W Imię Natury ebook

Seria „Ze Strachem”:

Lars Kepler Świadek (wyd. 2)

Lars Kepler Piaskun

Johan Theorin Nocna zamieć (wyd. 2)

Wojciech Chmielarz Wampir

Anna Kańtoch Łaska

Lars Kepler Stalker

Wojciech Chmielarz Osiedle marzeń

Wojciech Chmielarz Farma lalek (wyd. 2)

Wojciech Chmielarz Przejęcie (wyd. 2)

Wojciech Chmielarz Zombie

Anna Kańtoch Wiara

Jędrzej Pasierski Dom bez klamek

Jędrzej Pasierski Roztopy

Więcej informacji: czarne.com.pl

Jędrzej Pasierski

W Imię Natury

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty.

Projekt okładki Magdalena Palej

Projekt typograficzny Robert Oleś / d2d.pl

Fotografia na okładce © by Dana Jongolo / EyeEM / Getty Images; Vadim Koroluch / unplash.com

Fotografia Autora © by Mikołaj Starzyński

Copyright © by Jędrzej Pasierski, 2019

Redakcja Tomasz Zając

Korekta d2d.pl

Redakcja techniczna Robert Oleś / d2d.pl

Skład Małgorzata Poździk / d2d.pl

ISBN 978-83-8049-884-6

WYDAWNICTWO CZARNE sp. z o.o.

czarne.com.pl

Redakcja: Wołowiec 11, 38-307 Sękowa

[email protected]

Sekretarz redakcji: [email protected]

Wołowiec 2019

Wydanie I

Dla M.

1

– Iga, nie rób dzióbków! – zagrzmiałem zza kółka.

Zerknąłem w lusterko. Córka nie raczyła na mnie spojrzeć, ale w skierowanych w ekran telefonu oczach dostrzegłem kiełkującą urazę.

– Bo ci tak zostanie – nieudolnie próbowałem obrócić sprawę w żart.

Niestety, groźby tego rodzaju nie działały na nastolatkę. Za to z drugiej strony tylnej kanapy napotkałem zaniepokojony wzrok Stasia i nie mogłem się powstrzymać przed wybuchem śmiechu. Naprawdę się przestraszył, że siostra zostanie z tym głupawym wyrazem twarzy.

– Nie na zawsze, oczywiście – pocieszyłem synka, a na jego pucołowatej twarzy natychmiast odmalowało się poczucie ulgi. Wystarczyło popatrzeć na tego gościa, żeby poprawił mi się humor. Powiedzieć, że siostra była dla niego bóstwem, to za mało: stanowiła sumę wszystkich bóstw świata. Tak łaskawe, jak rzadkie objawy wspaniałomyślności z jej strony witał zawsze z radością szczeniaka, którego ktoś zabiera ze schroniska. Przez to zdany był również na jej mniej empatyczne nastroje, a w wieku dwunastu lat Iga potrafiła być wyjątkowo wyrafinowana: raz już prawie udało jej się brata wyekspediować z domu, zorientowaliśmy się w ostatniej chwili. No ale sami sobie byliśmy winni, że na drugie dziecko zdecydowaliśmy się po sześciu latach. Pewnie jeszcze dekada zejdzie, zanim ci dwoje zaczną się dogadywać.

Staś wylądował w przedszkolu; rozpiął się z fotelika i wyrwał do kolegów, jakby go ścigały psy gończe, a mnie i Igę jak zwykle czekała samotna trzydziestominutowa podróż do szkoły i pracy. Podróż, którą prawie co dzień starałem się wykorzystać, by budować więź z córką, podczas gdy ona przeznaczała ją na poranną inspekcję swoich licznych kont w mediach społecznościowych. Zajmowało jej to kilkukrotnie więcej czasu niż mnie przegląd prasy, będący przecież częścią obowiązków w Naturze.

W równoległym cudownym świecie córka mogłaby mi ten przegląd przeprowadzić w aucie. Takie pół godziny prasówki na tematy prawne i środowiskowe oznaczałoby, że wychodziłbym wcześniej z pracy. Igę jednak zdecydowanie bardziej interesowało, ile zebrała polubień za swoje ostatnie selfie – i miała do tego święte prawo. Ale jakże byłbym szczęśliwy, gdybym widział ją zaczytaną, a nawet gadającą przez telefon, byle tylko nie robiła przeklętych dzióbków.

Resztę drogi do szkoły Igi przejechaliśmy więc w milczeniu. I jak zawsze budziło to we mnie dyskomfort, poczucie, że nie umiem spożytkować tych wspólnych chwil. Bo po pracy, kiedy udawało mi się dotarabanić do domku pod lasem, miałem ochotę pobiegać w Kampinosie z naszym labradorem Febusem, pograć w kosza ze Stasiem, obejrzeć serial albo film z Mają. Brakowało mi już energii na przełamywanie lodów z Igą. Więc to właśnie nazywam marnowaniem czasu. Wiem, ile jest wart: przez piętnaście lat bilowałem klientów za każdą minutę. Bilowałem grubo.

Opuściła mnie bez pożegnania, kolejny element naszych codziennych rytuałów. Ze szkoły odbierała ją Maja, nie mieliśmy zatem nic do uzgadniania. Moja rola w życiu Igi jako kierowcy się skończyła; miała zostać podjęta następnego dnia rano. Obserwowałem, jak wytrenowanie obojętnym krokiem swoich chudych, długich nóg podchodzi do towarzyszek. Nigdy nie potrafiłem zrozumieć, jak się zauważają, bo wszystkie trzymały nosy w telefonach. Może dzięki nim właśnie wiedziały, że zbliża się kolejna z sióstr.

Często zaskakiwało mnie podobieństwo Igi do koleżanek, a przecież owoc mojego związku z Mają powinien być wyjątkowy, tak jak wyjątkowa była namiętność między nami. Tymczasem Iga wyglądała dokładnie jak rówieśniczki: ta sama fryzura, te same wąskie spodnie i buty EMU. Ta sama ładna, młoda, lekko rozmyta twarz. Jakbyśmy stworzyli jakiegoś potwornego klona!

To musiało być po mnie, to nie mogła być Maja. Mimo to kochałem tego naszego potwora i za każdym razem, kiedy Iga tak wysiadała bez pożegnania, ogarniał mnie lęk, że pozostaniemy sobie obcy. Westchnąłem i odpaliłem silnik, puszczając Starmana Davida Bowiego; wreszcie miałem do tego prawo.

