôby­czaj­nie, jed­nak wy­po­łnia­ło nŏs tyż gorz­ko­ści­ōm na myśl ô na­szyj be­sty­ji tak wy­głod­nia­łyj, ôdet­niyn­tyj ôd świa­to­we­go han­dlu.

Je­cho­łch tōż do cie­bie wtyn­czŏs syty chwi­lo­wōm sy­to­ści­ōm dra­cha, po­ty­mech wrōci­ōł, a niy­sko­rzij ru­szy­li na nŏs ci po­rzōnd syci An­glo­zak­siŏ i cŏflich­my sie aż pod Schel­de, i dzi­siej idy­my bez zŏsie­ki, we ke­rōn­ku je­jich ôko­pōw, z blank in­k­szym sma­kym we ustach.

Bojã sie. Ale idy­my, idy­my na szpi­cy. Za nami nie­bo pōma­łu ja­śnie­je, cho­ci­ŏż do wscho­du słōńca jesz­cze da­le­ko, by­dzie wi­dać na­sze fi­gu­ry na tle ja­sne­go nie­ba, ale idy­my.

Kie­sel tykŏ mo­ji­go ra­miy­nia. Do­czkej­my, szep­tŏ mōj do­bry, niy­za­wod­ny feld­fe­bel Kie­sel. Dŏwōm znak, cug zaś przi­klyn­kŏ, wszy­scy we tym sa­mym mōmy­ńcie, jak wy­ćwi­czy­ni wier­ni we ko­ście­le we Pil­cho­wi­cach na znōmy im gest do­bre­go fa­rŏrza. Kie­sel ska­zu­je mi ke­rōnek, wi­dzã, je, bry­tyj­skŏ wa­cha, trzech wo­jŏkōw we pla­ska­tych hel­mach. Dŏwōm znać Kie­se­lo­wi, po­łzny­my ku nim, cug na mōj znak ôstŏwŏ za nami. Mōmy szczy­ńście, Yn­gli­cy na wa­sze dŏwa­jōm po­zōr niy na nŏs, ino we strōnã ru­chu trze­cij kōm­pa­ni­je na­sze­go ba­ta­li­jōnu, my za­cho­dzy­my ich ôd flan­ki. Kie­sel pytŏ mie niy­mo bez skŏza­nie wzro­kym na gra­na­ty. Niy zgŏdzōm sie tyż niy­mo, Kie­sel ro­zu­miy, cŏfiy­my sie, po­łza­niym, na­zŏd do cugu. Noj­cich­szym szep­tym mia­nu­jã trzech wo­jŏkōw, Ste­in­met­za, De­ven­te­ra i Gu­sin­dy, niy sōm kōn­ty­ńci, niy mu­szōm być, ro­bi­ōm, co dō nich nŏle­ży. Sy­mu­jōm hel­my, gwe­ry i ôd­pi­na­jōm ło­pa­ty i brōt­ta­sze, a spod pa­żōw mie­chy ze gra­na­ta­mi, ôsta­wia­jōm sie ino po jed­nyj gra­na­cie wra­żōnyj za pas, wy­ci­ōn­ga­jōm Gra­ben­dol­che, ôko­po­we noże, i po­łznōm we strōnã yn­glic­kij wa­chy. Jŏ za­tyn­czŏs roz­sta­wi­ōm swōj cug, do przi­go­dy, jak by chop­cōm sie niy uda­ło. Ku­bi­ca z He­in­zym rych­tu­jōm leki mi­nyn­wer­fer, lu­dzie za­sty­ga­jōm wle­piy­ni w ziy­miã, go­to­wi na mōj by­fel dać sie do bie­gu, ciep­nōńć gra­na­ty.

