Elon Musk. Innowator, przedsiębiorca i wizjoner ebook

Wstęp

W 2021 roku ma­ga­zyn „Time” ogło­sił Elona Mu­ska Czło­wie­kiem Roku. Re­dak­to­rzy i sym­pa­tycy ma­ga­zynu nie mieli wąt­pli­wo­ści – spo­dzie­wali się, że ten wy­bór wzbu­dzi dys­ku­sje w me­diach i po­dzieli opi­nię pu­bliczną. Wielu się spodoba, ale ode­zwą się także głosy kry­tyczne. Być może dla­tego opu­bli­ko­wali bar­dzo emo­cjo­nalny ar­ty­kuł bro­niący tej de­cy­zji. Przy­znali w nim, że oso­bo­wość Mu­ska może być dla nie­któ­rych nie­strawna. Na dru­giej szali sta­wiali jed­nak jego nie­zwy­kłe osią­gnię­cia, z któ­rych wiele kształ­tuje tech­no­lo­giczną przy­szłość rasy ludz­kiej za­równo na Ziemi, jak i poza nią. „Musk jest chęt­nie ob­sa­dzany w roli aro­ganc­kiego su­perz­ło­czyńcy, wrzu­cany do jed­nego worka z tech­no­lo­gicz­nymi bu­cami i ko­smicz­nymi play­boy­ami, dla któ­rych pie­nią­dze sta­no­wią ele­ment ry­wa­li­za­cji, a ra­kiety to cu­downa za­bawka. Tyle że on wcale ich nie przy­po­mina: prze­cież to ma­gnat pro­duk­cji, który kuje me­tal, a nie bajty”[1] – można prze­czy­tać w ar­ty­kule. Aby uza­sad­nić swój punkt wi­dze­nia, re­dak­to­rzy „Time’a” wy­mie­nili nie­które ze zdu­mie­wa­ją­cych osią­gnięć Elona Mu­ska w dzie­dzi­nie in­ży­nie­rii i przed­się­bior­czo­ści. In­no­wa­cje opra­co­wy­wane w jego fir­mach zmie­niły po­dej­ście współ­cze­snej ludz­ko­ści do ban­ko­wo­ści in­ter­ne­to­wej i trans­ak­cji fi­nan­so­wych, eks­plo­ra­cji ko­smosu, moż­li­wo­ści za­ło­że­nia ko­lo­nii na in­nych pla­ne­tach, czy­stej ener­gii, w tym sło­necz­nej, oraz spo­so­bów jej ma­ga­zy­no­wa­nia. Od­ci­snęły rów­nież piętno na roz­woju sa­mo­cho­dów elek­trycz­nych, sztucz­nej in­te­li­gen­cji, spo­so­bach za­rzą­dza­nia ru­chem w pod­ziem­nych tu­ne­lach i tak da­lej. Jed­no­cze­śnie jego twarz stała się ele­men­tem po­pkul­tury, jakby na­le­żał do naj­więk­szych współ­cze­snych gwiazd. Każda jego de­cy­zja, oso­bi­sta czy za­wo­dowa, pod­da­wana jest szcze­gó­ło­wej ana­li­zie, oma­wiana i in­ter­pre­to­wana w me­diach, a zrów­no­wa­żo­nym dys­ku­sjom to­wa­rzy­szą bu­rze w ser­wi­sach spo­łecz­no­ścio­wych. Warto też wspo­mnieć, że Elon Musk zo­stał ob­wo­łany naj­bo­gat­szą osobą na świe­cie[2]. Jak za­uwa­żył „Time”: „Obec­nie ten nie­śmiały Po­łu­dnio­wo­afry­kań­czyk z ze­spo­łem Asper­gera, który w dzie­ciń­stwie mie­rzył się z bru­tal­no­ścią i prze­zwy­cię­żył oso­bi­stą tra­ge­dię, prze­ko­nuje rządy i całe branże do re­ali­za­cji swo­ich am­bi­cji”[3].

Naj­więk­szym pro­ble­mem pod­czas pi­sa­nia tej bio­gra­fii oka­zało się od­dzie­le­nie fak­tów nie tyle od fik­cji, co od opi­nii. Musk po­la­ry­zuje, co w po­łą­cze­niu z przy­tła­cza­jącą ilo­ścią in­for­ma­cji do­ty­czą­cych jego ży­cia czę­ściej utrud­nia niż uła­twia wy­cią­gnię­cie wła­ści­wych wnio­sków. Nie bez zna­cze­nia jest rów­nież to, że czło­wiek ten znaj­duje się na ce­low­niku świa­to­wych me­diów. Jego do­ro­bek stale się zmie­nia (kiedy pi­szę te słowa, prze­ję­cie Twit­tera nie scho­dzi z pierw­szych stron ga­zet), więc trafne opi­sa­nie ko­goś, kto ewo­lu­uje z taką pręd­ko­ścią, sta­nowi wy­zwa­nie. Inną kwe­stią jest od­dzie­le­nie tego, co – jak się wy­daje – musi być prawdą ze względu na po­wszech­nie znane osią­gnię­cia Mu­ska, od tego, w jaki spo­sób po­strzega on świat i dąży do re­ali­za­cji swo­ich ce­lów.

Nie­za­wod­nym ba­ro­me­trem wska­zu­ją­cym, w jaki spo­sób opi­nia pu­bliczna po­strzega Elona Mu­ska, jest jego strona w Wi­ki­pe­dii, gdzie naj­waż­niej­sze in­for­ma­cje do­ty­czące jego ży­cia może edy­to­wać każdy. Pierw­sze trzy aka­pity an­giel­skiej wer­sji tej strony wy­ja­śniają, że jest on „biz­nes­me­nem i in­we­sto­rem”, a na­stęp­nie wy­mie­niają firmy i przed­się­wzię­cia, z któ­rymi jest zwią­zany (Zip2, X.com, Pay­Pal, Spa­ceX, Te­sla, The Bo­ring Com­pany, Neu­ra­link, Ope­nAI, X). Wi­ki­pe­dia po­święca cały seg­ment kon­tro­wer­sjom zwią­za­nym z jego osobą, po­cząw­szy od do­cho­dzeń pro­wa­dzo­nych przez Ko­mi­sję Pa­pie­rów War­to­ścio­wych i Giełd (Uni­ted Sta­tes Se­cu­ri­ties and Exchange Com­mis­sion, SEC), a skoń­czyw­szy na sia­niu rze­ko­mej dez­in­for­ma­cji do­ty­czą­cej CO­VID-19. Strona przy­wo­łuje rów­nież fakt, że Musk zgro­ma­dził for­tunę, jaką dys­po­no­wało wcze­śniej nie­wielu przed­się­bior­ców: „Z ma­jąt­kiem netto się­ga­ją­cym na dzień 11 li­sto­pada 2022 roku aż 174 mi­liar­dów do­la­rów, Musk jest – we­dług Blo­om­berg Bil­lio­na­ires In­dex i re­gu­lar­nie ak­tu­ali­zo­wa­nej li­sty mi­liar­de­rów «For­besa» – naj­bo­gat­szą osobą na świe­cie”[4].

Klu­czowe mo­menty ży­cia Elona Mu­ska po­zwa­lają le­piej go zro­zu­mieć. Kiedy za­głę­bimy się w nie i prze­pro­wa­dzimy do­kładną ana­lizę, po­znamy zło­żoną osobę, która po­siada zdol­ność my­śle­nia w wy­jąt­kowy spo­sób, a także wy­ko­rzy­sty­wa­nia swo­ich po­my­słów i wnio­sków do roz­wią­zy­wa­nia naj­bar­dziej pa­lą­cych pro­ble­mów współ­cze­snego świata. Elon Musk nie przy­po­mina in­nych lu­dzi, ale nie jest też – choćby me­ta­fo­rycz­nie – ko­smitą. Moim zda­niem jest czło­wie­kiem, który dzięki nie­zwy­kłemu umy­słowi i go­to­wo­ści do na­prawdę cięż­kiej pracy prze­ła­muje ba­riery dzie­lące my­śle­nie od dzia­ła­nia. I cho­ciażby z tego po­wodu może wiele nas na­uczyć.

[1] Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, Time Person of the Year 2021. Elon Musk, „Time” 13 grudnia 2021, https://time.com/person-of-the-year-2021-elon-musk/ – przyp. red.

[2] W marcu 2024 roku Bloomberg ogłosił, że Elona Muska wyprzedził Jeff Bezos, założyciel Amazona. Jego majątek wynosi obecnie 200 miliardów dolarów, o dwa miliardy więcej niż Muska – przyp. tłum.

[3] Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, dz. cyt.

[4]Elon Musk, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Elon_Musk – przyp. red.

Roz­dział 1

Z RPA do USA

Je­śli cof­nąć się do dzie­ciń­stwa Elona Mu­ska, ła­two uświa­do­mić so­bie, że nie było ono ty­powe. Także jego ro­dzice czy na­wet dziad­ko­wie za­słu­gi­wali na miano nie­kon­wen­cjo­nal­nych. Za­pewne wła­śnie w tym na­leży upa­try­wać źró­dła jego nie­sły­cha­nych am­bi­cji i ol­brzy­miej in­no­wa­cyj­no­ści. Pod wie­loma wzglę­dami okres ten nie był dla niego ła­twy, ale go ufor­mo­wał. W efek­cie doj­rzał jako ktoś go­towy do kwe­stio­no­wa­nia norm i dzia­ła­jący w spo­sób nie­sza­blo­nowy. W do­datku wkra­cza­jąc w do­ro­słość, czuł się dość kom­for­towo. Od­waż­nie stał na wła­snych no­gach i bez choćby krztyny lęku po­zna­wał świat. Nie czuł po­trzeby ko­rzy­sta­nia z czy­ichś rad czy mo­zol­nego bu­do­wa­nia po­czu­cia wła­snej war­to­ści. A że dys­po­no­wał nie­zwy­kłą in­te­li­gen­cją, śmiało mógł ucho­dzić za osobę wy­jąt­kową.

Wpływ rodziców

Elon Musk cie­szy się opi­nią czło­wieka, który speł­nił ame­ry­kań­ski sen. A prze­cież uro­dził się 28 czerwca 1971 roku w Pre­to­rii – czyli w Re­pu­blice Po­łu­dnio­wej Afryki. Ol­brzy­mie bo­gac­two wła­ści­cieli ziem­skich i prze­my­słow­ców kon­tra­sto­wało tam ze strasz­liwą biedą. Po­li­tyka apar­the­idu na­rzu­cała ry­go­ry­styczną se­gre­ga­cję ra­sową. W ten spo­sób kształ­to­wała – we­wnętrz­nie i ze­wnętrz­nie – ten nie­zwy­kły na­ród. Jed­no­cze­śnie wraz ze śro­do­wi­skiem i kul­turą uczyła lu­dzi by­cia twar­dymi i nie­zwy­kle od­por­nymi. To był lo­kalny stan­dard, więc ro­dzice Mu­ska nie sta­no­wili tu wy­jątku.

Maye, matka Elona, to nie­zwy­kle ude­rza­jąca osoba, przy czym słowo „ude­rza­jąca” od­nosi się za­równo do jej pre­zen­cji, jak i oso­bo­wo­ści. Już jako na­sto­latka za­częła ka­rierę mo­delki i kon­ty­nu­uje ją do dziś, a swój urok wiecz­nie mło­dej ko­biety pre­zen­tuje pod­czas se­sji zdję­cio­wych w ko­lo­ro­wych ma­ga­zy­nach (na przy­kład w wieku 69 lat zo­stała mo­delką „Co­ver Girl”). Maye ucho­dzi też za sprawną biz­ne­swo­man i od­nosi suk­cesy jako die­te­tyczka.