Założona przez mnie fundacja W Imię Natury zatrudniała na stałe dziesięć osób, z których większość była już w pracy. No ale oni nie musieli dojeżdżać aż z Izabelina.

Siedzibę mieliśmy w kamienicy na Mariensztacie. Jako szef i założyciel wykorzystałem swoje zbójeckie prawo do zaanektowania miejsca parkingowego przewidzianego dla Natury. Nie żeby to stanowiło jakiś problem: pozostali pracownicy prawie bez wyjątku dojeżdżali rowerami. Usprawiedliwiało mnie bycie jedynym dzieciatym reprezentantem naszego biura, tylko dlatego nie patrzono na mnie krzywo. Istniała taka groźba, bo zwerbowałem większych radykałów od samego siebie – odpadki z prawniczego mainstreamu, straszące warkoczykami, arabskimi spodniami, groźnie lewicowymi poglądami i wojującym weganizmem. W pracy obowiązywał luźny styl, ale gdy wychodziliśmy na zewnątrz, każdy wiedział, jak się ubrać i zachować: bądź co bądź ci ludzie byli przedtem poważnymi prawnikami z sektora prywatnego albo państwowego i zanim przeszli na stronę oszołomów, dorobili się kilku porządnych garniturów i garsonek.

Powitała mnie typowa atmosfera wtorkowego poranka, swobodnych przechadzek, rozmów przy kawie, tych ulotnych chwil, gdy każdy próbuje odroczyć moment, kiedy odpali komputer i weźmie się do roboty. Tylko Ania Piskorska, moja prawa ręka, a właściwie też lewa i głowa zarazem, pisała coś na klawiaturze i nawet na mnie nie spojrzała.

Nie miałem nic przeciwko żadnej z tych postaw, dopóki bilans wychodził na plus. Niewiele istnieje gorszych rzeczy na świecie niż biurowy small talk. Rzuciwszy kilka „cześć”, zrobiłem sobie podwójne espresso w podarowanym przez sponsorów saeco, następnie zaszyłem się w mikrym, ale własnym pokoiku. Włączyłem laptopa.

Media pełne były doniesień o tajemniczej śmierci Macieja Rusa w szwajcarskiej klinice. Miliardera z czołówki polskich bogaczy, albo nawet najbogatszego ze wszystkich. Przekupywał kolejne rządy, ale śmierci nie przekupił. Ekscentryczny facet w dobrych garniturach najszybciej po przemianie gospodarczej zrozumiał, że najłatwiej dorobić się na interesach z własnym krajem.

Rosyjski oligarcha nie powstydziłby się stylu, w jakim – nomen omen – Rus zakupił i sprywatyzował liczne zakłady przemysłowe, a potem z zyskiem sprzedał. Już wtedy koncentrował się na energii, bo wiedział, że w tym sektorze leżą największe pieniądze i władza. Wkrótce zdobył prawdziwy monopol na budowę elektrowni węglowych. Zamiast jednak skręcić w kierunku źródeł odnawialnych, a choćby i energetyki gazowej czy jądrowej, w ścisłej współpracy z politykami podtrzymywał hegemonię węgla w Polsce.

Mimo to kraj rozpaczał, bo Rus sypnął nieco grosza na kulturę i był lubiany w świecie, głównie za sprawą majątku. A teraz nagle zszedł, lecz jego energetyczne królestwo w najlepsze truło nasz kraj.

Elektrownia Jabłoczno. Wielka inwestycja spółki Rusa; smrodzili na całe Mazowsze, pół Polski, a teraz zamierzali dobudować dwa dodatkowe bloki węglowe. Zabawnie będzie zmierzyć się z dawnymi kolegami, o ile kancelaria Matter & Gulenbaum ponownie zostanie zaangażowana. Mielibyśmy naprzeciw siebie hordę finansowo zmotywowanych zawodowców o przekrwionych oczach i bladej cerze.

Znałem ten gatunek, do niedawna byłem jego wybitnym reprezentantem. Prawdopodobnie wciąż dzierżyłem niechlubny rekord zabilowanych tam godzin: czterysta dwadzieścia dwie godziny w kwietniu roku Pańskiego dwa tysiące czternastego. Biorąc pod uwagę, że średnio w miesiącu pracuje się na pełnym etacie około stu osiemdziesięciu godzin, te czterysta dwadzieścia dwie godziny stanowiły dwieście pięćdziesiąt procent normy. No ale w mojej działce w Matter & Gulenbaum pracowało się też w weekendy. Czterysta dwadzieścia dwa podzielić przez trzydzieści daje ponad czternaście godzin dziennie. I tak przez miesiąc. Zajmowałem się wówczas dużą spółką, energetyczną zresztą. Koszty dla firmy nie grały roli. Grał ją czas. Mój czas.

Prawdopodobnie w ogóle nie spałem w tym okresie, a przynajmniej sobie tego nie przypominam. Kiedy zamknęliśmy fuzję, poszedłem do naszej futurystycznej kuchni w wieżowcu na Emilii Plater i odruchowo zrobiłem sobie kawę. Ale jej nie dokończyłem, bo niesamowicie rozbolała mnie głowa. A potem musiałem stracić przytomność. Ocknąłem się na podłodze. Wiedziałem, że to podłoga, bo się potłukłem i czułem na policzku chłód posadzki.

Nic nie widziałem. Pozbierałem się z ziemi i ostrożnie stąpając, powlokłem do pokoju, z którego dobiegały jakieś głosy. O ile dobrze pamiętam, było po drugiej w nocy. W budynku dyżurował oczywiście ochroniarz, no i miałem telefon. Wybranie 112 na klawiaturze dotykowej nie jest takie proste, skonstatowałem. W pokoju było jeszcze kilkoro naszych, a także prawnicy z drugiej kancelarii, która obsługiwała transakcję. Nie zwrócili na mnie uwagi. Odchrząknąłem.

– O kurwa – powiedział ktoś, chyba mój młodszy kolega z Mattera. – Mateusz, strasznie wyglądasz.

– Czuję się jeszcze gorzej. Nic nie widzę – wyjaśniłem.

