Chata nad jeziorem ebook

Rozdział 1

Drzewa i krzewy w parku sąsiadującym z gdyńską mariną kipiały soczystą zielenią, kontrastującą z głębokim błękitem czerwcowego nieba. Wiele z nich, kwitnących wiosną, gubiło ostatnie płatki przy podmuchach ciepłej morki, która zanosiła je nawet do najodleglejszych zakątków mariny, gdzie ich aromat mieszał się z zapachem morskiej wody. Naturalna orkiestra mariny grała swój zniewalający wiosenny koncert. Kołyszące się na falach jachty lekko uderzały o gumowe i drewniane odbojnice, wysyłając w eter przytłumione dźwięki. Wysokimi rejestrami tonów zawładnęły ptaki, mieszkańcy okolicznych drzew, wyśpiewując melodyjne trele. Czasami tylko uzupełniał je przenikliwy skwir mewy lub tęskne wołanie rybitwy dochodzące znad wody. Świszczące riffy wydawane przy silniejszych podmuchach wiatru przez wanty jachtów albo łopot podniesionych na nich żagli i bander wkradały się do instrumentarium tej orkiestry.

Zmysły wzroku, słuchu i powonienia Vanessy zostały całkowicie obezwładnione. Siedziała bez ruchu; jej dłoń trzymająca pędzel zawisła w powietrzu, a wzrok zatrzymał się na topach masztów. Paleta z wyciśniętymi z tubek kleksami farb akwarelowych zsunęła się z jej kolan na trawę. Zupełnie zapomniała, że siedzi przed sztalugami, a przyszła tu przecież z zamiarem uwiecznienia mariny pełnej jachtów w promieniach porannego słońca.

To było jej pierwsze wyjście w plener od trzech miesięcy. Zdecydowała się na nie dzisiaj, nieoczekiwanie dla siebie samej, tuż po przebudzeniu. Postanowiła sprawdzić, czy jest już gotowa na spotkanie z ludźmi, malowanie w plenerze, czy też dalej powinna trwać samotnie w swoim eremie.

Przed kilkoma miesiącami uciekła bowiem prawie sprzed ołtarza i z tego powodu pomiędzy nią a niedoszłym panem młodym i rodzicami obojga pojawił się rów, głęboki… jak najgłębszy Rów Mariański. Spodziewając się anatemy po ogłoszeniu zerwania ślubu, dobrowolnie udała się na banicję do swojej samotni na Pustkach Cisowskich. Nikt nie zdążył jej ogłosić, wypowiedzieć słów odrzucenia, ale ona czuła, że wiszą nad nią jak miecz Damoklesa. Zostawiła wszystkich siedzących przy stole z otwartymi z osłupienia ustami. Jej decyzja nie była spontaniczna, dojrzewała do niej powoli, ale zdecydowała się ją ogłosić tuż przed ostatecznym terminem, żeby być w zgodzie z tą warstwą duszy, która odpowiada za synchronizację wrażeń artystycznych i estetycznych z uczuciami.

Sama się sobie dziwiła, gdyż jej wieloletnia miłość do Andrzeja nigdy nie była udawana. Czekała na ślub z nim jak na coś oczywistego, czekali na to wydarzenie z radością także rodzice: jej i niedoszłego pana młodego, rówieśnika z sąsiedniego bloku na Obłużu, chłopaka, z którym znała się od podstawówki. Ojcowie Vanessy i Andrzeja służyli kiedyś razem w Marynarce Wojennej, zaprzyjaźnili się, potem świadkowali na swoich ślubach, a ponieważ ich żony także się bardzo polubiły, więc obie rodziny spotykały się często. Starali się nawet jeździć wspólnie na wczasy. Nic więc dziwnego, że wszystko było przygotowane tak jak od dawna pragnęła Vanessa: ślub w jej ulubionym kościele na Świętojańskiej, przyjęcie weselne w restauracji na Kamiennej Górze. To były punkty na jej mapie, które doskonale znała i lubiła od dziecka. Marzyła wręcz, żeby to były właśnie te miejsca, bo o nich miała zamiar wspominać kiedyś z łezką w oku. Kochali się z Andrzejem od dawna, od czasu drugich klas swoich szkół średnich. Potem nie rozdzieliły ich nawet, jak to bywało z innymi osiedlowymi parami, dojazdy do szkół różniących się diametralnie profilem, w odległych od siebie miejscach Trójmiasta.

Ona, od wczesnego dzieciństwa prawdziwie artystyczna dusza, przepięknie tańczyła, ładnie śpiewała, ale przede wszystkim cudownie malowała. Najpierw więc wybrała liceum plastyczne w Orłowie, a potem Akademię Sztuk Pięknych w Gdańsku. On, zakochany w morzu o zainteresowaniach technicznych, zaczytany od najmłodszych lat w powieściach marynistycznych, spoglądający wciąż ze swoich okien na port i stocznię, wybrał Conradinum we Wrzeszczu, a potem studia z elektroniki morskiej na politechnice.

Po zdobyciu dyplomów i rozpoczęciu pracy w tak odległych od siebie środowiskach uczucie pomiędzy nimi nie wygasło. Spotykali się, spacerowali, trzymając się za ręce, snuli plany na przyszłość. Od czasu jednak, gdy Andrzej rozpoczął pracę, Vanessa z rosnącym niepokojem oglądała jego powolną metamorfozę w wyglądzie zewnętrznym. Często mu powtarzała: jesteś poważnym i cenionym inżynierem, projektantem systemów hydroakustycznych, bywasz na konferencjach naukowych, słuchają cię z zainteresowaniem ludzie z branży, przecież zaprosiłeś mnie w ubiegłym roku na swoją prezentację do Centrum Targowego w Gdańsku, więc widziałam i słyszałam. Moim zdaniem powinieneś także stosownie wyglądać, bo niektórzy przyglądają ci się dziwnie.

– O co ci chodzi? – ripostował z lekką irytacją w głosie. – Masz mi za złe, że jestem kibolem…? Lechii?

– To akurat nikogo nie interesuje i tego nie widać. Nawet ja do tego nic nie mam. Miej swoje hobby, chadzaj na mecze… Chociaż z drugiej strony, jesteś gdynianinem, zdradziłeś Arkę, a to mi się nie podoba. – Pogroziła mu palcem i pokręciła głową.

– No to o co chodzi, Vanesso?

Wtedy się wściekła na niego pierwszy raz od dawna. Tyle razy go prosiła, żeby nie mówił do niej „Vanesso”. Od wczesnych lat szkolnych nie lubiła swojego imienia, czasami wręcz go nie cierpiała. Jeszcze w przedszkolu znosiła je, ale kiedy dostała od chrzestnej matki na rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej lalkę, niechęć do tego imienia wzrosła. Ciocia bowiem powiedziała jej, że lalka Barbie i ona są podobne do siebie jak bliźniaczki. Kiedy tylko ciocia wyszła, natychmiast zdjęła z siebie wszystkie kolorowe gumki, spineczki, zaciskające się kółeczka, wszystko to, co miało jakiekolwiek podobieństwo do elementów uczesania lalki. Poprosiła mamę stanowczo, żeby nie mówiła do niej Vaneska, ostatecznie może być Vanesso, albo żeby zwracała się do niej drugim imieniem, Franciszka, które dostała po prababci. Oczywiście, mama i tata zlekceważyli jej prośbę, ale w szkole udało jej się przeforsować, żeby mówili do niej Vessi…

Spoglądała teraz na Andrzeja złym wzrokiem.

– Prosiłam cię już dawno, żebyś mówił inaczej. Choćby Vaya.

Wkrótce po studiach uznała, że już nawet Vessi, którym obdarzały ją koleżanki i koledzy na uczelni, jest zbyt dziecinne.

– Jest imię Vayu, a nie Vaya – zaśmiał się głośno, jak to miał w zwyczaju.

– Co ty powiesz? A ta… no, ta Vaya od Con Dios, to co?

– Ona, kotku, nazywa się przecież Dani Klein, a Vaya Con Dios to nazwa zespołu, która oznacza po hiszpańsku ni mniej, ni więcej tylko: Idź z Bogiem.

– Coś takiego! – zaperzyła się. – Gdybyś o tym nie usłyszał podczas jej koncertu w Sopocie w dziewięćdziesiątym szóstym, tobyś do dzisiaj nie wiedział. Mogłeś coś nowego wymyślić, a nie tylko powtarzać stare teksty.

– Faktycznie! Oglądaliśmy ten koncert razem u was. Byliśmy wtedy… – przymknął oczy – …w trzeciej klasie. – Mrugnął. – Przecież wiesz, że ja do takich spraw nie mam głowy, ale za to… kocham cię jak nikt.

Usiłował ją przytulić, jednak zręcznie wysunęła mu się z ramion.

– Ale kiedy bywaliśmy, bywamy sami… no wiesz… to jednak mówisz Vaya… – Zrobiła maślane oczy.

– To był, jest, mój błąd – zaśmiał się.

– Ty… ty… – Pacnęła go w ramię, ale złość jej przeszła, gdy wyszeptał jej do ucha:

– Już dobrze, Vayu.