Elon i Maye Musk na przyjęciu w Nowym Jorku w 2012 roku. Poświęcenie matki oraz jej energia miały wpływ na kształtowanie się charakteru i pewności siebie u jej syna.

Po­dob­nie jak w przy­padku Elona ży­cie Maye mo­głoby stać się pod­stawą emo­cjo­nu­ją­cej bio­gra­fii (zresztą w 2019 roku opu­bli­ko­wała pa­mięt­nik za­ty­tu­ło­wany Ko­bieta z pla­nem na ży­cie. O pięk­nie, przy­go­dach i suk­ce­sach[1]). Bez wąt­pie­nia na jej cha­rak­ter wpływ miało dzie­ciń­stwo. Na świat przy­szła 19 kwiet­nia 1948 roku w Re­gi­nie w ka­na­dyj­skiej pro­win­cji Sa­skat­che­wan, a za­le­d­wie dwa lata póź­niej prze­nio­sła się wraz z ro­dzi­cami do Re­pu­bliki Po­łu­dnio­wej Afryki. Jej bli­scy przy­po­mi­nali bo­wiem bo­ha­te­rów po­wie­ści przy­go­do­wej. Oj­ciec, dr Jo­shua Nor­man Hal­de­man, był od­no­szą­cym suk­cesy chi­ro­prak­ty­kiem, ale praca za­wo­dowa znaj­do­wała się na dru­gim pla­nie emo­cjo­nu­ją­cego ży­cia, które dzie­lił ze swoją żoną, in­struk­torką tańca Win­ni­fred „Wyn” Jo­se­phine Flet­cher. Jo­shua do­ra­stał na ka­na­dyj­skiej pro­win­cji, kształ­tu­jąc w so­bie du­cha walki i przy­gody, a także skłon­ność do ry­zyka. W mło­do­ści ujeż­dżał ko­nie pod­czas im­prez ro­deo i świet­nie rzu­cał las­sem, ćwi­czył boks oraz za­pasy, a na­wet la­tał – wy­ro­bił so­bie li­cen­cję pi­lota i ku­pił nie­wielką awio­netkę. Prze­pro­wadzka do RPA w 1950 roku sta­no­wiła od­po­wiedź na na­gły im­puls i po­trzebę od­rzu­ce­nia tego, co uwa­żał za po­li­tyczne i mo­ralne ogra­ni­cze­nia Ka­nady[2]. Wy­brał pełne nie­pew­no­ści ży­cie w od­le­głym, barw­nym i roz­le­głym kraju. Fakt, że miał liczną ro­dzinę (Maye była jed­nym z pię­ciorga dzieci), nie sta­no­wił dla niego prze­szkody. Ocze­ki­wał, że ma­lu­chy so­bie po­ra­dzą, je­śli da się im swo­bodę i od­po­wied­nio wy­chowa.

Po przy­jeź­dzie do RPA Jo­shua i Wyn pro­wa­dzili dość awan­tur­ni­cze ży­cie, a prze­żyte przy­gody od czasu do czasu pro­wa­dziły ich na czo­łówki lo­kal­nych ga­zet. Na przy­kład w 1952 roku para prze­le­ciała około 35 400 ki­lo­me­trów swoim nie­wiel­kim, jed­no­sil­ni­ko­wym sa­mo­lo­tem, kie­ru­jąc się z Afryki do Nor­we­gii i Szko­cji i na­stęp­nie wra­ca­jąc do kraju. W ko­lej­nym roku od­byli po­dobną po­dróż wraz z sy­nem Scot­tem. Prze­mie­rzyli wtedy środ­kową Afrykę i po­ko­nali 12 900 ki­lo­me­trów. W 1954 roku Jo­shua zy­skał mię­dzy­na­ro­dową sławę dzięki prze­lo­towi wzdłuż wschod­niego wy­brzeża Afryki, a na­stęp­nie przez Azję aż do Au­stra­lii i wresz­cie z po­wro­tem do RPA. Łączny dy­stans tej po­dróży się­gnął 53 000 ki­lo­me­trów.

Do roku 1970 Jo­shua Hal­de­man od­wie­dził 80 kra­jów i te­ry­to­riów roz­rzu­co­nych po ca­łym świe­cie. Zaj­mo­wał ważne sta­no­wi­ska w po­łu­dnio­wo­afry­kań­skich or­ga­ni­za­cjach lot­ni­czych, mię­dzy in­nymi był współ­za­ło­ży­cie­lem i pre­ze­sem Kra­jo­wego To­wa­rzy­stwa Lot­ni­czego oraz przez pięć lat za­sia­dał w lo­kal­nym Ko­mi­te­cie Re­gu­la­cji Że­glugi Po­wietrz­nej. Był rów­nież za­pa­lo­nym strzel­cem i wraz z Wyn wy­gry­wał kra­jowe za­wody, dzięki czemu para cie­szyła się sza­cun­kiem w miej­sco­wych klu­bach i sto­wa­rzy­sze­niach strze­lec­kich.

Je­śli ko­muś CV Hal­de­ma­nów na­dal wy­daje się nie­wy­star­cza­jące, może do niego do­pi­sać ka­rierę od­kryw­ców-ama­to­rów i ar­che­olo­gów. Mała Maye to­wa­rzy­szyła ro­dzi­com pod­czas wy­praw do od­le­głych za­kąt­ków kon­ty­nentu afry­kań­skiego. Jo­shua był szcze­gól­nie za­in­te­re­so­wany od­na­le­zie­niem le­gen­dar­nego Za­gi­nio­nego Mia­sta Ka­la­hari i po­cząw­szy od 1953 roku od­był 12 eks­pe­dy­cji po­wietrz­nych i lą­do­wych, pod­czas któ­rych po­znał wiele afry­kań­skich ple­mion, a także na­po­tkał na swo­jej dro­dze dzi­kie zwie­rzęta. Jego eks­plo­ra­cje za­koń­czyły się tra­gicz­nie, choć sto­sow­nie do za­in­te­re­so­wań. W 1974 roku zgi­nął w ka­ta­stro­fie lot­ni­czej.

Er­rol Musk, oj­ciec Elona, ucho­dził z ko­lei za czło­wieka prak­tycz­nego. Z po­wo­dze­niem roz­wi­jał ka­rierę w za­wo­dzie in­ży­niera me­cha­nika i elek­tryka oraz za­rządcy pro­jek­tów bu­dow­la­nych. W me­diach po­ja­wiła się kie­dyś in­for­ma­cja, że był rów­nież wła­ści­cie­lem ko­palni szma­rag­dów. Nie­które źró­dła twier­dziły na­wet, że Elon i jego brat Kim­bal sprze­dali część klej­no­tów w USA, aby za­pew­nić so­bie fi­nanse na start. W 2019 roku Elon Musk zde­men­to­wał te do­nie­sie­nia, 28 grud­nia wy­ja­śniał na Twit­te­rze: „(Oj­ciec) nie był wła­ści­cie­lem ko­palni szma­rag­dów, a ja pra­co­wa­łem na stu­diach, koń­cząc je z kre­dy­tem stu­denc­kim w wy­so­ko­ści około 100 ty­sięcy do­la­rów. W Zip2 nie było mnie stać na drugi kom­pu­ter, więc pro­gra­mo­wa­łem w nocy, bo w dzień stała na nim na­sza strona in­ter­ne­towa”. Skąd więc wzięły się te in­for­ma­cje o ka­mie­niach szla­chet­nych? Być może do ich po­wsta­nia przy­czy­nił się fakt, iż po­cząt­kowo ro­dzice po­ma­gali mło­demu Elo­nowi wieść sta­bilne fi­nan­sowo i dość wy­godne ży­cie.

Po przyj­ściu na świat Elona w 1971 roku ro­dzina po­więk­szyła się wraz z na­ro­dzi­nami Kim­bala w 1972 roku, a dwa lata póź­niej ich sio­stry To­ski. Ro­dzeń­stwo za­wsze było ważne dla Elona. Naj­bli­żej był z bra­tem – łą­czyło ich bo­wiem kilka wspól­nych przy­gód i tra­fio­nych in­we­sty­cji.

Krzywa uczenia się

Je­den z naj­bar­dziej wni­kli­wych por­tre­tów mło­dego Elona Mu­ska po­wstał dzięki dzien­ni­kar­skiej pracy Ash­lee Vance’a, któ­rego książka Elon Musk: How the Bil­lio­na­ire CEO of Spa­ceX and Te­sla is Sha­ping our Fu­ture zo­stała na­pi­sana na pod­sta­wie wie­lo­go­dzin­nych wy­wia­dów z przed­się­biorcą. Wiemy z niej, że w mło­do­ści nasz bo­ha­ter ucho­dził za dziecko o po­nad­prze­cięt­nej in­te­li­gen­cji i nie­na­sy­co­nym ape­ty­cie na wie­dzę. Był i po­zo­staje mi­ło­śni­kiem ksią­żek – po­chła­nia za­równo be­le­try­stykę, jak i li­te­ra­turę faktu, od Władcy Pier­ścieni Tol­kiena po En­cy­klo­pe­dię Bri­tan­nica, którą po­dobno prze­czy­tał w ca­ło­ści. Dla jego oto­cze­nia szybko stało się oczy­wi­ste, że po­siada do­sko­nałą pa­mięć. Po­zwa­lała mu ona przy­swa­jać bez więk­szego wy­siłku skom­pli­ko­wane in­for­ma­cje tech­niczne. Z cza­sem szyb­kie i do­kładne cy­to­wa­nie ich młody Musk za­czął wy­ko­rzy­sty­wać jako coś w ro­dzaju sztuczki im­pre­zo­wej. Nie da się zresztą ukryć, że umie­jęt­ność ta po­mo­gła mu w jego od­waż­nych przed­się­wzię­ciach i na­dal fa­scy­nuje tych, któ­rzy pra­cują nad swoją wy­daj­no­ścią umy­słową (wię­cej na te­mat nie­zwy­kłych zdol­no­ści Mu­ska znaj­dziesz w roz­dziale 6). Swoją drogą Elon do­pro­wa­dził do per­fek­cji zdol­ność ucze­nia się – wy­star­czyły mu książki i no­tatki, by sa­mo­dziel­nie, bez wspar­cia na­uczy­cieli, opa­no­wy­wać ko­lejne por­cje wie­dzy.

Maye Musk – nie tylko z po­wodu mat­czy­nej mi­ło­ści – do­strze­gła wy­jąt­ko­wość swo­jego syna już w jego dzie­ciń­stwie. W jed­nym z wy­wia­dów za­py­tano ją, kiedy za­uwa­żyła, że Elon różni się od in­nych dzieci. Od­po­wie­działa: „W trze­cim roku jego ży­cia. Po pro­stu tak do­brze ar­gu­men­to­wał, że nie mo­głam uwie­rzyć, jak małe dziecko jest w sta­nie my­śleć w ten spo­sób”. Wy­soka in­te­li­gen­cja u ma­lu­chów nie jest czymś, co po­winno bu­dzić nie­po­kój, jed­nak nie­kiedy może po­cią­gnąć za sobą pro­blemy. We­dług Vance’a i kilku in­nych źró­deł młody Musk sta­no­wił sa­motną wy­spę po­śród mo­rza dzie­cię­cego kon­for­mi­zmu. Szkolni ko­le­dzy szybko za­uwa­żyli jego pro­blemy z po­strze­ga­niem rze­czy­wi­sto­ści – czę­sto gu­bił się w prze­twa­rza­niu my­śli i po­my­słów, co od­strę­czało jego ró­wie­śni­ków.