Teraz dopiero wzbudziłem prawdziwe zainteresowanie. Ktoś do mnie podszedł, poczułem zapach dobrych perfum i wielogodzinnego potu; wody kolońskiej i papierosów. Ktoś złapał mnie za ramię, a ktoś, czułem to, zaglądał mi w twarz. Chyba budziłem fascynację.

Miałem dość. Prawdę mówiąc, pogrążałem się w panice. Myślałem o Mai, o Idze i Stasiu. Jak wrócę do nich jako ślepiec?

– Mógłby ktoś wezwać karetkę? – zapytałem.

Dopiero teraz tłumek ludzi, których średnia przepracowanych godzin nie odbiegała znacząco od mojej, ocknął się. Szkoda, że nie mogłem tego widzieć. Człowiek z zewnątrz uznałby nas za członków sekty: wymięci, zmęczeni, o spowolnionych reakcjach i z szaleństwem w oczach.

– Jasne – powiedział mój kolega i słyszałem, jak próbuje się dodzwonić, następnie, jak podaje moje dane osobowe: Mateusz Chabrowski, lat trzydzieści dziewięć. A potem znowu strasznie rozbolała mnie głowa. Wymacałem kawałek stołu i na nim usiadłem. Ktoś wręczył mi butelkę wody, ktoś, chyba jakaś kobieta, trzymał za ramię, nie wiadomo po co.

Lekarze żywo zainteresowali się moim przypadkiem. Następnego dnia profesor Moczarski, największy ponoć specjalista od schorzeń okulistycznych w mieście, zaglądał mi w oczy tak czule, że czułem na policzkach jego oddech. Pachniał płynem do płukania ust i obiadową chińszczyzną.

– Jak się pan tak załatwił? – zapytał.

– Myślałem, że wy mi to wyjaśnicie.

Milczenie.

– Sporo pracowałem – dodałem.

– Panie, ja też dużo pracuję – zaśmiał się lekarz.

– Czternaście godzin dziennie…

– To jeszcze nie aż tyle w dzisiejszych czasach.

– Bez weekendów – dokończyłem.

Wiedziałem, że odchylił głowę, bo przestałem czuć jego oddech.

– Niech pan zwolni – zaproponował.

Przytaknąłem słabo.

– To i tak nie tłumaczy krwotoku – kontynuował z ciekawością w głosie. – Nie zażywał pan środków odurzających?

– Nie rozumiem…

– Narkotyki. Kokaina w połączeniu z takim natężeniem pracy, stresem, brakiem snu i odpoczynku mogłaby rozwiązać naszą zagadkę.

Poczerwieniałem i zamilkłem. Co gość wiedział o pracy na najwyższych obrotach, o terminach, o odpowiedzialności za zespół, o wymaganiach biznesu? O tym, jak to jest, gdy organizm już nie ma z czego ciągnąć, gdy trzeba mu pomóc.

Sądząc po głosie, Moczarski miał z siedemdziesiątkę i na pewno odcinał kupony od sławy… To było oczywiście niesprawiedliwe, ale ogarnęła mnie złość.

– Obowiązuje mnie tajemnica lekarska – powiedział spokojnie, ale głos aż drżał mu z podniecenia.

Siedzieliśmy chwilę w milczeniu, potem pomyślałem, że to jedyna droga, i wyznałem prawdę.

Spędziłem w szpitalu trzy dni. Dni, które przespałem – w końcu byłem kilkadziesiąt nocy do tyłu. Maja czuwała przy mnie niemal cały czas, Iga wpadała na kilka godzin, a trzyletni Staś został naszą wspólną decyzją oszukany. Usłyszał, że tata wyjechał w delegację.

Drugiego dnia zdawało mi się, że widzę kontur uniformu pielęgniarki, i krzyknąłem z radości, budząc Maję przysypiającą w fotelu obok. Ale chwilę później wszystko zniknęło i znowu pogrążyłem się w rozpaczy. Łkałem w rękaw Mai, pachnący kremem do rąk i terpentyną. Potem chyba zasnąłem, a kiedy obudziłem się następnego dnia, Mai nie było w fotelu. Dopiero po chwili dotarło do mnie, skąd to wiem.

Pokój tonął w szarzyźnie, ale mogłem rozpoznać szafkę nocną, drzwi do łazienki, okno. Mogłem zobaczyć siebie! Zerwałem się, oszołomiony, na równe nogi; wybiegłem na korytarz szpitala. Chciałem pobudzić nieznajomych, rozmawiać z nimi, obserwować ich twarze – a kiedy zobaczyłem śpiących na wersalkach pielęgniarzy, dotarło do mnie, jak wczesna musi być godzina. Zamiast zaczepiać ludzi, wróciłem do pokoju i wybrałem numer Mai. Pech, że musiałem odzyskać wzrok akurat wtedy, kiedy była poza szpitalem. Odebrała zaspanym głosem, przez chwilę chyba nie wiedziała, co się dzieje, ale kiedy powtórzyłem, że widzę, wrzasnęła, omal nie powodując uszczerbku na kolejnym moim zmyśle.

– Przepraszam, ale tak się cieszę – powiedziała. A potem rozbeczała się i to ja musiałem ją pocieszać.

To był punkt zwrotny. Wróciłem do Mattera po wykorzystaniu zaległego urlopu, który przeznaczyłem na wędrówki po lesie z psem, zabawę ze Stasiem, przytulanie się do Mai i – już wtedy nieskuteczne – nagabywanie Igi. Ale wracając, wiedziałem, że nie chcę dłużej tak żyć. Od dwunastu lat pracowałem dla korporacji, z tego dziewięć ostatnich w stanie wypalenia. Byłem przed czterdziestką, miałem dobrą, wrażliwą żonę, dwójkę dzieciaków i pękate konto oszczędnościowe, bo ani Maja, ani ja nie byliśmy specjalnie rozrzutni. Miałem też – owszem – kredyt na domek w Izabelinie pod Kampinosem, ale wzięty z solidną wpłatą własną, a w Matterze w ostatnich latach zarabiałem bardzo dobrze, choć naturalnie były to grosze w stosunku do zysku firmy, jaki generowałem swoją harówką.

Po powrocie pracowałem na pół gwizdka, co z początku wywołało zrozumienie, później lekką irytację, w końcu zaś jawną wrogość. „Zapierdalaj albo odejdź”: tak mogłaby brzmieć maksyma Mattera. Czułem, że atmosfera wokół mnie robi się coraz bardziej nieprzyjemna, kiedy wychodziłem o siedemnastej czy osiemnastej i bezczelnie spychałem zlecenia. Mój czas w kancelarii był policzony i lekceważyłem to trochę, choć nie miałem alternatywy.