Je żech spo­koj­ny, ale strze­wa mōm skryn­cōne jak sznōrã. Czu­jã gōw­no mi przeć na zwiy­rŏcze, fest bych rŏd ôd­po­łzoł kōn­cek, ro­ze­pnōł ga­lŏty, ściep je i ulżōł sie, ale niy mogã. Mimo tego je żech spo­koj­ny i my­ślã ô two­jij świe­tli­styj twŏrzi, Agnes, ô two­jij świe­tli­sto­ści, coch jŏ je ôd nij ino niy­my sa­te­li­ta, co na­ôb­ko­ło nij krōnżã bez pōł swo­ji­go dwu­dzie­sto­sied­mio­la­to­we­go ży­wo­by­ciŏ, a to wcza­śniyj­sze pōł, bez cie­bie, to ani ży­wo­by­cie niy było. Tyś je moje ży­wo­by­cie, Agnes.

Bez wo­łnã ôd mōn­du­ro­wyj blu­zy ty­kōm me­da­li­je, co no­szã na kar­ku. Niy, niy do­sto­łch jij ôd cie­bie, ku­pi­ōł żech sie jã sōm, jesz­cze we 1914, u Lu­dwi­ga na Tar­no­wit­zer­stra­ße. Do po­strzod­kach wra­zi­ōł two­jã fo­to­gra­fi­jõ, po­zor­nie wy­ciyn­tõ, po­pro­si­ōł żech tyż ô kiść two­jich wo­sōw, te­goś mi ale ze śmiy­chym ôd­kŏza­ła. Fo­to­gra­fi­jõ tyż żech mu­sioł zdo­być wbrew two­ji­mu ôd­kŏza­niu, do cze­go ni­g­dy ci sie, Agnes, żech niy przi­znoł. I ma­łōm ta­jym­ni­cōm, co jã mōm przed to­bōm, ga­ńbiã sie jesz­cze ba­rzij ani­że­li tym, iżech zi­gno­ro­woł twōj kla­row­ny zŏkŏz. 

Ste­in­metz, De­ven­ter i Gu­sin­da sōm już przi wa­sze. Ty­kōm me­da­li­je ze two­jōm fo­to­gra­fi­jōm, chop­cy po­łznōm, jak dyc­ki po­łznōm i na­rŏz zry­wa­jōm sie, cie­pi­ōm sie ôd za­dku na Yn­gli­kōw, chy­ta­jōm za ran­ty je­jich hel­mōw, ci­ōn­gnōm, pod­no­szōm im gowy a ôd­słōnia­jōm ga­rła, dziu­bi­ōm i tnōm ôko­po­wy­mi no­ża­mi. Yn­gli­cy krzi­czōm, ale krzik to nic, krzik sie roz­ly­gŏ i ga­śnie, roz­pły­wŏ sie we gyn­stym luf­cie, co go niy tnie żŏdyn szus ani wy­buch ôd gra­na­ty.

Chop­cy wrŏca­jōm, De­ven­ter we uwi­jŏcz­ce zdōnżōł chab­nōńć mŏr­twy­mu Yn­gli­ko­wi ja­kõś feld­fla­szã, pa­trzã gro­źnie, ale niy kŏżã jij wy­ciep­nōńć, dziyn­ku­jã im we ci­szy, kle­piã po ple­cach, Gu­sin­dy, mo­ji­go roz­tōmiy­łe­go, szar­piã na­wet piesz­czo­tli­wie za ku­dła­te, ryże wosy. Chop­cy wart­ko za­kłŏda­jōm ôpo­rzōn­dzy­nie, sztal­hel­my, He­inz ze Ku­bit­zōm swi­ja­jōm ma­szi­nyn­gwer, cug ru­szŏ da­lij, zaś żeś mi przi­nio­sła szczy­ńście, Agnes.

Idy­my. Los, los, los, pōma­łu, ci­cho, ze­gniy­ńci, ni­sko przi ziy­mi.

Na­rŏz szarp­niy­ńcie, cia­ło re­agu­je na trzask szu­su war­cij ani­że­li świa­dōmo­ść i już leżã pla­ska­to we ma­ra­sie, bo przed nami za­szcze­koł le­wis. Ôd dŏw­na po­znŏwōm po trza­sku, je­źli strzy­lŏ le­wis, abo vic­kers, co pōma­łu sa­pie i roz­pyn­dzŏ sie spo­łym ze wzro­stym tym­pe­ra­tu­ry, abo chau­chat, co pōma­łu klu­pie, abo na­sze 08/15, abo jesz­cze coś in­k­sze­go, to je wa­żne, żeby ro­ze­znŏwać, je­źli sie chce żyć, a jŏ chcã żyć, bo chcã cie jesz­cze ôbŏczyć, Agnes.