Sam Musk był świa­domy tego, że różni się od ota­cza­ją­cych go dzieci. W wy­wia­dzie z pod­ca­ste­rem Joe Ro­ga­nem wspo­mi­nał: „Kiedy mia­łem pięć czy sześć lat, są­dzi­łem, że je­stem dzi­wa­kiem”. Ro­gan za­py­tał go o przy­czyny ta­kich od­czuć i usły­szał: „W pew­nym mo­men­cie stało się dla mnie ja­sne, że inni są wła­śnie inni… Ich umy­sły nie eks­plo­do­wały po­my­słami przez cały czas. To było po pro­stu dziwne i ozna­czało, że to ja je­stem dziwny”. Musk czuł, że musi ukry­wać tę swoją ce­chę przed oto­cze­niem: „Mia­łem na­dzieję, że nikt się o tym nie do­wie, bo mo­gliby mnie za­mknąć”. Ale jed­no­cze­śnie jego sza­le­jący umysł niósł liczne obiet­nice i wy­wo­ły­wał w nim ogromną ochotę do dzia­ła­nia. Opi­su­jąc Ro­ga­nowi swoje ży­cie we­wnętrzne, przed­się­biorca po­wie­dział: „To jak nie­koń­cząca się eks­plo­zja”.

Wkrótce Musk mu­siał też sta­wić czoła po­waż­niej­szemu wy­zwa­niu. W 1979 roku jego ro­dzice się roz­wie­dli, co za­po­cząt­ko­wało burz­liwy okres w ży­ciu ro­dziny. Elon za­miesz­kał z matką i resztą ro­dzeń­stwa, ale po roku po­sta­no­wił prze­pro­wa­dzić się do ojca. Wkrótce do­łą­czył do niego Kim­bal. We­dług Vance’a de­cy­zja ta była po­dyk­to­wana swo­istą lo­giką – Er­rol nie miał wtedy przy so­bie dzieci, pod­czas gdy Maye miała całą trójkę, co Elo­nowi „wy­da­wało się nie­spra­wie­dliwe”[3]. Wiele szcze­gó­łów z tego okresu za­ciera się wśród wspo­mnień bądź po­zo­staje ta­jem­nicą, jed­nak wia­domo, że czas spę­dzony u ojca nie był dla braci szczę­śliwy. Z mo­zaiki opu­bli­ko­wa­nych przez nich wspo­mnień można wy­wnio­sko­wać, że Er­rol był po­nu­rym, ner­wo­wym i ce­nią­cym dys­cy­plinę czło­wie­kiem, co sprzy­jało kon­flik­tom z dwoma do­ra­sta­ją­cymi sy­nami (do­sko­na­łym tego przy­kła­dem, opi­sa­nym przez Vance’a, była re­ak­cja męż­czy­zny na po­mysł wy­jazdu do USA – Er­rol zwol­nił po­moc do­mową i ka­zał Elo­nowi sa­mo­dziel­nie wy­ko­ny­wać wszyst­kie obo­wiązki, by chło­pak prze­ko­nał się, jak wy­glą­da­łoby jego ży­cie w Ame­ryce).

Nie­mniej jed­nak miesz­ka­nie z oj­cem miało swoje po­zy­tywne strony. Musk se­nior był ma­jęt­nym czło­wie­kiem i sy­no­wie za­wdzię­czają mu wiele za­gra­nicz­nych po­dróży oraz spore moż­li­wo­ści roz­woju, a także do­stęp do wielu ksią­żek. Er­rol jako czło­wiek o umy­śle in­ży­niera od­ci­snął na nich swoje piętno. Chłopcy to­wa­rzy­szyli mu na pla­cach bu­dowy i zdo­by­wali umie­jęt­no­ści prak­tyczne – opa­no­wali pod­stawy elek­tryki, sto­lar­stwa, hy­drau­liki i mu­rar­stwa. Cho­ciaż nie zde­cy­do­wali się wy­ko­ny­wać tego za­wo­dowo, to z pew­no­ścią na­uczyło ich to prak­tycz­nego roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów. Do dziś Mu­ska ce­chuje bar­dzo ży­ciowe spoj­rze­nie na in­ży­nie­rię, bu­rzące mury mię­dzy teo­rią a prak­tyką. Nieco mniej przy­datne oka­zały się do­mowe eks­pe­ry­menty pi­ro­tech­niczne Elona. Chło­piec pro­du­ko­wał wła­sne ma­te­riały wy­bu­chowe i pędne, ko­rzy­sta­jąc z sa­mo­dziel­nie zdo­by­tych in­for­ma­cji z za­kresu che­mii. Efekty tych za­baw oka­zały się ty­leż spek­ta­ku­larne, co nie­po­ko­jące. Stało się ja­sne, że Elon na­leży do osób, które uwiel­biają spraw­dzać, jak dzia­łają różne rze­czy.

W 2015 roku Er­rol Musk udzie­lił wy­wiadu „For­bes Africa” i rzu­cił nowe świa­tło na zdol­no­ści swo­ich sy­nów. Jego zda­niem Elon był „in­tro­wer­tycz­nym my­śli­cie­lem”, ty­pem osoby, która na im­pre­zie naj­wię­cej czasu po­świę­cała stu­dio­wa­niu bi­blio­teki go­spo­da­rza. Po­noć na­pę­dzała go in­ten­sywna in­te­lek­tu­alna cie­ka­wość, nowe po­my­sły i moż­li­wo­ści. Kim­bala oj­ciec uwa­żał za nieco bar­dziej otwar­tego na lu­dzi. I tu do­cho­dzimy do wy­da­rze­nia, które miało szcze­gólne zna­cze­nie dla kie­runku, w ja­kim Elon osta­tecz­nie po­dą­żył.

Otóż mło­dość przy­szłego przed­się­biorcy przy­pa­dła na okres gwał­tow­nego roz­woju i wzro­stu po­pu­lar­no­ści kom­pu­te­rów. Urzą­dze­nia te, wy­na­le­zione w la­tach 40. i 50. XX wieku, przez całe de­kady ucho­dziły za do­menę in­sty­tu­cji pań­stwo­wych. W la­tach 80. we­szły do po­wszech­nego użytku, a ich ceny zna­cząco spa­dły, kła­dąc pod­wa­liny pod trwa­jącą do dziś re­wo­lu­cję cy­frową. Z wy­wiadu z Er­ro­lem Mu­skiem wy­nika, że gdy Elon miał 11 lat, za­in­te­re­so­wał się tego ro­dzaju sprzę­tem. Pew­nego dnia za­py­tał ojca o moż­li­wość od­by­cia kursu kom­pu­te­ro­wego. Ten przy­pad­kiem usły­szał o mię­dzy­na­ro­do­wym sym­po­zjum kom­pu­te­ro­wym, które miało się od­być na Uni­wer­sy­te­cie Wi­twa­ter­srand w Jo­han­nes­burgu. Wy­da­rze­nie nie było prze­zna­czone dla dzieci, jed­nak wi­dząc pa­sję syna, Er­rol za­re­zer­wo­wał im miej­sca na trzy­go­dzin­nym wy­kła­dzie in­au­gu­ra­cyj­nym. Elo­nowi ka­zał ubrać się w ma­ry­narkę i ko­szulę z kra­wa­tem, zna­lazł mu miej­sce z boku sali i za­bro­nił się od­zy­wać. W pew­nym mo­men­cie po­szedł z Kim­ba­lem coś prze­ką­sić. Kiedy wró­cili, wy­kład już się skoń­czył, a Elona ni­g­dzie nie było. Po dłuż­szych po­szu­ki­wa­niach zna­leźli go po­grą­żo­nego w dys­ku­sji z eks­per­tami z An­glii. Gdy Musk se­nior pod­szedł do nich, je­den z pro­fe­so­rów po­wie­dział, że chło­pak „po­wi­nien czym prę­dzej do­stać kom­pu­ter”[4].

Kom­pu­tery zre­wo­lu­cjo­ni­zo­wały re­la­cje mło­dego Elona Mu­ska ze świa­tem. Mimo ów­cze­snych ogra­ni­czeń tech­no­lo­gicz­nych ofe­ro­wały ogromne moż­li­wo­ści, co mu wy­raź­nie od­po­wia­dało. Jego pierw­szym kom­pu­te­rem był Com­mo­dore VIC-20, który prze­szedł do hi­sto­rii jako pierw­sze urzą­dze­nie ma­sowe – sprze­daż prze­kro­czyła bo­wiem mi­lion sztuk[5]. W po­rów­na­niu do dzi­siej­szych ma­szyn miał śmiesz­nie ni­skie pa­ra­me­try tech­niczne, choćby skromne 5 ki­lo­baj­tów pa­mięci RAM. Mimo to Elon zgłę­biał jego moż­li­wo­ści z pa­sją, która z cza­sem stała się jego na­tu­ralną ce­chą. W ciągu za­le­d­wie trzech bez­sen­nych nocy prze­ro­bił kurs pro­gra­mo­wa­nia w za­in­sta­lo­wa­nym na kom­pu­te­rze ję­zyku BA­SIC – i to kurs roz­pi­sany na dłu­gie mie­siące. Musk zda­wał so­bie sprawę, że jego oj­ciec nie wie­rzył w moż­li­wo­ści urzą­dze­nia, które po­strze­gał jako sprzęt ma­jący nie­wiele wspól­nego z „praw­dziwą in­ży­nie­rią”[6]. Sam miał jed­nak zu­peł­nie inne zda­nie.

Pełny ob­raz re­la­cji mię­dzy Er­ro­lem a jego naj­star­szym sy­nem po­zo­staje nie­ja­sny, cho­ciaż nie­które rze­czy można wy­wnio­sko­wać z wy­wia­dów udzie­la­nych przez nich na prze­strzeni lat. Pewne wy­daje się na przy­kład, że z cza­sem od­da­lili się od sie­bie. W wy­wia­dzie z Ne­ilem Straus­sem z ma­ga­zynu „Rol­ling Stone” w 2017 roku Elon stwier­dził: „(Oj­ciec) był okrop­nym czło­wie­kiem. Nie masz po­ję­cia. […] Mój tata za­wsze ma prze­my­ślany plan czy­nie­nia zła. Jakby pla­no­wał zło”.

Musk chęt­nie ko­rzy­stał z kom­pu­te­rów, a jego mi­łość do ję­zy­ków pro­gra­mo­wa­nia, ob­wo­dów i wyjść ro­sła. W 1984 roku opra­co­wał grę science fic­tion za­ty­tu­ło­waną Bla­star, która opie­rała się na za­le­d­wie 169 li­niach kodu. W la­tach 80. wielu użyt­kow­ni­ków kom­pu­te­rów ośmio­bi­to­wych spę­dzało dłu­gie go­dziny na wstu­ki­wa­niu ko­lej­nych in­struk­cji li­nijka po li­nijce, by po tej cięż­kiej pracy móc za­grać w nie­skom­pli­ko­waną grę. Po­łu­dnio­wo­afry­kań­ske cza­so­pi­smo „PC and Of­fice Tech­no­logy” było pod wra­że­niem wy­daj­no­ści i atrak­cyj­no­ści pro­gramu Mu­ska i po­sta­no­wiło opu­bli­ko­wać jego kod źró­dłowy. Chło­pak otrzy­mał za to 500 do­la­rów. Co cie­kawe, gra wciąż żyje, można za­grać choćby w jej nową wer­sję przy­go­to­waną dla prze­glą­da­rek in­ter­ne­to­wych. Sce­na­riusz przy­po­mina Space In­va­ders, zaś na ekra­nie po­cząt­ko­wym Bla­star po­ja­wia się in­struk­cja: „Mi­sja: Zniszcz obcy frach­to­wiec prze­wo­żący śmier­cio­no­śne bomby wo­do­rowe i ma­szyny mio­ta­jące wiązki stałe. Do ste­ro­wa­nia stat­kiem uży­waj joy­sticka, zaś gu­zika fire do strze­la­nia”. Na­wet dzi­siaj (wy­po­wia­dam się tu na pod­sta­wie wła­snego do­świad­cze­nia) gra jest na­prawdę wcią­ga­jąca i sta­nowi spore wy­zwa­nie.