Życie jednak czasem daje ci kopa, a potem szansę. Pracowałem akurat dla klienta z branży samochodów elektrycznych. Nazywał się Sójka, fajny młody chłopak, polska wersja Elona Muska. Jego firma Power Mobils produkowała stacje dokujące, a także raczkowała w dziedzinie projektów samych aut.

Zgadzaliśmy się co do jednego: w polskiej energetyce, opartej na trującym węglu, idea samochodów elektrycznych miała wydźwięk makiaweliczny. Ich akumulatory potrzebowały ogromnej ilości energii, a jej produkcja odbywała się kosztem środowiska. Co nie tylko wywoływało kontrowersje wśród ekologów i naukowców, ale też było świetną wymówką dla polityków, uparcie trzymających się węglowej retoryki. Zeszliśmy z tematów zawodowych, gderając na polską ochronę przyrody, a potem ekologów, o których, jak się okazało, żaden z nas nie miał najlepszego zdania.

– Prawo jest najsilniejszą bronią – oznajmiłem. – Tego potrzebuje środowisko, a nie kolejnej bandy postrzeleńców.

– Na czystym powietrzu nikt nie zarabia.

– To kwestia rozwoju cywilizacyjnego.

– Co masz na myśli? – zaśmiał się Sójka.

– Na Zachodzie są już ośrodki zajmujące się prawną ochroną środowiska. A u nas? Mamy instytuty, które bronią pracowników czy praw człowieka. A co z przyrodą? Pewnie masz rację, tu nie ma pieniędzy. Nikt tego nie będzie sponsorował.

Sójka zaśmiał się, a potem zapatrzył w Aleje Jerozolimskie za oknem.

– Ja bym się dołożył – powiedział. – Można to uzasadnić w firmie. Gdyby dorzucić do tego inwestorów z energetyki odnawialnej… a przecież na pewno są inne sposoby zdobywania środków na działalność. To byłoby non profit, nie?

Idea zakiełkowała w mojej głowie. Jasne, była w jakimś stopniu wyrazem tęsknoty za czystym powietrzem, tęsknoty, z powodu której przeprowadziliśmy się z centrum Warszawy do Izabelina, czym zniechęciliśmy do siebie Igę, ale zdobyliśmy dożywotnią sympatię naszego psa Febusa. Jakby i do tej pory nas nie ubóstwiał. Za tym wszystkim stał jednak mój egoizm: to ja chciałem wędrować po lesie i oddychać powietrzem bez spalin. Dlatego spędzałem teraz godzinę w korkach, dlatego co rano narażałem się na gniew córki.

Przez długi czas nie dzieliłem się moimi pomysłami z Mają, nie chciałem jej straszyć, zamierzałem przedstawić gotowy projekt. Skontaktowałem się z Sójką, potwierdził zainteresowanie i namówił jeszcze dwie firmy na rozsądne datki. Założyłem W Imię Natury, a potem zdobyłem nawet skromną dotację od dużego grantodawcy.

Nadszedł czas rozmowy z Mają. Moja żona jest artystką, maluje obrazy w stylu Jacksona Pollocka. To niekoniecznie oznacza odklejenie od rzeczywistości, choć w tym wypadku tak jest. Pokochałem to jej lekko nieprzytomne spojrzenie, kiedy ujrzałem ją w Brazylii trzynaście lat temu, i takim samym spojrzeniem obrzuciła mnie teraz, kiedy roztoczyłem przed nią wizję think tanku środowiskowo-prawnego.

Po latach konsekwentnego podążania wytyczoną ścieżką Maja zdobyła odbiorców swojej trudnej sztuki, ale to ja byłem motorem finansowym rodziny: kredytu, wakacji, szkoły Igi, przedszkola Stasia i wszystkich innych kosztów sprawiających, że bez dwudziestu tysięcy miesięcznie nasze domowe przedsiębiorstwo nie miało prawa bytu.

Ale zrozumiała, bo taka jest: ufająca, wspierająca i empatyczna. Poza tym, jak oświadczyła, nie chce mieć za męża ślepca, bo się zaniedba.

Więc wystartowałem. Odszedłem razem z Anią, która również pracowała za długo, a za którą wskoczyłbym w ogień. I vice versa. Pieniędzy na utrzymanie i maleńkie biuro mieliśmy mniej więcej na rok.

Szybko okazało się, że we dwoje niewiele zdziałamy. Musieliśmy zaistnieć w świadomości społecznej, publikować, wyjaśniać – i procesować się w imieniu przyrody. Do tego niezbędni byli ludzie, i to nie tylko tacy, których trzeba wszystkiego uczyć. Nie mogliśmy też funkcjonować jako mała organizacja. Początkowe wsparcie okazało się oczywiście niewystarczające: błyskawicznie zaczęły nam się kończyć środki, a ja głowiłem się, jak zapewnić pensje ludziom, których tak ambitnie zatrudniłem.

A potem zrobiło się jeszcze gorzej. Kurs franka szwajcarskiego, w którym podobnie jak tysiące innych naiwniaków wzięliśmy kredyt na dom, znienacka poszybował w górę. Hipoteka rozrosła się jak balon. Z moimi kilkukrotnie mniejszymi zarobkami staliśmy się nagle niewypłacalni.

Maja patrzyła na mnie z niepokojem, gdy przewracałem się z boku na bok i łykałem środki nasenne. Próbowałem być idealistą, ale byłem również ojcem, mężem, no i wreszcie szefem fundacji. Nie mogłem zawieść rodziny ani oszukiwać pracowników, oni też mieli swoje kredyty i pożyczki.

Podjąłem decyzję o powrocie na ścieżki komercyjne. W Matterze byłem już spalony, więc – choć z bólem – myślałem o rozpoczęciu pracy w mniejszej kancelarii. I wtedy zainterweniował los. Spora fundacja grantodawcza, do tej pory obojętna na nasze umizgi, wreszcie odpowiedziała pozytywnie na jeden z wniosków. Pozytywnie to mało powiedziane. Przyznała nam środki pozwalające na utrzymanie całego biura. Oczywiście miała swoje wymagania, ale skakałem z radości.

