Świat arabski. Kultura i polityka ebook

Wprowadzenie

VIII Ogólnopolska Konferencja Arabistyczna, która odbyła się w Warszawie w dniach 8–9 maja 2009 r. dowiodła, że w Polsce nie brakuje ważnych i interesujących badań nad problematyką świata arabskiego oraz islamu i niosąą one ogromny potencjał naukowy, wzbogacający różne dziedziny wiedzy: od humanistyki poprzez politologię i nauki społeczne do gospodarki. Arabistyka, islamistyka, orientalistyka stały się niezbędne w ramach studiów interdyscyplinarnych, które dzisiaj w pełnym swoim wymiarze odznaczają się trójstopniowym schematem: łącząc teorię, ujęcia empiryczne oraz rzetelną wiedzę o poszczególnych regionach światach. Informacje o nich niezbędne są w możliwie szerokim aspekcie, stąd wiedza o krajach Wschodu, w tym arabskich oraz muzułmańskich obszarach świata, jest dzisiaj tak bardzo potrzebna. Konferencja, gromadząc specjalistów z tej dziedziny z różnych stron Polski, dowiodła żywotności tych nauk. Dynamika samego wydarzenia, głębokie zaangażowanie referentów w poszczególne dziedziny badań, wywołały głębsze refleksje nad przebiegiem i tematyką Konferencji. Stąd narodził się pomysł przekrojowego ujęcia szczególnie ważnych zagadnień z zakresu arabistyki i islamistyki na wybranych przykładach – już nie w charakterze zapisu wygłoszonych referatów, ale inspirowanych nimi prac z zakresu badań prowadzonych przez poszczególnych Autorów. W związku z tym powstał niniejszy zbiór artykułów, ilustrujący (jak mamy nadzieję) ważne, interesujące i nowatorskie problemy badawcze.

Jedną z najbardziej tradycyjnych dziedzin badań w świecie arabskim są adab al-lugha al-arabijja – „nauki” z zakresu języka arabskiego. Tę tradycję regionu, z jakiego się wywodzą, podchwyciła arabistyka polska a zwłaszcza warszawska. Katedra Arabistyki i Islamistyki UW, założona w1964 r., początkowo obok islamu w znacznym stopniu koncentrowała się na problemach arabskiej literatury klasycznej, współczesnej oraz języka arabskiego. W naszym zbiorze publikujemy nowatorskie prace ze wszystkich tych dziedzin.

W ramach zainteresowań literaturą klasyczną tom zawiera omówienie specyfiki średniowiecznego dzieła Ibn al-Dżauziego (B. Ostafin) i nowinki wersyfikacyjne poezji Abbasydów (P. Siwiec).

Literatura współczesna to z kolei „niekończąca się historia świata arabskiego”, ponieważ od jej powstania na przełomie XIX i XX w. wciąż przybywa nazwisk oraz autorów i – pozostając przy najbardziej lapidarnym podziale na prozę, poezję i dramat – wzbogaca ją nieustannie w poszukiwaniu nowatorskich rozwiązań. W różnych regionach świata arabskiego jest to literatura młoda, bądź rozwijająca się powoli i przeżywająca rozkwit na naszych oczach. Za cenną pozycję można uznać pracę poświęconą twórczości literackiej Kataru (B. Michalak-Pikulska), która powstaje właśnie od podstaw i której warto towarzyszyć w lekturach. W ramach wiedzy o twórczości Półwyspu Arabskiego istotną rolę pełni artykuł poświęcony bardzo młodej dramaturgii Kataru (S. Gadomski). Rozwój wydarzeń na Wschodzie poszerza horyzonty literackie, często w dramatyczny sposób. Warto też wiedzieć, jak znaczące miejsce zajmuje w prozie syryjskiej tematyka wojenna, ze szczególnym uwzględnieniem wojny październikowej 1973 r. i libańskiej wojny domowej lat 1975–1992 (Y. Sh’adeh). Wszystkie te prace sprzyjają rekonstrukcji procesów historycznoliterackich we współczesnym świecie arabskim i wzbogacają historię literatury tego regionu. Interesujące są ujęcia wybranych, uszczegółowionych problemów poświęconych literaturze arabskiej. Artykuł o krytyce literackiej dotyczącej poezji porusza tę mało znaną w piśmiennictwie polskim dziedzinę. Publikujemy prace poświęcone najwybitniejszym poetom arabskim: Badrowi Szakirowi as-Sajjabowi (A. Nawolska), Bulandowi al-Hajdariemu z Kurdystanu (A. Maśko), następnie toposowi matki we współczesnej prozie (M. Kubarek) oraz przemianom literatury egipskiej po rewolucji naserowskiej 1952 r. (E. Machut-Mendecka), a także estetyzacji dyskursu postkolonialnego we współczesnej powieści (K. Resztak).