Musk ko­chał kom­pu­tery przez całą swoją mło­dość, jed­nak błę­dem by­łoby po­strze­ga­nie go jako za­mknię­tego w so­bie ge­eka. W rze­czy­wi­sto­ści Elon, Kim­bal i wielu ich przy­ja­ciół oraz krew­nych wio­dło wów­czas pełne do­świad­czeń ży­cie, mię­dzy in­nymi dzięki bra­kowi nad­zoru ze strony do­ro­słych. In­nymi słowy prze­ży­wali naj­róż­niej­sze przy­gody. Re­pu­blika Po­łu­dnio­wej Afryki była w tym cza­sie kra­jem po­grą­żo­nym w cha­osie i do­tknię­tym strasz­li­wym ubó­stwem, po­dzie­lo­nym za sprawą po­li­tyki ra­so­wej i cier­pią­cym z po­wodu jed­nego z naj­wyż­szych wskaź­ni­ków prze­stęp­czo­ści na świe­cie – w okre­sie mło­do­ści Elona rósł on zresztą w za­wrot­nym tem­pie. Mimo to bra­cia czę­sto po­dró­żo­wali ko­leją mię­dzy Pre­to­rią a Jo­han­nes­bur­giem (który w la­tach 90. był okre­ślany jako „naj­nie­bez­piecz­niej­sze mia­sto na świe­cie”), wy­ka­zu­jąc się przy oka­zji spry­tem i umie­jęt­no­ścią uni­ka­nia kło­po­tów. Re­gu­lar­nie też sma­ko­wali ży­cia ob­cego lu­dziom z ich uprzy­wi­le­jo­wa­nej war­stwy spo­łecz­nej.

W li­ceum, przez trzy–cztery lata, Elon był prze­śla­do­wany fi­zycz­nie i psy­chicz­nie. Jego nie­ty­powe zwy­czaje na­ra­żały go na żarty ze strony ró­wie­śni­ków, któ­rzy nie to­le­ro­wali in­no­ści czy od­stępstw od normy. Do­cho­dziło do okrut­nych in­cy­den­tów, na przy­kład w Bryan­ston High School pe­wien chło­piec pod­kradł się od tyłu do Mu­ska sie­dzą­cego na szczy­cie be­to­no­wych scho­dów i kop­nął go z ca­łych sił w tył głowy, a na­stęp­nie ze­pchnął na sam dół (warto w tym mo­men­cie do­dać, że Elon prze­szedł przez sześć róż­nych szkół, co – jak sam przy­znaje – „utrud­niało na­wią­zy­wa­nie przy­jaźni”). Bru­talny atak stał się sy­gna­łem dla in­nych chłop­ców, któ­rzy rzu­cili się na Elona, ko­pali go bez­li­to­śnie i ude­rzali jego głową o zie­mię. Kim­bal oba­wiał się o ży­cie brata. Ob­ra­że­nia, ja­kich Elon do­znał w wy­niku tego po­bi­cia, wy­ma­gały wi­zyty w szpi­talu i ty­go­dnio­wego zwol­nie­nia, a póź­niej re­kon­struk­cji nosa. Inną atrak­cją, jaką gangi na­sto­let­nich wy­rost­ków za­fun­do­wały mło­demu Mu­skowi, było ata­ko­wa­nie jego kum­pli, do­póki ci nie prze­sta­wali się z nim przy­jaź­nić.

Ży­cie szkolne Elona Mu­ska usta­bi­li­zo­wało się, gdy za­czął uczęsz­czać do Pre­to­ria Boys High School. Kiedy nie mu­siał się już oba­wiać bru­tal­nego prze­śla­do­wa­nia, oka­zał się by­strym i za­an­ga­żo­wa­nym uczniem, choć wtedy jesz­cze nie wy­róż­niał się osią­gnię­ciami. Po­mimo licz­nych pro­ble­mów okresu doj­rze­wa­nia jego za­in­te­re­so­wa­nie kom­pu­te­rami nie wy­ga­sło i w efek­cie tra­fił do szkol­nego koła pro­gra­mi­stycz­nego, gdzie uczył się ję­zy­ków ta­kich jak BA­SIC, Co­bol i Pas­cal. W miarę jak Elon doj­rze­wał, to za­mi­ło­wa­nie za­czy­nało łą­czyć się z głę­boką fa­scy­na­cją USA i chę­cią prze­pro­wa­dze­nia się do tego kraju.

W wy­wia­dzie udzie­lo­nym w Chi­nach w 2014 roku Musk na­kre­ślił spo­sób, w jaki te dwie pa­sje od­dzia­ły­wały na sie­bie:

Mu­szę przy­znać, że kiedy by­łem dziec­kiem, nie mia­łem żad­nych wiel­kich pla­nów. Po­wo­dem, dla któ­rego za­ją­łem się pro­gra­mo­wa­niem, było moje za­in­te­re­so­wa­nie grami. Gra­łem re­gu­lar­nie i do­sze­dłem do wnio­sku, że je­śli za­cznę sa­memu pi­sać gry i na­stęp­nie je sprze­da­wać, za­ro­bię sporo pie­nię­dzy i będę mógł so­bie ku­pić lep­szy kom­pu­ter. Nie była to ja­kaś wielka wi­zja. Kiedy do­ra­sta­łem, czy­ta­łem mnó­stwo ksią­żek. Ich ak­cja bar­dzo czę­sto to­czyła się w Sta­nach Zjed­no­czo­nych i wy­da­wało mi się, że po­wstaje tam wiele no­wych tech­no­lo­gii. Po­my­śla­łem: OK, chcę pra­co­wać nad no­wymi tech­no­lo­giami, więc mu­szę prze­nieść się do Do­liny Krze­mo­wej. W mło­do­ści wy­da­wała mi się ja­kimś mi­tycz­nym miej­scem. Czymś jak góra Olimp.

Fa­scy­na­cja po­dró­żami i chęć od­wie­dza­nia in­nych kra­jów jest wśród mło­dych lu­dzi po­wszechna. Nie­zbyt czę­sto jed­nak ta­kie pra­gnie­nia wiążą się z wi­zją pracy w kon­kret­nej branży. Jesz­cze rza­dziej zda­rza się, by ma­rze­nie to prze­ro­dziło się w prak­tyczne dzia­ła­nie, zwłasz­cza u czło­wieka ma­ją­cego za­le­d­wie 17 lat. Tym­cza­sem Musk wła­śnie w tym wieku roz­po­czął przy­go­to­wa­nia do wy­jazdu do Sta­nów Zjed­no­czo­nych.

Uznał Ka­nadę za od­po­wiedni etap przej­ściowy swo­jego ży­cia w Ame­ryce Pół­noc­nej, mię­dzy in­nymi dla­tego, że dzięki nie­daw­nym zmia­nom w prze­pi­sach imi­gra­cyj­nych ka­na­dyj­skie oby­wa­tel­stwo jego matki mo­gło zo­stać prze­nie­sione na dzieci. O prze­pro­wadzce za­de­cy­do­wał jesz­cze je­den czyn­nik – dzięki wy­jaz­dowi Elon unik­nął obo­wiąz­ko­wej służby woj­sko­wej w RPA.

Roz­po­czął sta­ra­nia o wizę emi­gra­cyjną, a jed­no­cze­śnie pod­jął stu­dia in­for­ma­tyczne i in­ży­nie­ryjne na Uni­wer­sy­te­cie Pre­to­rii. Osta­tecz­nie zło­żone przez niego po­da­nia zo­stały przy­jęte i Elon Musk mógł za­cząć nowe ży­cie po dru­giej stro­nie świata.

Kanada

Bio­rąc pod uwagę awan­tur­ni­czy ro­do­wód Elona Mu­ska i jego wcze­śniej­sze do­świad­cze­nia, ni­kogo nie po­winno dzi­wić, że jego prze­pro­wadzka do Ka­nady nie zo­stała zbyt do­brze za­pla­no­wana. Gdy do­tarł do le­żą­cego na wschod­nim wy­brzeżu Mont­re­alu, za­mie­rzał za­trzy­mać się u wujka, ale w cza­sach przed­in­ter­ne­to­wych ko­re­spon­den­cja krą­żyła z opóź­nie­niem i po przy­jeź­dzie na miej­sce Elon do­wie­dział się, że męż­czy­zna prze­pro­wa­dził się do stanu Min­ne­sota w USA. Musk zna­lazł so­bie po­kój w schro­ni­sku mło­dzie­żo­wym, gdzie nieco sta­ran­niej przy­go­to­wał swoje ko­lejne ru­chy. Przy­po­mniał so­bie, że w Ka­na­dzie ma dru­giego ku­zyna, od lat miesz­ka­ją­cego w pro­win­cji Sa­skat­che­wan (skąd po­cho­dził jego dzia­dek ze strony matki). Po prze­by­ciu au­to­bu­sem po­nad 3000 ki­lo­me­trów tra­fił do mia­steczka Swift Cur­rent le­żą­cego nie­da­leko gra­nicy ame­ry­kań­sko-ka­na­dyj­skiej.

Kiedy tylko udało mu się zna­leźć dach nad głową, prio­ry­te­tem stało się zdo­by­cie pracy i za­ra­bia­nie pie­nię­dzy. Za­pewne nie wy­obra­żał so­bie wtedy sie­bie jako naj­bo­gat­szego czło­wieka na świe­cie – przez ja­kiś czas otrzy­my­wał je­dy­nie pro­po­zy­cje ni­sko­płat­nych prac fi­zycz­nych. W pierw­szych mie­sią­cach ży­cia w Ka­na­dzie mię­dzy in­nymi był za­trud­niony na far­mie, zaj­mo­wał się cię­ciem bali drew­nia­nych i czysz­cze­niem ko­tłów. To ostat­nie za­ję­cie było we­dług niego naj­gor­sze, po­le­gało bo­wiem na wczoł­gi­wa­niu się do ko­tła sto­ją­cego w tar­taku i wy­skro­by­wa­niu roz­grza­nych od­pa­dów z jego wnę­trza. Co 30 mi­nut trzeba było wyjść z ko­tła na ze­wnątrz, by nie umrzeć z prze­grza­nia. God­nym uwagi świa­dec­twem wy­trwa­ło­ści Mu­ska jest to, że pracę ra­zem z nim roz­po­częło 30 męż­czyzn, a do końca ty­go­dnia wciąż pra­co­wało tylko trzech – wśród nich on.

Cho­ciaż wy­emi­gro­wał sam, jego matka i ro­dzeń­stwo stop­niowo do niego do­łą­czyli. Jako pierw­szy zja­wił się Kim­bal. Obec­ność brata bez wąt­pie­nia do­dała Elo­nowi ener­gii. Łą­czyła ich silna, dy­na­miczna więź, która z cza­sem po­zwo­liła im stwo­rzyć roz­bu­do­wane plany i po­my­sły na osią­gnię­cie suk­cesu w Ame­ryce. Musk po­now­nie zwią­zał się ze śro­do­wi­skiem aka­de­mic­kim, w 1989 roku za­pi­su­jąc się na Qu­een’s Uni­ver­sity w King­ston, mie­ście w po­ło­żo­nej na da­le­kim wscho­dzie Ka­nady pro­win­cji On­ta­rio. Roz­po­czął tam stu­dia li­cen­cjac­kie z fi­zyki i eko­no­mii.