Za­czy­nŏ sie strzy­la­ni­na, mōj gwer ôd­po­wia­dŏ ôgniym, ale go uci­szōm, niy ma po co strzy­lać, man­szaft, bez cze­ka­niŏ na by­fel, wko­pu­je sie w ziy­miã, ło­pat­ki drōm gli­nia­sty grōnt, pa­trzã na Kie­se­la, ôn ôd­ka­zu­je, ja, jŏ tyż tak miar­ku­jã. Za wie­luch­my już stra­ciy­li. Niy sztur­mu­jy­my. Po­cze­kōmy na To­tyn­kop­fy. Wy­sy­łōm na za­dek ma­łe­go ber­li­ni­ŏka Gu­sin­dy ze mel­dōn­kym, a my ôko­pu­jy­my sie po le­żōnc­ku, jŏ tak samo jak ko­żdy, ziy­mia spod klŏt­ki pier­sio­wyj przed sie­bie, tyla, żeby skryć po­stać, po­tym, je­źli styk­nie cza­su, to ko­pie sie głym­bij, i zaś głym­bij, niy­sko­rzij po­je­dyn­cze jamy łōn­czy sie we ôkop, ale to niy te­rŏz. Le­wis strzy­lŏ niy­cyl­nie, za krōt­ko, pod­wie­la sie wstrzy­li, to by­dy­my po­kry­ci, niy­wi­docz­ni. War­cij, Män­ner, war­cij, ko­pać, wo­łōm ino na to, żeby wie­dzie­li, żech je, że wa­chu­jã nad niy­mi. Gu­sin­da wrŏcŏ po chwi­li, kōman­dyr kōm­pa­ni­je kŏże sztur­mo­wać, tōż do­bre, by­dy­my sztur­mo­wać, ale po­cze­kej­my, aże pod na­sze krzi­dło po­dyj­dōm To­tyn­kop­fy. Przi­trzi­ma­li cie ôgniym po drōdze, Gu­sin­da, ro­zu­miysz? Bez to cze­kōmy. Ja­wohl, Herr Leut­nant. Ru­szy­lich­my do sztur­mu, ja­keś ino do­tar ze by­fe­lym, pra? Na­tür­lich, Herr Leut­nant. Kie­sel, idź, wejz­drzij, je­źli lu­dzie sōm do­brze ôko­pa­ni. Idzie, po­łznie wzduż na­szyj po­zy­cy­je.

Kie­sel je noj­wa­żniyj­szy czło­wiek we mo­jim cugu, wa­żniyj­szy na­wet ôdy mie, kōman­dy­ra. To jŏ dŏwōm by­fe­le, Kie­sel ale spra­wiŏ, iże moje by­fe­le przi­cho­dzōm do ży­ciŏ, skirz nie­go cug fun­gu­je jak jed­na ma­szy­ne­ry­jŏ, to ôn roz­strzi­gŏ kōn­flik­ty, to ôn wiy noj­le­pij, kery czło­wiek kaj wi­niyn su­żyć.