Język arabski pozostaje w centrum zainteresowania badaczy, zwłaszcza dzięki temu, że telewizja podnosi jego rangę jako źródła arabskości i tradycji, w okresie rozwoju środków komunikacji wyłaniają się coraz to nowe źródła bibliograficzne, a globalizacja jest czynnikiem przemian, również językowych. Godne uwagi są prace poświęcone językowi arabskiemu w kategoriach gramatycznych (M. Michalski) oraz jego funkcjonowaniu w Egipcie (M. Kniaź).

Klasyczna literatura arabska, o jakiej tu była mowa, ujęta została może wyżej w kategoriach nazbyt literackich – w skojarzeniu z fikcyjnością, i w przypadku prozy – koniecznością fabularyzacji. Literackość wydaje się przecież zrozumiałą sama przez się podstawą takiej typologii. Ale literatura ta, według kanonu warszawskiej arabistyki ustanowionego przez jej nestora Józefa Bielawskiego, zastosowanego zwłaszcza w pracy Historia literatury arabskiej. Zarys (1968), wchłania całe piśmiennictwo od okresu przedmuzułmańskiego do XVII wieku. Chociaż fikcja literacka w dorobku klasycznym nie cieszyła się takim uznaniem, jak inne obszerne dziedziny, była jednak charakterystyczna dla niekoń-czących się baśni i opowieści, form nasyconych ludowością. Literatura ta, według podziału Bielawskiego, wchłania więc jeden z największych działów tego piśmiennictwa, wielką i rozległą filozofię muzułmańską, kwitnącą od Zachodu do Wschodu świata arabskiego. Wydaje się wciąż wPolsce za mało zbadana, jakkolwiek jest dziedziną, bez której trudno sobie poradzić w bardziej rozległych studiach filozoficznych – nawet szerzej, humanistycznych – zwłaszcza pretendujących do interdyscyplinarności. Za mało znana na gruncie polskim, obfituje w bardzo interesujące uszczegółowione zagadnienia, tak kontrowersyjne jak ilhad, czyli ateizm, w pracach Abd ar-Rahmana al-Badawiego (K. Pachniak). Po dzień dzisiejszy nurtuje badaczy problem Hasana Ibn as-Sabbaha (XII w.), uważanego za twórcę słynnego arabskiego odłamu asasynów, októrego ezoterycznej nauce i ekscentrycznym zachowaniu krążą wciąż legendy (J.Hauziński). Tematyka filozoficzna, poza wspomnianymi pracami, wyraża się w tym tomie w artykule poświęconym Al-Kindiemu (T. Stefaniuk).

Obok filozofii do nauk wchodzących w skład rozwiniętego piśmiennictwa okresu klasycznego należą historia i geografia. Zainteresowania tą tematyką pojawiły się w interesującej próbie m.in. nowego odczytania fragmentów dzieła Murudż az-zahab (Łąki złota), wielkiego historyka z IX w. Al-Masudiego (Urszula Lewicka-Rajewska). Bardzo nowatorski charakter w ramach badań historycznych mają studia nad średniowieczną obyczajowością okresu Mameluków ze szczególnym uwzględnieniem kulinariów i obyczajów dnia codziennego (P. Lewicka). Swoją oryginalną tematyką uwagę zwraca też temat polowań przy pomocy sokołów, omówiony w traktacie powstałym w X w. (S. Milczarek).

Aby podkreślić, jak żywe są zainteresowania islamem i jak wiele w jego naukach wciąż da się odnaleźć nowego, warto polecić pracę poświęconą zagadnieniom Koranu, który pozostaje rygorystycznie głównym punktem odniesienia. Jest to analiza kontrowersyjnego problemu kamienowania na podstawie tekstu koranicznego (M.M. Dziekan). Do tematyki Koranu badacze chętnie powracają, czego dowodem jest również artykuł o publikacji Syroaramejskie odczytanie Koranu Luxenberga w połączeniu z filologiczną egzegezą świętego tekstu (M. Grodzki). Badania nad szari’atem – prawem islamu, prowadzą również do odkrywania nowych wątków. Przykładem jest praca poświęcona kwestii rozwodu, wyłaniającej się z gąszczu przepisów, częstokroć trudnych do uchwycenia w ramach europejskiego aparatu metodologicznego (J. Dzilińska).