W 2013 roku Elon udzie­lił in­te­re­su­ją­cego wy­wiadu uczel­nia­nemu cza­so­pi­smu „Qu­een’s Alumni Re­view”, opo­wia­da­jąc o swo­ich stu­diach. Czas spę­dzony na uczelni opi­sał jako „za­bawny i in­te­re­su­jący” oraz „for­ma­tywny”. Wy­ja­śnił też, że: „Jed­nej rze­czy na­uczy­łem się tu­taj – za­równo od wy­kła­dow­ców, jak i stu­den­tów – do­wie­dzia­łem się, jak współ­pra­co­wać z in­te­li­gent­nymi ludźmi i ko­rzy­stać z me­tody so­kra­tycz­nej, aby osią­gnąć wspólny cel”. Warto za­trzy­mać się przy tym na chwilę. Me­toda so­kra­tyczna po­lega na zgłę­bia­niu ar­gu­mentu lub hi­po­tezy, przy czym uczest­nicy dys­ku­sji wy­ko­rzy­stują pro­ces za­da­wa­nia py­tań nie tylko w celu ana­li­zo­wa­nia po­my­słów, lecz także ujaw­nie­nia war­to­ści, za­sad i prze­ko­nań de­ba­tu­ją­cych. Pro­wa­dzący dia­log so­kra­tej­ski znaj­dują się w sta­nie „pro­duk­tyw­nego dys­kom­fortu”, ba­da­jąc za­równo sie­bie, jak i swój zwią­zek ze świa­tem, a nie tylko abs­trak­cyjny kon­cept wyj­ściowy. Przy oka­zji ujaw­niają swoje za­ło­że­nia i kon­for­mi­styczne idee. W tej tak­tyce pe­da­go­gicz­nej mo­żemy do­strzec za­lą­żek pro­pa­go­wa­nego przez Mu­ska ro­zu­mo­wa­nia z wy­ko­rzy­sta­niem „pierw­szych za­sad”, a także zwy­czaju wy­cho­dze­nia poza przy­jętą lo­gikę oraz ba­da­nia pro­blemu po­cząw­szy od jego pod­staw (do­głębne spoj­rze­nie na sto­so­wane przez Mu­ska „pierw­sze za­sady” i inne jego po­glądy sze­rzej opi­sano w roz­dziale 6).

W prze­ci­wień­stwie do cza­sów szkol­nych, w Qu­een’s przy­szły przed­się­biorca wy­raź­niej ujaw­nił swoje wy­jąt­kowe zdol­no­ści in­te­lek­tu­alne. Nie­któ­rzy z ko­le­gów za­pa­mię­tali go jako stu­denta wy­róż­nia­ją­cego się by­stro­ścią na­wet wśród naj­bar­dziej uzdol­nio­nych słu­cha­czy uni­wer­sy­tetu. Był bar­dzo skon­cen­tro­wany, go­towy do ry­wa­li­za­cji, ale jed­no­cze­śnie ko­rzy­stał z sze­ro­kich moż­li­wo­ści ofe­ro­wa­nych przez ży­cie stu­denc­kie, znaj­do­wał czas nie tylko na na­ukę, lecz także na randki czy spo­tka­nia to­wa­rzy­skie.

Musk za­czął rów­nież wy­ka­zy­wać ta­lent przed­się­bior­czy. Za­ra­biał na skła­da­niu i na­pra­wia­niu kom­pu­te­rów, a jego wie­dza in­for­ma­tyczna im­po­no­wała spo­łecz­no­ści stu­denc­kiej, spra­gnio­nej wów­czas no­wi­nek tech­no­lo­gicz­nych. Poza mu­rami uczelni Elon i Kim­bal chęt­nie na­wią­zy­wali kon­takty z wpły­wo­wymi biz­nes­me­nami. Kie­ru­jąc się za­równo cie­ka­wo­ścią, jak i pew­no­ścią sie­bie, bra­cia do­cie­rali do lu­dzi suk­cesu i prze­ko­ny­wali ich do udzie­le­nia im wy­wiadu. Jedną z ta­kich osób był Pe­ter Ni­chol­son, dy­rek­tor wy­ko­naw­czy w Bank of Nova Sco­tia. Bra­cia wy­warli na nim po­zy­tywne wra­że­nie, wy­da­wali się sym­pa­tyczni, cie­kawi i zde­ter­mi­no­wani. W efek­cie Musk za­przy­jaź­nił się za­równo z Ni­chol­so­nem, jak i jego córką, Chri­stie.

Ta zna­jo­mość miała na Mu­ska ol­brzymi wpływ. Na po­czątku lat 90. od­był wa­ka­cyjny staż w Bank of Nova Sco­tia, w dziale stra­te­gii. Otrzy­mał od jego szefa za­da­nie dość wy­ma­ga­jące jak na tak mło­dego czło­wieka – zo­stał po­pro­szony o prze­ana­li­zo­wa­nie port­fela za­dłu­że­nia kra­jów trze­ciego świata w tym banku. Cho­dziło o usta­le­nie, jaką war­tość ma ów port­fel po ogło­sze­niu nie­wy­pła­cal­no­ści przez kilka państw Ame­ryki Po­łu­dnio­wej. Pra­cu­jąc z za­pa­łem za 14 do­la­rów za go­dzinę, Elon od­krył coś, co jego zda­niem mo­gło po­móc ban­kowi i każ­demu, kto ze­chciałby się nad tym po­chy­lić. Za­uwa­żył bo­wiem, że dług nie­któ­rych kra­jów był ob­jęty gwa­ran­cjami rządu Sta­nów Zjed­no­czo­nych, a róż­nica mię­dzy za­bez­pie­cze­niem tak zwa­nych ob­li­ga­cji Brady’ego (na­zwa­nych tak na cześć se­kre­ta­rza skarbu USA Ni­cho­lasa Brady’ego) a rze­czy­wi­stą war­to­ścią długu po­zwa­lała spryt­nym in­we­sto­rom po­dwoić ka­pi­tał pod ochron­nymi skrzy­dłami rządu fe­de­ral­nego USA. Roz­en­tu­zja­zmo­wany Elon przed­sta­wił ten po­mysł swo­jemu bez­po­śred­niemu prze­ło­żo­nemu, który do­strzegł jego war­tość i prze­ka­zał szcze­góły dy­rek­to­rowi ge­ne­ral­nemu. Ten jed­nak od­rzu­cił roz­wią­za­nie Mu­ska, su­ge­ru­jąc, że długi ar­gen­tyń­skie i bra­zy­lij­skie wiążą się ze zbyt du­żym ry­zy­kiem. Wy­wo­łało to fru­stra­cję u mło­dego sta­ży­sty. Przy­szły przed­się­biorca czuł, że ban­kie­rzy nie zro­zu­mieli jego toku my­śle­nia i tym sa­mym stra­cili szansę na ogromne zy­ski gwa­ran­to­wane przez De­par­ta­ment Skarbu USA. Póź­niej po­wie­dział Ash­lee Vance’owi, że wła­śnie wtedy uświa­do­mił so­bie, iż „ban­kie­rzy po­tra­fią je­dy­nie na­śla­do­wać in­nych”[7]. Jego roz­cza­ro­wa­nie szybko prze­ro­dziło się w pew­ność, że kie­dyś zdoła za­ro­bić kosz­tem ban­ków, wy­ko­rzy­stu­jąc prze­wi­dy­wal­ność ich re­ak­cji oraz ten­den­cję do kon­for­mi­zmu. Ten sce­na­riusz miał się po­tem jesz­cze nie­raz po­wtó­rzyć.

Przekroczenie granicy

Cho­ciaż Ka­nada zaj­mo­wała i zaj­muje ważne miej­sce w sercu Mu­ska, ni­gdy nie stra­cił z oczu swo­jego pier­wot­nego celu: do­tar­cia do Sta­nów Zjed­no­czo­nych i zna­le­zie­nia się w cen­trum re­wo­lu­cji tech­no­lo­gicz­nej. Mimo że in­ter­net ogło­szono prze­ło­mem jesz­cze w la­tach 80. ubie­głego wieku, to do­piero w ko­lej­nej de­ka­dzie wszedł on do po­wszech­nego użytku, zmie­nia­jąc cha­rak­ter ko­mu­ni­ka­cji mię­dzy­ludz­kiej, han­dlu de­ta­licz­nego oraz wy­miany in­for­ma­cji i da­nych. Duża część tej re­wo­lu­cji kształ­to­wała się w Sta­nach Zjed­no­czo­nych.

Musk po raz pierw­szy prze­kro­czył gra­nicę USA w 1992 roku, kiedy prze­niósł się na Uni­wer­sy­tet Pen­syl­wa­nii, w skró­cie zwany Penn, uczel­nię z tak zwa­nej Ligi Blusz­czo­wej [Ivy Le­ague – przyp. red.]. Po­now­nie stu­dio­wał biz­nes i fi­zykę; do­sko­nale czuł się w at­mos­fe­rze de­bat i pro­wa­dze­nia ba­dań. Wśród rów­nie do­cie­kli­wych jak on umy­słów wy­róż­niał się etyką pracy. Pod­czas stu­diów na Penn po­znał swo­jego do­zgon­nego przy­ja­ciela, Adeo Res­siego, który jest dziś sza­no­wa­nym in­we­sto­rem i przed­się­biorcą z branży IT, do tego za­siada w za­rzą­dzie Fun­da­cji XPRIZE, fi­nan­su­ją­cej pro­jekty tech­no­lo­giczne mo­gące przy­nieść dłu­go­ter­mi­nowe ko­rzy­ści dla ludz­ko­ści. Szybko zna­leźli wspólny ję­zyk i wy­na­jęli dom, który re­gu­lar­nie prze­kształ­cali w nie­for­malny klub nocny mo­gący po­mie­ścić na­wet pół ty­siąca osób. Była to dzia­łal­ność pro­wa­dzona pół­pro­fe­sjo­nal­nie – opłata za wej­ście wy­no­siła 5 do­la­rów. Wy­star­cza­jąco dużo, by wkrótce po­zwo­lić or­ga­ni­za­to­rom wy­na­jąć więk­szą nie­ru­cho­mość. Jak wy­nika z re­la­cji Vance’a, Ressi był wy­ra­fi­no­wa­nym im­pre­zo­wi­czem, pod­czas gdy Musk – dużo bar­dziej po­wścią­gliwy w al­ko­ho­li­zo­wa­niu się – wo­lał pil­no­wać, by im­preza prze­bie­gała w spo­sób za­pla­no­wany i po­zba­wiony eks­ce­sów.