Wiele plenerów, w których uczestniczyła po studiach, obfitowało w wysyp jej prac. Malowała szybko i interesująco. Dzięki znajomościom zarówno z orłowskiego liceum, jak i akademii w Gdańsku, dwa lata po ukończeniu studiów udało jej się zorganizować pierwszy wernisaż, a po nim jej prace szybko znikały i przynosiły niezły zarobek. Była coraz bardziej rozpoznawana, więc uzyskiwała co i rusz, z różnych miejsc, kolejne umowy o dzieło, chociaż wymagało to czasem sporo zachodu. Nie mówiąc początkowo nic rodzicom ani Andrzejowi, zainwestowała w małe mieszkanko i powoli je urządzała. Trochę to było na wyrost, ale jakoś starczało i na kredyt, i na powolne wyposażanie, a potem nawet na używane niewielkie auto. Gdy była już zadowolona z wyglądu wnętrza mieszkania, zaprosiła tam Andrzeja. Był w szoku.

– Przecież ja też odkładam na mieszkanie! – rzucił poirytowanym tonem chwilę po wejściu do środka, zamiast pogratulować czy choćby ucieszyć się. – Mam sporo dodatkowych zleceń, mogliśmy połączyć siły i zamachnąć się na coś większego – dodał nieco bardziej ugodowo, gdy zwiedził mieszkanie, chociaż wciąż jeszcze kręcił głową.

– Jakby co, to ono z każdym miesiącem już podnosi swoją wartość – rzekła, zataczając ramieniem łuk, a po chwili podniosła kciuk. – I to o większy procent niż w banku. Spójrz zresztą, jak tu ślicznie. – Otworzyła drzwi na malutki balkonik i pociągnęła go za sobą. – Pani jesień pomalowała drzewa od złotej żółci po ciemny brąz, gdzieniegdzie zostawiając jeszcze zielone plamy. Ja tak pięknie nie potrafię jeszcze malować.

Jego oczy przesuwały się z wolna po otaczających osiedle zalesionych wzgórzach. Vanessa przytuliła się do niego.

– Pięknie malujesz i cudownie byłoby tu mieszkać – westchnął po chwili, już udobruchany.

Poprosiła go, żeby nie wygadał się przed rodzicami, i tak się stało, bo kiedy w końcu marca ogłosiła odwołanie ślubu i wyprowadzkę do swojego mieszkania, widziała nieskrywane zaskoczenie na twarzach i swoich, i jego rodziców.

– Do jakiego mieszkania?! – wykrzyknęła jej mama cała w wypiekach.

No i wtedy opowiedziała pokrótce, jak doszło do jego kupna, a Andrzej tylko kiwał głową. Nie chcąc, aby ten temat stanowił jakiś punkt zaczepienia do ewentualnej dyskusji o zmianie jej decyzji, wstała i wyszła. Po prostu.

To zerwanie ślubu miało swoje głębokie przyczyny. Oto kilka miesięcy wcześniej Andrzej pojawił się u niej w zupełnie nowej stylizacji. Uraczył ją tym na kilka dni przed świętami Bożego Narodzenia. Zmienił swój wygląd radykalnie, choć już uprzednio wprowadzał w nim pewne nowe elementy, które też na ogół jej się nie podobały. Pod pretekstem, że u niej jest za gorąco, zdjął sweter. Stał teraz przed nią z głową ogoloną na łyso, dziarami na karku i przedramionach i z grubym złotym łańcuchemna szyi.

Jej Andrzej. On się uśmiechał, a ona… była przerażona monstrum, które się przed nią pojawiło. Dotąd lubiła gładzić niesforną czuprynę i ciemny meszek na jego silnych ramionach. Teraz nic z tego nie zostało. Pojawiły się za to jakieś węże, zygzaki i napis, którego nawet nie miała zamiaru odczytywać. Wykrzywiło ją z obrzydzenia, aż zadrżała z bezsilnej złości.

– Jesteś obrzydliwy! – wykrzyknęła wreszcie. Nie potrafiła powstrzymać łez, które popłynęły nieprzerwanym strumieniem z oczu.

Rzucił wtedy krótko:

– Chyba przesadzasz!

Ale uśmiech na jego twarzy zamienił się w przestrach. Znał ją dobrze i wiedział, że ten wybuch nic dobrego dla niego nie wróży.

– Wynoś się, i to natychmiast! – dorzuciła łamiącym się głosem, a po chwili łkając, wyszła do drugiego pokoju.

Poszedł za nią, coś próbował tłumaczyć, ale Vanessa nie chciała niczego słyszeć. Tylko machała ramionami.

Kiedy przyszedł z życzeniami i prezentami do domu jej rodziców w Wigilię, wyszła na spacer. Nie mogła na niego patrzeć. Kiedy mama spytała po jej powrocie: „Co się pomiędzy wami stało?” , odparła, dotykając palcami głowy, karku i przedramion:

– To jest obsceniczne. Niedobrze mi się robi, kiedy na niego patrzę.

– Dziecko, ale to jest przecież ten sam, twój Andrzej – zdziwiła się mama.

– Przesadzasz… taka jest teraz moda, to przejdzie… – dorzucił filozoficznie tata. – On ma tam przecież wytatuowany napis Vaya. Czy nie tak czasami do ciebie mówi?

Vanessa przełknęła ślinę.

– Ale czy ty nie rozumiesz, że tego nie da się usunąć? Nie wyobrażam sobie zasypiania i budzenia się przy takim monstrum. Dziecko będzie się go bało!

Mama zrobiła oczy po słowie „dziecko”.

– A jesteś w ciąży? – wykrztusiła, zupełnie nie zwracając uwagi na cały wcześniejszy wywód córki.

– Tego by jeszcze brakowało… – załkała Vanessa.

Zamiast życzeń wigilijnych był więc tylko jej cichy płacz.

– Przyzwyczaisz się, a zresztą czupryna mu odrośnie… – rzucił w dobrej wierze tata pomiędzy kęsami śledzia w śmietanie, ale ją to jeszcze bardziej rozjuszyło.

– Zburzył swoim wyglądem cały ład i piękno, jakie sobie wokół zbudowałam.

– Oj… tutaj to już pojechałaś po bandzie. Nie szata przecież zdobi człowieka. – Mrugnął.

– To dlaczego ty sobie czegoś takiego nie zafundowałeś? Jesteś taki niby nowoczesny.

– Aż taki to już nie, a poza tym mam inne wydatki.

– Chwileczkę, a gdybyś miał wolne środki, bo to chyba trochę kosztuje, tobyś sobie coś wydziergał? – Pani domu spojrzała na męża przenikliwie, a jej dłoń zawisła nad półmiskiem z dzwonkami karpia. Tata pokręcił głową i uśmiechnął się.

– A pamiętasz bajkę Księżniczka i żaba? – rzucił z niezmąconym spokojem, spoglądając na córkę, i pomógł sobie dłonią uzbrojoną w widelec.

Vanessa przywarła do oparcia krzesła. Wodziła po rodzicach zapłakanymi oczami.

– Wy sobie ze mnie żartujecie, jakbym wciąż była malutkim dzieckiem, a dla mnie jest to kwestia… – zamachała ramionami – …życiowa, egzystencjalna, najważniejsza, moje być albo nie być…

– Czyś ty, dziecko, zgłupiała?! – fuknęła z poważną miną mama.

– …mówiąc precyzyjniej, być albo nie być naszego związku. Jestem naprawdę załamana i nie chcę żartować o mojej sytuacji! – Vanessa lekko pacnęła dłonią w stół.

– Uważaj, to jest Wigilia…

– To traktujcie w takim razie moją sprawę, tę całą sytuację absolutnie poważnie. Moje uczucie do Andrzeja… – zamilkła raptownie, widząc tym razem poważne miny mamy i ojca. – Jeszcze niedawno bardzo go kochałam, nie wyobrażałam sobie bez niego życia, ale teraz mnie odpycha – dokończyła ciszej i załkała.

– Boże… – Mama przytuliła córkę. – Widzę, że mamy naprawdę poważny problem. – Spojrzała na męża.

– Nic na to niestety nie poradzę, ale oprócz tego, że jestem kobietą, to jestem jeszcze artystką i to się u mnie przenika. Mam do tego prawo – uzupełniła swoje wcześniejsze słowa Vanessa. – Z dnia na dzień jest gorzej. On myśli, że mi to minie, że to można przeczekać, ale mnie na samą myśl o jego… – dotknęła głowy i przedramion palcami – …robi się niedobrze.

– Córcia, może naprawdę to się da jakoś przeczekać… Przyzwyczaisz się, nie będziesz zwracała uwagi, włosy mu odrosną… – Matka zajrzała jej w oczy.

– Przecież mam trzydzieści lat, jak ta głupia czekałam na ten dzień… Kiedy nie podoba ci się ta czy inna tapeta albo smak tej czy innej kawy, to zmieniasz, dokonujesz innego wyboru, ale w takim przypadku…?

– Musisz z nim porozmawiać – rzekł, kręcąc głową, ojciec. – Szczerze i do bólu.

No i próbowała rozmawiać, ale odwracała twarz, bo nie mogła na niego patrzeć. Widok jego wytatuowanych ramion i karku oraz złoty łańcuch omal nie wywoływały u niej torsji. Gazetę, jeśli w niej takie indywiduum zobaczyła, po prostu zamykała. W internecie, gdy tego typu ohyda gdzieś się pojawiła na oglądanej stronie, przewijała ją szybko w dół albo w górę, względnie zmieniała portal. W telewizji na widok takiej postaci zmieniała kanał. A tutaj nic nie mogła zrobić. Był obok i pozostawało jej albo na niego patrzeć, albo odwracać głowę. Wybierała niezmiennie to drugie. On wydawał się nieprzemakalny na jej prośby w sprawie powrotu do poprzedniego wyglądu, a ona nakręciła się tak, że niedawna miłość zamieniła się w… obrzydzenie do niego. Umyślnie przestała jeździć do swojego mieszkania na Osiedle Zamek, żeby przypadkiem nie znaleźć się w nieciekawej sytuacji. Wybrała się tylko na jeden krótki zimowy plener na Wdzydze, bo jej głowę zaprzątały myśli, co i jak zrobić, a nie chciała też przypadkiem pęknąć przed znajomymi. Malowała dużo w swoim pokoju u rodziców, co kilka dni przewoziła kolejną pracę do mieszkania na Pustkach i… myślała, i czekała. Przymiarki sukni ślubnej oraz inne przygotowania do wesela toczyły się swoim tempem. Była tam ciałem, ale nie duszą. Sprawy listy gości, zaproszeń czy ustalenia menu oddała całkowicie w ręce rodziców. Pojechała z mamą do kościoła na Świętojańską ustalić wstępnie datę i godzinę ślubu. W uszach dzwoniły jej potem słowa tamtejszego proboszcza.