Może prawdą jest to, co mówią. Jeśli czegoś naprawdę się chce, to się ziści; prawo przyciągania i podobne wynalazki. Od tego momentu frunęliśmy. Wygrane procesy przesłoniły kilka porażek, cytowano nas nawet w sejmie i przebiliśmy się ze swoimi postulatami do polityków z partii po obu stronach barykady, a także paru opiniotwórczych mediów. Życie było dobre.

2

Po symbolicznym zapukaniu do mojego pokoju wkroczyła administratorka biura, Eliza. Nosiła dredy i miała nieco błędne spojrzenie, wbrew temu zachowywała się jednak całkiem przytomnie. W ręku trzymała kopertę.

– Nie za wcześnie na łapówki? – zapytałem. – Poczekajmy choćby do końca dnia.

Nie zaśmiała się. Położyła kopertę na biurku. Białą, ale wydawało mi się, że widziałem na niej ślady brudnych paluchów.

– Co to? – zapytałem.

Wzruszyła ramionami.

– Dostałam ją od jakiegoś gościa. Kręcił się przed naszymi drzwiami, nie wiem, kto go wpuścił do budynku. Bełkotał, że chce coś przekazać osobiście. Waliło od niego jak z gorzelni i wyglądał na nieprzytomnego. W końcu zostawił kopertę na parapecie i poszedł sobie. Nawet nie zaadresował.

– Jak to?

– A widzisz tu jakieś nazwisko? – odparła zmęczonym głosem.

Obróciłem kopertę w palcach.

– Nie – przyznałem. – Co to za facet? Poza tym, że pijany?

– Dres.

– Dres? Masz na myśli dresiarza?

– Tak. Niewysoki i chudy. A, i miał szramę, jakby ktoś mu przejechał nożem po gardle, ale podejrzewam raczej tarczycę, bo równiutka była ta blizna.

Gapiłem się na Elizę przez chwilę, po czym wzruszyłem ramionami. Podniosłem kopertę pod światło, które akurat dziś za oknem było całkiem imponujące.

Wydawało mi się, że widzę coś ciemnego w środku, większego niż banknot. I sztywniejszego, oceniając po dotyku.

– Może to list z pogróżkami? – zaryzykowałem. – Albo wąglik?

– Obawiam się – oznajmiła Eliza – że nie jesteśmy jeszcze tacy ważni.

Faktem było, że spuściliśmy z tonu w ostatnim okresie. Mniej się procesowaliśmy, bardziej koncentrując na pracy analitycznej. Taką podjęliśmy decyzję, bo nie chcieliśmy zasłynąć jako mąciwody. To podejście zadowalało również sponsorów, a nam zapewniało spokojniejsze noce.

– Otworzyć? – zapytałem. Na twarzy dziewczyny zobaczyłem przelotną panikę, ale zaraz potem ulgę. Przecież teraz mogła wykorzystać przywilej niedecyzyjnego stanowiska. I zrobiła to.

– Nie mam pojęcia – oświadczyła i to był chyba koniec rozmowy. Wychodząc, dodała: – Wpisz do kalendarza swoje terminy spotkań w salce konferencyjnej. Szachujesz całe biuro.

Zostawiła mnie samego. Koperta była cieniutka i raczej nie było w niej pieniędzy. Bardziej prawdopodobne, że ktoś chciał przekazać Naturze istotne informacje.

Wahałem się jeszcze przez chwilę, po czym przeciąłem papier nożykiem i sięgnąłem dłonią do środka. Nie umarłem, nie wtedy. Poczułem za to pod palcami śliską powierzchnię. To było zdjęcie.

Zwykła odbitka dziesięć na piętnaście centymetrów. Facet leżący na śniegu w pozie, jakby szykował się do zrobienia orła. W tle skute lodem jezioro, ostre słońce i drewniana chatka.

Niemal poczułem na skórze, jak fotograf uchwycił czysty, mroźny, wyżowy poranek. Jeden z tych, które lubiłem najbardziej. Wyborny na biegówki z Mają albo zimowy jogging z Febikiem.

Tylko z leżącym na śniegu facetem coś nie grało. Wpatrywałem się w niego, zanim to do mnie dotarło. Było coś niepokojącego w sztywności sylwetki, w zamkniętych oczach, w nienaturalnej bladości twarzy.

Mężczyzna, całkiem jeszcze młody – z pełnymi policzkami, wysoki, o mocnej budowie ciała, widocznej nawet przez grubą, czerwoną kurtkę puchową – wydawał się martwy.

Obracałem fotkę w palcach jeszcze przez chwilę – nie znalazłem żadnego podpisu. Nie bardzo wiedząc, co z nią zrobić, umieściłem zdjęcie w skanerze. Zgrałem plik na pulpit komputera i wysłałem na firmowego maila.

„Do wszystkich: czy ktoś zna tego pana?” – zapytałem.

Zostałem konsekwentnie zlekceważony, co, paradoksalnie, było oznaką zdrowej atmosfery w biurze. Nikt nie zamierzał odpowiadać szefowi na hejnał. Dopiero po godzinie młoda prawniczka od bioróżnorodności zapytała: „A warto?”.

No tak, ponoć od dawna szukała partnera na Tinderze. Umarlak nie umarlak, lepszy taki niż żaden, byle pokazać mamie i babci.

Spojrzałem jeszcze raz na zdjęcie i wsunąłem je do teczki. A wkrótce o tym zapomniałem.

Minęła już jedenasta, kiedy wyruszyłem na poszukiwanie Ani. Najlepsze w niej było to, że zmiana globalnej firmy prawniczej na naszą fundację w ogóle nie zmieniła jej postawy. Z taką samą determinacją, z jaką pracowała dla wielkich spółek, teraz usiłowała dotrzeć z naszymi raportami i analizami do parlamentarzystów. Po godzinach niezmordowanie spotykała się zaś z całym tabunem współpracujących z nami ludzi.

Wszystko to bez emocji, bez neofickiego radykalizmu. Ubierała się elegancko, jadła mięso oraz wszystko inne i kopciła papierosy. W garażu trzymała zaś prawdziwą bestię: land rovera z trzylitrowym silnikiem, bo uwielbiała wielkie terenówki. Chociaż wiedziałem, że wypalała się trochę w Matterze, jej motywacja była dla mnie niejasna. Niektórych ludzi nie potrafiłem zrozumieć, mimo to bardzo szanowałem moją wspólniczkę.