Na mar­gi­ne­sie warto wspo­mnieć, dla­czego Elon zde­cy­do­wał się stu­dio­wać biz­nes i fi­zykę. Nie jest to prze­cież czę­ste po­łą­cze­nie, a światy na­uki i han­dlu wy­dają się od sie­bie od­da­lone, mimo że sens ich łą­cze­nia jest oczy­wi­sty. Jimmy Soni w swo­jej książce The Fo­un­ders: Elon Musk, Pe­ter Thiel and the Com­pany that Made the In­ter­net przy­wo­łuje wy­wiad z Mu­skiem opu­bli­ko­wany w biu­le­ty­nie Ame­ri­can Phy­si­cal So­ciety, w któ­rym Elon ra­dził pro­wa­dzić biz­nes jako formę gry ma­ją­cej za­bez­pie­czyć przy­szłość: „Oba­wia­łem się, że je­śli nie za­cznę stu­dio­wać biz­nesu, będę mu­siał pra­co­wać dla ko­goś, kto go stu­dio­wał. Taki czło­wiek zy­ska pod­czas stu­diów wie­dzę, któ­rej mnie bę­dzie bra­ko­wać. Nie po­do­bała mi się ta wi­zja, więc po­sta­no­wi­łem za­dbać, by tak się nie stało”[8]. Z ko­lei fi­zyka miała za­pew­nić mu od­po­wied­nie wy­zwa­nia in­te­lek­tu­alne (Musk wie­dział, że je­śli po­ra­dzi so­bie z ma­te­ma­tyką wy­ko­rzy­sty­waną w fi­zyce, to eko­no­miczna nie bę­dzie sta­no­wić dla niego pro­blemu), ale także przy­nieść od­po­wiedź na wiel­kie py­ta­nie o ży­cie, Wszech­świat i całą resztę, które miało dla niego szcze­gólny urok (cho­dzi o na­wią­za­nie do Au­to­sto­pem przez ga­lak­tykę Do­uglasa Adamsa, ulu­bio­nej po­wie­ści Mu­ska). Krótko mó­wiąc, biz­nes wy­brał z po­wo­dów prag­ma­tycz­nych, a fi­zykę uznał za ważną.

W sprzy­ja­ją­cym śro­do­wi­sku Uni­wer­sy­tetu Pen­syl­wa­nii Musk ukształ­to­wał umie­jęt­no­ści i po­glądy, które póź­niej stały się klu­czowe w pracy in­ży­niera i in­no­wa­tora-wi­zjo­nera. Pod­czas prze­mó­wie­nia na Penn w 2009 roku po­wie­dział:

Kiedy stu­dio­wa­łem tu­taj, za­czą­łem się za­sta­na­wiać, co wy­wrze naj­więk­szy wpływ na przy­szłość ludz­ko­ści. Trzy rze­czy uzna­łem wów­czas za szcze­gól­nie istotne: in­ter­net, zrów­no­wa­żoną go­spo­darkę ener­ge­tyczną i eks­plo­ra­cję ko­smosu, a w szcze­gól­no­ści prze­nie­sie­nie ży­cia na inne pla­nety. Nie ozna­cza to oczy­wi­ście, że już wtedy wie­dzia­łem, iż będę się tym zaj­mo­wał. Ale – jak się oka­zuje – tak wła­śnie się stało.

Pod­czas stu­diów na Penn Musk roz­wi­jał swoje za­in­te­re­so­wa­nia w ra­mach prac ba­daw­czych. Po­świę­cił na przy­kład wiele czasu ana­li­zo­wa­niu moż­li­wo­ści wy­bu­do­wa­nia ol­brzy­mich elek­trowni sło­necz­nych zdol­nych pro­du­ko­wać ogromne ilo­ści dar­mo­wej ener­gii oraz za­sta­na­wiał się, w jaki spo­sób wy­ko­rzy­stać wy­daj­ność ener­ge­tyczną ul­tra­kon­den­sa­to­rów do za­si­la­nia po­jaz­dów. Ta­kie am­bitne roz­wa­ża­nia nie są rzad­ko­ścią na uni­wer­sy­te­tach. W przy­padku Mu­ska wszyst­kie te wi­zje póź­niej zo­stały jed­nak prze­kute w biz­nesy o świa­to­wym za­sięgu.

To wła­śnie la­tem 1994 roku Musk po­ło­żył pod­wa­liny pod swoją biz­ne­sową przy­szłość. Wy­je­chał do Do­liny Krze­mo­wej, gdzie za­ła­twił so­bie dwa staże, oba sil­nie po­wią­zane z jego za­in­te­re­so­wa­niami. Pierw­szy z nich za­li­czył w Pin­nacle Re­se­arch In­sti­tute w Los Ga­tos, któ­rego dzia­łal­ność kon­cen­tro­wała się na roz­woju ul­tra­kon­den­sa­to­rów i znaj­do­wa­niu za­sto­so­wa­nia dla nich. Urzą­dze­nia te już wcze­śniej przy­cią­gnęły uwagę Mu­ska. Za­sad­ni­czo ucho­dziły za „ba­te­rie” ma­ga­zy­nu­jące ener­gię elek­tryczną, ale zo­stały za­pro­jek­to­wane tak, aby prze­cho­wy­wać bar­dzo duże ilo­ści ener­gii i móc ją szybko przyj­mo­wać oraz uwal­niać, wresz­cie ob­słu­gi­wać wiele cy­kli ła­do­wa­nia i roz­ła­do­wy­wa­nia. Umoż­li­wiała to wy­daj­ność owych urzą­dzeń, znacz­nie prze­wyż­sza­jąca wy­daj­ność kon­den­sa­to­rów elek­tro­li­tycz­nych i stan­dar­do­wych ba­te­rii czy aku­mu­la­to­rów. Wła­ści­wo­ści ul­tra­kon­den­sa­to­rów pre­dys­po­nują je do wszel­kich za­sto­so­wań wy­ma­ga­ją­cych po­wta­rza­ją­cych się i na­głych sko­ków ener­gii – jak cho­ciażby przy­spie­sza­nia i ha­mo­wa­nia sa­mo­chodu elek­trycz­nego. Musk do­strzegł moż­li­wość wy­ko­rzy­sta­nia ich w ca­łym uni­wer­sum przy­szłych sys­te­mów i me­cha­ni­zmów, od po­jaz­dów po ko­smiczne działka ener­ge­tyczne.

Staż w Pin­nacle Re­se­arch In­sti­tute wzmoc­nił en­tu­zjazm, z ja­kim Musk pod­cho­dził do ba­dań nad ener­gią. Chło­pak zna­lazł też jed­nak wtedy czas na roz­my­śla­nie nad przy­szło­ścią ban­ko­wo­ści in­ter­ne­to­wej, w tym nad stwo­rze­niem ca­ło­ścio­wej usługi obej­mu­ją­cej nie tylko pro­wa­dze­nie ra­chun­ków oszczęd­no­ściowo-roz­li­cze­nio­wych, lecz także po­śred­nic­two fi­nan­sowe i do­stęp do ubez­pie­czeń[9]. W tam­tych cza­sach nie­wiele osób z jego oto­cze­nia trak­to­wało te po­my­sły po­waż­nie, mię­dzy in­nymi dla­tego, że nie do­strze­gano jesz­cze peł­nego po­ten­cjału in­ter­netu, nie mó­wiąc już o moż­li­wo­ści re­ali­za­cji tak śmia­łych wi­zji. Po­dob­nie jak wiele wcze­snych po­my­słów Elona, idee te – raz za­ko­rze­nione – po­wró­ciły w przy­szło­ści. Jedną rzecz pod­kre­śla bo­wiem każda jego bio­gra­fia: Musk nie­chęt­nie przy­znaje, że cze­goś nie da się zro­bić.

Ale po­byt przy­szłego przed­się­biorcy w Do­li­nie Krze­mo­wej nie ogra­ni­czał się do Pin­nacle Re­se­arch – w tej fir­mie prze­by­wał je­dy­nie za dnia. Gdy zbli­żał się wie­czór, roz­po­czy­nał pracę w Roc­ket Science Ga­mes z sie­dzibą w Palo Alto. Firma za­ło­żona w 1993 roku przez Ste­vena Gary’ego Blanka i Pe­tera Bar­retta była szybko roz­wi­ja­ją­cym się de­ve­lo­pe­rem opro­gra­mo­wa­nia roz­ryw­ko­wego, a Musk tra­fił do niej, gdy otrzy­mała za­strzyk fi­nan­sowy w wy­so­ko­ści 12 mi­lio­nów do­la­rów od Sega En­ter­pri­ses i Ber­tel­smann Mu­sic Group. Roc­ket Science Ga­mes oka­zała się eks­cy­tu­ją­cym miej­scem pracy, przy­cią­ga­ją­cym ta­lenty za­równo z branży fil­mo­wej, jak i tech­no­lo­gicz­nej. Jej sze­fo­wie chcieli pro­du­ko­wać gry z moż­li­wie naj­lep­szą gra­fiką. Po­móc w tym miało po­rzu­ce­nie kar­tri­dży na rzecz bar­dziej po­jem­nych płyt CD-ROM. Po­cząt­kowo Elon zaj­mo­wał się pro­stymi za­da­niami pro­gra­mi­stycz­nymi, ale nie trwało to długo. Bar­dziej do­świad­czo­nym ko­le­gom i spe­cja­li­stom z branży za­im­po­no­wał swo­imi wy­jąt­ko­wymi umie­jęt­no­ściami, do­głębną zna­jo­mo­ścią za­równo sprzętu, jak i opro­gra­mo­wa­nia, a także kom­pe­ten­cjami psy­cho­lo­gicz­nymi – cho­ciażby zdol­no­ścią do wie­lo­go­dzin­nej pracy bez wi­docz­nego zmę­cze­nia lub ule­ga­nia stre­sowi, wresz­cie zdol­no­ściami roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów cha­rak­te­ry­stycz­nymi dla sa­mo­uków. Wkrótce za­czął otrzy­mać dużo bar­dziej wy­ma­ga­jące za­da­nia, ta­kie jak przy­go­to­wa­nie ste­row­ni­ków do ob­sługi joy­stic­ków i my­szy w grach two­rzo­nych przez firmę.

Mniej wię­cej w tym cza­sie bra­cia Musk wy­ru­szyli w po­dróż fi­nan­so­waną ze sprze­daży czę­ści fran­czyzy pro­wa­dzo­nej przez Kim­bala dla Col­lege Pro Pa­in­ters – uzy­skany w ten spo­sób do­chód wy­star­czył na za­kup uży­wa­nego sa­mo­chodu bez dzia­ła­ją­cej kli­ma­ty­za­cji. Prze­je­chali nim nie­mal całe Stany Zjed­no­czone, za­czy­na­jąc w Ka­li­for­nii, przez Ko­lo­rado, Wy­oming, Po­łu­dniową Da­kotę i Il­li­nois[10], aż do Pen­syl­wa­nii, gdzie Elon pla­no­wał je­sie­nią roz­po­cząć ostatni rok stu­diów. Po dro­dze mieli mnó­stwo czasu na ana­li­zo­wa­nie swo­ich po­my­słów na start-upy, w tym jed­nego zwią­za­nego z no­wym sys­te­mem elek­tro­nicz­nego obiegu do­ku­men­ta­cji me­dycz­nej, ma­ją­cym na celu po­prawę współ­pracy i wy­miany in­for­ma­cji mię­dzy le­ka­rzami. Roz­po­częli na­wet two­rze­nie biz­ne­splanu, ale pro­jekt ten nie wzbu­dzał w nich wy­star­cza­ją­cego en­tu­zja­zmu i wkrótce go po­rzu­cili.

Musk ukoń­czył Penn w 1995 roku z po­dwój­nym li­cen­cja­tem z biz­nesu i fi­zyki. Do­świad­cze­nie zdo­był dzięki licz­nym sta­żom bran­żo­wym, z któ­rych każdy wią­zał się z jego za­in­te­re­so­wa­niami. Po­nie­waż po­sia­dał sporą wie­dzę teo­re­tyczną, przez pe­wien czas za­sta­na­wiał się nad kon­ty­nu­acją na­uki – Stan­ford przy­jęło go na­wet na stu­dia dok­to­ranc­kie z fi­zyki. Cie­kawe, co by osią­gnął, gdyby trzy­mał się tej ścieżki. Jak jed­nak wia­domo, zre­zy­gno­wał z ka­riery na­uko­wej po za­le­d­wie dwóch dniach spę­dzo­nych na no­wej uczelni. Okres for­mal­nej edu­ka­cji dla Elona Mu­ska do­biegł końca. Nad­szedł czas na pierw­szy start-up.