– Przyjdźcie z mężem pilnie ten termin potwierdzić, a kilka dni przed ślubem proszę przynieść zaświadczenie, że macie ukończony kurs przedmałżeński.

– Tak, oczywiście – odparła wówczas, ale poczuła dziwny skurcz w żołądku.

Tego samego dnia pojechała jeszcze z obojgiem rodziców do restauracji na Kamienną Górę, na wstępną rozmowę w sprawie organizacji wesela. Zadowoleni rodzice wpłacili zadatek.

Jej skronie cały czas pulsowały, a serce waliło jak oszalałe. Kiedy wrócili do domu, nadzwyczajnym wysiłkiem zachowując spokój, poinformowała rodziców, że za kilka dni chce zaprosić Andrzeja z rodzicami na kolację.

– Córcia, jak się cieszę – uśmiechnęła się mama. – Mówiliśmy, czas leczy rany.

Tata przesłał jej buziaka. Szybko wyszła do siebie, bo nie mogła patrzeć na ich radość. A potem przyszedł ten dzień i kolacja, podczas której położyła pierścionek zaręczynowy na stole i oświadczyła, że ślubu nie będzie, a ona przenosi się do swojego mieszkania. Po słowie „mieszkanie” dojrzała ogromne zdziwienie w oczach rodziców, zarówno swoich, jak i Andrzeja. Padło w tej sprawie pytanie jej matki, na które usiłowała coś składnie odpowiedzieć. Zaraz po tym wyszła. Dowiedziała się za jakiś czas od kuzyna, jak bardzo przeżyli tę historię mama oraz rodzice Andrzeja Tata wybrał się ze swoim bratem na smutną wódkę i opowiedział mu wszystko, nawet to, że jego wieloletnia przyjaźń z ojcem Andrzeja legła w gruzach, a ich żony nie mogą na siebie patrzeć. Ten zdradził żonie, a ona synowi, czyli jej kuzynowi.

A potem wiele długich dni spędziła w swojej samotni, nie oddalając się poza osiedle. Rodzice się zawzięli, ona tym bardziej. Zapanowała pomiędzy nimi grobowa cisza. Kiedy zaś przypadkiem zbłądziła na Facebook Andrzeja, odkryła ze zdziwieniem, że często pokazuje się na zdjęciach z tą samą fanką Lechii. Kiedyś te zdjęcia też widywała, jednak nie wpatrywała się w nie zbyt dokładnie, sądząc, że pochodzą tylko z meczów. Dopiero teraz zauważyła, że niektóre były robione także w jakichś pubach. I że dziewczyna była bardzo ładna. Zamarła. Po chwili przekonała się, że tamta nieustannie lajkowała fotki Andrzeja, i to zawsze czerwonymi serduszkami. Z kolei na jej profilu zobaczyła podobne zdjęcia, a tam lajkował je Andrzej. Też czerwonymi serduszkami. To chyba stąd ta jego zmiana. Siedziała wówczas w bezruchu wiele minut. Była w tak głębokim szoku, że postanowiła polikwidować konta zarówno na Facebooku, jak i Twitterze. Uczyniła to natychmiast, zalewając się łzami. Że wcześniej nic nie zauważyła! Jak jakaś głupia, nastoletnia dziunia! Ale przecież ufała mu. Bezgranicznie! Pewnie wszyscy to widzieli, tylko nie ona!

Postanowiła sobie wówczas, że nigdy i nikomu o tym nie powie. Nawet rodzicom. Szczególnie im! Umarłaby ze wstydu. Andrzej przysłał kilka razy esemes, że chciałby się z nią spotkać, ale odpowiadała zawsze krótkim: „nie”. Odkrycie tajemnicy na jego Facebooku stało się też ostatecznym powodem, że ograniczyła kontakty z dawnymi znajomymi do minimum, komunikowała się wyłącznie z najbardziej zaufanymi i tylko za pośrednictwem esemesów i WhatsAppa.

Vanessa spojrzała przytomniej na jachty, omiotła wzrokiem całą marinę. Westchnęła kilka razy głęboko i… wróciła na ziemię. Gdy wzrok w poszukiwaniu palety przeniósł się pod nogi, skrzywiła się, bo ubiegłoroczne, prawie nienoszone tenisówki były pokryte wielokolorową plamą tempery. Niewiele się zastanawiając, strząsnęła pozostałą farbę z palety na drugą tenisówkę.

– Tak może być. Prawie symetrycznie – powiedziała na głos i uśmiechnęła się.

Przechodzący właśnie obok niej dziewczyna z chłopakiem, trzymając się za ręce, spojrzeli w jej stronę. Też się uśmiechnęli. Teraz dopiero dojrzała wielu innych spacerowiczów, a na niektórych jachtach załogantów. Za murkiem na plaży dostrzegła też pierwszych plażowiczów. Spojrzała na zegarek. No tak, przesiedziałam ponad godzinę i chyba to wszystko, na co mnie dzisiaj stać, pomyślała i poczęła się zbierać. Niedługo potem zdziwiła się, kiedy jej samochód zatrzymał się przed bankomatem na ulicy 10 Lutego. Wysiadła posłusznie i wypłaciła dwieście złotych. Zerknęła na kwitek z bankomatu. Na koncie pozostało niewiele ponad dwa tysiące. Boże…!

Po chwili zaparkowała przed ulubionymi delikatesami Adamskiego, na Obrońców Wybrzeża. Obie te czynności wykonała automatycznie, tak jak kiedyś.

– Coś mi się zmienia? Czyżbym dojrzała… do czegoś? – powiedziała do siebie i lekko wzruszyła ramionami. No dobra, kupię coś lepszego do jedzenia niż w ostatnim czasie w osiedlowym sklepiku.

Od dawna lubiła robić tutaj zakupy. To znaczy najpierw przyjeżdżała z rodzicami albo bywała sama w delikatesach Duszy na Świętojańskiej, położonych niedaleko stąd, a kiedy je zamknięto i powstało na ich miejscu coś innego, przenieśli się z zakupami właśnie tutaj. Zanim nastał tu Adamski, był w tym miejscu sklep sportowy. Pamiętała z czasów dzieciństwa, że kiedyś w drodze na plażę rodzice kupili jej w nim kolorowe kółko, tatuś je nadmuchał, a ona szła w nim aż do plaży dumna jak paw.

Rozdział 2

Młode ziemniaczki i marchewka, w całości, już dochodziły, a po chwili kuchnię wypełnił zapach smażonego schabowego souté. Vanessa ze zdziwieniem skonstatowała, że nie zapomniała kupić nawet bułki tartej do posypania marchewki, a do popicia ulubionej maślanki. Porcja na talerzu wyglądała okazale i różniła się zdecydowanie od obiadów zjadanych jeszcze do wczoraj, gdy w menu królował makaron z jajecznicą albo mrożone pierogi. Przeniosła apetycznie wyglądające i pachnące danie do saloniku, podeszła do okna i je otworzyła. Spojrzała przelotnie na wzgórza okalające kotlinę i zasiadła do stołu. Jadła z apetytem. Odkryła po chwili, że z głośników dochodzi głos Andrei Bocellego śpiewającego piosenkę Love in Portofino. Widać bezwiednie uruchomiła odtwarzacz, w którym tkwiła płyta, włożona tam kilka miesięcy temu. Uśmiechnęła się. Mogła słuchać Bocellego bez końca. Znajomi się dziwili, ale ona tak miała i było jej z tym dobrze. To znaczy lubiła i nową, i starą muzykę, ale przy Andrei czuła się znakomicie, dodawał jej siły i poprawiał nastrój.

Kiedy zjem, zadzwonię do mamy, pomyślała i skinęła głową. Po kulkunastu minutach, stojąc w progu balkonu, trzymała telefon przy uchu.

– Halo… – usłyszała głos mamy.

– Dzień dobry, mamusiu. Wróciłam…

– A gdzieś wyjeżdżałaś?

– Nie, tak mi się powiedziało, bo ze trzy miesiące milczałam.

– Zauważyłam…

– Czy bardzo się na mnie gniewacie?

– A cóż to za słowo „gniewacie”? Zniszczyłaś życie nam, Andrzejowi i jego rodzicom. Ze wstydu nie wiedzieliśmy, gdzie się podziać. Na nasz widok przechodzą na drugą stronę ulicy.

– A ja cię nie obchodzę? Moje szczęście i samopoczucie? Przecież od świąt Bożego Narodzenia wiele razy wyjaśniałam wam, o co chodzi.

– Zachowałaś się nieodpowiedzialnie, a po tym, co dzisiaj mówisz, widzę, że nic się nie zmieniłaś. Liczyłam, że coś do ciebie wreszcie dotrze.