Miy­łu­jã go, jak ich wszy­skich, ale ône­go eks­tra, Man­szaft miy­łu­jã tak, jak bych miy­ło­woł włŏsne dzie­ci, kej bych ja­keś mioł, a ône­go zaś miy­łu­jã tak, jak bych miy­ło­woł ôd tych dzie­ci ro­dzi­ciel­kã. Je ze Ham­bur­ga, ôd nie­go mat­ka je pan­na, wiym, iże lu­dzie szep­ta­jōm miyn­dzy so­bōm, iże ôd nie­go ôj­ciec bōł fran­cu­ski ma­trŏz, a Kie­sel zaś do ar­mi­je uciyk sku­li stra­chu przed mo­rzym. Jak mu było dwa­nŏście, to tre­fi­ōł na po­kłŏd wie­lo­ryb­ni­ka, kaj swo­je ôd­ciyr­pioł i zniy­na­wi­dzi­ōł mo­rze nad wszy­sko na świe­cie, tōż kej skōńczōł sie­dym­nŏście lŏt, to sie zgło­si­ōł za fraj­wi­li­ka do woj­ska, bo ino za Fre­iwil­li­ge mōg li­czyć na to, że przi­zwo­lōm mu wy­brać, kaj by­dzie su­żōł. Ja­kim spōso­bym tre­fi­ōł do ślōn­skich sa­pe­rōw, toch niy py­toł. Ze stŏw­ki przi­dzie­ly­li by go na zi­cher do ma­ri­ny, a przi­ôbie­coł sie, iże już ni­g­dy wiyn­cyj na mo­rze ani niy wejz­drzi. Ôd­su­żōł tōż swo­je pŏrã lŏt przed woj­nōm i po­sta­no­wi­ōł ôstać przi woj­sku za ka­pi­tu­lan­ta, fa­cho­we­go wo­jŏka. Ja­kim cu­dym niy umiy­ni­ōł sie we to, co we na­szyj ar­mi­ji noj­gor­sze, we tym­pe­go pru­ski­go unte­ro­fi­cy­ra, feld­fe­bla, co sie skłŏdŏ ino ze ôkru­ciy­ństwa i gu­po­ty, a ta­kich dyć je wiynk­szo­ść? Tego niy wiym.

Mo­żno kejś, za fa­cho­we­go wo­jŏka we cza­sie po­ko­ju, ôn bōł pra­wie taki, mo­żno to do­piy­ro woj­na zro­biy­ła abo wy­ci­ōn­gła ś nie­go czło­wie­ka? Po­znoł żech Kie­se­la le­d­wo rok tymu na­zŏd, niy wiym, jaki bōł wcza­śnij. Tyn Kie­sel, co go znōm, je jed­nak czło­wiek. Ôd dŏw­na żŏdyn niy trŏpi sie u nŏs eg­ze­cyr­kōm abo re­gu­la­mi­na­mi mōn­du­ro­wy­mi, niy sōm my, jako 6. Ba­ta­li­jōn Pi­jōniy­rōw Ślōn­skich, ôfi­cjal­ni Sturm­trup­pen, a jed­nak wszy­scy u nŏs no­szōm ôwi­jŏcze za­miast wy­so­kich bōtōw, bo tak wy­god­nij. Kie­sel dbŏ ô to, żeby nowi wo­jŏcy ze do­po­łniyń na­szy­wa­li skōrzan­ne łŏty na ko­la­na i łok­cie, bo wiy, że niy­prze­tar­ty mōn­dur je wa­żniyj­szy ôd re­gu­la­mi­nu, Kie­sel dŏwŏ po­zōr na to, czy po­je­dli, czy tym­pi­ōm wszy. Kie­sel na­wet tuli, kej świy­ży re­krut pła­cze w nocy pod de­kōm i wołŏ mamy. A kej kery wyje ôd stra­chu, cie­pie gwer i chce uciy­kać, to Kie­sel by mōg go po­dać do re­por­tu i Bōg wiy, jak by sie to skōńczy­ło, ale Kie­sel za­miast tego pod­no­si gwer, ôd­sta­wiŏ go, ôdwo­dzi syn­ka, je­źli ino idzie go ôdwiyś, uspo­ko­jŏ, po­cie­szŏ, kŏr­mi, poji.