– Będziesz na sprawie Jabłoczna? – zagaiłem.

Nikt nie miał czasu na wykonywanie wszystkich czynności procesowych, więc reprezentował nas młodszy o dekadę adwokat. Ufaliśmy mu, ale wolałem skontrolować sytuację.

– Nie dasz rady? – zapytała Ania, lekko zirytowana.

– Maja prosiła, żebym odebrał małego – zagrałem swoją dzieciatą kartą raz jeszcze.

– Yhmm.

Trudno było coś z tego wywnioskować. Sama nie miała dzieci. Może jak tysiące kobiet z mojego pokolenia nie trafiła jeszcze właściwie. Dawno temu była zamężna, o jej facecie wiedziałem tyle, że prowadził jakieś dziwne interesy. Czy stanęły na drodze małżeństwu Ani? Mogłem tylko zgadywać, bo choć wiedziałem, że mnie lubi, nie była wylewna.

– Dobra, pójdę – mruknęła.

– Zawsze możesz…

– Załatwić sobie twoją wymówkę? – przerwała mi. – Dziękuję.

Na widok Stasia, który uznawał każdą żywą istotę za przyjaciela, co zazwyczaj owocowało wzajemnością, potrafiła się tylko krzywo uśmiechnąć.

Wyszedłem z biura o trzynastej. Przy wszystkich moich trudnościach zawodowych to dobre dziesięć godzin wcześniej, niż wychodziłem z Mattera. Październikowy wtorek był słoneczny i ciepły; Warszawa cieszyła się wyjątkowo późnym babim latem.

Miałem dziś szansę odebrać córkę; po krótkiej analizie uznałem jednak, że na pewno poszła na jakieś zajęcia. Z poświęceniem woziliśmy Igę na kolejne kółka, usiłując choć trochę zrehabilitować się za wyprowadzkę w podwarszawską głuszę.

Ruszyłem w stronę Kampinosu, a jadąc puściutką Wisłostradą, rozkoszowałem się słońcem i perspektywą spaceru po lesie. Wszystko w tym momencie w moim życiu było takie, jak należy. Miałem sensowną pracę, która pozwalała mi na wyjście w porze lunchu, kochającą żonę, fajne dzieci i psa, który kochał mnie bardziej niż żona.

3

Gdy przyjechałem do przedszkola, Staś był akurat w ferworze zabawy z kolegami; zabrało mi dobre dwadzieścia minut, zanim mogłem go zgarnąć. Cały był uchachany i rozgrzany. Cudem udało mi się wcisnąć syna w kurtkę i zmusić do założenia czapki, bo czoło miał mokre. Kusiłem obietnicami, że pogramy w piłkę z Febusem. W duchu liczyłem, że mały przyśnie na trochę, co w aucie zdarzało mu się w momencie przekręcenia kluczyka w stacyjce.

Kiedy jednak zaparkowałem na naszym zamkniętym osiedlu bliźniaczych, jednopiętrowych domków, okazało się, że wciąż jest pełen energii. Tylko otworzyłem drzwi, a już wystrzelił do przodu jak rakieta, aby męczyć Febika. Położyłem teczkę na krześle przy kuchennym stole. Gdzieś w oddali słyszałem psi szczek z nutą ambiwalencji: z jednej strony Febus chciał się bawić, bo wynudził się przez cały dzień leżenia na kanapie. Z drugiej strony entuzjazm Stasia był dla naszego labradora dość zatrważający.

Jedną z zalet wcześniejszych powrotów z pracy okazał się rozwój moich zdolności kulinarnych. Zacząłem ostrożnie, by nie narazić się na kpiny najbliższych, ale działałem konsekwentnie i wkrótce pałeczki z kurczaka zostały zastąpione policzkami wołowymi z pastą z selera, risotto z szynką parmeńską, eksperymentowałem nawet z makaronem własnej roboty. Przez żołądek nie trafiłem jeszcze do serca córki, która pozostawała obojętna na moje starania, ale gotowanie pozwalało mi realizować potrzebę samodoskonalenia bez uszczerbku dla zdrowia rodziny.

Dziś, po dobrze przyjętym ostatnio zielonym curry, zamierzałem zaskoczyć rodzinę pad thaiem, którego przygotowałem na ostro i z krewetkami. Gotując, raz na jakiś czas rzucałem okiem na ogród. Głównie by wiedzieć, co z Febikiem, który miał do Stasia wręcz podejrzaną cierpliwość.

Dzień skracał się nieubłaganie i zastanawiałem się, czy po obiedzie dam radę jeszcze wyjść na spacer. Niczym wywołany myślami, pies przywlókł się w końcu do kuchni. Patrzył na mnie, jakby myślał o tym samym. Kilka kilometrów przebieżki stało się naszym wspólnym, acz nieregularnym zwyczajem, od kiedy zamieszkaliśmy w Izabelinie i rzuciłem Mattera.

– Nie teraz, przyjacielu – powiedziałem. – Nie mamy z kim zostawić małego.

Wydawało mi się, że pokiwał łbem z rezygnacją. Z westchnieniem położył się na ziemi, mając nadzieję na realizację swojego drugiego, poza przebieżkami po Kampinosie, hobby. Nie liczyłbym na to na jego miejscu. Od kiedy dowiedzieliśmy się, że labradory są wiecznie nienażarte, szanse Febika na nadprogramową miskę wyraźnie się zmniejszyły.

Usiłowałem sobie przypomnieć, na które ze swoich licznych zajęć poszła dzisiaj moja córka. Miałem kłopot ze śledzeniem pasji Igi, co nie przysparzało mi jej względów. Byłem prawie pewien, że na tapecie wylądował taniec street jazz, ale wolałem nie zaczynać o tym rozmowy, zanim nie upewnię się u Mai. Raz jeden pozwoliłem sobie na żart z powodu zmieniających się zainteresowań Igi. W odpowiedzi córka zafundowała mi kilka cichych dni. Tak naprawdę nie miałem nic przeciwko, rozumiałem ideę poszukiwania własnej drogi. Podejrzewałem jednak, że efektowne hobby służy Idze do zbierania polubień na Facebooku i Instagramie – towarzyskich wyrazów akceptacji.