– Może byście mnie odwiedzili? Można by spokojnie porozmawiać.

– Ja nie mam zamiaru! – wykrzyknęła matka. – Przynajmniej na razie. Poczekam, aż zmądrzejesz.

– Ależ mamo!

– Vanesso, ciężko mi, ale naprawdę nie mam ochoty. Pomyśl o wszystkim, co ci powiedziałam, a teraz wybacz, robię tacie obiad.

– Do widzenia, mamo.

– Do widzenia.

Vanessa przymknęła oczy. Takiej mamy nie pamiętała. Zawsze była skora do rozmowy, nawet w najtrudniejszych sytuacjach życiowych uważała, że trzeba rozmawiać. Vanessa oparła się o framugę drzwi. Pokręciła głową z dezaprobatą. Uniosła komórkę ponownie i wśród abonentów wyszukała tatę. Po chwili usłyszała ciepły tembr jego głosu.

– A już myślałem, córcia, że telefon też wyrzuciłaś…

– Dzień dobry, tatusiu… A ty nie mogłeś do mnie zadzwonić?

– Tym razem całkowicie stanąłem po stronie mamy. Ciężko to przeżyła, a ja po rozmowie z wujkiem Przemkiem miałem trzydniowego kaca – zaśmiał się cicho.

– I to wszystko?

– Córcia, ruch jest wciąż po twojej stronie. Nie wykluczam, że te dziary czy złoty łańcuch albo łysa głowa Andrzeja uraziły twoje doznania artystyczne, ale to, co zrobiłaś, to znaczy forma, było nieodpowiednie.

– A co byłoby, twoim zdaniem, w tej sytuacji odpowiednie?

– Myślałem, że znajdziesz sama, że już znalazłaś odpowiedź. To ty musisz ją znaleźć, a nie my.

– Rozmawiałam z mamą i zapraszałam do siebie…

– I co ci odpowiedziała?

– Że nie ma mowy, aż sobie przemyślę… czy jakoś tak.

– Tym razem, bez wątpienia, będę dalej stał po jej stronie, chociaż tęsknię.

– Dobrze chociaż to usłyszeć, tato.

– Córcia. Jesteś mądra i musisz to jakoś rozwiązać.

– Do Andrzeja nie wrócę, nie ma o czym mówić.

– Ale to ty go zawiodłaś!

– A to, że zrobił z siebie wampira, to nic? On zawiódł mnie bardziej, bo… – Vanessa pacnęła się w czoło. Nie! Nie wolno mi tego mówić! Przymknęła oczy.

– Widziałem, że teraz zapuścił jeżyka i chodzi bez tego okropnego łańcucha – rzucił ojciec, jakby zupełnie nie zauważył zawahania w jej głosie.

– A dziary?

– Nie rozmawiałem z nim, ale zgłębiłem temat sam. Są prawie nieusuwalne, a jeśli, to będą blizny.

– No widzisz? Mógł pomyśleć wcześniej. Kochałam go za jego naturalność…

– Widać niewystarczająco. – Ojciec wszedł jej w słowo.

– Widać…

Chciała coś jeszcze dodać, ale zamilkła.

– Córciu, zadzwoń kiedyś znowu, jak już ułożysz sobie w głowie, co i jak. Cieszę się, że wreszcie się odezwałaś. Przepraszam, ale wsiadam do auta. Spieszę się do domu na obiad.

– Do miłego, tato. Smacznego. Na wszelki wypadek prześlę ci zaraz mój adres, bo może jednak skusicie się kiedyś na odwiedziny. Niedługo odezwę się znowu.

– Dobrze. Pa.

– Pa.

Ależ oni się zapiekli. Vanessa pokręciła głową. Kochałam Andrzeja niewystarczająco…? Hmm. Kochałam go mocno, może nawet za mocno. Nie... To było akurat tyle, że chciałam i marzyłam, by razem z nim iść przez resztę życia. Nikogo ani wcześniej, ani później nie kochałam. Co to znaczy później? Zmarszczyła brwi. Później jest właśnie teraz. Ale ja mam już trzydzieści lat! No, bez przesady! Trzydzieści lat to wcale nie tak dużo.

Ruszyła do przedpokoju i stanęła przed lustrem. Ciemna szatynka, o nienagannej figurze, nie za wysoka, ale nie malutka – uśmiechnęła się. Pokręciła biodrami. Mam zgrabne nogi i reszta też niczego sobie… Fajne są te szorty. Muszę w nich wyjść na ulicę, a nie tylko paradować po domu. Włosy trzeba trochę podciąć, bo idzie lato i w długich będzie mi za gorąco. Machnęła rozpuszczonymi lokami w lewo i prawo. Fajna jesteś, chociaż szkoda tych prawie piętnastu lat… Na drugi raz muszę jeszcze pomalować usta pomadką i trochę zrobić sobie oczy. Mrugnęła piwnym okiem do młodej kobiety w lustrze. Co mi się od wczoraj stało? Wzruszyła ramionami i wróciła do salonu.

Rozejrzała się przytomnie wokół. Nie dojrzała żadnego śladu, który by przypominał jej Andrzeja. Wszystko, co się z nim kojarzyło, wcześniej przecież usunęła. Usiadła w fotelu. Jej wzrok zawisł na okalających osiedle wzgórzach. Nie ma go już w moim życiu. Żal mi tych lat, ale koniec umartwiania się.

Dobrze byłoby z kimś porozmawiać, wyżalić się, wyspowiadać. Boże! Jaka ja jestem nagle racjonalna! Podciągnęła nogi do siebie i oparła brodę na kolanach. Kiedyś czytałam, że szczera rozmowa to najlepsza terapia. Ale z kim? Rodzice nie chcą ze mną rozmawiać, a to są moi najlepsi przyjaciele. I co teraz? Przecież w środowisku, gdybym z kimś chciała na taki temat pogadać, wyśmiano by mnie. Właśnie dlatego stroniła od zawiązywania przyjaźni, czuła się inna niż oni. Poczynając od formy, czyli sposobu noszenia się, ubierania, po przepis na życie. Zawsze chciała być normalna. Tak to sobie definiowała. Normalna i zwyczajna do bólu. Zaraz, zaraz. Co to znaczy normalna i zwyczajna? Przecież ta normalność i zwyczajność runęły trzy miesiące temu, a właściwie wcześniej, więc może to oni mają rację?

– Nie! – krzyknęła, aż sama przestraszyła się swojego donośnego głosu. – No, to co mam zrobić? – zapytała cicho.

Wstała i podeszła do drzwi balkonowych. Rozejrzała się powoli po swoim osiedlu leżącym w uroczej kotlinie. Przymrużyła oczy. Na początek namaluję wzgórze z samotnym świerkiem pośrodku kotliny. Utkwiła w nim wzrok i przechyliła kilkakroć głowę. Wiosennego obrazka z nim jeszcze nie mam, a zimowe chyba ze trzy. Oparła się o balustradę balkonu. A co tam dzisiaj robi tyle młodzieży? Przecież na to wzgórze na ogół przychodzą mamy z dziećmi posiedzieć na kocykach. Znoszą chrust? Zaraz, zaraz. Czy dzisiaj nie jest aby Noc Świętojańska?

Spojrzała na trzymaną w dłoniach komórkę. Oczywiście. Przyglądała się wzgórzu z samotnym świerkiem. Oczami wyobraźni dostrzegła palące się wieczorem ognisko, wyłaniający się od czasu do czasu zza wysokich płomieni świerk, a w tle ciemniejące coraz bardziej niebo. Już wiem! Namaluję serię obrazków z ogniskiem! Może to banalne, ale zawsze o czymś takim marzyłam. Dzisiaj wykonam kilka szkiców, a od jutra będę malować. Wieczorem zrobię zdjęcia, żeby uchwycić zmieniające się barwy wzgórza, stojącego na nim świerku, płonącego ogniska i ciemniejącego coraz bardziej nieba. Klasnęła w dłonie.

Wróciła do saloniku. Podeszła do odtwarzacza i zmieniła płytę. Oczywiście znowu Andrea, ale tym razem pierwsza płyta z jego utworami, którą sobie sprawiła dawno temu: Romanza. Po chwili popłynął jego anielski głos w piosence Con te partiro. Kiedy zabrzmiały pierwsze tony kolejnej piosenki, Vivere[1], siedziała już skupiona przed sztalugami z ołówkiem w dłoni. Cicho wtórowała śpiewającej gościnnie z Bocellim Laurze Pausini, czekając, co odpowie jej Andrea. Uwielbiała tę piosenkę. Znała doskonale włoski i potrafiła w lot tłumaczyć słowa piosenek w tym języku.

Laura:

Żyję powtarzając wczoraj

wiecznie pakując się w kłopoty

żyję i pytam ciebie: kim jesteś?

Ale ty, lustro, nie odzywasz się nigdy.

Ja – nie jestem w stanie stworzyć niczego.

Ja – Kocham miłość, ale nie kocham ludzi.

Ja – nie będę nigdy bogiem.

Żyć – nikt nas tego nie nauczył

Żyć – wciąż powtarzając przeszłość

Żyć – nawet jeśli nigdy nie prosiłam się o to, żeby żyć,

jak piosenka, której nikt nigdy nie zaśpiewa.

Andrea:

Lecz gdybyś zobaczyła człowieka przed twoimi drzwiami,

który śpi owinięty w kartonie.

Gdybyś zechciała któregoś ranka wsłuchać się w świat

bez odgłosu deszczu,

Ty – potrafisz tworzyć swoim głosem,

Myślisz myślami ludzi

No, a Bóg – istnieje tylko Bóg.