Sta­rŏ sie ô nich, cho­ćby ôn bōł je­jich ôj­ciec i mat­ka na­rŏz, jŏ miy­łu­jã ich wszy­skich ôd nie­go miy­ło­ści­ōm. Kie­sel pła­cze, kej umiy­ra­jōm, i pła­cze nad tymi, co przi­cho­dzōm nowi, żeby z nami umrzić. Dyk­tu­je im list­ki do ma­tek, do żōn i do dzio­uchōw, co bez­ma tam na nich cze­ka­jōm, i piyk­ne sōm te dyk­to­wa­ne list­ki ôd Kie­se­la, szczy­re, ale tak, żeby cyn­zu­ra niy mu­sia­ła nic skry­ślać, co pod­no­szōm na du­chu, ale niy ôszy­dli­we, i do tego bo­ga­te, bo Kie­sel, niy­miec­ki feld­fe­bel Kie­sel, fest rŏd czy­tŏ, i to niy ino Go­ethe­go abo Lön­sa, ale tyż Ril­ke­go, co go tak mŏsz rada, Agnes, pa­miyn­tōm tyn tōmik ze zie­lōnōm ôkła­dzi­nōm, co ś nim sie hned niy ro­ze­stŏwŏsz. Spodo­boł by ci sie Kie­sel, cy­ta­ty ze Ril­ke­go wpi­su­je syn­kōm we te list­ki, a mat­ki sie po­tym dzi­wi­ōm, że tyn gupi jak sztwŏr­tŏ mōn­ka, kōno­pia­ty bau­er­ski syn na­rŏz ze ôko­pōw wier­sze przi­sy­łŏ.

Kie­sel mŏ tyż mia­no, Jo­hann, ale sam ôn je Kie­sel. Rŏd pa­trzã na nie­go sie roz­lu­źniać, kej mych­my sōm na eta­pie, znoj­do­wać gib­ko jaki sznaps, noj­przōd dō mie, po­tym do man­sza­ftu i na­re­ście na kōńcu do sa­me­go sie­bie. Rŏd pa­trzã na nie­go czer­wiy­nieć na gym­bie nad po­łnōm feld­fla­szōm, przi ôgniu, i brać wbrew swo­jij niy­na­wi­ści do mo­rza nōcić De Ham­bor­ger Ve­er­ma­ster[1], a kej bie­re nōcić, to ke­ryś ze chop­cōw wart­ko znoj­du­je cyjã i po chwi­li Kie­sel, czer­wōny na gym­bie, wōn­sa­ty i piyk­ny co­łkim doś wōnt­pli­wym piyk­nym niy­miec­ki­go unte­ro­fi­cy­ra, grŏ i śpiy­wŏ, moc­nym gło­sym śpiy­wŏ tã ma­trŏskõ śpiyw­kã, zwrot­ki we Plat­t­deutsch[2], niy ro­zu­miã nic, i po­tym jesz­cze tyn fre­chow­nie yn­glic­ki, we kōn­te­kście na­szyj woj­ny i ôko­pōw, re­fryn, blow, boys, blow, for Ca­li­for­ni-oooo, the­re is plen­ty of gold, so I am told, on the banks of Sa­cra­ment-oooo, a man­szaft su­chŏ, jy, je­źli je co jeś, pije, je­źli je co pić, i czu­je to, cze­go niy ro­zu­miy żŏdyn, fto niy jŏd ze kam­ra­tym zupy ze jed­ne­go ko­tła, niy społ we kam­ra­ta wtu­lōny pod dwōma man­tla­mi we ôko­pie, bo tak cie­plij, niy żōł i niy umiy­roł spo­łym.

Taki je Kie­sel. The­re is plen­ty of gold, so I am told, on the banks od Sa­cra­men­to. Te­rŏz wrŏcŏ dō mie, klep­niy­ńciym we ple­ca dŏwŏ znać, że wszy­sko do­brze. Kej by tak we 1914 feld­fe­bel klep­nōł ôfi­cy­ra we ple­ca... Tam­te­go świa­ta już niy ma i cie­szy mie, że go niy ma, Agnes, ale niy wiym jesz­cze, jaki mŏ być świat nowy, a ja­kiś by­dzie, niy ma wōn­tōw.

Cze­kōmy. Tro­chãch je ze­szte­ro­wa­ny, je­źli kōman­dyr kōm­pa­ni­je niy przi­śle, żeby być zi­cher, jesz­cze jed­ne­go by­fe­la do sztur­mu, bydã mu­sioł ser­wać cug ôd razu i udŏwać, że Gu­sin­da pra­wie sam przed se­kun­dōm do­tar. Ôglōn­dōm sie, łōncz­ni­ka na szczy­ńście niy wi­dać.