Czy to dlatego, że sam nie dałem jej wystarczająco dużo ciepła? I Maja, raz na jakiś czas pogrążona w mrocznych nastrojach? A może nie powinienem się o to obwiniać, może nasz wpływ na osobowość Igi był minimalny w porównaniu z wpływem chytrych informatyków z Doliny Krzemowej?

Gotowanie było prostsze, wystarczyło pomieszać składniki, a przy zachowaniu należytej staranności efekt okazywał się przewidywalny. Kiedy pad thai zaczął nabierać pomarańczowych barw, a nasza kuchnia pachnieć jak food market w Bangkoku, usłyszałem warkot terenowca Mai. Moja żona była fatalnym, nerwowym i nieprzewidywalnym kierowcą i właśnie dlatego musiała mieć duże i bezpieczne auto.

Wkrótce zmaterializowała się w kuchni, w brązowym płaszczu i szarym szaliku z jakiegoś zwiewnego materiału. Niesamowite, jak niewiele zmieniło się jej spojrzenie, od kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy w dwa tysiące czwartym roku. Po tych wspólnych latach wciąż dostrzegałem w jej oczach delikatność, sympatię z nutą rozbawienia, a także niepewność – wszystko, co wzbudzało we mnie potrzebę roztoczenia nad nią opieki. Od tamtej chwili w Brazylii wiedziałem, że nie będzie mi się łatwo z nią rozstać. Nikt nie patrzył na mnie w ten sposób ani wcześniej, ani później, a za tym spojrzeniem kryło się czułe serce.

Ale czy tego ostatniego mogłem być pewien? Poczułem ukłucie gdzieś w środku, przypominając sobie jej zdradę i to, co sam potem zrobiłem. Mimo że sprawa wydawała się zakończona, wciąż wzbudzała we mnie poczucie winy.

A może wystarczyło wtedy porozmawiać?

Moja żona jest kobietą o szwedzkim typie urody: blond włosy, jasna cera, trochę piegów. Ma około metra siedemdziesięciu, szczupłą twarz i oczy, których odcień balansuje między zielonym i piwnym, a nawet niebieskim. Tak jakby artystyczna natura Mai miała odzwierciedlenie w wiecznie zmieniających się barwach jej tęczówek. Nic dziwnego, że osiągnęła sukces.

Pocałowałem żonę w policzek, wdychając cytrynowo-terpentynowy zapach jej skóry i włosów. Zapach, który uspokajał mnie i pozwolił przetrwać mroki kilkudniowej ślepoty.

Iga nie zajrzała do nas, jej patykowate nogi mignęły mi w przelocie, a potem usłyszałem odległy dźwięk zamykanych na piętrze drzwi. Coraz częstszy niestety i odrobinę przygnębiający odgłos w naszym domu „otwartych pokojów”. Maja ucinała moje próby poruszenia tematu, twierdząc, że Iga potrzebuje teraz prywatności, i wiedziałem, że się nie myli oraz że jeśli Iga ma do nas wrócić, to tylko z własnej woli.

Przynajmniej Staś był blisko i Maja pocałowała go w głowę, usiłując przy tym przytulić, wyślizgiwał się jednak z objęć. Niewdzięczna rola matki chłopca, pomyślałem. W momencie, kiedy odejdzie taki od piersi, już unika dotyku. W spojrzeniu Mai, którym obrzuciła naszego pięciolatka, czaił się dobrze mi znany niepokój.

Minęło ledwo kilka miesięcy, od kiedy pewnego wiosennego popołudnia ujrzałem przez okno, jak Staś otwiera furtkę i wychodzi na naszą osiedlową ulicę. Na plecach miał tornister ze Spider-Manem. Nie pytał przedtem o zgodę na odwiedziny u swojego przyjaciela Aleksa, mieszkającego kilka domów dalej. Zapadał zmrok i nie puściłbym go samego, tak samo Maja. Wyszedłem przed dom i zawołałem. Syn obrzucił mnie smutnym spojrzeniem, a w jego oczach dostrzegłem łzy. Następnie przyśpieszył kroku. Kiedy był już na drodze, wybiegłem za nim.

– Stasiu! – zawołałem. – Dokąd idziesz?

Popatrzył na mnie z dziwną melancholią w oczach, a potem płacz wykrzywił mu usta i dzieciak rozbeczał się na dobre.

Smarki jak stalaktyty leciały mu z nosa, otarłem je wierzchem dłoni. Nie był w stanie nic powiedzieć, wstrząsały nim ataki spazmatycznego płaczu. Nagle dotarło do mnie, że był przygnębiony ostatnio, coś dziwnego jak na dziecko w tym wieku. Lewa dłoń zaczęła mu chodzić nerwowo, co wywołało u mnie wspomnienie własnych tików z młodości. Ponadto dwa razy zmoczył się w nocy. Zbagatelizowaliśmy to z Mają, szczególnie że synek był bardzo zawstydzony, ale teraz wszystkie te fakty dotarły do mnie.

– Dokąd szedłeś, Stasiu? – zapytałem nieco bardziej stanowczo.

– Poszukać… – odpowiedział i załkał ponownie.

– Czego? – drążyłem.

– Poszukać… poszukać moich prawdziwych rodziców – dokończył z trudem.

Zatkało mnie i poczułem, że potrzebuję wsparcia. Uniosłem to kilkunastokilowe, zapłakane ciało i wróciłem do domu, gdzie zawołałem Maję. Zeszła po chwili i w momencie, gdy nas spostrzegła, zrozumiała, że stało się coś złego. Przygotowałem kakao, a Maja zafundowała Stasiowi liczne czułości, po których zaczął się otwierać. Choć czasem myślałem, że wolałbym nie usłyszeć, co miał do powiedzenia, i chciałbym zapomnieć o swoich emocjach oraz zachowaniu po spowiedzi Stasia.

„Adoptowany” – to nie jest słowo, które zna każdy pięciolatek wychowywany w swojej naturalnej rodzinie. Ale Staś znał je doskonale i nawet potrafił odmieniać. Nic dziwnego, skoro od miesięcy karmiła go nim Iga.

Opowiedział nam wszystko: o tym, że adoptowaliśmy go, kiedy miał dwa lata, że nie kochamy go tak jak jego prawdziwi rodzice, że nie należy do naszej rodziny.