Żyć – nikt nas tego nie nauczył

Żyć – nie można żyć bez przeszłości

Żyć – jest pięknie, nawet jeśli nigdy o to nie prosiłaś,

I do każdej piosenki zawsze znajdzie się ktoś chętny,

kto będzie ją śpiewał.

Laura:

Ktoś, to dla mnie za mało

Żyć – wciąż poszukując wielkiej miłości

(Andrea: dlaczego, dlaczego nie żyjesz dzisiejszego wieczora)

Żyć – jak byśmy nigdy nie mieli umrzeć

(Andrea: dlaczego, dlaczego, nie żyjesz teraz?)

Żyć – żeby nagle zdać sobie sprawę z tego, że tego życia

to ty tak naprawdę nie przeżyłeś.

(Andrea, w tle: Dlaczego, dlaczego, dlaczego życie to nie życie)

Laura: Mówię ci nie…

Andrea: Mówię ci tak…

Laura: Mówię ci, że... Chce mi się żyć[2]!!!

Vanessa przywarła plecami do oparcia krzesła i znowu się zamyśliła. Zawsze uważałam, że to mądry tekst. No, a teraz mocno pasuje do mojej sytuacji. Może nie do końca wiem jeszcze, po co i dla kogo, ale chce mi się żyć. Zawsze chciałam przecież długo żyć. Muszę i będę żyć.

W trakcie pozostałych piosenek nuciła, ale wyłączyła wewnętrznego tłumacza. Pracowała nad szkicami. Spoglądała na wzgórze, wykonywała kilka kresek, przechylała głowę, porównując z widokiem za balkonowymi drzwiami, korygowała, a potem stawiała kolejne kreski. Kiedy płyta się skończyła, miała gotowe trzy szkice różniące się nieco od siebie. Odłożyła do pudełka ołówki.

– Na początek wystarczy. – Przechylając głowę, raz jeszcze taksowała kolejno szkice. – A teraz co? – Rozejrzała się po saloniku i podniosła z wolna.

Wyszła na balkon, spoglądając na wzgórze z samotnym świerkiem. Obok ułożonego już kopca chrustu dostrzegła dwóch leśników w zielonych mundurach.

– Pewnie będą się dzisiaj opiekować ogniskiem i pilnować, żeby ogień był czysty, zamiast gryzącego dymu z opon, jak w ubiegłym roku. Ostatecznie to Trójmiejski Park Krajobrazowy. Dzięki temu zapewne przyjdzie więcej mieszkańców osiedla. Może być pięknie.

Już od kilku chwil z tyłu głowy krążyła jej myśl o komputerze i internecie. Zerknęła z balkonu przez drzwi w kierunku kredensu. To tam ukryła przed sobą laptop trzy miesiące temu.

Podładuję go tylko, powiedziała do siebie, wzruszając ramionami.

Po chwili laptop leżał już na stoliku przy fotelu. Podłączyła zasilanie i nacisnęła włącznik. Po kilkunastu sekundach na ekranie wyświetliło się okienko logowania. Wpisała hasło.

I co dalej? Opadła na oparcie fotela. Wpatrywała się w ekran. Zlustrowała listwę dolną.

– Aha! Trzeba zaktualizować system i aplikacje – mruknęła po chwili do siebie, gdy dojrzała podświetlone na czerwono komunikaty systemu.

Po kilkunastu minutach zaktualizowany komputer ponownie poprosił o hasło.

– I co teraz? – Rozłożyła ręce.

Machinalnie uruchomiła Firefoxa, weszła w wyszukiwarkę Google i… zawiesiła się. Przymknęła oczy, żeby się skupić. Po chwili skinęła głową, jakby się ze sobą zgodziła. Wpisała hasło: portale randkowe. Wyświetliła się spora lista. Najpierw nazwy, a obok ich krótkie opisy. Najbardziej zaintrygował ją portal o dziwnej nazwie: ARTYSTYCZNE DUSZE wraz z opisem: portal dla samotnych i zagubionych, posiadających wyższe wykształcenie. Może to coś dla mnie? – pomyślała i delikatnie, jakby nie do końca przekonana, nacisnęła enter. Po chwili na tle złamanego serca pojawiło się okienko logowania z informacją, że jeśli nie ma się konta, to trzeba się zarejestrować. Zmarszczyła brwi, ale ręka sama sięgnęła po notes, który zawsze podczas pracy na laptopie miała pod ręką. Wpisywała a vista niezbędne do założenia konta dane do komputera i zapisywała je na kolejnej wolnej kartce w notesie.

Czyli tutaj będę Zosią Trójmiejską, malarką, uśmiechnęła się po chwili. W ponad pięćdziesięciu procentach to prawda.

Machnęła dłonią i teraz już zdecydowanie nacisnęła enter.

Z listy, która pojawiła się po chwili, wybrała opcję CZAT. Na błękitnym tle z wieloma bladoróżowymi serduszkami pojawiały się teksty poprzedzane nickami właścicieli kont. Po treści wpisów domyśliła się, że to są odrębne wątki i może wybrać dowolny spośród nich. Treść większości była banalna, ale zainteresował ją wpis Emilii z Krakowa, która chwaliła się Annie z Łodzi, że dzisiaj była ze sztalugami na Starym Rynku, lecz zamiast malować, karmiła gołębie. Kliknęła nick Emilii i ujrzała całą ich wcześniejszą rozmowę. Emilia informowała Annę, że wiatr mocno dzisiaj zawiewał, chmury co chwila przykrywały słońce, spadło nawet kilka kropli deszczu. Ponieważ nie było sprzyjających warunków, wybrała karmienie gołębi. Po tych słowach wstawiła kilka roześmianych buziek. Vanessa postanowiła poprosić o możliwość włączenia się do ich rozmowy. Wystukała na klawiaturze prośbę, krótko opisała, czym się zajmuje, i wyjaśniła, że dzisiaj przygotowywała szkice na potrzeby obrazków, które chce jutro malować. Po chwili rozległy się z czatu dwa piknięcia, świadczące o przyjściu dwóch wiadomości, a na ekranie pojawiły się kolejno teksty Emilii i Anny, że zgadzają się na udział Zosi we wspólnej rozmowie.

Zosia Trójmiejska: Dziękuję wam bardzo. Jestem dzisiaj pierwszy raz na tym portalu, ale nie wiem jeszcze, czy zagoszczę tutaj na dłużej. Nie ukrywam, że zainteresowała mnie tematyka malowania, o której przeczytałam u Emilii, stąd moja prośba.

Anna z Łodzi: Ja z kolei piszę białe wiersze, ale trudno nazwać mnie poetką, choć wydawnictwa pełne są próbek mojej twórczości. Hi, hi, hi :)

Emilia z Krakowa: Lubię twórczość Anny, zwłaszcza że specjalizuje się w śmiałych erotykach. Poproś ją, Zosiu, żeby przysłała ci jakąś próbkę.

Vanessa nie zdążyła zareagować, kiedy z czatu doszło piknięcie i pojawił się kolejny wpis Anny.

Anna z Łodzi: Jutro wyjeżdżam na Mazury złapać trochę wytchnienia w leśniczówce u znajomych, więc zgadzam się, Emilio, żebyś przesłała Zosi, co tylko chcesz z mojej twórczości. Za tydzień wrócę i chętnie poznam jej opinię. Do usłyszenia i trzymajcie się, dziewczyny. Pa.

Zosia Trójmiejska: Chętnie przeczytam twoje wiersze. Pa, Anno.

Emilia z Krakowa: Prześlę jej. Pa, Anno.

Zosia Trójmiejska: Długo się znacie, Emilio, z Anną?

Emilia z Krakowa: Już ponad dwa lata. Miałam wtedy porządnego „doła” i trafiłam tutaj, a ona niewiele wcześniej przede mną. Jest tu po to, żeby badać, jak odbierane są jej wiersze, i dla poszukiwania drogi do wydawców.

Zosia Trójmiejska: Trochę to będzie wyglądało, że plotkujemy, ale czy to jedyna rzecz, którą się Anna zajmuje?

Emilia z Krakowa: Ona lubi, jak się o niej mówi :) To jest bizneswoman, ale z artystyczną duszą. Powiedziała mi, że jak wydadzą już jej pierwsze wiersze, to jest w stanie sporo zainwestować w ich reklamę.

Zosia Trójmiejska: Ciekawe. No, ale jeśli ma się niezależność finansową, to łatwiej. Ja tak nie mam :( Jestem tylko zwyczajną malarką :)

Emilia z Krakowa: A czy możesz mi zdradzić, Zosiu, co cię skłoniło, że pojawiłaś się na tym portalu?

Zosia Trójmiejska: Jak by ci tu powiedzieć… Też mam, a właściwie miałam „doła”, ale za to takiego jak Rów Mariański.

Emilia z Krakowa: Osobistego czy twórczego?

Zosia Trójmiejska: Zaczęło się od osobistego. Ech, może kiedyś ci opowiem, ale w skrócie… na ostatnim zakręcie uciekłam sprzed ołtarza.

Emilia z Krakowa: Oo, to jesteś nieprawdopodobnie odważna!!! „Uciekająca panna młoda”[3] po polsku? Powiedz choć słowo, co takiego się stało, bo pękam z ciekawości :)

Zosia Trójmiejska: Jeszcze nie wiesz, co się stało, a już się ze mnie nabijasz :(

Emilia z Krakowa: Opowiadaj, nie ściemniaj :) Przez te dwa lata, jak już uporałam się sama z sobą, stałam się wziętą specjalistką od leczenia złamanych serc. Hi, hi, hi :) Chwalę się, ale jak posiedzisz tutaj dłużej, to sama zobaczysz.