Nie­bo za nami ja­sne ôd słōńca, co stŏwŏ.

Nie­bo przed nami ja­sne ôd bio­łych gwi­ŏzd szpli­trōw i czŏr­ne, ćma­wo­mo­dre nie­bo nad nami.

Zli­tuj sie nad nami, Boże, co go niy ma. Za­rŏz ru­szy­my, zli­tuj sie nad nami, Pa­nie, zli­tuj sie nady mnōm, Agnes, moja pani, świa­tło mo­ji­go ży­ciŏ.

I na­rŏz ze przod­ku, ze pra­wyj strōny, durch jesz­cze we ćmie si­ka­jōm płōmiy­nie, du­gie jyn­zo­ry ôgnia, co ka­pi­ōm, je­dyn po dru­gim, i le­wis już niy szcze­kŏ, za niy­mi ôdzy­wa­jōm sie ma­szi­nyn­gwe­ry, gu­che tōmp­niy­ńcia gra­na­tōw, tōż los, los, los, Män­ner! Niy ma już we świe­cie in­k­sze­go piyk­na i być niy może, niy ma piyk­na ôkrōm boju i du­gich jyn­zo­rōw płōmiy­ni, kej piysz­czōm skōrã bez spŏlōnõ wo­łnã ôd mōn­du­rōw.

Los, los, krzi­czã, te­rŏz już krzi­czã, i le­cy­my, gra­na­ty we ryn­kach, przed nami na­rŏz ôdzy­wŏ sie vic­kers, co sa­pie, i sły­szã miyn­ke chla­śniy­ńcia kul we cia­ła ôd mo­jich chop­cōw, cho­ćby ftoś cie­poł mo­kry­mi gru­da­mi ziy­mie, kryć sie, kryć!!! I zaś w ziy­miã, ko­piy­my, ko­piy­my, za da­le­ko na gra­na­tã, He­inz do­sto­ooł! – krzi­czy po pol­sku Ku­bit­za, wko­pu­jy­my sie, Ku­bit­za już strzy­lŏ ze ma­szi­no­we­go null-acht-fün­fzehn. Kie­sel leży przi mie, pa­trzi na mie ze py­ta­niym, wiym, że mu­szã coś po­sta­no­wić, dŏwōm sie jesz­cze dzie­siy­ńć se­kund, i wtyn­czŏs na­stymp­ny jyn­zōr ôgnia wy­si­ku­je ze szpri­ce To­tyn­kop­fōw ze strasz­nym szu­mym, co ôgu­szŏ i spa­dŏ stru­gōm na yn­glic­ki ôkop, vic­kers milk­nie, ze ôko­pu wy­ska­ku­jōm po­sta­cie Yn­gli­kōw we fla­mach. Je­dyn leci we na­szõ strōnã, żywŏ fa­kla, ryn­ce mŏ unie­si­ōne i ze tych rōnk uno­szōm sie płōmiy­nie, co upodŏb­niŏ go do ôgni­ste­go ôrła, leci i sły­chać wy­cie.

Gu­sin­da sy­mu­je ze ple­cōw gwer, bez by­fe­la, prze­la­do­wu­je, przi­ci­skŏ do ra­miy­nia. Niy chce, żeby Yn­glik ciyr­pioł. Gu­sin­da strzy­lŏ noj­le­pij ze co­łkij kōm­pa­ni­je, tōż skrōci mu te myn­czar­nie, na­wet za cynã niy­su­bor­dy­na­cy­je. Wtyn­czŏs jed­nak Kie­sel de­li­kat­nym, piesz­czo­tli­wym ge­stym kła­dzie mu dłōń na ko­kot­ku ôd gwe­ru, niy przi­zwŏlŏ.

Ôstŏw. Niych sie Yn­glik pŏli, pra­wi mōj do­bry, słod­ki Kie­sel, i mały ber­li­ni­ŏk Gu­sin­da niy strzy­lŏ. Yn­glik leci, po czym padŏ i gore jesz­cze bez chwi­lã, już spo­koj­ny.