Byłem zszokowany, wysłuchując tej opowieści, i nie mogłem wymówić słowa. Wiedziałem, że Maja również przeżywa ciężkie chwile, co dostrzegałem w jej rozszerzonych źrenicach i nerwowym falowaniu nozdrzy. W miarę jak wzrastała we mnie wściekłość, coraz bardziej zdumiewała mnie perfidia planu naszej córki.

Iga kombinowała to od miesięcy, podrzucając bratu informacje kreujące fikcyjny świat. Utkała wiarygodną opowieść i uwiodła nią Stasia, wykorzystując całą naiwność pięciolatka i bezgraniczne zaufanie do starszej siostry. Ale chyba najbardziej zszokował mnie cel, prosty i zimny jak sopel lodu: pozbyć się brata z domu. Na dobre.

Zanim potrafiłem to sobie wyjaśnić, gniew wypłynął gdzieś z dolnego odcinka moich pleców i wspinał się do góry, ogarniając szyję i głowę. Poczułem, jak tężeją mi mięśnie, i zerwałem się gwałtownie. Maja dotknęła mojej dłoni, ale odepchnąłem ją i wbiegłem po schodach na górę.

Drzwi do pokoju Igi były zamknięte. Otworzyłem je tak, jakbym chciał je wyważyć. Moja córka leżała na łóżku, z twarzą w laptopie. Spojrzała na mnie ze złością, która błyskawicznie przeszła w strach. Chyba nie wyglądałem zbyt dobrze.

Ręka mi się trzęsła i zrobiłem krok w jej kierunku. Skuliła się, przerażona teraz na dobre. Wstrząsały mną dreszcze i toczyłem wewnętrzną walkę, ale zrobiłem następny krok. Byłem w takim stanie, że nie słyszałem zbliżającej się Mai. Zanim wykonałem kolejny ruch, poczułem dotyk na plecach i znajomy zapach. Wtuliła się we mnie całym ciałem.

– Proszę, wyjdź – wyszeptała cicho. – Usmaż Stasiowi naleśniki z nutellą. Idźcie do ogrodu, pobawcie się z psem. Proszę.

Przez moment stałem jak sparaliżowany, a potem poczułem dziwną niemoc. Rozum z trudem torował sobie drogę przez emocje, lecz wiedziałem, że Maja ma rację. Trzymała mnie mocno, tak mocno nie obejmowała mnie nawet w łóżku. Trzymała mnie, jakby chciała przeniknąć do moich myśli.

– Porozmawiam z nią – powiedziała.

Każdy ruch był trudny, czułem się, jakbym był unurzany w smole. Ale wiedziałem, że Staś tam na dole czeka na mnie i potrzebuje jak nigdy dotąd.

Nie mogłem patrzeć na moją córkę, a Iga panicznie się mnie bała w tym momencie. Odwróciłem się i wyszedłem. Maja zamknęła za mną drzwi.

Od tego czasu monitorowaliśmy zachowanie Stasia tak starannie, jak obserwuje się program nuklearny Korei Północnej. Wiedzieliśmy, że zmoczył się jeszcze trzykrotnie, raz nawet śpiąc w naszym łóżku. W środku nocy obudziła mnie wilgoć na piżamie. Za każdym razem błyskawicznie zmienialiśmy mu pościel i ubranie, zapewniając, że nic się nie stało.

Zaangażowana została psycholożka: a właściwie kilka, bo druga do Igi, a z kolejną nawet ja odbębniłem parę sesji. W moich relacjach z córką pojawiła się zaś wyrwa. Tygodniami nie byłem w stanie z nią rozmawiać, a kiedy uznałem, że już mogę, bałem się, że w moim głosie wciąż wybrzmiewać będzie wściekłość.

Wreszcie pewnego dnia zapytałem Igę o szkołę. Nie ofuknęła mnie, a nawet rozgadała się w odpowiedzi. Poczułem ulgę i zrozumiałem, że nie jestem już na nią zły. Miała moje geny oraz geny kobiety, z którą się związałem. Wychowaliśmy ją wspólnie, wszystko, co zrobiła, było konsekwencją naszych zachowań. Do nas należała naprawa sytuacji.

Sztorm przeszedł, lecz wciąż obawiałem się o przyszłość naszego syna, o jego wiarę w siebie i przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa, tak poturbowane na starcie przez starszą siostrę.

Najlepsze, że cała ta historia nie zmieniła stosunku Stasia do Igi. Wciąż darzył ją szczenięcym, bezwarunkowym uwielbieniem. Nie tylko kuksańce, złośliwości, lecz nawet próba pozbycia się z domu nie zdołały tego zniszczyć.

I mnie, i Mai bardzo zależało na wspólnych posiłkach, szczególnie od „epizodu”, jak to nazywaliśmy. Po pewnym czasie zgodziliśmy się na zamknięte drzwi u Igi, ale nie jedliśmy już obiadów przy telewizorze: psycholog polecił nam tego bezwzględnie pilnować, jak również nie zmuszać Igi do rozmowy, nawet kiedy uparcie milczała.

Miałem tylko nadzieję, że moje gotowanie wyraża, co czuję do nich wszystkich. Wkładałem w to uczucie, trud i staranność. Tyle byłem w stanie zrobić i liczyłem na to, że mój wysiłek, a także niepodejmowanie drażliwego tematu i starania Mai stopniowo scalą naszą rodzinę z powrotem.

Czułem wdzięczność do Mai za to, że nie pozwoliła, bym uderzył Igę. Być może swoim refleksem uratowała naszą rodzinę. Nie chciałem myśleć, co by było, gdyby nie zatrzymała mnie wtedy w drzwiach.

4

Kiedy pad thai był gotowy, Maja nakryła do stołu i zawołała dzieciaki. Iga zeszła jak zwykle chwilę po trzecim lub czwartym wywołaniu, zajęła swoje ulubione miejsce, ale nie wyjęła telefonu. To była jedna z obiadowych reguł, obok niewstawania od stołu, dopóki inni nie skończą. Poza tym nie naciskaliśmy na nią, mogła milczeć i rzucać karcące spojrzenia. Kiedy zaś była w dobrym nastroju i rozgadywała się na temat swojego dnia, nie przerywałem jej. Kątem oka zerkałem na Maję, sprawdzając, czy cieszy się z tej rozmowności tak samo jak ja.

Reszta tekstu dostępna w regularnej sprzedaży.