Zosia Trójmiejska: Taaaa, pewnie tak naprawdę jesteś literatką, czyhającą na łatwy temat.

Emilia z Krakowa: No co ty! Z polaka ledwie zdałam maturę, to znaczy wiesz… pomysł jak zwykle miałam dobry, ale zawiodły: styl, gramatyka i ortografia. Jestem w tym zakresie dysfunkcyjna :) Potrafię wypowiadać się, wyrażać wyłącznie pędzlem, nie słowem, więc nie bój się. Ale nie chcesz, nie mówisz i już :)

Zosia Trójmiejska: Co do malowania, mam tak samo i jestem szczęśliwa, kiedy mogę to robić.

Emilia z Krakowa: A oprócz tego czym się zajmujesz?

Zosia Trójmiejska: Niczym. To znaczy ostatnie trzy miesiące cierpiałam z własnego wyboru w samotności, a dopiero dzisiaj zdecydowałam się wyjść pierwszy raz ze sztalugami. Posiedziałam trochę w marinie i poczułam potrzebę kontaktu z ludźmi, porozmawiania z kimś. Trzy miesiące na bezludnej wyspie to za dużo. Odbyłam pokutę, ale nie mam zamiaru być dłużej Robinsonem!

Emilia z Krakowa: Fajna jesteś, szczera, więc jakby co, to mogę być twoim Piętaszkiem :)

Zosia Trójmiejska: Potrafisz rozweselić.

Emilia z Krakowa: No widzisz :) Więc mów wreszcie, co i jak się stało.

Zosia Trójmiejska: Chodzi o to, że lubię wszystko, co jest tradycyjne, wolę normalność, zwyczajność, także w sprawach damsko-męskich, co raczej nie jest normą w artystycznym światku. Moja artystyczna dusza nie dała sobie rady z dziarami, złotym łańcuchem i gołą czaszką Andrzeja, prawie mojego męża.

Emilia z Krakowa: No, ale jak to tak? Nie zauważyłaś niczego wcześniej? Tak byłaś w niego zapatrzona?

Zosia Trójmiejska: Znaliśmy się piętnaście lat, chcieliśmy być razem, ale on mi to zrobił właściwie znienacka.

Emilia z Krakowa: Nie znałaś nikogo, z kim mogłabyś go porównać i zauważyć coś wcześniej? Dziwne. Czy ja dobrze rozumiem, że przez piętnaście lat jadłaś chleb z jednego pieca, jako bez mała niepokalana dziewica?

Vanessa zaniosła się niepohamowanym śmiechem. Kiedy uspokoiła się nieco, jej spojrzenie padło na przeszklone drzwi barku. Wyostrzyła wzrok. O! Mały szampan Martini. Miał być rezerwą na sylwestra, ale ten wieczór, a także kilka przed nim oraz wiele, wiele następnych poszło się jeb… – Vanessa zasłoniła sobie usta. Ale może teraz się napiję? Przecież trafiła mi się dzisiaj niezła okazja. Podeszła szybko do barku i wyjęła butelkę. Po chwili złocisty alkohol zaszumiał w szampance. Podniosła kieliszek do ust, przechyliła go nieco i poczuła miłe szczypanie w język. Uśmiechnięta wróciła z szampanką do laptopa i napisała odpowiedź.

Zosia Trójmiejska: Ze wstydem się przyznam, że to pierwsze nie, a to drugie po trzykroć tak. :)

Emilia z Krakowa: Niektóre typy tak mają. Hi, hi, hi :) Ja miałam podobnie, stąd wiem, o czym mówisz.

Zosia Trójmiejska: A ja myślałam, że tylko ja tak mam.

Emilia z Krakowa: Tia… Moim zdaniem większość babek tak ma, ale wolą grać wyluzowane, nowoczesne, no wiesz. Teraz jest moda na takie i zachowania, i gadanie.

Zosia Trójmiejska: Bo ja wiem… :)

Emilia z Krakowa: Przypadkiem miałam w ręku wyniki pewnych badań w tym zakresie. Wiem, co mówię! Ale nie zagaduj, nie ściemniaj, tylko mów dalej :)

Zosia Trójmiejska: No więc kiedy się pojawił taki „piękny” u mnie przed Gwiazdką, przestałam go „dopuszczać”… no wiesz, moja artystyczna dusza wywracała się podszewką. A kiedy zorientowałam się, że nie ma zamiaru wrócić do starej formy… odkochałam się i obrzydziłam go sobie.

Emilia z Krakowa: Wygląda na to, że mimo wszystko ty go jednak nie kochałaś.

Zosia Trójmiejska: Jak nie kochałam, skoro kochałam. Przecież chciałam z nim być do końca życia!

Emilia z Krakowa: To było chyba tylko przyzwyczajenie, tak ci było wygodnie, jak nie przymierzając – perle w muszelce.

Vanessa przymknęła powieki. Przed jej oczami stanął Andrzejek, kiedy byli w podstawówce, potem mężniejący nastolatek Andrzej, gdy uczył się w technikum, a ona w liceum plastycznym w Orłowie. Wszystkim koleżankom się podobał, chwaliły, że taki normalny i nie świruje. Przypomniała sobie babcię Teresę, siedzącą w fotelu i robiącą na drutach. Kiedy Vanessa była w liceum, wyznała jej, że podoba jej się Andrzej z sąsiedniego bloku. Babcia odłożyła kłębek wełny z drutami na stolik i zdjęła okulary. A pamiętasz, jak ci opowiadałam kiedyś, co mi jeszcze moja babcia mówiła? Mężczyzna musi mieć męskie imię, na przykład Jędrzej. Tak miał na imię mój pierwszy mąż, powiedziała mi wtedy babcia Henryka. To była moja wielka miłość, ale umarł krótko po ślubie. Potem z rozsądku wyszłam za Gwidona, którego pokochałam dopiero po latach. Jędrzej, to odmiana imienia Andrzej, więc jeśli trafi ci się, Tereniu, kawaler o takim imieniu, nie zastanawiaj się i trwaj przy nim. Warto. Dlatego ja też wyszłam za Andrzeja… Tak powiedziała babcia Teresa i na jej twarzy zakwitł uśmiech.

No i prawda jest taka, że zapamiętałam dokładnie tę opowieść babci i trwałam przy swoim Andrzeju, Vanessa pokiwała głową i dla przeciwwagi wzruszyła ramionami. Na trzecim roku studiów w ramach wymiany międzyuczelnianej był wyjazd na plener do Włoch w okolice Genui. Opiekował się nimi wolontariusz Andrea Benedetti, student Accademia Ligustica di Belle Arti[4]. Pięknie opalony, o figlarnych piwnych oczach, z burzą niesfornych kędziorów. Pochodził z Sycylii, ale studiował na północy Włoch. Potem utrzymywała z nim kontakty mailowe, czasami pisali do siebie esemesy. Kiedy przypadkiem znalazła się w Portofino w sierpniu 2012 roku, pojawił się pod wieczór tego samego dnia, gdy napisała mu w mailu o swojej kontuzji. Była na wycieczce, skręciła kostkę i po ustaleniach z pilotem zdecydowała się poczekać w tym uroczym porcie na autokar, gdy będzie wracał do Polski. Żałowała, co prawda, że nie zobaczy Rzymu, Neapolu i Capri, ale Andrea wynagrodził jej wszystkie straty. Załatwił jej pokoik u swoich dobrych znajomych w domku na jednej ze ścian okalających Piazzetta di Portofino[5]. Obejrzała razem z nim, z małego tarasu, cudowny wieczorny koncert innego Andrei, Bocellego. Od tego momentu została jego wielką fanką. Koncert był tak cudowny, że w uniesieniu pocałowała się z Andreą, który w finale złapał jej dłoń i… nie żałowała. Ach…

W Portofino pokochała malować morze, skały, żagle. Tam, gdzie nie mogła dojść, Andrea ze śmiechem nosił ją na plecach. Zachowywał się, jakby się w niej zadurzył, ale ona miała przecież swojego Andrzeja w Gdyni.

Łyknęła szampana. Przez moment wydało jej się, że na dnie kieliszka pojawiła się podobizna Andrzeja z łysą głową, dziarami i złotym łańcuchem. Potrząsnęła głową. Zaraz, zaraz. Ale co mnie w nim kiedyś urzekło? Drapała się zawzięcie po czole, starając się dotrzeć do najodleglejszych zakamarków pamięci, ale niczego konkretnego nie mogła odszukać. Owszem, pojawiały się obrazy, jak ładnie się uśmiechał, był nienagannie schludny, z bukietem kwiatów, kiedy przyszedł po nią przed studniówką. Otworzyła oczy i spojrzała na ekran laptopa. Czat! Emilia…! Dwa jej wpisy! Nie piknęło czy nie słyszałam?

Emilia z Krakowa: Jesteś tam, Zosiu?

Emilia z Krakowa: Zosia! Puk, puk! :)

Vanessa potarła raz jeszcze czoło. Emilia naprawdę ma zdolności. Zmusiła mnie, żebym spróbowała przypomnieć sobie coś… no i nic. Pokręciła głową. Jej palce ruszyły do szybkiego tańca po klawiaturze.

Zosia Trójmiejska: Przepraszam, ale dostałam przesyłkę i zagadałam się z kurierem. Już jestem.