Los, los, lo­oooos!

Sry­wōmy sie, le­cy­my, piyr­szy ôkop, Gra­na­ten! Szar­piy­my sznōr­ki we sztil­kach, cie­piy­my we ty­si­ōnc razy ćwi­czōnym ryt­mie, noj­przōd szty­ry, po­tym szty­ry, zaś szty­ry, se­ry­jŏ tōmp­niy­ńć, te­rŏz Kie­sel ze ku­gel­sprit­zym na przod­ku, piyr­szy, krōt­ke se­ry­je, los, los, los, noże, strzy­lōm trzi razy ze pi­stōle we ple­ca ôd Yn­gli­ka, co uciy­kŏ, za sztwŏr­tym ra­zym tre­fi­ōm, padŏ na gym­bã, prze­la­tu­jã pō nim, wdep­tu­jã go w ma­ras, los, los, los, Män­ner, gra­na­ty, tōmp­niy­ńcia, krōt­ke se­ry­je, dych, ser­ce dud­ni, pul­su­jōm skrōnie, kaj Kie­sel? Po­ka­zu­je, że na lewo, do­brze, los, los, los, ale wy­la­tu­je na mie Yn­glik, ze ba­jōne­tym na gwe­rze. Strzy­lōm rŏz, dru­gi, trze­ci, chy­bi­ōm za ko­żdym ra­zym, uchy­lōm sie we ôstat­nim mōmy­ńcie, niy­da­le­ko gu­che tōmp­niy­ńcia ôd gra­nat, po­je­dyn­cze szu­sy, zwŏlōmy sie spo­łym na dno ôd ôko­pu, przi­ci­skŏ mi gwer do kar­ku, chce dŏwić, za­pōm­nioł, że mōm pi­stōlã, wy­szar­pu­jã ryn­kã ze nul­lach­tōm spod sie­bie, przi­sta­wi­ōm mu do zie­ber, strzy­lōm, chcã strzy­lić jesz­cze rŏz, ale pi­stōla dru­gi rŏz już niy strzy­lŏ. Ście­pu­jã roz­dyr­ga­ne­go Yn­gli­ka ze sie­bie, ko­lan­ko ôd pi­stōle styr­czy, nul­lach­ta prōznŏ, niy ma cza­su zmiy­nić ma­ga­zyn­ka, cie­piã jã i pod­no­szã gwer ôd Yn­gli­ka, pod­no­szã i bijã, ba­jōnet wła­zi we cia­ło, drze ô zie­bra, i tam go ôsta­wi­ōm, styr­czy wbi­ty we cia­ło jak we ziy­miã. Pod­no­szã zma­ra­szōnõ, prōznõ pi­stōlã, ôciy­rōm z wiynk­sza ze ma­ra­su, prze­dmu­chu­jã lŏf, zmiy­ni­ōm ma­ga­zy­nek, nul­lach­ta sie niy za­tnie, niy ma sie co szte­ro­wać, wy­ci­ōn­gōm na­stymp­nõ gra­na­tã, kaj man­szaft, je, do­bre, kaj Kie­sel?

Dniy­je.

Kie­sel? Kie­sel? Man­szaft po­ka­zu­je, wrŏcōmy, dŏwōm w pra­wo, Kie­sel, je Kie­sel, sie­dzi na dnie ôd ôko­pu, ôpar­ty ô ścia­nã i jed­nōm ryn­kōm prōbu­je ôbjōńć ki­ku­ty ôd ôbōch nōg, co je mu urwa­ło, jed­nōm, bo dru­gŏ zwi­sŏ, trzi­mie sie ino na skōrze. Mina? – py­tōm ko­goś. Łap­ka?