Badania religioznawcze reprezentują też prace poświęcone chrześcijaństwu na Wschodzie i mniejszościom religijnym, temat, który budzi zainteresowania badaczy realiów arabskich. Na podstawie niniejszego tomu można poznać legendy bliskowschodnich chrześcijan (E. Parzyszek) lub uzmysłowić sobie znaczenie współczesnych powieści o stosunkach muzułmańsko-chrześcijańskich (B. Grysa).

Problematyka chrześcijańska na Bliskim Wschodzie, gdzie chrześcijanie tworzą społeczności mniejszościowe, kojarzy się z szerzej pojętym zagadnieniem mniejszości na tym obszarze. Mieszkają tu przecież takżże alawici, Asyryjczycy oraz druzowie. Asyryjczycy, obok reformatorów arabskich, brali żywy udział w odrodzeniu (an-nahda) regionu z troską o tak wielki rozwój kultury, do jakiego doprowadziło wprowadzenie tu druku (M. Abdalla). Warto też zwrócić uwagę na diasporę asyryjską poza Wschodem (M. Woźniak).

W prezentacji problematyki współczesnej wyróżniają się ujęcia antropologiczne, socjoekonomiczne i politologiczne. Kultura i antropologia w tym kontekście znalazła się w tematach, których rangę podnosi ich kontrowersyjność. Muzyka, tak bujna i bogata w kulturze arabskiej, jest zagadnieniem wciąż wywołującym niedosyt, dlatego warto polecić artykuł poświęcony jej rozumieniu w kategorii halal – formy dozwolonej i haram – formy zakazanej (A. Kubicka).

Problematyka związana z rolą kobiety w tradycji i współcześnie oraz feminizmu w świecie islamu wzbudza szerokie zainteresowanie i wywołuje wiele kontrowersji. Szczególnie bulwersującym tematem są tzw. zabójstwa honorowe, popełniane na kobietach na obszarach muzułmańskich, októrych wiadomo obecnie więcej niż kiedykolwiek ze względu na rozwój środków komunikacji i którym badacze poświęcają wiele uwagi (E.Górecka).

Państwo i społeczeństwo w świecie arabskim podlega przemianom możliwym do uchwycenia w kategoriach socjologicznych. Na dawne formy organizacyjne nakładają się nowe, często pełniące podobną funkcję. Dawniej wielkie znaczenie miała instytucja prywatnego mecenatu, wywodząca się z kręgów władzy. Dzisiaj w świecie arabskim rozwijają się organizacje pozarządowe. W niniejszym zbiorze rozważania na temat tego typu organizacji, ze szczególnym uwzględnieniem ich roli, funkcji i nowatorstwa omawia K. Górak-Sosnowska. Przykładem wzajemnych relacji świata muzułmańskiego i zachodniego jest rozwój koncepcji marketingu przeznaczonego dla muzułmanów poza światem islamu, konkretnie w tak znaczącym dla tej kwestii kraju, jak Francja (M. Widy-Behiesse). W sposób bardziej uszczegółowiony relacje europejskie i arabskie w kategoriach przede wszystkim kulturowych podejmuje praca poświęcona wybitnemu arabiście rosyjskiemu I.J. Kraczkowskiemu i założonemu przez niego Towarzystwu Palestyńskiemu (I. Kończak).

Zagadnienia polityczne świata arabskiego poruszane są w pracach, poświęconych dość szczegółowym zagadnieniom, wybranym z konglomeratu problemów współczesnych. Mamy zatem pracę dotyczącą relacji Fatahu i Hamasu (J. Jarząbek). W zbiorze takim jak ten nie może zabraknąć pracy poświęconej wybitnym postaciom współczesnego życia arabskiego, ze szczególnym uwzględnieniem polityki. Jedną z nich jest król Jordanii Abd Allah na tle wizji panarabizmu (B. Wróblewski). Uwagę badaczy przyciągają zagadnienia państw Zatoki z ich dynamiką rozwojową i, zważywszy na krótki okres funkcjonowania, osiągnięciami (oprócz literatury) politycznymi, społecznymi i ekonomicznymi. Do państw Zatoki, o którym jest mowa w niniejszym zbiorze, należy Katar, który prowadzi bardzo przemyślaną politykę swego bezpieczeństwa (R. Czulda).