[1] Wydanie polskie Sensus 2022 r. – przyp. tłum.

[2] Ashlee Vance, Elon Musk: How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping Our Future, Virgin, Londyn 2015, s. 34.

[3] Tamże, s. 42.

[4] Jay Caboz, How To Raise A Billionaire: An Interview With Elon Musk’s Father, Errol Musk, Forbes.com, 2 lipca 2015, https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2015/07/02/how-to-raise-a-billionairean-interview-with-elon-musks-father-errol-musk/?sh=362f2ad57483.

[5] Łącznie nabywców znalazło dwa i pół miliona komputerów VIC-20 – przyp. tłum.

[6] Ashlee Vance, dz. cyt., s. 45.

[7] Tamże, s. 83.

[8] Jimmy Soni, The Founders: Elon Musk, Peter Thiel, and the Company that Made the Modern Internet – The Inside Story of PayPal, Atlantic Books, Londyn 2022, s. 62.

[9] Ashlee Vance, dz. cyt., s. 84.

[10] Tamże, s. 64.

Rozdział 2

Od Zip2 po Paypala

Rozdział 3

SpaceX

Rozdział 4

Tesla i uniwersum Twittera

Rozdział 5

Pełen obraz

Rozdział 6

Sposób myślenia Elona Muska

Wnioski

Postscriptum: 2024. W przyszłość

Bibliografia

Książki i artykuły

Ana Altchek, The cult of Elon Musk was on full display at Tesla’s shareholder vote, Business Insider, 14 czerwca 2024, https://www.businessinsider.com/elon-musks-cult-of-personality-retail-investors-tesla-shareholder-meeting-2024-6?IR=T.

Ars Staff, First space, then auto – now Elon Musk quietly tinkers with education, Arstechnica.com, 25 czerwca 2018, https://arstechnica. com/science/2018/06/first-space-then-auto-nowelon-musk-quietly-tinkers-with-education/?amp=1&__twitter_impression=true.

Molly Ball, Jeffrey Kluger, Alejandro de la Garza, Time 2021 Person of the Year: Elon Musk, Time.com, 13 grudnia 2019, https://time.com/ person-of-the-year-2021-elon-musk/.

Brad Bergan, Elon Musk said he’s ‘definitely going to be dead’ before humans go to Mars — and you probably will be too, Livescience, 18 sierpnia 2024, https://www.livescience.com/space/space-exploration/i-am-definitely-going-to-be-dead-before-mars-spacex-extract.

Eric Berger, SpaceX cutting 10 percent of its Staff to become a leaner company, Arstechnica.com, 12 stycznia 2019, https://arstechnica.com/ science/2019/01/spacex-cutting-10-percent-of-its-staff-tobecome-a-leaner-company/.

Judy Bryan, CitySearch, Zip2 Join Forces. Wired.com, 7 kwietnia 1998. https://www.wired.com/1998/04/citysearch-zip2-join-forces/.

Jay Caboz, How To Raise A Billionaire: An Interview With Elon Musk’s Father, Errol Musk. Forbes.com, 2 lipca 2015. https://www.forbes. com/sites/kerryadolan/2015/07/02/how-to-raise-a-billionairean-interview-with-elon-musks-father-errol-musk/?sh=362f2ad57483.

Katie Fehrenbacher, Tesla Founder Eberhard Files Lawsuit Against Tesla, Elon Musk, Gigaom.com, 11 czerwca 2019 (niedostępny).

Jeff Foust, Big Plans for SpaceX, The Space Review, 14 grudnia 2005, https://www.thespacereview.com/article/497/1.

David Gelles i wsp., Elon Musk Details “Excruciating” Personal Toll of Tesla Turmoil, NYTimes.com, 16 sierpnia 2018, https://www.nytimes. com/2018/08/16/business/elon-musk-interviewtesla.html.

Carly Hallman, 50 Cognitive Biases to be Aware of so You Can be the Very Best Version of You, Titlemax.com, 19 kwietnia 2022, https:// www.titlemax.com/discovery-center/lifestyle/50-cognitive-biases-to-be-aware-of-so-you-can-be-the-very-bestversion-of-you/.

Tom Hals, Tesla investors urge judge to order Musk repay $13 bln for SolarCity deal, Reuters.com, 18 stycznia 2022, https://www.reuters. com/business/telsa-investors-urge-judge-order-musk-repay-13-blnsolarcity-deal-2022-01-18/.

Steve Hanley, Tesla spends just $6 per car in advertising, Teslerati.com, 9 lipca 2016, https://www.teslarati.com/tesla-spends-just-6-percar-advertising/.

Tim Higgins, Power Play: Elon Musk, Tesla and the Bet of the Century, Penguin Random House, Londyn 2021.

Carl Hoffman, Elon Musk Is Betting His Fortune on a Mission Beyond Earth’s Orbit, Wired.com, 22 maja 2007, https://www.wired. com/2007/05/ff-space-musk/?currentPage=all.

Peter Holley, Elon Musk created a secretive “laboratory school” for brilliant kids who love flamethrowers, Washingtonpost.com, 27 czerwca 2018, https://www.washingtonpost.com/technology/2018/06/27/elon-musk-created-secretive-laboratoryschool-brilliant-kids-who-love-flamethrowers/.

Dana Hull, Tesla’s Solar Roof Rollout Is a Bust – And a Fixation for Elon Musk, Bloomberg.com, 23 czerwca 2021, https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-06-23/tesla-s-solar-roof-rolloutis-a-bust-and-a-fixation-for-elon-musk.

Michael Kanellos, Electric sports car packs a punch, but will it sell?, Cnet.com, 20 lipca 2006, https://www.cnet.com/roadshow/news/electric-sports-car-packs-a-punch-but-will-it-sell/.

Robin Keats, Rocket man, “Queen’s Alumni Review” 2013, https://www.queensu.ca/gazette/alumnireview/stories/rocket-man.

Kathy Kiely, SpaceX blasts off literally and politically, Sunlightfoundation.com, 22 maja 2012, https://sunlightfoundation. com/2012/05/22/spacex-blasts-literally-and-politically/.

Knowledge at Wharton Staff, Harnessing the Sun and Outer Space: Elon Musk’s Sky-highVision, Knowledge at Wharton, 13 maja 2009, https://knowledge.wharton.upenn.edu/article/harnessing-the-sunand-outer-space-elon-musks-sky-high-vision/.

Fred Lambert, Rehired Tesla Supercharger manager beautifully explains why he came back, Electrek, 28 maja 2024, https://electrek.co/2024/05/28/ rehired-tesla-supercharger-manager-beautifully-explains-why-came-back.

Martin LaMonica, Tesla Motors founders: Now there are five, Cnet.com, 21 września 2009, https://www.cnet.com/culture/teslamotors-founders-now-there-are-five/.

John Markoff, Silicon Valley investors to bankroll artificial-intelligence center, Seattletimes.com, 13 grudnia 2015, https://www.seattletimes. com/business/technology/silicon-valley-investorsto-bankroll-artificial-intelligence-center/.

Aarian Marshall, Elon Musk Reveals His Awkward Dislike of Mass Transit, Wired.com, 14 grudnia 2017, https://www.wired.com/story/ elon-musk-awkward-dislike-mass-transit/.

Mark Matousek, Tesla created the world’s best car commercial without spending a dime on advertising, Businessinsider.com, 7 lutego 2018, https://www.businessinsider.com/tesla-made-the-worlds-bestcar-commercial-without-spending-money-2018-2?r=US&IR=T.

Sarah McBride, Dana Hull, Musk’s Neuralink Shows Patient Controlling Video Games With His Mind, Bloomberg, 20 marca 2024, https:// www.bloomberg.com/news/articles/2024-03-20/musk-s-neuralink-gives- -update-on-first-brain-implant-patient.

Dhruv Mehrotra, Dell Cameron, US Lawmakers Ask SEC to Launch Fraud Investigation Into Elon Musk, Wired, 22 listopada 2023, https://www.wired. com/story/elon-musk-nerualink-congress-sec-letter.

Russ Mitchell, California DMV accuses Tesla of falsely advertising Autopilot and Full Self-Driving features, LA Times, 5 sierpnia 2022, https://www. latimes.com/business/story/2022-08-05/dmv-false-advertising-tesla.

Beth Mole, Neuralink to implant 2nd human with brain chip as 85% of threads retract in 1st, ArsTechnica, 20 maja 2024, https://arstechnica.com/ science/2024/05/neuralink-to-implant-2nd-human-with-brain-chip-as-75-of-threads-retract-in-1st/.

Allison Morrow, Let’s throw cold water on the Musk working for Trump thing, CNN, 21 sierpnia 2024, https://edition.cnn.com/2024/08/21/ business/elon-musk-trump-cabinet-not/index.html.

Justine Musk, “I Was a Starter Wife”: Inside America’s Messiest Divorce, Marieclaire.com, 10 września 2010, https://www.marieclaire. com/sex-love/a5380/millionaire-starter-wife/.

Maye Musk, Kobieta z planem na życie. O pięknie, przygodach i sukcesach, Sensus, Gliwice 2022.

Erin Reid, Why Some Men Pretend to Work 80-Hour Weeks, Hbr.org, 28 kwietnia 2015, https://hbr.org/2015/04/why-some-men-pretendto-work-80-hour-weeks.

Greg Roumeliotis, Kumar Uday Sampath, Mehta Chavi, Musk makes $43 billion offer for Twitter to build “arena for free speech”, Reuters. Com, 15 kwietnia 2022, https://www.reuters.com/technology/elon-musk-offers-buy-twitter-5420-per-share-2022-04-14/.

Zachary Sahan, Tesla Model 3 Has Passed 1 Million Sales, Cleantechnica.com, 26 sierpnia 2021, https://cleantechnica.com/2021/08/26/tesla-model-3-has-passed-1-million-sales/.

Michael Sheetz, Elon Musk, defending the value of space travel, presents SpaceX’s Starship as the ‘holy grail’, CNBC, 11 lutego 2022, https://www. cnbc.com/2022/02/11/elon-musk-spacexs-starship-is-solution-to-efficient-space-travel.html.

Jimmy Soni, The Founders: Elon Musk, Peter Thiel, and the Company that Made the Modern Internet – The Inside Story of PayPal, Atlantic Books, Londyn 2022.

SpaceRef, MarsNow 1.9 Profile: Elon Musk, Life to Mars Foundation, SpaceRef.com, 25 września 2001, http://www.spaceref.com/news/ viewsr.html?pid=3698.

Adam Spatacco, Elon Musk Just Told Tesla Investors to Sell Their Shares. Here’s Why He Might Be Right, Yahoo! Finance, 4 sierpnia 2024, https:// finance.yahoo.com/news/elon-musk-just-told-tesla-111500029.html.

Mike Spector, Dan Levine, Exclusive: Tesla faces U.S. criminal probe over self-driving claims, Reuters, 27 października 2022, https://www.reuters. com/legal/exclusive-tesla-faces-us-criminal-probe-over-self-driving-claims-sources-2022-10-26.

Akash Sriram, Tesla could start selling Optimus robots by the end of next year, Musk says, Reuters, 24 kwietnia 2024, https://www.reuters.com/technology/tesla-could-start-selling-optimus-robots-by-end-next-year-musk-says-2024-04-24.

Jonathan Stempel, Tesla settles with Walmart over solar panel installations, fires, Reuters.com, 5 listopada 2019, https://www.reuters.com/ article/us-walmart-tesla-solar-lawsuit-idUSKBN1XF240.

Neil Strauss, Elon Musk: The Architect of Tomorrow, Rollingstone.com, 15 listopada 2017, https://www.rollingstone.com/culture/culture-features/elon-musk-the-architect-of-tomorrow-120850/.