Emilia z Krakowa: U was przywożą przesyłki w niedziele? Dziwne… :)

Vanessa pacnęła się w czoło. Ależ ta Emilia bystra!

Zosia Trójmiejska: No dobra, zamyśliłam się, kiedy powiedziałaś o perle, a potem wypiłam lampkę szampana. Właściwie zaczęłam go pić już wcześniej, kiedy zrobiłaś ze mnie niepokalaną dziewicę. Hi, hi, hi :)

Emilia z Krakowa: Rozumiem, że coś ci się nie zgadza w życiorysie. Tak?

Zosia Trójmiejska: Ze wstydem się przyznam, że raczej masz rację i jakoś tak mi się lżej zrobiło na duszy, ale…

W tym momencie Vanessa zawahała się, bo naszła ją dziwna myśl. Jej dłonie zawisły nad klawiaturą. Potrząsnęła głową, palce zadrżały i niechcący dotknęły klawisza enter. Niedokończone zdanie popłynęło w sieć. Po chwili usłyszała piknięcie, a zaraz potem wyświetliło się na ekranie pytanie:

Emilia z Krakowa: Co to za ale? :) :) :)

Zosia Trójmiejska: Nacisnęłam enter niechcący, ale to moje „ale” oznacza, że dotknęłaś u mnie pewnej struny. Zaczęłam się zastanawiać, jak to się mogło stać, że straciłam, tak to teraz widzę, piętnaście lat.

Emilia z Krakowa: Nie przesadzaj. Jedni uczą się szybko, a inni wolno i to tylko na swoich błędach :)

Zosia Trójmiejska: Ależ ty jesteś zołza! :)

Emilia z Krakowa: Wielu mi to mówi. Jestem zołza i dobrze mi z tym. :) :) Zamknijmy w takim razie temat doła osobistego i zdradź, co to za dół związany z twórczością. Śmiało, tylko szybko, bo wybieram się nad Wisłę na pokaz fajerwerków! :)

Zosia Trójmiejska: Może ten temat przełożymy na następną sesję, bo zrobiła się dziewiąta, a ja miałam siedzieć na balkonie i oglądać ognisko świętojańskie. Jutro chcę je przecież malować, dzisiaj zrobiłam szkice, a zamierzam jeszcze porobić fotki.

Emilia z Krakowa: A kiedy będziesz tutaj znowu?

Zosia Trójmiejska: Choćby jutro :)

Emilia z Krakowa: Okej, tylko jutro będę dopiero około dwudziestej, ale do czatowania jest tu wielu chętnych.

Zosia Trójmiejska: Ja chcę tylko z tobą! :)

Emilia z Krakowa: Jesteś jak ta perełka z muszli. Mnie też się z tobą super rozmawia. Już dawno nie trafiłam na nikogo tak kontaktowego, a jeszcze nie rozpoczęłyśmy naszych malarskich tematów :)

Zosia Trójmiejska: To w takim razie do jutra. Nie stawaj tylko w polu rażenia sztucznych ogni :)

Emilia z Krakowa: Dobra jesteś. :) Będę na Salwatorze u znajomej, jeśli wiesz, gdzie to jest, bo stamtąd jest superwidok na Wawelskie Wzgórze, Wisłę z bulwarami i fajerwerki. To do jutra :) Pa :)

Zosia Trójmiejska: Pa :)

Rozdział 3

Od samego świtu Vanessa była w doskonałym nastroju. Malowała – z krótką przerwą na śniadanie – pierwszy z serii obrazek wzgórza z samotnym świerkiem. Wczorajszy wieczór był piękny, zwieńczyła go serią udanych fotek ogniska z wysokimi płomieniami i dobrze widocznym świerkiem w tle. Poruszając głową raz w lewo, raz w prawo, porównywała teraz kolorystykę najbardziej udanej fotki wyświetlanej na laptopie z malowanym widokiem. Po wielu próbach udało jej się wreszcie dobrać kolor nieba, co finalizowało pracę nad tym obrazkiem. Podpisała się, pokazała sobie kciuk i wcisnęła się plecami w oparcie krzesła.

Zerknęła na zegar na bufecie. Dochodziła czternasta. Zaraz zrobię sobie coś obiadowego, pomyślała, a do wieczora, do rozmowy z Emilią, może jeszcze spróbuję chociaż zacząć pracę przy drugim obrazku. Objęła się ramionami. Cały wczorajszy dzień, po trzymiesięcznym poście od wszelkich kontaktów i wyjść z domu, był magiczny. Przed zaśnięciem, a także zaraz po przebudzeniu zastanawiała się, jak to się stało, że rozmowa z Emilią, która szybko stała jej się bliska, tak pozytywnie ją nastroiła.

Czas po obiedzie wlókł się niemiłosiernie. Nie mogła doczekać się wieczora, kiedy znowu zacznie czatować z Emilią. Zanim to się stało, zrobiła remanent swoich obrazów namalowanych od stycznia i tych ze starych zapasów. Naliczyła trzydzieści dwa, które kwalifikowały się do sprzedania. Wiedziała, że najlepszym czasem będzie Jarmark Dominika w Gdańsku, a wcześniej dobre wyniki może przynieść pierwszy lipcowy weekend na Skwerze Kościuszki w Gdyni. W myślach liczyła kwoty, jakie może wówczas uzyskać, w wariancie optymistycznym. To by wystarczyło na opłaty i jakoś by starczyło na życie w lipcu i kawałku sierpnia. A co, jeśli będzie do dupy?

Jeszcze przed dwudziestą zalogowała się na czat. Zobaczyła, że Emilia już tam jest. Przywitały się.

Zosia Trójmiejska: Hej, Emilko :) Cały wczorajszy dzień miałam cudowny, a to w dużej mierze dzięki tobie. Ognisko świętojańskie pod oknami udało się wspaniale, a od świtu malowałam akwarelą jeden z serii obrazków.

Emilia z Krakowa: Cześć, Zosiu :) U mnie zabawa trwała prawie do białego rana i była bajecznie kolorowa. Pokażesz mi obrazek?

Zosia Trójmiejska: Podaj mi tylko adres maila.

Emilia z Krakowa: [email protected]

Vanessa uruchomiła Thunderbirda[6], błyskawicznie przygotowała maila z fotką namalowanego obrazka i wysłała go. Będę miała chociaż raz na gorąco opinię fachowca, a nie tylko ochy, achy albo kręcenie nosem klienta – pokazała sobie kciuk. Przełączyła się na czat. Palce błyskawicznie wystukały informację do Emilii.

Zosia Trójmiejska: Fotka poszła, ale jak to fotka z telefonu, może nie oddawać kolorystyki.

Vanessa sięgnęła do miseczki po orzeszka, pogryzła go, a ledwie popiła wodą, z czatu rozległo się ciche piknięcie i na ekranie pojawiła się odpowiedź Emilii.

Emilia z Krakowa: Kochana… Dla mnie bomba. Jeszcze nigdy nie udało mi się niczego nocnego namalować, a do tego akwarelą. Urzeka mnie kolorystyka. Płomienie od czerwieni po żółć, nieco rozmyty świerk w głębi, zarys wzgórza, w tle rozgwieżdżone niebo, no i sylwetki ludzi. A to wszystko na formacie A4. Masz pewną rękę. Pięknie oddałaś klimat wczorajszej imprezy. Zazdroszczę ci poza tym takiego widoku z okna. Sporo masz takich nocnych dziełek?

Zosia Trójmiejska: Zdziwisz się. To jest pierwsze w pełni samodzielne, nie licząc pracy dyplomowej, może dlatego trafiłam z kolorami dopiero przy trzeciej próbie. Kiedyś zrobiłam kopię zimowej pocztówki świątecznej z uśpioną nocną wsią, przykrytą białą śnieżną pierzynką. Była słodka jak w realu, no i chciałam się sprawdzić. Do dzisiaj wisi u mamy w sypialni.

Emilia z Krakowa: Strasznie szybko malujesz!

Zosia Trójmiejska: Sama się sobie dziwię. Profesor Żychlewicz zawsze mnie opierniczał. Na zajęciach czy plenerach, kiedy spoglądał na mnie, malowałam powoli, a jak odchodził, robiłam po swojemu. Bo wiesz, ja maluję, a nie się modlę :)

Emilia z Krakowa: Może kiedyś będzie okazja, to podpatrzę, jak ci się to udaje. Podziwiam. Prześlę ci w rewanżu moją tegoroczną wiosnę w Krakowie na Plantach. Trzy dni się mordowałam :)

Kilka minut trwała cisza. Vanessa pogryzała orzeszki i popijała je wodą. Wreszcie usłyszała kukułkę przychodzącego maila. Za moment już wpatrywała się w przysłany przez Emilię obrazek. Przypomniała sobie, że gdy w liceum była w Krakowie, siedziała z koleżankami na ławeczce na Plantach. Po alejkach spacerowały wówczas gołębie, na drzewach śpiewały kosy. Teraz prawie poczuła zapach kwitnących na Plantach drzew. Uśmiechnęła się. Jej dłonie po chwili wykonały taniec na klawiaturze.

Zosia Trójmiejska: Szacuneczek, Emilio :) Kwiaty na drzewach i tyle innych szczegółów, no i ptaki. Bogato. Po barwach domyślam się, że to widok o świcie, zanim przyjdą ludzie. Ta budowla w tle to Barbakan? Czy ten obrazek już może sprzedałaś?