W zbiorze znalazł się też temat mediów arabskich, cieszący się w tym okresie ich dynamicznym rozwojem. Pojmowane są jako forma „nowoczesności bez granic”, a w bardziej konkretnym wymiarze prowadzą do renesansu poezji arabskiej (E.Lehr-Spławińska).

Niniejszy tom stanowi z jednej strony przegląd koncepcji badawczych z poszczególnych dziedzin, najbardziej aktualnych w zainteresowaniach badaczy, z drugiej – zachęca do wnikliwego podjęcia poszczególnych zasygnalizowanych tu tematów. Potrzebę dalszego dyskursu wywołują zwłaszcza wątki kontrowersyjne, przedstawiane w tym tomie jednak możliwie obiektywnie i zachęcające do krytycznej, wyważonej polemiki.

Ewa Machut-Mendecka i Katarzyna Pachniak

Autorzy

• Prof. dr hab. Adnan Abbas, Zakład Arabistyki i Islamistyki, Katedra Studiów Azjatyckich, Wydział Neofilologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• Dr hab. Michael Abdalla, Instytut Językoznawstwa, Wydział Neofilologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• Mgr Robert Czulda, Instytut Studiów Politologicznych Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego

• Prof. dr hab. Marek M. Dziekan, Katedra Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, Uniwersytet Łódzki

• Mgr Joanna Dzilińska – doktorantka w Katedrze Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Sebastian Gadomski, Katedra Arabistyki, Instytut Filologii Orientalnej, Uniwersytet Jagielloński

• Dr Katarzyna Górak-Sosnowska, Katedra Socjologii, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

• Mgr Ewa Górecka, doktorantka w Katedrze Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Marcin Grodzki, Katedra Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Bartłomiej Grysa, Zakład Arabistyki i Islamistyki, Katedra Studiów Azjatyckich, Wydział Neofilologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• Prof. dr hab. Jerzy Hauziński, Instytut Historii Akademii Pomorskiej w Słupsku

• Dr Jarosław Jarząbek, Instytut Studiów Międzynarodowych, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Wrocławski

• Mgr Maciej Klimiuk, doktorant w Katedrze Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Małgorzata Kniaź, Katedra Porównawcza Studiów Cywilizacji, Uniwersytet Jagielloński

• Dr Izabela Kończak, Katedra Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych, Uniwersytet Łódzki

• Dr Magdalena Kubarek, Pracownia Języka i Kultury Arabskiej, Wydział Filologiczny, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu

• Mgr Aldona Kubicka, doktorantka w Katedrze Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Paulina Lewicka, Katedra Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Urszula Lewicka-Rajewska, Katedra Arabistyki, Instytut Filologii Orientalnej, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Jagielloński

• Mgr Adrianna Maśko, Pracownia Studiów Kurdologicznych, Zakład Arabistyki i Islamistyki, Katedra Studiów Azjatyckich, Wydziałł Neofilologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• Prof. dr hab. Barbara Michalak-Pikulska, Katedra Arabistyki, Instytut Filologii Orientalnej, Uniwersytet Jagielloński

• Dr Marcin Michalski, Zakład Arabistyki i Islamistyki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• Sylwester Milczarek, dr nauk medycznych

• Mgr Michał Moch, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz

• Dr Anna Nawolska, Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych, Uniwersytet Wrocławski

• Dr Barbara Ostafin, Katedra Arabistyki, Instytut Filologii Orientalnej, Uniwersytet Jagielloński

• Prof. dr hab. Katarzyna Pachniak, Katedra Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Mgr Ewa Parzyszek, doktorantka w Katedrze Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Mgr Karolina Resztak, CENEL (Centre d’Etudes de Nouveaux Espaces Littéraires), Université Paris 13

• Dr Jusuf Sh’hadeh, Katedra Arabistyki, Instytut Filologii Orientalnej, Uniwersytet Jagielloński

• Dr hab. Paweł Siwiec, Zakład Arabistyki i Islamistyki, Katedra Studiów Azjatyckich, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• Dr Tomasz Stefaniuk. Zakład Historii Filozofii Nowożytnej, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS) w Lublinie

• Dr Marta Widy-Behiesse, Zakład Islamu Europejskiego, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski

• Dr Bartosz Wróblewski, Instytut Nauk Politycznych, Wydział Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski

Wydawnictwo Akademickie

DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejówi współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscyi zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogateji niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: 22 620 32 11, 22 654 01 49

e-mail: [email protected]

Biuro handlowe : 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: 22 620 87 03

e-mail: [email protected]

www.wydawnictwodialog.pl