Kenny Torrella, Neuralink shows what happens when you bring “move fast and break things” to animal research, Vox, 11 grudnia 2022, https:// www.vox.com/future-perfect/2022/12/11/23500157/neuralink-animal- -testing-elon-musk-usda-probe.

Craig Trudell, Tesla Recalls Almost 3,900 Cybertrucks to Fix Faulty Pedals, Bloomberg, 19 kwietnia 2024, https://www.bloomberg.com /news/articles/2024-04-19/tesla-recalls-almost-3-900-cybertrucks-to-repair-faulty-pedals.

Ashlee Vance, Elon Musk: How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping Our Future, Virgin, Londyn 2015.

Ashlee Vance, Elon Musk’s Space Dream Almost Killed Tesla, Bloomberg.com, 14 maja 2015, https://www.bloomberg.com/graphics/2015- elon-musk-spacex/.

Mark Wnek, There’s Advertising and Marketing, and Then There’s Elon Musk, Ad Age, 8 lutego 2018, https://adage.com/article/special-report-super-bowl/advertising-marketing-elon-musk/312307.

MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE

Rozdział 3

SpaceX, https://twitter.com/spacex/status/1473236198722179072?lang=en.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/936782477502246912?lang=en-GB.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/972628124893671432?lang=en.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1186523464712146944?ref_src=twsrc%5Etfw.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1578433482757271552.

Rozdział 4

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1367611973697818628?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1367835377101381637%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es3_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.stuff.co.nz%2Fmotoring%2F124464735%2Felon-musk-trollsgm-chrysler-on-twitter-ford-ceo-responds-with-one-word.

Elon Musk, Taking Tesla Private, Tesla Blog 7 sierpnia 2018, https://www.tesla.com/blog/taking-tesla-private?redirect=no.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1499976967105433600.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1047943670350020608.

Elon Musk, https://twitter.com/28delayslater/status/1492112762474057729.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1423156475799683075?lang=en-GB.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1433474893316722691?lang=en.

Parag Agrawal, https://twitter.com/paraga/status/1513354622466867201.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1511322655609303043.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1507259709224632344.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1507907130124222471.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1511143607385874434.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1525049369552048129.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1585619322239561728.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1585841080431321088.

Rozdział 5

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1500613952031444995?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1500613952031444995%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.businessinsider.com%2Felon-musknuclear-energy-europe-russia-oil-gas-supply-crunch-2022-3.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/810108760010043392.

Rozdział 6

Elon Musk, https://www.reddit.com/r/IAmA/comments/2rgsan/i_am_elon_musk_ceocto_of_a_rocket_company_ama/.

Jim Cantrell, https://www.quora.com/profile/Jim-Cantrell.

Elon Musk, https://twitter.com/elonmusk/status/1324736076800577537?ref_src=twsrc%5Etfw.

Wnioski

Elon Musk: https://twitter.com/elonmusk/status/1379887294933467139?lang=en.

FILMY

Rozdział 1

Joe Rogan Experience #1169 – Elon Musk, https://www.youtube.com/watch?v=ycPr5-27vSI&t=599s.

Elon Musk talks about his upbringing, https://www.youtube.com/watch?v=0nwbRT3Knv8.

Rozdział 2

Elon Musk – History of Zip2, https://www.youtube.com/watch?v=7sLmeYNmZKY.

‘Too many MBAs ruining companies,’ Elon Musk explains, https://www.youtube.com/watch?v=Y6P8qdanszw.

Watch a young Elon Musk get his first supercar in 1999, CNN Business, https://edition.cnn.com/videos/business/2021/01/07/elonmusk-gets-his-mclaren-supercar-1999-vault-orig.cnn.

Elon Musk talks about getting fired as PayPal CEO (2008), https://www.youtube.com/watch?v=wKacw4zHj-Q.

Elon Musk: ‘The government is simply the biggest corporation, with the monopoly on violence.’, https://www.youtube.com/watch?v=-_wvTa8aiu8.

Rozdział 3

Elon Musk in conversation at Tesla Motors 18 March 2013, https://www.youtube.com/watch?v=IJauyGO5fiw&t=282s.

Elon Musk – People Don’t Realize What’s Coming!, https://www.youtube.com/watch?v=1wotmu1KL0E.

Making Life Multiplanetary, https://www.youtube.com/watch?v=tdUX3ypDVwI&t=724s.

Making Humans a Multiplanetary Species, https://www.youtube.com/watch?v=H7Uyfqi_TE8.

Rozdział 4

Elon Musk – Is Global Warming Real?, https://www.youtube.com/watch?v=_ozlbGB57aE.

Elon Musk Just Revealed His GENIUS Marketing Strategy!, https://www.youtube.com/watch?v=z2lHoskBaeM.

Elon Musk about politics, https://www.youtube.com/watch?v=eo1_TvDCMw4.

Elon Musk: Self-driving is way harder than I thought, ex Fridman Podcast Clips, https://www.youtube.com/watch?v=MyLUiE-XfQI.

Rozdział 5

Elon Musk – Solar is the Future, https://www.youtube.com/watch?v=DB_zSKJDGpU.

‘Watch Before They DELETE This!’ – Elon Musk’s URGENT WARNING (2022), https://www.youtube.com/watch?v=K5LeI7l1_ko.

Clubhouse Elon Musk interview transcript, https://www.youtube.com/watch?v=wqD4X5ABgi8&t=2s.

Elon Musk Wants to Revolutionize Education, https://www.youtube.com/watch?v=sXdfRYyzbmU.

Rozdział 6

An Evening – Elon Musk VS Alison van Diggelen – Science Debate, https://www.youtube.com/watch?v=Wwk-BXA14Ec.

The First Principles Method Explained by Elon Musk, https://www.youtube.com/watch?v=NV3sBlRgzTI&t=4s.

Elon Musk: SpaceX, Mars, Tesla Autopilot, Self-Driving, Robotics, and AI, Lex Fridman Podcast #252, https://www.youtube.com/watch?v=DxREm3s1scA.

Elon Musk: Limbic System, Cerebral Cortex, and a Tertiary Layer of Digital Super-Intelligence, https://www.youtube.com/watch?v=4Ei7MQjRK0U.

“REFRAME Your THINKING!”, Elon Musk (@elonmusk), https://www.youtube.com/watch?v=5mtGdIsHxyU.

TAKES RISKS NOW – Elon Musk [THE BEST], https://www.youtube.com/watch?v=00cizszd4z0.

Wnioski

Joe Rogan Experience #1470 – Elon Musk, https://www.youtube.com/watch?v=RcYjXbSJBN8.

Postscriptum

Elon Musk on Advertisers, Trust and the „Wild Storm” in His Mind, https:// www.youtube.com/watch?v=2BfMuHDfGJI

STRONY INTERNEROWE

SpaceX, https://www.spacex.com

– https://www.spacex.com/news/2005/12/19/june-2005-december-2005,

– https://www.spacex.com/vehicles/dragon/,

– https://www.spacex.com/vehicles/falcon-heavy/,

– https://www.spacex.com/launches/.

Tesla, https://www.tesla.com

– https://www.tesla.com/en_GB/blog/mythbusters-part-2-tesla-roadsternot-converted-lotus-elise,

– https://www.tesla.com/en_gb/cybertruck,

– https://www.tesla.com/blog/secret-tesla-motors-master-plan-justbetween-you-and-me,

– https://www.tesla.com/en_GB/blog/master-plan-part-deux.

US Securities and Exchange Commission, https://www.investor.gov/

– https://www.investor.gov/introduction-investing/investing-basics/rolesec,

– https://www.sec.gov/news/press-release/2018-226.

The Boring Company, https://www.boringcompany.com/

– https://www.boringcompany.com/lvcc,

– https://www.boringcompany.com/vegas-loop,

– https://www.boringcompany.com/prufrock.

OpenAi, https://openai.com/

– https://openai.com/research/.

Neuralink, https://neuralink.com/

– https://neuralink.com/about/,

– https://neuralink.com/applications/.

Astra Nova School: https://www.astranova.org/

– https://www.astranova.org/xyz/synthesis.

xAI, https://x.ai/

https://x.ai/blog

DOKUMENTY

SEC v. Elon Musk, No. 1:18-cv-8865-AJN; SEC v. Tesla, Inc., No. 1:18-cv-8947-AJN (17 lutego 2022), https://storage.courtlistener.com/recap/gov.uscourts.nysd.501881/gov.uscourts.nysd.501881.24.0.pdf.

United States Securities and Exchange Commission, https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/data/0001318605/000095017022000796/tsla-20211231.htm#legal_proceedings.

Department of the Treasury, Internal Revenue Service, https://www.documentcloud.org/documents/4501290-2015-E990-for-Ad-Astra.html.

Źródła zdjęć

Andrew H. Walker/WireImage

Brian Solis/CC BY 2.0

Paul Harris/Getty Images

FlyingSinger/CC BY 2.0

NASA/Bill Ingalls

NASA/Joel Kowsky

SpaceX/CC0 1.0

NORAD and USNORTHCOM Public Affairs

Steve Jurvetson/ CC BY 2.0

Daniel Acker/Bloomberg via Getty Images

Simon Dawson/ Bloomberg via Getty Images

Rafael Henrique/SOPA Images/LightRocket via Getty Images

Tony Avelar/ Bloomberg via Getty Images

Samuel Corum/Bloomberg via Getty Images

Robyn Beck/AFP via Getty Images

Steve Jurvetson/CC BY 2.0

Gene Blevins/AFP via Getty Images

Angela Weiss/AFP via Getty Images

Monty Brinton/CBS via Getty Images

Rosalind O’Connor/NBC/NBCU Photo Bank via Getty Images

Robert Michaud/iStock

jetcityimages/iStock

Elon Musk. Innowator, przedsiębiorca i wizjoner

Chris McNabRozdział Postscriptum: 2024. W przyszłość Lena Szymańska

Tłumaczenie: Michał Zacharzewski

Original English title: Elon Musk. Innovator, enterpreneur, and visionary Published in 2022 by Arcturus Publishing Limited 26/27 Bickels Yard, 151–153 Bermondsey Street, London SE1 3HA

Copyright © Arcturus Holdings Limited Copyright © for the Polish edition: Wydawnictwo RM, 2024 All rights reserved.

Wydawnictwo RM, 03-808 Warszawa, ul. Mińska 25 [email protected] www.rm.com.pl

Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny) włącznie z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody wydawcy. Wszystkie nazwy handlowe i towarów występujące w niniejszej publikacji są znakami towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm odnośnych właścicieli. Wydawnictwo RM dołożyło wszelkich starań, aby zapewnić najwyższą jakość tej książce, jednakże nikomu nie udziela żadnej rękojmi ani gwarancji. Wydawnictwo RM nie jest w żadnym przypadku odpowiedzialne za jakąkolwiek szkodę będącą następstwem korzystania z informacji zawartych w niniejszej publikacji, nawet jeśli Wydawnictwo RM zostało zawiadomione o możliwości wystąpienia szkód.

ISBN 978-83-8151-914-4 ISBN 978-83-7147-167-4 (ePub) ISBN 978-83-7147-168-1 (mobi)

Redaktor prowadząca: Barbara Ramza-KołodziejczykRedakcja: Barbara Ramza-Kołodziejczyk, Iwona KresakKorekta: Julia Diduch-StachuraKoordynacja produkcji wersji elektronicznej: Edyta GadajOpracowanie wersji elektronicznej: Marcin FabijańskiWeryfikacja wersji elektronicznej: Justyna Mrowiec

W razie trudności z zakupem tej książki prosimy o kontakt z wydawnictwem: [email protected]