Kie­sel mil­czy, mŏ szy­ro­ko ôtwar­te ôczy i usta, i blank bio­łõ gym­bã, z wōn­sōw spły­wŏ mu stru­żka krwie, cho­ćby ftoś ôd­kry­ńci­ōł ko­ko­tek, mōn­dur po­cha­ra­ta­ny szpli­tra­mi, mōj do­bry, mały Kie­sel, ham­bur­ger, co niy­na­wi­dzi­ōł mo­rza. Man­szaft sto­ji, mil­czy, wiym, że niy mo­gy­my sam tak stŏć, wiym tyż, że niy ma syn­su ci­ōn­gnōńć go na eta­pã, niy we tym szta­ńdzie. Kŏżã sie kryć, for­po­sta, przi­klyn­kōm przi Kie­se­lu, wy­ci­ōn­gōm pla­skōw­kã ze sznap­sym, przi­sta­wi­ōm mu do ust, niy gŏdōm nic, Kie­sel pije.

Niym­cy mu­szōm umrzić, pra­wi Kie­sel co­rŏz słab­szym gło­sym.

Was? – py­tōm. Niy ro­zu­miã.

Niym­cy mu­szōm umrzić, że­bych­my mo­gli żyć, po­wtŏrzŏ.

Deutsch­land muß ster­ben, da­mit wir le­ben kön­nen.

Ze ki­ku­tōw udōw si­ka­jōm szpri­ce krwie i w kōńcu, moc wart­ko słab­nōm i już niy ma Kie­se­la, ale szturm na nŏs niy po­cze­kŏ. Niym­cy mu­szōm umrzić, że­bych­my mo­gli żyć. Żeby żyć, Niym­cy mu­szōm żrać nŏs, na­sze cia­ła, żrać nŏs i srać nami we ôko­po­wy ma­ras. Jak dugo Niym­cy ży­jōm, to my niy prze­sta­ny­my umiy­rać.

Niym­cy mu­szōm umrzić, zgi­nōńć, star­te ma­jōm być ze po­wiyrch­nie ziy­mie. Na­rŏz to miar­ku­jã. Miar­ku­jã i za­rŏz ô tym za­pōmi­nōm, boch niy wi­niyn, niy mogã już ô tym my­śleć. Niy mōm zwŏle.

Pod­no­szã ku­gel­spritz, los, Män­ner. Los. Man­szaft pła­cze. Płacz­ki żło­bi­ōm ja­sne śla­dy na zma­ra­szōnych py­skach pod strze­cha­mi ôd hel­mōw, sta­re cho­py smar­ka­jōm we ôbwi­słe, po­żōłkłe ôd ta­ba­ku wōńsi­ska, man­szaft pła­cze po swo­jim ôjcu i do­bryj mat­ce, Kie­se­lu, ale idy­my da­lij, los, los, wtyn­czŏs wpa­dŏ na nŏs łōncz­nik ze kōm­pa­ni­je, ôdw­rōt, wrŏcōmy, sōm gy­fan­gne­ry, wrŏcōmy, wrŏcōmy, lu­dzie, ino Kie­sel już niy wrōci, niy wrōcōm tyż He­inz, Schu­bert, Gor­goń i Pi­su­la.

Wy­cŏfu­jy­my sie na­szym prze­cho­dym we zŏsie­kach, wart­ko, bie­żōmy, przi­giy­ńci, da­lij cŏfi­ōm sie dal­sze cugi, hel­my pōma­lo­wa­ne na kra­sia­te fle­ki ka­mu­fla­żu, wrŏcōmy, wtyn­czŏs nie­bo gwi­żdże, blank in­ak­szyj ani­że­li gwi­żdżōm na­sze szpli­try wy­so­ko nad go­wa­mi, tōż je gwizd, cie­piã sie na ziy­miã, ale pod­wie­la jij si­ōn­gōm, czu­ja pi­źniy­ńcie, cho­ćby ftoś wal­nōł we mōj szta­lo­wy helm piy­ńcio­ki­lo­gra­mo­wym pyr­li­kym, i niy czu­jã już nic, je ino ćma.

A we ćmie, Agnes, ja­śnie­je two­ja twŏrz i szy­dzōn­cy uśmiych i źwiyn­czōm two­je sło­wa.

Geh jetzt, Alo­is. Geh.

PRZY­PI­SY