Emilia z Krakowa: Ze świtem i budowlą trafiłaś. Do Barbakanu od najmłodszych lat czuję wyjątkowy sentyment. Tam też sprzedałam pierwszy obrazek. Czy masz nadzieję, czy ochotę, ten obrazek ode mnie kupić? Hi, hi, hi :) Mam sporo zapasów, ale takich jak ja chętnych do sprzedawania swoich dziełek stoi wielu, pod Wawelem, na Starym Rynku czy właśnie pod Barbakanem.

Zosia Trójmiejska: Jeśli mówisz o zapasach magazynowych hi, hi, hi, to właśnie dzisiaj zrobiłam u siebie remanent i mam trzydzieści dwa obrazki do upłynnienia. Dwadzieścia jeden tegorocznych, a reszta ze starych zapasów.

Emilia z Krakowa: A gdzie będziesz je sprzedawać?

Na ekranie pojawił się nagle jakiś obcy wpis. Vanessa wyprostowała się ze zdziwienia.

Samotny Gbur: Dzień dobry, Emilio i Zosiu. Przepraszam, że przeszkadzam, ale widzę, że gaworzycie sobie o obrazkach i obrazach. Jeśli wpuścicie mnie do rozmowy, to może wam podpowiem, gdzie można je dobrze sprzedać, dobrze?

Emilia z Krakowa: Dopuścimy, Zosiu, Gbura… do rozmowy z nami?

Zosia Trójmiejska: A niech tam :)

Samotny Gbur: Dziękuję, że mnie… no, już Wy wiecie, coście mi zrobiły… :) U mnie od południa tęgo leje, nudzę się, więc chętnie osuszę się i ogrzeję przy was.

Emilia z Krakowa: Ale na gburowatego wcale nie wyglądasz :) Sam zagadujesz, żeby nie powiedzieć, kadzisz. :)

Samotny Gbur: Bo jestem gburem o nie najgorszych manierach, no i łaknącym dobrego słowa. :)

Zosia Trójmiejska: A do tego trochę narcyz, ale niech będzie. A skąd ty, Gburze, jesteś? Choćby tak mniej więcej :)

Samotny Gbur: E tam, powiem dokładnie. Jam jest gbur z Kaszub.

Zosia Trójmiejska: Wiesz, Emilio, że gbur na Kaszubach to nie charakter, a tutejsza nazwa porządnego gospodarza, wręcz bogatego chłopa?

Samotny Gbur: Bingo :) A do tego trochę orientuję się w malarstwie, choć sam param się wytwarzaniem z drewna skrzynek, kuferków i takich tam.

Emilia z Krakowa: To miło poznać bratnią duszę.

Samotny Gbur: Szczerze…? Mnie na pewno jest jeszcze bardziej miło niż Wam. Zdradzę chętnie, gdzie na Kaszubach można znaleźć imprezy masowe, na których udaje się sprzedać zalegające za szafami albo w pawlaczach produkty... sorry, dzieła!

Zosia Trójmiejska: Zamieniam się w słuch.

Emilia z Krakowa: Jeśli to tylko Kaszuby, to mnie niestety te lokalizacje nie dotyczą. Buu, buu :(

Samotny Gbur: Emilio. To tylko parę godzin za kierownicą i już tu jesteś.

Zosia Trójmiejska: No właśnie.

Emilia z Krakowa: Mój rekord trasy, w kategorii pokonana odległość jednego dnia, to trzysta kilometrów z ogonkiem, i to prawie po prostej. Musiałam kiedyś koniecznie zdążyć do Warszawy w ciągu sześciu godzin. Stamtąd na powrotną drogę do domu nastrajałam się przez dwa dni.

Samotny Gbur: To z ciebie prawdziwie rajdowa kierownica :)

Zosia Trójmiejska: Emilio, to ja najpierw sama te miejsca sprawdzę, a potem jakoś się umówimy.

Emilia z Krakowa: Pogadajcie, ja trochę pośledzę waszą wymianę myśli.

Samotny Gbur: Wiesz, Zosiu, gdzie jest Złota Góra?

Zosia Trójmiejska: Nic nie mówiłeś, że najpierw muszę zdać test z geografii. :) Na Kaszubach?

Samotny Gbur: Bingo :) Dzisiaj już drugie :) Gra Pani dalej?

Zosia Trójmiejska: Gram, ale proszę mnie tym razem bardziej naprowadzić :)

Samotny Gbur: Wiesz, gdzie leżą Kartuzy? Podpowiedź brzmi: na Kaszubach :)

Zosia Trójmiejska: Wiem, to łatwe. Na Kaszubach :)

Samotny Gbur: No, to teraz już górki. Wsiadasz do auta, wpisujesz do nawigacji Kartuzy i reszta już dziecinnie prosta.

Zosia Trójmiejska: Jak się ma nawigację.

Samotny Gbur: A ty też taka kierownica jak Emilia?

Zosia Trójmiejska: Miałam nadzieję, że mnie nie rozpracujesz :) W Trójmieście najdalej, sorry, najdłużej, jechałam łącznie z załatwianiem sprawy około trzech godzin. To była jazda przez całe Trójmiasto na Orunię. Rozumiesz? Co do znajomości Kaszub...? Raz byłam na plenerze na Wdzydzach autobusem z uczelni, a raz na Helu. Ale nie przejmuj się, sprawdzę na Google Earth Pro, jak dojechać, jeśli podasz docelowe miejsce :) :)

Samotny Gbur: To trzeba było tak od razu mówić, że masz umiejętności pracy na mapach jak oficer sztabowy. :) Złota Góra jest niedaleko za Kartuzami, przy drodze w kierunku Sulęczyna i dalej Bytowa. Impreza nazywa się „Truskawkobranie” i zawsze odbywa się w pierwszą niedzielę lipca. Każdy może tam pohandlować, czym chce. W naszym przypadku: obrazami, skrzyneczkami czy kuferkami. Generalnie idzie tam sztuka ludowa, rękodzieło i takie tam.

Zosia Trójmiejska: A na którą najlepiej tam być?

Samotny Gbur: Ja na ogół dojeżdżam około ósmej, bo wówczas jest jeszcze w miarę pusto, można wybrać dobre miejsce, rozejrzeć się, co i gdzie.

Zosia Trójmiejska: Podam ci zaraz maila, żebyś przesłał mi szkic, gdzie zaparkować, a potem ustawić się. Może być?

Samotny Gbur: Właśnie przed chwilą pomyślałem, że tak będzie najlepiej. Postaraj się mieć ze sobą rozkładany stoliczek, a przynajmniej krzesełko. Tylko mam jedną złą wiadomość :( Mnie w tym roku tam nie będzie, bo mam umówiony wypad do Łeby i nie mogę się wyłgać.

Zosia Trójmiejska: No tak. Serce nie sługa.

Samotny Gbur: Nie mówiłbym wówczas o wyłganiu, ale mimo iż nie jest to sprawa sercowa, to ważna. Namawiam Cię jednak, żebyś tam pojechała. Nie pożałujesz.

Zosia Trójmiejska: Zastanowię się do środy. Będziesz tutaj w ten dzień?

Samotny Gbur: Jak mam, Zosiu, być, to będę. Z największą przyjemnością. Przyglądałaś się, Emilio, jak Kaszubi się dogadują?

Emilia z Krakowa: Zazdraszczam. Nie zastanawiaj się, Zosiu. Jedź!

Zosia Trójmiejska: Raczej pojadę, ale muszę sobie postudiować mapę i wewnętrznie się nastroić. Dziękuję, Gburze, za pomysł :)

Samotny Gbur: Cała przyjemność po mojej stronie. Czy wystarczy, Zosiu, jak dostaniesz jutro rano mój odręczny plan Złotej Góry?

Zosia Trójmiejska: Oczywiście.

Emilia z Krakowa: Posłuchajcie. Ja już się zmywam na dzisiaj. Dobranoc i do środy :) Pa.

Zosia Trójmiejska: Przyznam się, że mnie już też oczy się kleją, bo rozpoczęłam dzisiaj dzionek z pierwszymi promieniami słońca. Trzymajcie się. Pa :)

Samotny Gbur: Aha! Toście mnie wykorzystały i porzuciły. Nie będę jednak gburem i podziękuję za przemiłą rozmowę. Do środy. Też Wam mówię pa. :)

Copyright for the Polish Edition © 2019 Edipresse Kolekcje Sp. z o.o.

Copyright for text © 2019 Jacek Wojtkowiak

Edipresse Kolekcje Sp. z o.o.

ul. Wiejska 19

00-480 Warszawa

Dyrektor Zarządzająca Segmentem Książek: Iga Rembiszewska

Senior Project Manager: Natalia Gowin

Produkcja: Klaudia Lis

Marketing i promocja: Renata Bogiel-Mikołajczyk, Beata Gontarska

Digital i projekty specjalne: Katarzyna Domańska

Dystrybucja i sprzedaż: Izabela Łazicka (tel. 22 584 23 51), Beata Trochonowicz (tel. 22 584 25 73),

Andrzej Kosiński (tel. 22 584 24 43)

Redakcja: Ita Turowicz

Korekta: Jolanta Kucharska, Anna Parcheta

Projekt okładki i stron tytułowych: Magdalena Zawadzka

Zdjęcie na okładce: Shutterstock

Skład i łamanie: JS Studio

Biuro Obsługi Klienta

www.hitsalonik.pl

e-mail: [email protected]

tel.: 22 584 22 22

(pon.–pt. w godz. 8:00–17:00)

facebook.com/edipresseksiazki

facebook.com/pg/edipresseksiazki/shop

instagram.com/edipresseksiazki

ISBN 978-83-8164-114-2

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kodowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych w całości lub w części tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.